THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ RÈN LUYỆN CÁC KỸ NĂNG NHẬN THỨC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG III, SINH HỌC 11

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA SINH

TIỂU LUẬN
Đề tài:
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ RÈN LUYỆN
CÁC KỸ NĂNG NHẬN THỨC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG III, SINH HỌC 11.
Học phần: Thiết kế và sử dụng tình huống trong dạy học Sinh học

Giáo viên hướng dẫn: Học viên thực hiện:
PGS. TS. Phan Đức Duy Phan Lan Nhi
Lớp: LL&PPDHBM Sinh học
Khoá: 2013-2015
Huế, 11/2014
MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU
PHẦN II: NỘI DUNG
I. Cơ sở lý luận ………………………………………………………………………
1. Bài tập tình huống …………………………………………………………………
1.1. Tình huống dạy học…………………………………………………………………
1.2. Bài tập tình huống…………………………………………………………………
2. Đặc điểm dạy học tình huống ………………………………………………………
3. Những kỹ năng nhận thức cơ bản được rèn luyện khi sử dụng bài tập tình huống trong dạy học
sinh học. ………………………………………………………………….
3.1. Kỹ năng phân tích, tổng hợp ………………………………………………………
3.2. Kỹ năng so sánh ……………………………………………………………………
3.3. Kỹ năng khái quát hoá ……………………………………………………………
3.4. Kỹ năng suy luận …………………………………………………………………
4. Quy trình thiết kế bài tập tình huống trong dạy học sinh học để rèn luyện một số kỹ năng nhận
thức. ……………………………………………… ………………………

5. Cấu trúc chương III: Sinh trưởng và phát triển, sinh học nâng cao.
II. Thiết kế và sử dụng các bài tập tình huống để rèn luyện các kỹ năng nhận thức trong dạy học
sinh học chương III, sinh học 11. ……………………………………….
1. Thiết kế các bài tập tình huống để dạy học chương III: Sinh trưởng và phát triển, sinh học 11.
…………………………………………………………………………….
2. Sử dụng các bài tập tình huống trong dạy học sinh học chương III: Sinh trưởng và phát triển,
sinh học 11. …… …………………………………………………………….
PHẦN III: KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHẦN I: MỞ ĐẦU
Để thực hiện tốt nhiệm vụ đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay, đòi hỏi mỗi
một giáo viên phải không ngừng bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực sư phạm,
phải biết vận dụng các phương pháp dạy học tích cực một cách có hiệu quả. Muốn sử dụng các
phương pháp có hiệu quả, giáo viên phải khai thác được tính tích cực và chủ động của người học
trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học. Vì thế những tình huống xuất hiện trong dạy học
cũng như các bài tập tình huống được đặt ta luôn gây được hứng thú đối với học sinh, góp phần
thúc đẩy hiệu quả dạy học nói riêng và dạy học sinh học nói riêng.
Trong số các phương pháp dạy học tích cực, phương pháp sử dụng bài tập tình huống
nhằm hướng dẫn học sinh khai thác tìm tòi kiến thức mới hay để củng cố bài học là một phương
pháp sử dụng có hiệu quả. Mặc dù cần có sự gia công và đầu tư của người giáo viên trong quá
trình chuẩn bị song hiệu quả mà phương pháp này mang lại không hề nhỏ. Khi tiếp xúc bài tập
tình huống học sinh bị kích thích, phát sinh mâu thuẫn, dẫn đến nhu cầu khám phá tìm tòi, khiến
cho tổ chức hoạt động nhận thức diễn ra hào hứng. Bên cạnh đó giải quyết các bài tập tình huống
cũng là biện pháp tích cực để rèn luyện các kỹ năng nhận thức cơ bản như phân tích tổng hợp, so
sánh, khái quát hoá, suy luận.
Trong chương trình sinh học, sinh học 11 đề cập đến cấp độ cơ thể ở đối tượng thực vật
và động vật. Trong đó, chương III: Sinh trưởng và phát triển đề cập đến nhiều vấn đề liên quan
nhiều đến thực tế cuộc sống xung quanh, nhiều nội dung vận dụng hiệu quả. Đặc biệt, giáo viên
có thể xây dựng nhiều tình huống dạy học giúp học sinh khám phá chủ động tích cực khi học
chương III, sinh học 11.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài để làm tiểu luận: “Thiết kế và sử dụng
các bài tập tình huống để rèn luyện các kỹ năng nhận thức trong dạy học sinh học trong
chương III, sinh học 11.”
PHẦN II: NỘI DUNG
I. . Cơ sở lý luận.
1. Bài tập tình huống
1.1. Tình huống dạy học
Theo quan điểm triết học: Tình huống đựơc nghiên cứu như là một tổ hợp các mối quan
hệ cụ thể đến một thời điểm nhất định liên kết con người với môi trường của anh ta, lúc đó anh
ta biến thành một chủ thể của hành động có đối tượng nhằm đạt được mục tiêu nhất định.
Theo từ điển tiếng việt, tình huống là toàn thể những sự việc xảy ra tại một nơi, trong một
thời gian tại một thời điểm bắt con người phải tiếp nhận, đối phó, chịu đựng.
Xét về mặt tâm lý học: " Tình huống là một hệ thống những điều kiện bên trong quan hệ
với chủ thể, những điều kiện này tác động một cách gián tiếp lên tính tích cực của chủ thể đó.
Xét về mặt khách quan: Tình huống dạy học là tổ hợp những mối quan hệ xã hội cụ thể
được hình thành trong quá trình dạy học, khi mà học sinh đã trở thành chủ thể hoạt động với đối
tượng nhận thức trong môi trường dạy học nhằm một mục đích cụ thể.
Xét về mặt chủ quan: Tình huống dạy học chính là trạng thái bên trong đựơc sinh ra do sự
tương tác giữa chủ thể với đối tượng nhận thức.
Theo Nguyễn Ngọc Quang còn đưa ra một cách tiếp cận của tình huống dạy học đó là tình
huống mô phỏng hành vi. Mô phỏng hành vi là bắt chước, sao chép phỏng theo quá trình hành vi
của con người, sự tương tác riêng rẽ cá nhân của người đó nhằm đạt mục đích nào đó.
Tóm lại bản chất của tình huống dạy học là đơn vị cấu trúc của bài lên lớp, chứa đựng
mối liên hệ giữa mục đích, nội dung và phương pháp tại một thời điểm nào đó.
1.2. Bài tập tình huống
Bài tập tình huống là những tình huống dạy học được giáo viên cấu trúc lại dưới dạng bài
tập rồi đưa bài tập đó vào trong quá trình dạy học để đạt được mục tiêu dạy học.
Có hai dạng bài tập tình huống, gồm bài tập tình huống dạy học thật và bài tập tình huống
dạy học mô phỏng. Bài tập tình huống đều có cấu trúc gồm hai phần: Phần tình huống và yêu
cầu cần giải quyết cho tình huống.

2. Đặc điểm dạy học tình huống
Phương pháp dạy học bằng tình huống là một phương pháp mà giáo viên tổ chức cho học
sinh xem xét, phân tích, nghiên cứu, thảo luận để tìm ra các phương pháp giải quyết cho các tình
huống, qua đó đạt được các mục tiêu dạy học đề ra. Mục tiêu của phương pháp tình huống trong
dạy học là:
- Tăng thêm sự hiểu biết và khả năng áp dụng lí thuyết vào thực tiễn đời sống của học
sinh.
- Phát triển kỹ năng phân tích và lập luận, pháy huy tính sáng tạo và kích thích sự đổi mới
ở học sinh.
- Tạo điều kiện để học sinh học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm, phát triển kỹ năng ứng xử,
tinh thần hợp tác, tinh thần trách nhiệm, biết lắng nghe và tự khẳng định mình.
Mặc dù để thiết kế bài tập tình huống và sử dụng hợp lý đòi hỏi tốn nhiều thời gian và
công sức cũng như các kỹ năng cần thiết của người giáo viên; tuy nhiên đây là phương pháp có
thể kích thích ở mức cao nhất sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình học tập, phát triển
các kỹ năng học tập, giải quyết vấn đề, kỹ năng đánh giá, dự đoán kết quả, kỹ năng giao tiếp như
nghe, nói, trình bày của học sinh, tăng cường khả năng suy nghĩ độc lập, tính sáng tạo, tiếp
cận tình huống dưới nhiều góc độ, cho phép phát hiện ra những giải pháp cho những tình huống
phức tạp, chủ động điều chỉnh được các nhận thức, hành vi, kỹ năng của học sinh.
3. Những kỹ năng nhận thức cơ bản được rèn luyện trong dạy học tình huống.
3 .1. Kỹ năng phân tích- tổng hợp
- Phân tích là sự phân chia trong tư duy đối tượng hay hiện tượng thành những yếu tố
hợp thành, các dấu hiệu, các đặc tính riêng biệt của đối tượng hay hiện tượng đó thành những
yếu tố nhỏ hơn hoặc những mối quan hệ giữa toàn thể và bộ phận. Quan hệ giống loài nhằm tìm
kiếm bản chất của chúng.
Trong dạy học vấn đề hình thành kỹ năng phân tích cho học sinh cần phải được coi trọng.
Tùy đặc điểm từng môn học và nhiệm vụ học tập cụ thể, các giáo viên đã đề ra những yêu cầu
phân tích khác nhau. Nhưng mục đích chủ yếu của việc rèn luyện kỹ năng phân tích là hình
thành ở các em thói quen tìm hiểu sự vật , hiện tượng có chiều sâu, nhằm nắm được bản chất
của đối tượng nghiên cứu, cho nên nhiệm vụ chủ yếu của hoạt động phân tích là nắm được cấu
trúc của đối tượng.

- Tổng hợp là sự kết hợp trong tư duy các yếu tố, các thành phần của sự vật, hiện tượng
trong một chỉnh thể. Để nhận thức đầy đủ sự vật, hiện tượng trong dạy học cần phải tổng hợp sơ
bộ
Rèn luyện kỹ năng tổng hợp nhằm giúp học sinh sắp xếp những số liệu, những sự kiện
lộn xộn, rời rạc và đa dạng mà các em thu thập được qua nghiên cứu lí luận và khảo sát thực tiễn
thành những sự vật, hiện tượng, những quá trình hoàn chỉnh, thống nhất.
Phân tích và tổng hợp là hai mặt của một quá trình tư duy thống nhất có sự liên hệ mật
thiết với nhau. Tổng hợp sơ bộ ban đầu cho ta ấn tượng chung về đối tượng nhờ đó mà xác định
được phương pháp phân tích cho đối tượng, phân tích càng sâu thì sự tổng hợp cuối cùng càng
cao, càng đầy đủ. Sự tổng hợp hoàn chỉnh sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của sự phân tích tiếp
theo. Cứ như vậy, nhận thức ngày càng tiến sâu vào bản chất của sự vật, hiện tượng.
3.2. Kỹ năng so sánh
So sánh là sự phân tích những điểm giống và khác nhau và khác nhau giữa các đối tượng
nhằm phân loại sự vật, hiện tượng thành những loaị khác nhau.
Tùy mục đích mà phương pháp so sánh có thể nặng về điểm giống nhau hoặc điểm khác
nhau.
Các bước thực hiện biện pháp so sánh:
- Nêu định nghĩa đối tượng cần so sánh.
- Phân tích đối tượng tìm ra dấu hiệu bản chất.
- Xác định những điểm khác nhau của từng dấu hiệu tương ứng.
- Xác định những điểm giống nhau của từng dấu hiệu tương ứng.
- Khái quát các dấu hiệu quan trọng giống và khác nhau của hai đối tượng cần so sánh.
- Nếu có thể được thì nêu nguyên nhân của sự giống và khác nhau đó.
Qua so sánh giúp học sinh phân biệt, hệ thống hoá và củng cố các khái niệm, đồng thời so
sánh là một thao tác tư duy rất quan trọng giúp học sinh tìm ra cái mới.
3.3. Kỹ năng khái quát hoá
Khái quát hóa là hoạt động trí tuệ cấp cao nhằm thu gom các đối tượng có cùng thuộc tính
và bản chất vào một nhóm, là quá trình chuyển từ cái đơn nhất lên cái chung.
Sự khái quát hóa giữ vai trò chủ yếu trong khi hình thành các khái niệm mới. Ở học sinh
khái quát hóa diễn ra trên cơ sở phân tích so sánh.

phân tích từng yếu tố tổng hợp chỉnh thể
Kỹ năng khái quát hóa ở mỗi học sinh luôn đóng vai trò quan trọng trong quá trình học
tập. Khi được phát triển tới mức cao, chính kỹ năng này sẽ giúp học sinh tách được cái chung,
cái bản chất, những mối liên hệ bên trong mang tính quy luật của tài liệu nghiên cứu, học tập
bằng con đường phân tích chỉ một sự vật, hiện tượng điển hình mà thôi. Bằng cách đó học sinh
tiết kiệm được sức lực, thời gian học tập của mình, biết khám phá các tri thức khoa học bằng
phương pháp tối ưu.
3.4. Kỹ năng suy luận
Suy luận là hình thức của tư duy nhờ đó rút ra phán đoán mới từ một hay nhiều phán đoán
theo các qui tắc logic xác định.
Căn cứ vào cách thức lập luận, suy luận được chia ra thành suy luận suy diễn và suy luận
quy nạp. Suy luận suy diễn là suy luận trong đó lập luận từ cái chung đến cái riêng, cái đơn giản.
Suy luận quy nạp là suy luận trong đó lập luận từ cái riêng, cái đơn nhất đến cái chung.
Khi được trang bị kỹ năng suy luận, học sinh có thể thu nhận được tri thức mới từ các tri
thức đã biết nhờ suy luận.
4. Quy trình thiết kế bài tập tình huống trong dạy học sinh học để rèn luyện một số
kỹ năng nhận thức.
5. Cấu trúc nội dung chương III: sinh trưởng phát triển, sinh học 11.
Chương III: Sinh trưởng và phát triển, sinh học 11 nâng cao gồm 7 bài (6 bài lý thuyết và 1 bài
thực hành), cụ thể:
A. Sinh trưởng và phát triển ở thực vật
Bài 34. Sinh trưởng ở thực vật
Bài 35. Hoocmon thực vật
Bài 36. Phát triển ở thực vật có hoa
B. Sinh trưởng và phát triển ở động vật
Bài 37. Sinh trưởng và phát triển ở động vật
Bài 38. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật
Bài 39. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở động vật (tt)
Bài 40. Thực hành: Quan sát sinh trưởng và phát triển ở một số động vật.
Nghiên cứu thực tiễn (bài kiểm tra, phát biểu trả lời của học sinh

trong các giờ học)
Xây dựng hệ thống tình huống rèn luyện một số kỹ năng nhận thức
của học sinh
Rèn luyện một số kỹ năng nhận thức của học sinh bằng việc tổ
chưc giải quyết các tình huống
Hình thành ở học sinh một số kỹ năng cơ bản của hoạt động
nhận thức
Nghiên cứu
Xử lý sư phạm
Dạy học
Kết quả
Xác định các kỹ năng nhận thức của học sinh
II. Thiết kế và sử dụng các bài tập tình huống để rèn luyện các kỹ năng nhận thức trong
dạy học sinh học chương III, sinh học 11.
1. Thiết kế các bài tập tình huống để dạy học chương III: Sinh trưởng và phát triển, sinh
học 11.
1.1. Bài tập 1:
Để phân biệt sự sinh trưởng sơ cấp và thứ cấp ở thực vật, các chỉ tiêu so sánh được hệ thống
trong bảng sau:
Chỉ tiêu Sinh trưởng sơ cấp Sinh trưởng thứ cấp
Dạng cây
Nơi sinh trưởng
Đặc điểm bó mạch
Kích thước thân
Kiểu sinh trưởng
Thời gian sống (sinh trưởng)
Bằng những kiến thức đã học em hãy hoàn thành nội dung bảng trên.
(Để dạy bài Sinh trưởng ở thực vật, sinh học 11)
1.2. Bài tập 2:
Sau khi học xong bài sinh trưởng ở thực vật, có bạn học sinh hỏi: Em có trồng một câu

hoa cúc, đảm bảo các điều kiện dinh dưỡng đầy đủ, cây sinh trưởng rất nhanh nhưng hơn 3 tháng
mà vẫn chưa thấy nở hoa? (thông thường 2,5 tháng nở hoa)
Em hãy giúp bạn giải thích hiện tượng trên?
(Để củng cố bài Sinh trưởng ở thực vật, sinh học 11)
1.3. Bài tập 3:
Khi tìm hiểu về đặc điểm các loại hooc môn thực vật, giáo viên đã yêu cầu một học sinh sử dụng
các mảnh ghép tên hooc mon TV với nơi sản sinh và tác động sinh lý sau khi nghiên cứu sách
giáo khoa.
Hoocmon Nơi sản sinh (A) Tác động (B)
Auxin
Giberelin
Xitokinin
Axit abxixic
Êtilen
Cột A tương ứng có các mảnh ghép:
1. Lục lạp, phôi hạt, chóp rễ
2. Tế bào đang phân chia ở mô phân sinh chồi ngọn
3. Tế bào đang phân chia ở rễ, hạt, quả.
4. Lá già, thân, quả, hạt.
5. Phần lớn các cơ quan, thời gian rụng lá, quả chín.
Cột B tương ứng có các mảnh ghép:
a/ Kéo dài tế bào, kích thích tầng sinh mạch, tạo quả không hạt, sinh rễ phụ nhanh, ức chế rụng
quả và rụng lá.
b/ Làm tăng sự phân chia tế bào mô phân sinh, kéo dài thân, kích thích sự phát triển của quả và
sự nảy mầm
c/ Làm tăng sự phân chia tế bào mô phân sinh, kéo dài chồi bên, làm chậm sự hoá già.
d/ Kích thích sự chín ở quả, ức chế sự phát triển chiều dài của thân.
e/ Kích thích sự rụng lá, rụng quả đóng lỗ khí trong điều kiện khô hạn.
Nếu em là học sinh được yêu cầu, em sẽ hoàn thành yêu cầu như thế nào?
(Để dạy kiến thức mới, bài Hoocmon thực vật, sinh học 11)

1.4. Bài tập 4:
Cho cây A. Ta tiến hành thí nghiệm sau:
(1) Chiếu sáng 16 giờ liên tục rồi đặt trong tối 8 giờ -> cây ra hoa nhiều
(2) Chiếu sáng 10 giờ liên tục rồi đặt trong tối 14 giờ -> cây không ra hoa.
(3) Chiếu sáng 13 giờ liên tục rồi đặt trong tối 14 giờ -> cây ra hoa nhưng ít hơn hẳn so với
trường hợp (1)
(4) Chiếu sáng 12 giờ liên tục rồi đặt trong tối 12 giờ -> cây không ra hoa
(5) Chiếu sáng 24 giờ liên tục -> cây ra hoa như trường hợp (3)
a. Từ đó có thể rút ra kết luận gì?
b. Có thể làm gì để cây trong trường hợp (2) ra hoa?
(Để củng cố khi dạy bài phát triển ở thực vật có hoa, sinh học 11)
1.5. Bài tập 5:
Sau khi khám bệnh cho một trẻ có biểu hiện chậm lớn, nhẹ cân, bác sỹ khuyên phụ
huynh: Ngoài khẩu phần ăn đủ dinh dưỡng thì hàng ngày phải cho cháu tắm nắng vào lúc sáng
hay chiều muộn ít nhất 30 phút mỗi ngày. Vị phụ huynh thắc mắc. Nếu em là Bác sỹ trên, em sẽ
giải thích cho gia đình bệnh nhân như thế nào?
(Để dạy bài ảnh hưởng của các nhân tố đến sinh trưởng và phát triển của động vật)
1.6. Bài tập 6:
Quan sát hình sau:
Giải thích tại sao tán lá của cây thường có cấu trúc hình tháp, đỉnh phía trên?
(Để dạy bài Sinh trưởng ở thực vật, sinh học 11)
1.7. Bài tập 7:
Sau khi học xong bài các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động
vật.Một bạn học sinh cho rằng, trong vòng đời của bướm, ecđixơn là hooc mon quyết định đến
sự biến thái của sâu bọ thành bướm. Theo em, bạn học sinh đã phát biểu đúng chưa? Nếu chưa
hãy giải thích.
(Để củng cố bài ảnh hưởng của các nhân tố đến sinh trưởng phát triển của động vật)
1.8. Bài tập 8:
Có bạn học sinh cho rằng: “bướm thường không gây hại, thậm chí còn giúp thụ phấn cho
cây trồng, còn sâu bướm phá hoại mùa màng rất ghê gớm”.

Em có đồng ý với quan điểm trên không? Giải thích để làm rõ nhận định của mình.
(Để dạy bài sinh trưởng và phát triển ở động vật)
1.9. Bài tập 9:
Khi tìm hiểu về tốc độ sinh trưởng của động vật, có hai bạn học sinh tranh cãi nhau: Bạn
A cho rằng muốn cho gia súc sinh trưởng tốt vào những ngày mùa đông giá lạnh cần cho gia súc
non ăn nhiều hơn còn bạn B lại cho rằng muốn gia súc non nhanh lớn vào mùa đông cần ủ ấm
chuồng trại cho gia súc mới là điều quan trọng nhất.
Theo em, bạn học sinh nào đã nhận định đúng? Nếu là em, em sẽ giải thích như thế nào
cho hợp lý?
(Để dạy bài các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động vật)
1.10. Bài tập 10:
Các bệnh nhân ung thư tuyến giáp thường được điều trị theo phác đồ: Phẫu thuật cắt bỏ
tuyến giáp, uống I
131
(iot phóng xạ để tiêu diệt hết các tế bào ung thư.) Trước khi uống I
131
bệnh
nhân buộc phải nhịn, không được sử dụng hooc mon tuyến giáp (tổng hợp nhân tạo) một tháng.
Trong thời gian này, khả năng chịu lạnh và trí nhớ của bệnh nhân sẽ bị giảm sút. Hãy giải thích
vì sao?
(Để dạy bài sinh trưởng và phát triển của động vật)
2. Sử dụng các bài tập tình huống trong dạy học sinh học chương III: Sinh trưởng và phát
triển, sinh học 11.
2.1. Quy trình chung:
Giới thiệu tình huống
Học sinh tự lực làm việc
Thảo luận toàn lớp
Kết luận, chính xác hóa kiến thức, xác định hướng
giải quyết hợp lí, học sinh tự hoàn thiện kĩ năng
nhận thức

2.1. Sử dụng bài tập tình huống để rèn luyện các kỹ năng trong chương III: sinh trưởng và
phát triển, sinh học 11.
2.1.1. Bài tập 1
2.1.1.1. Mục tiêu:
- Phân biệt được sinh trưởng sơ cấp và thứ cấp ở thực vật, sinh học 11
-Rèn luyện kỹ năng so sánh
2.1.1.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Để phân biệt sự sinh trưởng sơ cấp và thứ cấp ở thực vật, các chỉ tiêu so sánh được hệ thống
trong bảng sau:
Chỉ tiêu Sinh trưởng sơ cấp Sinh trưởng thứ cấp
Dạng cây
Nơi sinh trưởng
Đặc điểm bó mạch
Kích thước thân
Kiểu sinh trưởng
Thời gian sống (sinh trưởng)
Bằng những kiến thức đã học em hãy hoàn thành nội dung bảng trên.
(Để dạy bài Sinh trưởng ở thực vật, sinh học 11)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa, hoàn thành theo nhóm 2 em.
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Gọi một số nhóm báo cáo (hoàn thành trên bảng)
Bước 4: Giáo viên kết luận
-Giáo viên yêu cầu học sinh nhận xét, rút ra kết luận.
Chỉ tiêu Sinh trưởng sơ cấp Sinh trưởng thứ cấp
Dạng cây Một lá mầm và chóp thân non của cây
hai lá mầm
Hai lá mầm
Nơi sinh trưởng Mô phân sinh đỉnh Mô phân sinh bên
Đặc điểm bó mạch Xếp lộn xộn Xếp chồng chất

Kích thước thân Bé Lớn
Kiểu sinh trưởng Sinh trưởng chiều cao Sinh trưởng bề ngang
Thời gian sống (sinh
trưởng)
1 năm Nhiều năm
2.1.2. Bài tập 2
2.1.2.1. Mục tiêu:
-Rèn luyện kỹ năng suy luận
2.1.2.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Sau khi học xong bài sinh trưởng ở thực vật, có bạn học sinh hỏi: Em có trồng một câu
hoa cúc, đảm bảo các điều kiện dinh dưỡng đầy đủ, cây sinh trưởng rất nhanh nhưng hơn 3 tháng
mà vẫn chưa thấy nở hoa? (thông thường 2,5 tháng nở hoa)
Em hãy giúp bạn giải thích hiện tượng trên?
(Để củng cố bài sự phát triển ở thực vật có hoa, sinh học 11)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Giáo viên gợi ý:
CH1: Sự nở hoa của hoa cúc phụ thuộc vào những yếu tố nào?
CH2: Điều kiện trong tình huống trên đã phù hợp với sự nở hoa của hoa cúc chưa?
CH: Liệu có thể điều chỉnh điều kiện sống như thế nào giúp hoa cúc nở sớm hơn?
Bước 4: Giáo viên kết luận:
- Hoa cúc là cây ngày ngắn, chỉ ra hoa trong điều kiện ngày ngắn (mùa đông ngày ngắn).
Nếu úc không ra hoa, có thể kể đến một số nguyên nhân như: Điều kiện chiếu sáng không phù
hợp (ngày dài), bị ức chế sự ra hoa…
- Điều chỉnh chiếu sáng, tạo bóng đêm nhân tạo…
2.1.3. Bài tập 3
2.1.3.1. Mục tiêu:
-Nhận biết và phân biệt được nơi sinh ra và cơ chế tác động của các hooc môn thực vật.
-Rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp.

2.1.3.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Khi tìm hiểu về đặc điểm các loại hooc môn thực vật, giáo viên đã yêu cầu một học sinh sử dụng
các mảnh ghép tên hooc mon TV với nơi sản sinh và tác động sinh lý sau khi nghiên cứu sách
giáo khoa.
Hoocmon Nơi sản sinh (A) Tác động (B)
Auxin
Giberelin
Xitokinin
Axit abxixic
Êtilen
Cột A tương ứng có các mảnh ghép:
1. Lục lạp, phôi hạt, chóp rễ
2. Tế bào đang phân chia ở mô phân sinh chồi ngọn
3. Tế bào đang phân chia ở rễ, hạt, quả.
4. Lá già, thân, quả, hạt.
5. Phần lớn các cơ quan, thời gian rụng lá, quả chín.
Cột B tương ứng có các mảnh ghép:
a/ Kéo dài tế bào, kích thích tầng sinh mạch, tạo quả không hạt, sinh rễ phụ nhanh, ức chế rụng
quả và rụng lá.
b/ Làm tăng sự phân chia tế bào mô phân sinh, kéo dài thân, kích thích sự phát triển của quả và
sự nảy mầm
c/ Làm tăng sự phân chia tế bào mô phân sinh, kéo dài chồi bên, làm chậm sự hoá già.
d/ Kích thích sự chín ở quả, ức chế sự phát triển chiều dài của thân.
e/ Kích thích sự rụng lá, rụng quả đóng lỗ khí trong điều kiện khô hạn.
Nếu em là học sinh được yêu cầu, em sẽ hoàn thành yêu cầu như thế nào?
(Để dạy kiến thức mới, bài Hoocmon thực vật, sinh học 11)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp.
Bước 4: Giáo viên kết luận (theo thứ tự từ trên xuống)

Cột A: 2,1,3,4,5
Cột B: a,b,c,e,d
2.1.4. Bài tập 4:
2.1.4.1. Mục tiêu:
- Giải thích được sự ra hoa trong các điều kiện chiếu sáng khác nhau, từ đó vận dụng được vào
thực tế.
- Rèn luyện kỹ năng khái quát hoá, kỹ năng suy luận, phân tích tổng hợp
2.1.4.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Cho cây A. Ta tiến hành thí nghiệm sau:
(1) Chiếu sáng 16 giờ liên tục rồi đặt trong tối 8 giờ -> cây ra hoa nhiều
(2) Chiếu sáng 10 giờ liên tục rồi đặt trong tối 14 giờ -> cây không ra hoa.
(3) Chiếu sáng 13 giờ liên tục rồi đặt trong tối 14 giờ -> cây ra hoa nhưng ít hơn hẳn so với
trường hợp (1)
(4) Chiếu sáng 12 giờ liên tục rồi đặt trong tối 12 giờ -> cây không ra hoa
(5) Chiếu sáng 24 giờ liên tục -> cây ra hoa như trường hợp (3)
a. Từ đó có thể rút ra kết luận gì?
b. Có thể làm gì để cây trong trường hợp (2) ra hoa?
(Để củng cố khi dạy bài phát triển ở thực vật có hoa, sinh học 11)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa theo nhóm 3-4 học sinh.
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp, gọi các nhóm trình bày, bổ sung
Câu hỏi gợi ý:
CH1: Xét điều kiện chiếu sáng trong từng trường hợp?
CH2: Nhận xét đặc điểm ra hoa của loài A?
Bước 4: Giáo viên kết luận
2.1.5. Bài tập 5:
2.1.5.1. Mục tiêu:
-Giải thích được vai trò của ánh sáng đối với sự sinh trưởng của động vật nói chung và người nói
riêng.
- Rèn luyện kỹ năng suy luận, phân tích tổng hợp.

2.1.5.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Sau khi khám bệnh cho một trẻ có biểu hiện chậm lớn, nhẹ cân, bác sỹ khuyên phụ
huynh: Ngoài khẩu phần ăn đủ dinh dưỡng thì hàng ngày phải cho cháu tắm nắng vào lúc sáng
hay chiều muộn ít nhất 30 phút mỗi ngày. Vị phụ huynh thắc mắc. Nếu em là Bác sỹ trên, em sẽ
giải thích cho gia đình bệnh nhân như thế nào?
(Để dạy bài ảnh hưởng của các nhân tố đến sinh trưởng và phát triển của động vật)
Bước 2: Học sinh thảo luận.
Bước 3: Tổ chức trao đổi giữa các học sinh, gọi học sinh trình bày quan điểm của mình,
nhận xét.
Bước 4: Giáo viên kết luận
Giải thích về vai trò của ánh sáng đối với quá trình tổng hợp VTM D -> Tổng hợp xương ->
Sinh trưởng bình thường.
2.1.6. Bài tập 6:
2.1.6.1. Mục tiêu:
- Rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp.
2.1.6.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống (Kết hợp tranh vẽ)
Giải thích tại sao tán lá của cây thường có cấu trúc hình tháp, đỉnh phía trên?
(Để dạy bài Sinh trưởng ở thực vật, sinh học 11)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa, thảo luận.
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Gọi học sinh đưa ra ý kiến phân tích, nhận xét.
Bước 4: Giáo viên kết luận
- Cấu trúc phù hợp với chức năng: Tán hình tháp giúp hấp thụ tốt ánh sáng để quang hợp.
-Mô phân sinh đỉnh ở trên đỉnh thân, sinh trưởng hàng năm -> Kích thước bề rộng tán trên trẻ
hơn, nhỏ hơn những tán dưới.
2.1.7. Bài tập 7:
2.1.7.1. Mục tiêu:
- Phân tích được sự tác động của hai hooc môn: edicxon và juvenin tác động lên sự biến thái của

sâu bọ.
- Rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp.
2.1.7.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Sau khi học xong bài các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động vật.Một bạn
học sinh cho rằng, trong vòng đời của bướm, ecđixơn là hooc mon quyết định đến sự biến thái
của sâu bọ thành bướm. Theo em, bạn học sinh đã phát biểu đúng chưa? Nếu chưa hãy giải
thích.
(Để củng cố bài ảnh hưởng của các nhân tố đến sinh trưởng phát triển của động vật)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Hướng dẫn học sinh sử dụng sơ đồ phối hợp tác động của edicxon và juvenin lên sự hình thành
bướm để phân tích.
Bước 4: Giáo viên kết luận
Không đúng. Do sự phối hợp tác động của hai hooc môn: edicxon và juvenin trong chu kì sống.
2.1.8. Bài tập 8:
2.1.8.1. Mục tiêu:
- Rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp.
2.1.8.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Có bạn học sinh cho rằng: “bướm thường không gây hại, thậm chí còn giúp thụ phấn cho
cây trồng, còn sâu bướm phá hoại mùa màng rất ghê gớm”.
Em có đồng ý với quan điểm trên không? Giải thích để làm rõ nhận định của mình.
(Để dạy bài sinh trưởng và phát triển ở động vật)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Câu hỏi gợi ý:
CH1: Mô tả đặc điểm hình thái, lối sống của sâu bọ và bướm trưởng thành?
CH2: Phân tích tác hại của sâu bướm và bướm?
Bước 4: Giáo viên kết luận

Đồng ý. Sâu bướm ăn lá non, gây hại mùa màng còn bướm không ăn lá mà ăn phấn hoa,
không ảng hưởng đến lá mặt khác giúp cây thụ phấn, có ích.
2.1.9. Bài tập 9:
2.1.9.1. Mục tiêu:
-Liệt kê và giải thích được tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển của
động vật.
- Rèn luyện kỹ năng phân tích tổng hợp.
2.1.9.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Khi tìm hiểu về tốc độ sinh trưởng của động vật, có hai bạn học sinh tranh cãi nhau: Bạn
A cho rằng muốn cho gia súc sinh trưởng tốt vào những ngày mùa đông giá lạnh cần cho gia súc
non ăn nhiều hơn còn bạn B lại cho rằng muốn gia súc non nhanh lớn vào mùa đông cần ủ ấm
chuồng trại cho gia súc mới là điều quan trọng nhất.
Theo em, bạn học sinh nào đã nhận định đúng? Nếu là em, em sẽ giải thích như thế nào
cho hợp lý?
(Để dạy bài các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của động vật)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Câu hỏi gợi ý:
CH1: Tốc độ chuyển hoá của vật nuôi thay đổi như thế nào khi thời tiết lạnh hơn?
CH2: Tốc độ sinh trưởng phụ thuộc vào những yếu tố nào?
Bước 4: Giáo viên kết luận
Không hoàn toàn đồng ý với cả hai bạn.
Giải thích: Thức ăn đủ dinh dưỡng và môi trường sống thuận lợi đều là những yêu cầu cần thiết
để vật nuôi sinh trưởng nhanh. Thức ăn đủ dinh dưỡng cung cấp nguyên liệu để chuyển hoá, xây
dựng tế bào, cơ thể. Điều kiện sống thuận lợi giúp vật nuôi khoẻ chống chịu được với điều kiện
bất lợi của môi trường, tốc độ chuyển hoá nhanh hơn.
2.1.10. Bài tập 10:
2.1.10.1. Mục tiêu:
-Giải thích được tác dụng của tiroxin

- Rèn luyện kỹ năng suy luận.
2.1.10.2. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Giới thiệu tình huống
Các bệnh nhân ung thư tuyến giáp thường được điều trị theo phác đồ: Phẫu thuật cắt bỏ
tuyến giáp, uống I
131
(iot phóng xạ để tiêu diệt hết các tế bào ung thư.) Trước khi uống I
131
bệnh
nhân buộc phải nhịn, không được sử dụng hooc mon tuyến giáp (tổng hợp nhân tạo) một tháng.
Trong thời gian này, khả năng chịu lạnh và trí nhớ của bệnh nhân sẽ bị giảm sút. Hãy giải thích
vì sao?
(Để dạy bài sinh trưởng và phát triển của động vật)
Bước 2: Học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa, thảo luận.
Bước 3: Tổ chức thảo luận cả lớp
Câu hỏi gợi ý:
CH1: Ung thư tuyến giáp là gì?
Ch2: Loại hooc môn nào được tuyến giáp tổng hợp? Tác dụng gì?
Bước 4: Giáo viên kết luận
- Khả năng chịu nhiệt và trí nớ của bệnh nhân sẽ bị giảm vì:
+Bệnh nhân bị cắt tuyến giáp, lại không được dùng tiroxin tổng hợp -> lượng tiroxin còn lại
trong cơ thể rất ít.
+Tiroxin ít -> Chuyển hoá cơ bản giảm -> Sinh nhiệt giảm, trí nhớ giảm -> Khả năng chịu lạnh
giảm sút và trí nhớ kém.
PHẦN III: KẾT LUẬN
Qua nghiên cứu lý luận về thiết kế và sử dụng bài tập tình huống trong dạy học chương
III: Sinh trưởng và phát triển, sinh học 11, tôi nhận thấy các bài tập tình huống có thể rèn luyện
cho học sinh những kỹ năng học tập cần thiết, phát huy được tính chủ động tích cực của học
sinh.
Vận dụng quy tình thiết kế tình huống, chúng tôi đã thiết kế và đề xuất biện pháp sử dụng

10 bài tập tình huống rèn luyện các kĩ năng: phân tích tổng hợp, so sánh, suy luận, khái quát hoá
trong chương III: Sinh trưởng và phát triển, sinh học 11.
Trong giới hạn của tiểu luận, các tình huống được đưa ra còn chưa nhiều, có nhiều nội
dung có thể được khai thác để xây dựng bài tập tình huống để rèn luyện các kỹ năng nhận thức
cho học sinh. Do đó, tôi sẽ tiếp tục tìm hiểu và xây dựng các bài tập tình huống khác trong các
chương để hỗ trợ trong quá trình dạy học của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2001), lý luận dạy học sinh học, NXBGD, Hà
Nội.
2. Trần Bá Cừ, Nguyễn Thu Hiền, Trần Bá Hoành, Trần Mạnh Kỳ, Đặng Văn Sử, Lê Đĩnh
Thái, Nguyễn Văn Thân, Phạm Ngọc Thịnh(2003), Từ điển bách khoa sinh học, NXB Khoa học
và kỹ thuật, Hà Nội.
3. Các tác giả, Sách giáo khoa sinh học 11 nâng cao, NXB Giáo dục, Hà Nội.
4. Các tác giả, Sách giáo viên sinh học 11 nâng cao, NXB Giáo dục, Hà Nội.
5. Nguyễn Quang Vinh (chủ biên) (2010). Tài liệu chuyên sinh học bài tập sinh lí học động
vật, NXB Giáo dục, TP Hồ Chí Minh.
6. Vũ Đức Lưu (2008), Bài tập chọn lọc sinh học 11, NXB Giáo dục, Hải Dương.
7. Lê Hồng Diệp (2008), Câu hỏi và bài tập chọn lọc sinh học 11, NXB Giáo dục, TP Hồ
Chí Minh.