ASEAN và tìm hiểu về cơ chế giải quyết tranh chấp khu vực của ASEAN

I – PHẦN MƠ BÀI :
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ( tiếng Anh là Association of
Southeast Asia Nations, viết tắt là ASEAN ) được thành lập trên cơ sở tuyên bố
Băng Cốc ngày 08/8/1967 với 5 quốc gia thành viên sáng lập. Trải qua hơn 40
năm tồn tại và phát triển, ASEAN ngày nay đã trở thành một tổ chức khu vực
phát triển năng động trên hầu hết các lĩnh vực, đồng thời đã có những đóng góp
quan trọng trong việc củng cố, thúc đẩy hòa bình, ổn định và hợp tác trong
ASEAN, tạo dựng được quan hệ đối tác tin cậy với tất cả các nước lớn, các khu
vực quan trọng trên thế giới. Nhận thức được điều đó, trong hiện tại cũng như lâu
dài vấn đề hội nhập ASEAN là một ưu tiên chiến lược, tạo điều kiện hỗ trợ tích
cực cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, đồng thời đó cũng là một bộ phận
quan trọng trong chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa, chủ
động hội nhập khu vực của Việt Nam. Nhất là trong năm 2010 vừa qua, thủ đô
Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung tưng bừng trong những sự kiện chính trị
và văn hóa nổi bật trong năm Việt Nam lần thứ hai đảm nhận vai trò chủ tịch
ASEAN.
II – PHẦN NỘI DUNG :
1. Khái quát chung về ASEAN và tìm hiểu về cơ chế giải quyết tranh
chấp khu vực của ASEAN: (Phương, Hiếu)
ASEAN (Association of Southeast Asia Nation) có tiền thân là tổ chức
được gọi là Hiệp hội Đông Nam Á, thường được gọi là ASA, một liên minh gồm:
Philippines, Malaysia và Thái Lan được thành lập 1961. Tuy nhiên, kể từ khi
thành lập năm 1967 ASEAN đã đặt mục tiêu “thúc đẩy tăng trưởng kinh tế” là ưu
tiên hợp tác. Tuyên bố thành lập ASEAN (Tuyên bố Băng cốc) ngày 08/8/1967
nêu mục đích các quốc gia thành viên “sẽ thông qua các nỗ lực chung, tích cực
hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau nhằm đạt được các mục tiêu thúc đẩy sự tăng trưởng
kinh tế, tiến bộ xã hội và phát triển văn hóa…”. Có thể nêu các giai đoạn phát
triển hợp tác kinh tế ASEAN như sau:
Chính khối này được thành lập ngày 8/8/1967, khi các bộ trưởng ngoại
giao của năm quốc gia – Indonesia, Malaysia, Philippones, Singapore, và Thái
Lan – gặp gỡ tại tòa nhà Bộ ngoại giao Bangkok

Là một liên minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của các quốc gia
trong khu vực Đông Nam Á, lộ trình ASEAN gói gọn là không can thiệp, không
chính thức, tối thiểu hoá việc định chế hoá, tư vấn và đồng thuận, không sử dụng
vũ lực và không đối đầu để tỏ rõ tình đoàn kết giữa các nước trong cùng khu vực
với nhau, đồng thời hợp tác chống tình trạng bạo động và bất ổn tại những nước
thành viên.
Việt Nam trở thành thành viên thứ bảy vào ngày 28 tháng 7 năm
1995.Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam á (ASEAN) ra đời trong bối cảnh có
nhiều biến động đang diễn ra trong khu vực và trên thế giới, bao gồm cả những
thay đổi từ bên ngoài tác động vào khu vực cũng như những vấn đề nảy sinh từ
bên trong mỗi nước. Để đối phó với các thách thức này, việc thành lập một tổ
chức khu vực để tăng cường sức mạnh bản thân mỗi nước và sự liên kết giữa các
quốc gia khu vực đã xuất hiện và phát triển trong các nước thành viên tương lai
1
của ASEAN. Sự xuất hiện của các liên minh khu vực như cộng đồng chung châu
Âu, khu vực thương mại tự do Mĩ - la tinh cũng có những tác động tới quá trình
hình thành ASEAN. Cùng với sự thay đổi về thể chế chính trị và lãnh đạo tại các
nước Đông Nam Á đã tạo tiền đề thuận lợi cho sự ra đời của 1 tổ chức tại khu
vực Đông Nam Á. Cuối năm 1966, đề án thành lập một tổ chức Đông Nam Á đã
được đặt ra và sau một thời gian đàm phán lâu dài, ngày 08/8/1967, bộ trưởng
ngoại giao của 5 nước : Thái Lan, Malaysia, Singapo, Indonexia, Philippin họp
tại Băng cốc và ra tuyên bố Băng cốc về việc thành lập hiệp hội các nước Đông
Nam Á (ASEAN) .
Tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 27 ở Băng-cốc (tháng
7/1994) các nước ASEAN đã tuyên bố sẵn sàng chấp nhận Việt Nam làm thành
viên Hiệp hội. Ngày 17/10/1994, Việt Nam đã chính thức đặt vấn đề trở thành
thành viên đầy đủ của ASEAN. Ngày 28/7/1995, lễ trọng thể kết nạp Việt Nam
làm thành viên thứ 7 của tổ chức ASEAN đã diễn ra tại Bru-nây, trong dịp họp
Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 28.
Từ khi ra đời, ASEAN đã có những mốc lịch sử đáng chú ý sau :

- Tuyên bố Băng cốc (năm 1967) : đây là Tuyên bố thành lập Hiệp hội
các nước Đông Nam Á với mục tiêu đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội,
phát triển văn hoá; tăng cường hợp tác giúp đỡ lẫn nhau cũng như thúc đẩy hoà
bình, ổn định trong khu vực.
- Tuyên bố CualaLămpơ: tháng 11/1971, các nước ASEAN đã đưa ra
văn bản quan trọng đầu tiên là Tuyên bố CualaLămpơ về thiết lập Khu vực Hoà
bình, Tự do và Trung lập ở Đông Nam Á (ZOPFAN). Tuyên bố này đã định ra
các mục tiêu cơ bản và lâu dài của ASEAN là xây dựng Đông Nam Á thành một
khu vực hoà bình, tự do, và trung lập, không có sự can thiệp dưới bất cứ hình
thức nào của các cường quốc bên ngoài.
- Tuyên bố Manila năm 1987: bày tỏ quyết tâm của các nước ASEAN
tiếp tục thúc đẩy và củng cố đoàn kết và hợp tác khu vực, giải quyết các tranh
chấp bằng biện pháp hoà bình, đẩy mạnh hơn nữa hợp tác kinh tế, khuyến khích
khu vực tư nhân tham gia vào hợp tác ASEAN.
- Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ IV được tiến hành ở Singapo từ 27-
28/1/1992. Hội nghị này đã ra Tuyên bố khẳng định quyết tâm của ASEAN đưa
sự hợp tác chính trị và kinh tế lên tầm cao hơn và mở rộng hợp tác sang lĩnh vực
hợp tác an ninh
- Lào và Mi-an-ma gia nhập ASEAN tháng 7/1997
- Lễ kết nạp Căm-pu-chia tại Hà Nội tháng 4/1999Lễ kết nạp Căm-pu-
chia chính thức trở thành thành viên thứ 10 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam
á đã được tổ chức tại Hà Nội vào ngày 30/4/1999.
- Sự kiện có ý nghĩa lịch sử quan trọng, thành tựu đỉnh cao của ASEAN
sau 40 năm thành lập đó chính là ngày 20/11, tại Singapore, các nhà lãnh đạo Nhà
nước, Chính phủ 10 nước thành viên ASEAN đã thông qua Hiến chương
ASEAN. Ngày 15/12/2008, Hiến chương ASEAN đã chính thức có hiệu lực, 30
ngày sau khi được cả 10 nước thành viên nộp lưu chiểu văn kiện phê chuẩn.
ASEAN đã long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm sự kiện quan trọng này tại Trụ sở Ban
2
thư ký ASEAN, Jakarta, Indonesia, với sự tham dự của các ngoại trưởng và đại

diện 10 nước thành viên. Đây chính là thời khắc lịch sử đánh dấu việc ASEAN
chuyển sang một chương mới hướng tới việc gia tăng liên kết ở khu vực, trước
mắt là xây dựng cộng đồng ASEAN vào năm 2015; đồng thời có những tác động
quan trọng đến phương hướng tham gia ASEAN của Việt Nam trong giai đoạn
mới. Hiến chương ASEAN làm văn kiện pháp lý tổng thể tạo khung pháp lý và
khuôn khổ thể chế nhằm thúc đẩy hơn nữa các hoạt động hợp tác của Hiệp hội,
thiết thực hỗ trợ các nỗ lực gia tăng liên kết khu vực và xây dựng Cộng đồng.
- Đặc biệt, vừa qua Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 16 vừa diễn ra tại
Hà Nội – Việt Nam đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cộng đồng các
nước ASEAN. Hội nghị đã thông qua 2 Tuyên bố về Phục hồi - Phát triển Bền
vững và Tuyên bố về Biến đổi khí hậu. Đồng thời, Chủ tịch Hội nghị cấp cao
ASEAN lần thứ 16 cũng tuyên bố : "Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn
tới hành động", tiến tới việc xây dựng thành công cộng đồng ASEAN vào năm
2015.
Là một tổ chức khu vực, ASEAN luôn hoạt động dựa trên những nguyên
tắc chính đã được nêu trong Hiệp ước Bali 1976, bao gồm:
Một là, cùng tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ
và bản sắc dân tộc của tất cả các dân tộc;
Hai là, quyền của mọi quốc gia được lãnh đạo hoạt động của dân tộc
mình, không có sự can thiệp, lật đổ hoặc cưỡng ép của bên ngoài;
Ba là, Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau
Thứ tư, không đe doạ hoặc sử dụng vũ lực;
Thứ năm, giải quyết bất đồng hoặc tranh chấp bằng biện pháp hoà bình,
thân thiện.
Cuối cùng là nguyên tắc: hợp tác với nhau một cách có hiệu quả;
Những nguyên tắc này đã trở thành kim chỉ nam trong quá trình hoạt động
và hợp tác giữa các quốc gia thành viên của ASEAN.
Trải qua hơn 40 năm thành lập và không ngừng phát triển, với các tuyên bố
của ASEAN và các hội nghị cấp cao đã được tổ chức lần lượt ở các quốc gia.
ASEAN đã thông qua nhiều văn kiện quan trọng, có ý nghĩa to lớn trong việc xây

dựng và liên kết giữa các quốc gia ASEAN trên nhiều lĩnh vực, thể hiện sự hợp tác
và đoàn kết khu vực cao độ.
2. Vai trò của ASEAN trong việc giải quyết tranh chấp khu vực:
Từ khi Hiệp hội các quốc gia Đông Nam A' (ASEAN) được thành lập
năm 1967 đến nay, hợp tác khu vực giữa các nước thành viên đã có những bước
tiến bộ đáng kể. Các nước ASEAN đã xây dựng được những cơ chế hợp tác giữa
họ với nhau trên cơ sở song phương cũng như đa phương về các mặt. Sự hợp tác
nhiều mặt trong cùng một tổ chức đã dần gắn bó, liên kết các nước thành viên lại
với nhau, từ đó góp phần củng cố và duy trì môi trường khu vực hoà bình, ổn
định, xây dựng ASEAN vững mạnh, cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát
triển của mỗi nước thành viên.
Về chính trị-an ninh: Đây là lĩnh vực có nhiều hoạt động hợp tác nổi trội
và là nhân tố quan trọng bảo đảm hòa bình và ổn định ở khu vực. Trước hết, sự
3
hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa các nước thành viên ASEAN ngày càng gia
tăng thông qua nhiều hoạt động đa dạng, trong đó có việc duy trì tiếp xúc thường
xuyên ở các cấp, nhất là giữa các vị Lãnh đạo Cấp cao. ASEAN chủ động đề
xướng và tích cực phát huy tác dụng của nhiều cơ chế bảo đảm hòa bình và an
ninh khu vực, như : Tuyên bố Đông Nam á là Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung
lập (ZOPFAN) năm 1971; Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á
(TAC) ký năm 1976 và đến nay đã trở thành Bộ quy tắc ứng xử chỉ đạo mối quan
hệ không chỉ giữa các nước Đông Nam Á mà cả giữa các nước ASEAN và các
đối tác bên ngoài; Hiệp ước Khu vực Đông Nam á không có vũ khí hạt nhân
(SEANWSZ) năm 1995; Tuyên bố của các bên liên quan về cách ứng xử ở Biển
Đông (DOC) năm 2002, là bước quan trọng tiến tới Bộ quy tắc ứng xử ở Biển
Đông (COC) nhằm duy trì hòa bình và ổn định trên Biển Đông, ... Như vậy có thể
thấy ASEAN có vai trò hết sức quan trọng trong an ninh chính trị, cụ thể hơn là
trong giải quyết tranh chấp khu vực. Các nhà nhận định cho rằng : “ASEAN sẽ
đóng vai trò quan trọng trong tương lai Châu Á .”
2.1. Vai trò của ASEAN trong việc giải quyết tranh chấp biên giới, lãnh

thổ: (Lam)
Trong khuôn khổ ASEAN, các tranh chấp giữa các quốc gia thành viên
được các bên chủ động giải quyết thông qua thương lượng, hoà giải. Nếu không
đạt được thoả thuận qua thương lượng thì các bên sẽ thành lập một Hội đồng cấp
cao để sem xét tranh chấp và đưa ra những quyết định cũng như những khuyến
nghị phù hợp.
Hiến chương ASEAN đã đưa ra một cơ chế giải quyết tranh chấp khá toàn
diện, đảm bảo cho các tranh chấp đã phát sinh đều được xem xét, giải quyết.
Ngoài việc sử dụng các cơ chế được ghi nhận trong các văn kiện pháp lí đã có để
giải quyết tranh chấp, ASEAN còn ghi nhận thêm các cơ chế giải quyết tranh
chấp phù hợp khác bao gồm cả hình thức trọng tài, và dự liệu thêm trường hợp
nếu tranh chấp không giải quyết được khi đã áp dụng các cơ chế trên, thì cấp cao
ASEAN sẽ là cơ quan quyết định cuối cùng trong việc giải quyết tranh chấp.
Vấn đề tranh chấp về biên giới lãnh thổ cũng là một trong những vấn đề
khá nhức nhối đòi hỏi sự giải quyết hợp lí của ASEAN .Hơn nữa, nếu xảy ra
tranh chấp về biên giới, lãnh thổ giữa các quốc gia trong ASEAN mà ngày càng
căng thẳng, sẽ làm suy giảm lòng tin của Quốc tế vào ASEAN, ảnh hưởng tới quá
trình phục hồi, phát triển kinh tế - du lịch của toàn khu vựa Đông Nam Á. Do đó,
ASEAN cần phải đóng vai trò trung giải hoà giải, theo tinh thần khách quan hỗ
trợ những bên tranh chấp giaỉ quyết vấn đề dựa trên các căn cứ lịch sử và pháp lí
được quốc tế công nhận.
cụ thể phải tuân theo các quy định chung trong Hiến chương như:
Quy định tại Chương I, điều 2:
“(c) Không xâm lược, sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực hay các hành
động khác dưới bất kỳ hình thức nào trái với luật pháp quốc tế.
(d) Giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình”
Điều 22: Các nguyên tắc chung
4
“1. Các quốc gia thành viên sẽ nỗ lực giải quyết một cách hòa bình và kịp
thời tất cả các tranh chấp thông qua đối thoại, tham vấn và thương lượng.

2. ASEAN sẽ duy trì và thiết lập các cơ chế giải quyết tranh chấp trong tất
cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN”
Điều 23: Bên thứ ba, hòa giải và trung gian
“1. Các quốc gia thành viên có tranh chấp vào bất kỳ thời điểm nào có thể
sử dụng các phương thức như đề nghị bên thứ ba, hòa giải hoặc trung gian để giải
quyết tranh chấp trong khoảng thời gian thỏa thuận.
2. Các bên tranh chấp có thể yêu cầu chủ tịch ASEAN hoặc tổng thư ký
ASEAN trong quyền hạn mặc nhiên của mình làm bên thứ ba, hòa giải hoặc trung
gian”
Tuy nhiên, vai trò trung gian hoà giải của ASEAN cũng cần phải được sự
đồng thuận nhất trí của hai bên tranh chấp. Không có sự chấp thuận của một bên
tranh chấp, dĩ nhiên ASEAN sẽ khó lòng phát huy vai trò của mình. Do đó, sẽ
không quá lời nếu thừa nhận rằng hỗ trợ ổn định tình hình giữa hai bên tranh chấp
là một thách thức không nhỏ đối với ASEAN , nhất là khi căng thẳng giữa hai
quốc gia không chỉ dừng lại ở tranh chấp biên giới mà lan cả sang các cáo buộc
về gián điệp và xâm nhập lãnh thổ.
Thêm vào đó, ASEAN cũng phải rất thận trọng nếu giao tranh biên giới
đang là một chủ đề làm nóng hơn tranh cãi trong chính trị nội bộ của các bên. Vì
thế ASEAN phải từng bước giải quyết tranh chấp tuỳ theo tình hình thực tế giữa
các bên tranh chấp và tuân theo quy định trong Hiến chương như sau:
Với một cơ chế giải quyết tranh chấp không ngừng được hoàn thiện,
ASEAN đã tạo ra một nền tảng quan trọng trong việc hợp tác phát triển kinh tế
khu vực và hội nhập kinh tế toàn cầu, cũng như đảm bảo hoà bình ổn định khu
vực Đông Nam Á nói riêng và Châu Á - Thái Bình Dương nói chung.
2.2. Vai trò của ASEAN trong việc giải quyết tranh chấp liên quan đến
Viển Đông: (Thêu)
Vai trò của ASEAN đối với các tranh chấp về Biển Đông ?
Biển Đông là một trong những biển lớn nhất thế giới. Đây vừa là nơi có vị
trí quan trọng về tài nguyên biển và đường hàng hải quốc tế vừa là một trong
những nơi có nguy cơ xảy ra nhiều xung đột, có thể coi đây là một “điểm nóng”

về an ninh và ổn định của khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Ở khu vực này,
các tuyên bố chủ quyền của nhiều quốc gia chồng lấn lên nhau, bao gồm tuyên bố
chủ quyền của Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam, Philippines, Malaysia và
Brunei khiến cho tình hình rất phức tạp. Trong lịch sử đã có nhiều đụng độ giữa
các quốc gia, thậm chí là cả bằng quân sự, xảy ra như năm 1974 Trung Quốc tấn
công vào các lực lượng của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa, năm 1988 tấn công
vào quân đội Việt Nam gần Đảo Chữ thập (Fiery Cross Reef) và năm 1995
Philippines đã hất cẳng quân đội Trung Quốc khỏi Đảo Vành Khăn (Mischief
Reef)…
Hiện tại, trong khu vực Biển Đông đang tồn tại 2 loại tranh chấp chủ yếu:
Một là tranh chấp chủ quyền lãnh thổ đối với quần đảo Hoàng Sa (giữa Việt Nam
5