Nghiên cứ về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời mở đầu
Lợi nhuận là mục tiêu kinh tế cao nhất, là điều kiện tồn tạivà phát
triển của doanh nghiệp. Với t cách là một chỉ tiêu kinh tế tổng hợp, phản
ánh cả về mặt lợng và chất toàn bộ kết quả và hiệu quả của quá trình sản
xuất, kinh doanh, lợi nhuận là vấn đề đợc đặt lên hàng đầu đối với các
doanh nghiệp trớc khi họ đa ra các quyết định sản xuất kinh doanh. Doanh
nghiệp là ngời sản xuất, cung cấp các hàng hoá và dịch vụ cho thị trờng, họ
phải bỏ vốn ra để tiến hành sản xuất kinh doanh. Họ đều mong muốn chi
phí cho các đầu vào thật thấp và bán đợc các hàng hoá - dịch vụ của mình
với giá cao để sau khi trừ đi chi phí, số tiền lãi thu đợc không chỉ đủ để tái
sản xuất giản đơn, mà còn có tái sản xuất mở rộng, không ngừng tích luỹ để
mở rộng và phát triển sản xuất, củng cố và tăng cờng vị trí của mình trên thị
trờng. Lợi nhuận là căn cứ, là tín hiệu báo cho các doanh nghiệp biết mình
phải sản xuất loại hàng hoá - dịch vụ nào, với số lợng bao nhiêu, sản xuất
voà thời điểm nào, bán ra ở đâu, với giá cả là bao nhiêu....
Với tầm quan trọng đặc biệt nh vậy, phạm trù lợi nhuận đã đợc các
nhà kinh tế từ trớc đến nay quan tâm nghiên cứu để làm rõ các vấn đề về
nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế. Họ đã đứng
trên các lập trờng, quan điểm khác nhau để nghiên cứu về lợi nhuận. Các
kết luận của họ đa ra không hoàn toàn giống nhau, song nó cũng đã phần
nào thể hiện đợc các vấn đề cơ bản của lợi nhuận. Trong đó phải kể đến
Karl Mark, ngời đầu tiên đã nghiên cứu một cách khoa học và sâu sắc phạm
trù lợi nhuận. Cho đến ngày nay, phạm trù lợi nhuận vẫn đợc tiếp tục đợc
các nhà kinh tế quan tâm nghiên cứu làm cho hệ thống lý luận về lợi nhuận
ngày càng hoàn thiện hơn. Với mỗi chúng ta, đặc biệt là với các nhà nghiên
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
cứu kinh tế, các nhà sản xuất kinh doanh việc nghiên cứu về phạm trù lợi
nhuận là cần thiết giúp cho các doanh nghiệp có thể đa ra các quyết định
đúng đắn, tạo điều kiện phát huy các tác động tích cực và hạn chế các mặt

trái của lợi nhuận.
Hiện nay, Việt Nam đang sống trong công cuộc xây dựng cơ sở vật
chất của chủ nghĩa xã hội, một trong những vấn đề quan trọng cần phải làm
đó là phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trờng
có sự quản lý của nhà nớc để phát triển nền kinh tế đất nớc. Vai trò của nhà
nớc là rất quan trọng, nhà nớc sẽ là ngời điều tiết các hoạt động kinh tế phát
huy sức mạnh tích cực của cơ ché thị trờng đồng thời hạn chế những mặt
tiêu cực của nó.
Trogn quá trình này, phạm trù lợi nhuận cần phải đợc nghiên cứu, vận
dụng sao cho hợp lý để cho việc phát triển kinh tế phải đi đôi với việc ổn
định và thực hiện công bằng xã hội.
Với những kiến thức đã đợc học, em mạnh dạn nhận viết đề tài
nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền
kinh tế thị trờng. Bài viết của em trên cơ sở kế thừa thành quả của các nhà
kinh tế học và đợc sự trức tiếp hớng dẫn của thầy giáo, do khả năng và trình
độ có hạn nên bài viết sẽ không tránh khỏi những hạn chế, em mong nhận
đợc những ý kiến nhận xét của các thầy để có thể hoàn thiện hơn nhận thức
của mình.
Em xin chân thành cảm ơn thày giáo đã giúp đỡ em hoàn thành bài
viết này.
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Phần nội dung
I. Nguồn gốc và bản chất lợi nhuận:
1. Quan điểm lợi nhuận của các trờng phái trớc và sau Mark:
Phạm trù lợi nhuận đã xuất hiện từ lâu và đợc hầu hết các nhà kinh tế
học quan tâm nghiên cứu. Trong số họ, có nhiều ngời ủng hộ sự có mặt lợi
nhuận nh là một tất yếu, có lợi nhuận là tốt đẹp; nhng cũng có nhiều ngời
không thừa nhận lợi nhuận, coi nó là xấu xa, là nguyên nhân của những tệ
nạn xã hội. Trong lịch sử, chỉ có Karl Mark là ngời thành công nhất trong

nghiên cứu về phạm trù lợi nhuận. Trớc Mark, các nhà kinh tế học mới chỉ
dừng lại ở chỗ lý thuyết về tiền công chứ cha đa ra đợc những luận chứng về
nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận.
Những nhà trọng thơng, trên quan điểm đánh giá cao vai trò của tiền
tệ và thơng nghiệp cho rằng lợi nhuận là do lĩnh vực lu thông tạo ra. Nó là
kết quả của việc bán nhiều mua ít, mua rẻ bán đắt mà có.
Các nhà trọng nông ở Pháp, tiêu biểu là A.R.J. Turgot, trên cơ sở lý
thuyết sản phẩm thuần tuý đã đa ra lý thuyết tiền lơng và lợi nhuận. Theo
Turgot, tiền lơng của công nhân là thu nhập theo lao động, còn sản phẩm
thuần tuý là thu nhập của nhà t bản và đợc gọi là lợi nhuận. Lợi nhuận là thu
nhập không lao động của nhà t bản do công nhân lao động tạo ra.
A.Smith (1723-1790), nhà kinh tế học ngời Anh nổi tiếng với lý
thuyết Bàn tay vô hình, dựa trên lý thuyết giá trị lao động đã cho rằng lợi
nhuận là khoản khấu trừ thứ hai vào sản phẩm của ngời lao động: Lợi nhuận
và địa tô có chung một nguồn gốc là lao động không đợc trả công của ngời
lao động. Ông cũng đã chỉ ra đợc một hình thức của lợi nhuận, đó là lợi tức.
Theo ông, lợi tức là một bộ phận của lợi nhuận mà nhà t bản hoạt động
bằng tiền đi vay trả cho chủ nô để đợc quyền sở hữu t bản. A.Smith cũng đã
nhìn thấy xu hớng bình quân hoá tỷ suất lợi nhuận và xu hớng tỷ xuất lợi
nhuận giảm sút do khối lợng t bản đầu t tăng lên.
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Sau A.Smith, nhà kinh tế học D.Ricardo (1772-1823) cũng đã đa ra đ-
ợc những t tởng cơ bản về lợi nhuận. Theo ông, lợi nhuận là số tiền còn lại
ngoài tiền lơng mà nhà t bản trả cho công nhân bằng sự vận động biến đổi
thu nhập giữa ba cấp: địa chủ công nhân và t bản. Teo ông, chỉ địa chủ là
ngời có lợi, ngời công nhân không đợc lợi nhng cũng không bị hại vì tỷ suất
lợi nhuận giảm xuống.
Những lý thuết về lợi nhuận nêu trên cho thấy hầu hết các nhà kinh tế
học ở giai đoạn này đều cha thành công trong nghiên cứu về lợi nhuận và

hầu hết họ đều thừa nhận sự tồn tại của lợi nhuận. Nhng cùng với sự phát
triển của khoa học kỹ thuật, cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra vào
những năm cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19 đã dẫn đến những thay đổi đáng kể
về mặt kinh tế xã hội, nhiều mâu thuãn trong xã hội t bản nảy sinh và
ngày càng gay gắt. Từ đó đã xuất hiện trờng phái kinh tế chính trị tiểu t sản,
rồi chủ nghĩa xã hội không tởng. T tởng chính của hai trờng phái này là phê
phán lợi nhuận, coi lợi nhuận là một cái gì đó không đúng đắn, là bất công,
là nguyên nhân của khủng hoảng kinh tế và các tệ nạn của xã hội t bản
(Robert Owen), và quyền sở hữu, đó là của ăn cắp (Proudhon).
Sang thế kỷ 20, phạm trù lợi nhuận đợc các nhà kinh tế học tiếp tục
nghiên cứu. Họ đã đa ra những cách giải thích khác nhau về nguồn gốc và
bản chất của lợi nhuận. Song tựu chung lại, tất cả họ đều nhằm biện hộ cho
lợi nhuận, đều nhằm khẳng định sự tồn tại đơng nhiên hợp lý của lợi nhuận
trong nền kinh tế thị trờng. Họ cho rằng lợi nhuận là tiền công trả cho
năng lực điều hành và tổ chức sản xuất của nhà t bản, cho việc họ chịu mạo
hiểm khi bỏ vốn ra đầu t (Marshall), hay lợi nhuận đó là kết quả của mọi
sự cách tân (J.Schompeter).
Nh vậy, sau gần 200 năm ngày ra đời của khoa học kinh tế, các nhà
kinh tế học vẫn cha thống nhất đợc với nhau về cách chứng minh nguồn
gốc, bản chất của lợi nhuận và sự chiếm hữu lợi nhuận. Tuy nhiên, những
đóng góp của họ cho hệ thống lý luận kinh tế cũng thật quý báu, đặc biệt là
sự đóng góp của Karl Mark.
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
2. Lý luận lợi nhuận của Mark:
Karl Mark (1818-1883) là một nhà t tởng vĩ đại của giai cấp vô sản
thế giới. Dựa trên lý luận giá trị thặng d, Karl Mark là ngời đầu tiên đã
nghiên cứu một cách khoa học và phân tích sâu sắc về nguồn gốc, bản chất
lợi nhuận cùng các hình thức biểu hiện của lợi nhuận. Mark đã chỉ ra rằng
lợi nhuận doanh nghiệp, địa tô của địa chủ, lợi tức của nhà t bản cho vay...

đều là các hình thức chuyển hoá của bộ phận giá trị thặng d do lao động của
ngời công nhân tạo ra. Nh vậy, để tìm hiểu về nguồn gốc và bản chất của lợi
nhuận ta tìm hiểu nguồn gốc và bản chất của giá trị thặng d.
2.1. Nguồn gốc và bản chất của giá trị thựng d. Quá trình sản xuất
giá trị thựng d.
a. Công thức chung của t bản và mâu thuẫn của nó.
Ta đã biết, mọi t bản lúc đầu đều đợc biểu hiện dới hình thái một số
tiền nhất định. Nhng bản thân tiền không phải là t bản, tiền chỉ biến thành t
bản trong những điều kiện nhất định, đó là khi tiền tệ ấy đợc sử dụng để bóc
lột sức lao động của ngời khác.
Tiền với t cách là tiền và tiền với t cách là t bản lúc đầu chỉ khác nhau
về hình thức lu thông. Nếu tiền đợc dùng để mua bán hàng hoá thì nó là ph-
ơng tiện giản đơn của lu thông hàng hoá và vận động theo công thức Hàng-
Tiền-Hàng (H-T-H) (1), tức là sự chuyển hoá từ hàng hoá thành tiền tệ, rồi
từ tiền tệ thành hàng hoá. Còn tiền đó với t cách là t bản thì nó sẽ vận động
theo công thức Tiền-Hàng-Tiền (T-H-T) (2), tức là sự chuyển hoá từ tiền tệ
thành hàng hoá, rồi từ hàng hoá lại chuyển thành tiền tệ. Công thức (2) này
đợc gọi là công thức lu thông hàng hoá của t bản và mọi thứ tiền vận động
theo công thức thứ (2) đều chuyển hoá thành t bản.
So sánh hai công thức, hai sự vận động này ta thấy chúng có những
điểm chung và những điểm khác biệt. Sự giống nhau đợc thể hiện ở chỗ cả
hai sự vận động này đều do hai giai đoạn mua và bán hợp thành; đều có hai
nhân tố vật chất đối lập nhau là hàng hoá (H) và tiền tệ (T), và đều có hai
ngời quan hệ với nhau là ngời mua và ngời bán. Tuy nhiên, sự giống nhau
5