KINH NGHIỆM TRONG GIẢNG DẠY PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO HỌC SINH LỚP 12 MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

Liên hệ: Nguyễn Văn Hùng ĐT:0946734736; Mail:
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NGUYỄN HỮU HUÂN
_____________
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
KINH NGHIỆM TRONG GIẢNG DẠY PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO HỌC SINH LỚP 12 MÔN
GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Người viết:
Giáo viên môn: Giáo dục công dân
Tháng 12/2013
KINH NGHIỆM TRONG GIẢNG DẠY PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO HỌC SINH LỚP 12 MÔN
GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Kính thưa Quý đồng nghiệp!
1. Lý do chọn đề tài:
Việc sử dụng các phương tiện hỗ trợ trong giờ dạy học, các phương pháp
dạy học để kéo người học ra khỏi trạng thái thụ động, tích cực tham gia làm cho
việc học, giờ học trở nên thích thú và hiệu quả hơn, là một mong muốn không
riêng bất kỳ người giáo viên nào.
Câu tục ngữ: “Trăm nghe không bằng một thấy, trăm thấy không bằng
một làm”. Chính là sự thể hiện tuyệt vời của phương pháp dạy học tích cực mà
ngày nay chúng ta đang trang bị, chia sẻ cho nhau. Mục đích là thực hiện được
giờ giảng theo hướng hiện đại và hơn hết là giờ giảng hiệu quả, mang lại hạnh
phúc cho cả người dạy lẫn người học.
Việc thực hành phương pháp dạy tích cực đòi hỏi phải xây dựng một quan
hệ tốt giữa người học và giáo viên - thông qua các phương pháp dạy tích cực
người giáo viên phải có trình độ chuyên môn cao, kinh nghiệm, kỹ năng và văn
hóa giao tiếp tốt. Chưa kể là việc dạy và học phải có liên hệ với thực tế … Cách

dạy này thực sự là một áp lực nhưng là một áp lực tích cực nhằm khuyến khích,
nâng cao chất lượng dạy và học.
Môn Giáo dục công dân là môn trực tiếp trang bị cho học sinh một cách
tổng quát về nhận thức, tư tưởng chính trị, đạo đức, hiểu biết và thực hiện pháp
luật trong đời sống. Nhiệm vụ của chúng ta là dạy học. Nhiệm vụ của học sinh là
học những gì chúng ta dạy vì lợi ích thực tiễn của việc học mang lại cho mỗi con
người mà ai cũng biết.
Khi chúng ta thay đổi, các em sẽ thay đổi và cả thế giới sẽ thay đổi theo.
Việc chúng ta sử dụng phương pháp dạy học tích cực là đã “chuyển mình”
trong việc “dạy sao” cho học trò thích học. Chúng ta đã cho bản thân và đồng
nghiệp một phương pháp dạy mở, tức là tùy vào bài học, tình hình học sinh của
2
từng lớp mà chúng ta có “cách dạy” sao cho thích hợp, lôi cuốn học sinh cùng
tham gia vào tiết học, ngay từ bài học, phút học đầu tiên.
2. Cơ sở lý luận của việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong
môn giáo dục công dân lớp 12
a. Giải thích các khái niệm
* Phương pháp và phương pháp dạy học
+ Phương pháp la thuật ngữ từ tiếng Hy Lạp “methodos”, có nghĩa là con
đường, cách thức vận động của sự vật hiện tượng nhằm đạt được mục đích.
Nghĩa chung nhất của phương pháp thường được hiểu là cách thức, phương tiện,
giải pháp được chủ thể sử dụng để thực hiện mục đích nhất định. Còn theo nghĩa
khoa học, phương pháp là hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ tri thức về
các quy luật khách quan để điều chỉnh hoạt động, nhận thức và hoạt động thực
tiễn nhằm thực hiện mục tiêu nhất định. Như vậy có thể hiểu phương pháp là sự
đúc kết kinh nghiệm, là khoa học và còn là nghệ thuật sáng tạo mang đậm dấu
ấn của chủ thể trong việc lựa chọn và sử dụng các phương pháp trong từng
trường hợp cụ thể.
Phương pháp luôn gắn với hoạt động có ý thức của co.n người, là hình
thức thể hiện nội dung hoạt động. Mỗi nội dung cần có một hình thức thể hiện

khác nhau để có thể là một “cặp đôi” hoàn chỉnh, đặc trưng cho hoạt động đặc
biệt là hoạt động dạy học.
Nhà duy vật Pháp thế kỷ XVII René Descartes nhấn mạnh nếu thiếu
phương pháp trong hoạt động thì người có tài cũng không thể đạt kết quả, còn
nếu có phương pháp đúng thì người bình thường cũng làm được việc phi
thường.
+ Phương pháp dạy học: Dạy học là hoạt động được đặc trưng bởi quá
trình giảng dạy của giáo viên và quá trình học tập của học sinh thông qua một
phương pháp đặc thù gọi là phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học là việc
sử dụng hệ thống phương pháp giảng dạy và việc sử dụng phương pháp học tập
nhằm thực hiện mục đích, yêu cầu học tập đề ra phù hợp với cấp học, người học
chương trình học cụ thể đã được xác định.
3
Phương pháp dạy học không vì mục đích tự thân của nó, cũng không được
rút ra từ ý muốn chủ quan của người dạy, mà phương pháp dạy học được quy
định bởi nội dung, đặc điểm kiến thức của từng bộ môn, từng bài học, người học
… Việc sử dụng phương pháp dạy học nào phải được người giáo viên lựa chọn
để tổ hợp thành cách thức hoạt động của thầy và trò trong quá trình dạy học, lĩnh
hội kiến thức dưới sự chỉ đạo của người thầy ngằm thực hiện nhiệm vụ học.
Phương pháp dạy học quyết định đến sự thành công của quá trình dạy
học: Mục tiêu bài học có đạt được hay không, các yêu cầu về kiến thức, về kỹ
năng, tư tưởng và năng lực nhận thức. Phương pháp dạy học kết hợp với nghiệp
vụ chuyên môn cao, kỹ năng giao tiếp … làm cho học sinh yêu thích giờ học,
môn học và vận dụng những điều đã học vào cuộc sống. Phương pháp dạy học
tạo nên giá trị, dấu ấn về người thầy trong lòng học sinh … rất khó phai mờ.
* Khái niệm phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực, hay phương pháp giáo dục chủ động,
phương pháp sư phạm hiện đại … là những cách gọi để chỉ những phương pháp,
cách thức, kỹ thuật đề cao chủ thể nhận thức, chủ yếu phát huy tính tự giác,
nhiệt tình chủ động của người học, làm cho giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn,

người học được tham gia làm việc, được sáng tạo … giải quyết các vấn đề phù
hợp với khả năng hiểu biết của mình, đề xuất ý kiến, tự nguyện trình bày hay
tham gia tranh luận trước tập thể và người dạy.
Thực chất phương pháp dạy học tích cực là hướng tới khả năng chủ động,
sáng tạo của người học chứ không phải hướng tới việc phát huy tính tích cực của
người d. người thầy đóng vai trò là người hướng dẫn, rèn luyện cho học sinh
phương pháp tự học độc lập suy nghĩ thông qua việc thảo luận, thí nghiệm, thực
hành, thâm nhập thực tế theo mục tiêu, nội dung của bài học, người thầy là
người tổng hợp hoạt động, ý kiến của người học để xây dựng nội dung bài học.
Khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực giờ giảng của một giáo
viên trở nên sinh động, hấp dẫn và có ý nghĩa. Người học là trung tâm nhưng vai
trò uy tín của người thầy được đề cao hơn. Nhờ áp lực của phương pháp dạy học
tích cực, khả năng chuyên môn của người thầy sẽ phải tăng lên bởi kiến thức của
4
từng nội dung bài học phải được cập nhật liên tục để đáp ứng những tình huống,
câu hỏi của người học trong thời đại thông tin mở rộng và mới mẻ.
Mối quan hệ giữa thầy trò sẽ trở nên gần gũi, tốt đẹp khi cùng làm việc
với nhau, cùng giải quyết các tình huống liên quan đến nội dung và cuộc sống
của người học.
Khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực người học sẽ thấy học
được học chứ không bị học. Người học được làm việc, được nói, chia sẻ những
kiến thức kinh nghiệm của mình song song với bổ sung kiến thức, kinh nghiệm
từ người dạy, bạn bè. Cách học này làm tăng khả năng ghi nhớ, vận dụng vào
thực tế gấp nhiều lần so với cách học truyền thống. Từ đó người học được tự tin
khám phá năng lực của bản thân mình, có trách nhiệm, biết chia sẻ và tìm thấy
vị trí, giá trị của bản thân với cộng đồng.
Charles Handy, nhà triết lý kinh doanh nổi tiếng người Anh đã nói: “Để
làm cho tương lai trở thành hiện thực, chúng ta cần phải tự tin và tin tưởng
vào giá trị của chính mình. Đó là điều mà các trường học phải dạy cho mọi
người”.

Chỉ khi người học tự mình khám phá kiến thức, tự học, tự làm, tự bổ sung
cho nhau thì kiến thức mới trở thành tri thức của người học, chuyển thành hành
động, thói quen hàng ngày của họ.
Khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực, quan hệ thầy trò trong việc
dạy và học cũng đổi khác. Người học trở nên chủ động trong việc học; chủ động
tìm kiếm kiến thức, có thể thu nhận kiến thức không phải chỉ từ người thầy mà
còn từ nhiều nguồn khác nữa. Người thầy trở nên quan trọng hơn vì giữa biển tri
thức mênh mông, điều gì cần gạn lọc, sử dụng và ứng dụng chúng vào cuộc
sống, vào công việc, như thế nào … Tất cả những điều ấy đều cần đến sự hướng
dẫn của người thầy. Sự thay đổi quan hệ thầy trò trong việc dạy và học này yêu
cầu người học cần hiểu rõ mình là ai, mình muốn là người như thế nào sau này
và điều gì cần học và muốn học cái gì … Người dạy càng phải phấn đấu, tu
dưỡng nhiều hơn, tự học, tự sáng tạo để có thể đảm nhận và xứng đáng trong vai
trò mới mà sự phát triển của ngành giáo dục đòi hỏi.
5
Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực là:
Thứ nhất: Dạy học lấy người học làm trung tâm
Vì lẽ cơ bản, học sinh là đối tượng của hoạt động giáo dục, của dạy học,
nhà trường tồn tại là vì học sinh. Bằng hoạt động học tập, người học tự hình
thành và phát triển nhân cách của mình, không ai có thể làm thay được. Vị trí
trung tâm của học sinh trong quá trình học tập cần phải đặt đúng vị trí của nó
như đã vốn có. Việc phát huy tính chủ động, tích cực, khơi dậy tài năng của mỗi
một cá nhân học sinh có ý nghĩa không phải chỉ hôm nay mà còn là hành trang
cho các em bước vào cuộc sống sau này … Làm được điều này chỉ có thể là mọi
hoạt động giáo dục - trong đó trọng tâm là việc dạy học, phải được tiến hành có
kế hoạch dưới sự chỉ đạo trực tiếp của người giáo viên.
Thứ hai: Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học
sinh.
Kế hoạch học tập, bài giảng phải được thiết kế trước trong giáo án chứ
không phải thực hiện một cách ngẫu hứng, tùy tiện. Người dạy phải thông báo

cho học sinh vào cuối buổi học những công việc cần chuẩn bị cho giờ học kế
tiếp, phân công nhiệm vụ rõ ràng, để người học phải có tâm thế chuẩn bị, tham
gia và hợp tác. Trong khi tiến hành giờ học, người dạy phải linh hoạt thay đổi
các hoạt động cho phù hợp với thực tế giờ học và nội dung bài học, Nhằm kích
thích người học hoạt động tích cực, tạo sự hưng phấn cho giờ học. Có như thế,
mục tiêu dạy học, bài học mới được đảm bảo thành công.
Thứ ba Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học trong dạy học
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy chúng ta “Về việc học phải lấy tự học làm
cốt”. Phương pháp tự học là cầu nối giữa học tập và nghiên cứu khoa học, khả
năng phát hiện và giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn. Phương
pháp tự học hướng đến việc khơi dậy khả năng suy nghĩ, làm việc, nắm bắt kỷ
cương và con đường đi đến kiến thức mới. Muốn làm được điều này học sinh
buộc lòng phải làm việc nhiều hơn với sách vở (giáo khoa và sách tham khảo),
làm bài tập, tự học ở ngoài trường và lớp … kết hợp với sự giúp đỡ, hướng dẫn
của giáo viên bộ môn. Bồi dưỡng khả năng tự học chính là sự chuẩn bị cần thiết
6
cho khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn trong việc làm, thực tế sau này của
người học, giúp họ có thể tự tin hòa nhập, tự vượt qua những áp lực, khó khăn,
hướng đến tương lai của bản thân và sự phát triển của tập thể mà họ là thành
viên.
Thứ tư: Hoàn thiện học của cá nhân phối hợp với học tập hợp tác tập
thể.
Những tri thức mà học sinh khám phá dễ mang tính chủ quan, phiến diện,
do vậy các em cần trao đổi, hợp tác tri thức cá nhân được kiểm nghiệm tăng tính
khách quan và khoa học. Đồng thời tạo thói quen giao tiếp, khả năng thuyết
phục, lắng nghe, nói trước đám đông … ý thức hợp tác, chia sẻ và tính kỷ luật
…
Dạy học thông qua hợp tác tạo nên quan hệ bình đẳng giữa người học và
môi trường học tập an toàn là điều kiện để xây dựng tình bạn, tính cạnh tranh
lành mạnh, thói quen chia sẻ, tính trách nhiệm. Xây dựng quan hệ thầy - trò -

bạn bè tốt đẹp không chỉ lúc còn đi học mà cả trong cuộc sống và công việc sau
này.
Thứ năm: Kết hợp đánh giá của thầy và tự đánh giá của trò
Trong quá trình dạy học, đánh giá học sinh là rất quan trọng để giáo viên
nắm bắt được thực trạng học tập của học sinh và điều chỉnh việc dạy sao cho
phù hợp hơn, đạt kết quả cao hơn. Với phương pháp dạy học tích cực, giáo viên
phải hướng dẫn học sinh biết tự đánh giá khả năng, sự hiểu biết của mình để
điều chỉnh việc học; giáo viên phải tạo điều kiện thuận lợi để người học được
tham gia, và biết cách đánh giá bản thân. Thông qua việc đánh giá khích lệ nhau,
nhận ra được ưu điểm và hạn chế của từng cá nhân để khắc phục, đánh giá việc
học tập phải dựa trên tiêu chuẩn văn hóa đánh giá tức là tìm ra được ưu điểm và
đề nghị được giải pháp sửa chữa khuyết điểm … Có làm được điều này thì
phương pháp dạy học tích cực với đặc trưng thứ năm là đánh giá việc học -
người học mới thực sự có ý nghĩa!
Tuy nhiên khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực chúng ta cũng
gặp một số trở ngại như: Lớp học đông không áp dụng được phương pháp mới,
7
người học lười phát biểu, thụ động, sợ không đủ thời gian, cháy giáo án. Người
học thì e dè, ngại làm việc, chỉ thích nghe ghi, ngại đứng dậy phát biểu trước
lớp, sợ thầy áp dụng phương pháp mới, kiến thức không được cô đọng lại rõ
ràng mà thi lại tiến hành theo kiểu học cũ … Để khắc phục những trở ngại này
phải có thời gian để người dạy thực hành và rút kinh nghiệm … Trước mắt có
thể thực hiện những điều sau để có giờ giảng thành công như:
Tìm hiểu kỹ về người học, đặc biệt là nhu cầu, mong đợi của họ đối với
môn học của mình phụ trách để lựa chọn phương pháp phù hợp.
Chuẩn bị kỹ bài giảng: Chọn thông điệp ý nghĩa nhất để chuyển tải nội
dung. Tốt nhất bài giảng nên tuân theo quy tắc số 3: Chia bài giảng thành 3
phần, mỗi phần 3 ý … cùng với các ví dụ, tư liệu minh họa cụ thể, sinh động.
Giao tiếp với người học: Tôn trọng và là người bạn cùng với thái độ thân
thiện, lịch sự, nhẹ nhàng, sự khuyến khích sẽ cho người thầy rất nhiều cơ hội để

mở rộng tâm hồn và trí tuệ của người học …
Rút kinh nghiệm sau từng giờ giảng. Về nội dung bài giảng, phong cách,
ứng xử của giáo viên … Bằng cách xin nhận xét của học trò qua phiếu không
ghi tên …
Điều cuối cùng, chúng ta cần nhớ là học phương pháp nhưng không
phụ thuộc vào phương pháp. Tất cả sự thành công của giờ học và nhiều giờ
học tiếp nối sẽ được quyết định bởi bản lĩnh, kỹ năng, kinh nghiệm, năng
lực và tấm lòng của người giáo viên có duyên với nghề dạy học.
b. Phương pháp dạy học tích cực thường được vận dụng trong
chương trình Giáo dục công dân lớp 12:
Hiện nay có rất nhiều biện pháp để thực hiện phương pháp dạy học tích
cực, có thể sử dụng vào tất cả các bài dạy trong chương trình giáo dục công dân
ở cấp trung học như:
- Biện pháp kích thích động não.
- Biện pháp xử lý tạo tình huống.
- Biện pháp thảo luận nhóm.
8
- Biện pháp đóng vai.
- Biện pháp vấn đáp (đàm thoại)
- Biện pháp nêu vấn đề.
Không biện pháp nào được coi là tối ưu cho cả một bài học, tiết học. Do
đó việc lựa chọn, kết hợp và sử dụng biện pháp nào là phụ thuộc rất lớn vào vai
trò Người thầy – Mục đích là trao kiến thức, tránh nhàm chán và tạo nên sự yêu
thích. “Dạy học là phải chạm được vào tâm hồn và trái tim người học”.
+ Tính tất yếu khách quan của việc sử dụng các phương pháp dạy học
tích cực trong môn giáo dục công dân lớp 12.
- Cơ sở triết học: Theo quan điểm triết học Mác Lênin, bản chất con
người là tổng hòa mối quan hệ xã hội. Trong các yếu tố hình thành nên bản chất
con người, giáo dục có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Vì vậy để phát triển bản
chất con người theo hướng tích cực cần tạo ra hoàn cảnh môi trường tự nhiên và

môi trường xã hội có thể tác động đến con người, giúp con người được giáo dục
theo nhiều phương diện khác nhau, từ hoạt động nhận thức thực tiễn đến quan
hệ ứng xử, điều chỉnh hành vi … Tóm lại là các khả năng hướng đến sự phát
triển toàn diện của người công dân mới theo yêu cầu của xã hội.
Giáo dục công dân là môn học có đặc điểm tri thức mang tính khái quát
hóa và trừu tượng cao. Chương trình giáo dục công dân tập trung khá nhiều nội
dung liên quan đến các phân môn khác, chứa đựng kiến thức các môn khoa học
khác nhau. Ở trường trung học phổ thông môn giáo dục công dân trực tiếp trang
bị cho học sinh một cách tổng quát về nhận thức tư tưởng chính trị, đạo đức và ý
thức pháp luật. Mục tiêu này hình thành nội dung cơ bản của sách giáo khoa các
cấp học; là môn học được xem là “khó, khô, khổ” đối với cả người dạy lẫn
người học, do đó việc giáo viên biết sử dụng các phương pháp dạy học tích cực
để đưa những nội dung rất khái quát ấy vào thực tiễn đời sống giúp học sinh tiếp
cận, nắm vững hệ thống kiến thức cơ bản môn giáo dục công dân để dần dần
hình thành cho bản thân thế giới quan đúng đắn và phương pháp luận khoa học,
giúp học sinh nâng cao hiệu quả quá trình hoạt động nhận thức và thực tiễn của
bản thân.
9
- Cơ sở tâm lý giáo dục học:
Đối với môn giáo dục công dân “mục tiêu dạy người” luôn được xác định
là quan trọng nhất, luôn ở vị trí hàng đầu trong việc định hướng, phát triển nhân
cách, tâm hồn của học sinh. Mỗi học sinh là một chủ thể của sự phát triển nhân
cách, phát triển xã hội. Trong giai đoạn hiện nay vì nguyên nhân khác nhau, tình
trạng suy thoái đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ học sinh, sinh viên
đã đặt ra cho xã hội và ngành giáo dục (đặc biệt là ở bộ môn giáo dục công dân)
phải có những biện pháp, giải pháp để góp phần điều chỉnh những suy nghĩ,
nhận thức, hành vi lệch chuẩn đó.
Với những kết quả nghiên cứu tâm sinh lý và điều tra xã hội học gần đây
cho thấy ở lứa tuổi trung học, học sinh không thỏa mãn với vai trò người tiếp thu
thụ động, chấp nhận giải pháp có sẵn mà các em có ham muốn, một yêu cầu là

được lĩnh hội độc lập các tri thức và được phát triển kỹ năng cá nhân. Đó là một
yêu cầu đặt ra cho ngành giáo dục nói chung và môn giáo dục công dân nói
riêng. Chỉ có thay đổi phương pháp dạy học tích cực mới có thể phát huy những
điểm mạnh và hạn chế những điểm yếu về đặc điểm tâm sinh lý của học sinh bậc
trung học, mang lại hiệu quả dạy học cao hơn, tạo sự yêu thích, thoải mái cho cả
người dạy lẫn người học.
Luật giáo dục, điều 28, khoản 2, 2005 chỉ rõ “Phương pháp giáo dục
phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học
sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương
pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng, vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú
học tập cho học sinh”.
Do vậy, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới tạo thói quen chủ
động học tập, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo. Người học sinh
được rèn luyện, tu dưỡng có thể tự tin, nhạy bén trước những thay đổi của cuộc
sống, cuộc đời, giúp ích, giúp sức cho bản thân học sinh là sự phát triển của xã
hội.
10
Chương trình giáo dục công dân với tên gọi “Công dân với pháp luật”,
đây là sự phát triển tiếp nối phần pháp luật ở môn GDCD cấp trung học cơ sở,
cung cấp những hiểu biết cơ bản về bản chất, vai trò, vị trí của pháp luật nhằm
giúp học sinh chủ động, tự giác điều chỉnh hành vi của mình, đánh giá được
hành vi của người khác theo quyền và nghĩa vụ của người công dân trong xã hội
dân chủ và công bằng.
Nhiệm vụ môn GDCD lớp 12 là nhận biết được vai tò và giá trị cơ bản
của pháp luật đối với sự tồn tại và phát triển của mỗi công dân xã hội và nhà
nước. Hiểu được một số nội dung của pháp luật liên quan đến việc thực hiện và
bảo vệ quyền bình đẳng - tự do - dân chủ và phát triển của công dân trong đời
sống.
Nội dung học phần lớn đã gắn kết thực sự với thực tế đời sống xã hội.

Mục đích của dạy học là nhằm tạo ra sự nhất quán giữa nhận thức và hành động,
lời nói và hành vi. Do vậy, việc người giáo viên sử dụng các phương pháp dạy
học tích cực chính là những thực hành bước đầu để gắn lý thuyết về những
chuẩn mực người công dân cần đạt tới với đời sống sinh động được kiểm chứng
và khẳng định. Có thế nội dung bài học không còn là những tri thức xa xôi, khô
khan mà là những kiến thức, tình huống, bài học từ cuộc sống sinh động gắn bó
mà các em có thể nhìn thấy trong cuộc sống hàng ngày.
+ Ba phương pháp dạy học tích cực thường được sử dụng nhất trong
dạy học môn giáo dục công dân lớp 12:
* Phương pháp động não: là phương pháp giúp cho học sinh trong một
thời gian ngắn nảy sinh được những ý tưởng hay giả định về một vấn đề nào đó.
Trong môn giáo dục công dân, phương pháp này được dùng để giới thiệu
chủ đề của bài học trên cơ sở so sánh và lựa chọn kết quả trả lời của học sinh
hoặc dùng để thu thập vác phương án giải quyết vấn đề có liên quan đến nội
dung bài học đã được nêu ra trước đó.
Phương pháp động não, hướng đến mục đích phát triển người học những
phẩm chất hoạt động độc lập, đặc biệt là khả năng sáng tạo. Mặt khác kết quả
của hoạt động động não là những ý tưởng, giải pháp mới mẻ của người học,
11
phương pháp này tạo thói quen độc lập suy nghĩ cho người học và người dạy,
qua đó có thể thu thập được thêm những điều bổ ích, ý tưởng mới.
Phương pháp động não có thể được tiến hành theo trình tự sau:
- Giáo viên nêu chủ đề hoặc câu hỏi trước lớp hoặc nhóm
- Đề nghị người học đặt câu hỏi.
- Thu thập câu hỏi, câu trả lời.
- Khuyến khích học sinh phát biểu và đóng góp ý kiến càng nhiều càng
tốt.
- Liệt kê tất cả các ý kiến lên bảng hoặc giấy khổ lớn, không bỏ sót ý
kiến nào, trừ trường hợp trùng lặp.
- Phân loại các ý kiến, làm rõ những ý kiến chưa rõ ràng.

- Tổng hợp ý kiến của học sinh và rút ra kết luận.
+ Ưu điểm của phương pháp động não là:
Giáo viên dễ dàng soạn câu hỏi, dễ thực hiện không tốn kém, đồng thời
huy động được tối đa trí tuệ của tập thể trong quá trình tìm kiếm thông tin của
câu trả lời. Tạo được không khí sôi nổi, vui vẻ nhờ thái độ tham gia phản hồi
một cách tích cực của người học, sự di chuyển của giáo viên trong lúc hỗ trợ các
nhóm, cá nhân làm việc …
+ Nhươc điểm của phương pháp động não là:
Có thể mất nhiều thời gian nếu lớp học đông, học sinh thụ động, ít quan
tâm, các ý kiến trả lời có thể nhiều trùng lắp, tản mạn hoặc lạc đề. Hiệu quả của
phương pháp động não chỉ mới dừng lại ở việc cung cấp ý tưởng chứ chưa bồi
dưỡng được năng lực tư duy phân tích, chứng minh hay tổng hợp của học sinh.
+ Yêu cầu đối với người giáo viên khi sử dụng phương pháp động não là:
Phải có bản lĩnh, kinh nghiệm và quản lý được thời gian theo phân phối
nội dung:
Câu hỏi phải ngắn, gọn rõ ràng, không quá rộng hay quá hẹp không nhằm
mục đích cung cấp kiến thức cơ bản mà hướng đế mở mang và đào sâu kiến
thức.
12
Giáo viên phải chủ động điều khiển buổi học, là người tổng kết câu hỏi và
câu trả lời, ghi tóm tắt kiến thức chuẩn lên bảng hoặc giấy khổ lớn để học sinh
theo dõi tiến trình bài học. Tiếp tục chuyển ý vào nội dung tiếp theo của bài học.
* Phương pháp thảo luận nhóm:
Đây là phương pháp hữu hiệu nhất để khuyến khích sự sáng tạo và tích
cực tham gia của mọi thành viên. Học sinh sẽ chủ động chia sẻ kiến thức, kinh
nghiệm, ý kiến để giải quyết vấn đề được đặt ra, qua đó đạt mục đích dạy học.
Học sinh sẽ hưởng ứng, nhiệt tình, hợp tác, thu được kết quả kích thích tư duy
sáng tạo và tạo điều kiện để các em thể hiện mình.
Phương pháp thảo luận nhóm có thể tiến hành theo trình tự sau:
- Giáo viên nêu chủ đề, yêu cầu, quy định thời gian thực hiện

- Chia nhóm từ 4 đến 10 người theo cách ngẫu nhiên hay thuận tiện theo
điều kiện lớp học. Gọi tên nhóm (để tạo bầu không khí nhóm tự đặt
hay giáo viên chỉ định)
- Cử trưởng nhóm, thư ký và thực hiện công việc của nhóm. Ghi chép
(giấy khổ lớn hay cử người trình bày trước tập thể)
- Giáo viên tổng kết, bổ sung.
Ưu điểm của phương pháp làm việc nhóm:
Chủ đề được xác định rõ, địh hướng nhiệm vụ của nhóm. Đưa ra được
giải pháp, lời kêu gọi hành động từ kết quả hoạt động của nhóm.
Mọi thành viên của nhóm đều phải hoạt động và nhận kết quả đánh giá
chung của giáo viên trên cơ sở kết quả đã đạt được và có sự so sánh với nhóm
khác. Kiến thức trở nên bền vững, bớt tính chủ quan, học sinh biết lắng nghe và
phê phán để bảo vệ ý kiến của mình, của nhóm.
Nhược điểm
Đòi hỏi tốn nhiều thời gian, người học phải rất tập trung và có tinh thần
trách nhiệm với tập thể cao. Thời gian 45 phút của một tiết học là một khó khăn
lớn cho sự thành công của phương pháp làm việc nhóm.
Nếu tổ chức kém (nhất là cộng thêm lớp học yếu, mất trật tự, học sinh quá
hiếu động thì thảo luận nhóm chưa được tập luyện dễ gây hỗn loạn (ngay trong
13
một nhóm hay giữa các nhóm nhau) dẫn đến học sinh không quan tâm, làm việc
riêng hay phát sinh sự mâu thuẫn, đối địch và giận dữ.
Sự hăng hái hay thụ động quá mức của các nhóm sẽ gây khó khăn cho sự
quản lý, điều khiển của giáo viên.
Yêu cầu đối với người giáo viên khi sử dụng phương pháp làm việc nhóm
là:
- Giáo viên phải kết nối được ý kiến của các nhóm.
- Là người phân tích, nhận xét (chứ không phê phán) ý kiến của các
nhóm. Cần thiết sẽ là người dung hòa các ý kiến của các nhóm trái ngược, xây
dựng khối đoàn kết, chỉ ra định hướng yêu cầu của từng nhóm để không sa đà)

- Là người kiểm soát thời gian, không để nội dung bị lặp lại (nhóm thuyết
trình, nhóm khác lắng nghe, bổ sung, trưng bày áp phích, mô hình) …
- Là người tổng kết thảo luận nhóm, nhận xét và rút kinh nghiệm về kết
quả thảo luận, đáp ứng yêu cầu của bài học, thời gian … và nếu hoạt động nhóm
chưa mang lại kết quả như mong muốn thì phải giúp học sinh các lỗi đã mắc
phải để lần thảo luận sau làm tốt hơn.
- Giáo viên cần trang bị kỹ năng giao tiếp (sự thân thiện, thái độ tôn trọng
lịch sự, sẵn sàng hỗ trợ chia sẻ với tất cả các nhóm).
- Kỹ năng tổ chức, phân công và điều hành.
* Phương pháp đóng vai:
Là phương pháp dạy học tích cực và “đặc biệt” vì đây là phương pháp gây
sự chú ý và thu hút người học tham gia vào bài giảng, tạo bầu không khí sôi nổi,
sinh động, người dạy và người học trở nên thân thiện, gần gũi, giờ giảng trở nên
hiệu quả hơn.
Đây là phương pháp sử dụng lúc mở đầu bài giảng hay neo chốt kiến
thức, giúp người dạy và người học luyện tập ứng xử với mục đích là thực hành
trao đổi những vai trò có thực trong cuộc sống. Giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc,
tập trung vào một sự kiện cụ thể mà người học vừa thực hiện hoặc quan sát.
Việc “diễn” không phải là phần chính của phương pháp này mà điều quan trọng
là sự thảo luận rút ra nội dung bài học sau phần diễn ấy.
14
Phương pháp đóng vai có thể được tiến hành theo trình tự sau:
Giáo viên có nêu chủ đề tình huống trước cho các nhóm chuẩn bị hay nêu
khi bắt đầu giờ học, trong đó nêu rõ quy định về thời gian chuẩn bị, thời gian
diễn …
Các nhóm thảo luận về công tác chuẩn bị và tiến hành kịch bản của vai
diễn.
Lớp thảo luận, nhận xét, thường là bắt đầu từ khả năng diễn xuất, ứng xử
của nhân vật trong tình huống vở diễn nhưng sẽ mở rộng sang vấn đề gắn với
bài học giáo viên tổng hợp các ý kiến và kết luận.

Ưu điểm của phương pháp đóng vai:
Học sinh được rèn luyện thực hành kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ của
mình khi thực hành ứng xử tyrong thực tiễn.
Bộc lộ khả năng sáng tạo, linh hoạt khi đóng vai (giả trang, thay đổi giọng
nói, tính cách theo nhân vật)
Tạo ra sự tập trung, tính trách nhiệm trong vai diễn của người diễn theo
hướng tích cực tự giác. Khuyến khích các em có khả năng đóng kịch và yêu
thích bộ môn nghệ thuật này trong thực tế, định hướng nghề nghiệp tương lai.
Thay đổi thái độ hành vi ứng xử của các em trong thực tế theo hướng tích
cực, tự giác. Đó là những dấu ấn “khai hóa” tâm hồn các em, khơi dậy tình bè
bạn mà người dạy có thể làm được qua vai diễn của học sinh.
Nhược điểm của phương pháp sắm vai:
Phương pháp sắm vai chỉ mang lại hiệu quả thực sự với phòng học, diễn
rộng, học sinh mạnh dạn, kịch bản tốt, có sự chuẩn bị của học sinh và ý kiến trợ
giúp của giáo viên - nếu đề tài được chuẩn bị trước buổi học. Vì đa phần các em
đều “nghĩ sao làm vậy”, rất đơn sơ!
Giáo viên sẽ mất nhiều thời gian nếu không có kinh nghiệm tổ chức hoặc
học sinh quá thụ động nhút nhát.
Thưa quý đồng nghiệp, thực tế không có một phương pháp dạy học tích
cực nào tối ưu để có thể vận dụng trong suốt một buổi học hay giờ học, do đó
tùy vào điều kiện yêu cầu của bài học, đối tượng học, phương tiện dạy học mà
15
chúng ta có thể sử dụng kết hợp các phương pháp và điều quan trọng là có sử
dụng phương pháp nào thì giáo viên vẫn phải là người chủ đạo, chủ động, dẫn
dắt người học chạm đến tri thức và trở thành những người chủ tri thức tương lai
thực sự.
+ Giới thiệu chi tiết một phương pháp dạy học tích cực áp dụng vào giờ
học lớp 12 môn Giáo dục công dân
Phương pháp thảo luận nhóm
Ngoài phần chung cần lưu ý trong phương pháp thảo luận nhóm như phần

đầu đã trình bày. Để có thể thực hiện phương pháp thảo luận nhóm thành công,
chúng ta có thể thực hiện như sau:
- Xác định mục đích của phương pháp thảo luận nhóm
Khuyến khích sự tham gia của học sinh vào bào học theo nhóm.
Học sinh phải chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến cá nhân để xây dựng
bài học, trình bày quan điểm cá nhân, tranh luận để bảo vệ chính kiến của cá
nhân của nhóm theo mục tiêu bài học.
Rèn luyện kỹ năng trao đổi, hợp tác, sáng tạo và hoạt động tập thể của các
thành viên trong nhóm.
- Xác định nội dung thảo luận nhóm
+ Xác định chủ đề, nội dung:
Chủ đề, nội dung càng gợi sự tranh luận càng mang tính thời sự càng tốt.
Bám sát mục tiêu bài giảng, phù hợp với học sinh cấp học, càng ngắn gọn càng
tốt.
- Cách thức tổ chức thực hiện thảo luận nhóm
1. Chuẩn bị nội dung làm việc nhóm
2. Giao nhiệm vụ nhóm và chia nhóm
3. Người học làm việc nhóm
4. Trình bày kết quả làm việc nhóm
5. Giáo viên tổng kết, bổ sung, đánh giá
* Gợi ý chi tiết thực hiện các bước:
16
1) Chuẩn bị nội dung làm việc nhóm: số lượng chủ đề, mục tiêu bài
học, các gợi ý (nếu có)
2) Giao nhiệm vụ nhóm và chia nhóm
Ghi rõ nhiệm vụ lên bảng, giấy, gọi tên giao nhóm thực hiện
(Ví dụ: Bài 6: Công dân với các quyền tự do cơ bản (4 tiết)
Tiết 1: Quyền bất khả xâm phạm về thân thể của công dân
Nhiệm vụ của nhóm:
Chủ đề: Bắt người khẩn cấp trong trường hợp nào? Ai là người có thẩm

quyền ra lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp? Ý nghĩa quyền bất khả xâm
phạm về thân thể của công dân?
Thời gian: 10 phút
Phương tiện: Giấy A
0
, bút dạ (viết to, rõ ràng) (Mẫu: Bảng giao nhiệm vụ
nhóm))
Quy định thời gian làm việc nhóm (thời gian bắt đầu và kết thúc) thời
gian trình bày trước lớp.
Quy định sơ đồ vị trí ngồi làm việc của từng nhóm.
Chia nhóm: Tùy sĩ số lớp, mặt bằng diện tích phòng học mà phân chia cho
phù hợp.
Tốt nhất là từ 4 đến 10 người. Nếu ít quá thì khó bàn bạc, rời rạc, đông
quá thì ồn ào, mất tập trung khó điều khiển. Có thể chia ngẫu nhiên, gọi tên hay
theo tổ có sẵn. Đặt tên cho nhóm theo nội dung bài học, số đếm …
3) Người học làm việc nhóm
- Cử nhóm trưởng, thư ký trình bày ý tưởng nhóm hay biên bản thảo luận.
- Khuyến khích mọi thành viên tham gia, các thành viên cần có kỹ năng
làm việc nhóm. (Lắng nghe, Bàn bạc trao đổi ý kiến cá nhân, nhận xét (không
phê phán hay đánh giá người nói mà cần quan tâm nội dung đưa ra, ý kiến giải
pháp nào là tốt nhất nên lựa chọn để tránh xúc phạm và tổn thương lẫn nhau);
Biết sử dụng lý lẽ để thuyết phục, bảo vệ ý kiến cá nhân; Biết phục tùng: “Dân
chủ tập trung”. Chấp nhận ý kiến của nhóm).
- Người hướng dẫn cần quan tâm tới tất cả các nhóm.
17
- Xác định rõ vấn đề cần thảo luận chưa? Có thể gợi ý để các nhóm xác
định chính xác vấn đề.
- Có ai là người chưa tham gia? Ai nói quá nhiều? Ai không quan tâm?
- Kiểm soát thời gian làm việc của các nhóm cả lớp.
4) Trình bày kết quả làm việc nhóm

Có nhiều cách giúp trình bày kết quả làm việc của nhóm:
o Một nhóm báo cáo, các nhóm bổ sung
o Từng nhóm thuyết tình riêng
o Nhóm chỉ theo dõi toàn bộ phần trình bày của các nhóm, so sánh và
đưa nhận xét, hoặc đặt câu hỏi chuyên biệt.
o Trưng bày áp phích
o Ghi ý kiến lên bảng.
5) Giáo viên tổng kết, bổ sung, đánh giá
o Giáo viên phải kết nối được ý kiến các nhóm
o Giúp đỡ để các nhóm thực hiện đúng yêu cầu, nhiệm vụ của nhóm
o Bổ sung, làm rõ được vấn đề cần giải quyết, nâng thành khái quát, lý
luận chung.
o Bài học, hành động thực tế từ những kết quả thu được của phần làm
việc các nhóm.
Lưu ý:
Nếu các nhóm đảm bảo được yêu cầu, nội dung, thời gian kế hoạch thảo
luận nhóm hay ngược lại giáo viên cũng phải là người rút kinh nghiệm (ưu
điểm, hạn chế cần khắc phục) khen ngợi những nhóm, thành viên làm việc tích
cực đạt kết quả cao.
Bất kỳ phương pháp dạy học tích cực nào cũng có điểm mạnh và mặt hạn
chế không thể tránh khỏi, do đó, thường trong một giờ học sẽ có nhiều phương
pháp được lựa chọn. Tuy nhiên, dù lựa chọn phương pháp nào thì người giáo
viên vẫn là người chủ đạo bám theo hoạt động của các nhóm, lựa chọn các
18
phương án tiết kiệm thời gian, nội dung không trùng lặp, lôi cuốn được sự tham
gia của mọi thành viên trong tập thể học sinh.
Dù phương pháp thảo luận nhóm đôi khi không mang lại kết quả như
mong muốn thì người giáo viên cũng phải giúp học trò học bài học từ sự
không thành công của mình, đó mới là điều quan trọng nhất. Đó mới thực sự
là vai trò và giá trị của Người Thầy.

3. Kết luận
Kính thưa Quý đồng nghiệp,
Sau nhiều năm làm nghề dạy học, tôi thấy rằng việc thay đổi phương pháp
dạy học và dạy học bằng phương pháp tích cực thực sự không làm lu mờ hay
suy giảm vai trò, vị trí của người thầy trong mắt học sinh, mà ngược lại, sự thay
đổi phương pháp (đổi mới phương pháp) làm cho chúng ta an lòng, phụ huynh
và học sinh hy vọng về một khả năng tiến bộ của chất lượng nền giáo dục nước
nhà hôm nay cho thế hệ tương lai. Trên thực tế, cách làm này còn giảm áp lực
cho chúng ta, thay đổi việc mỗi ngày đi dạy gặp gỡ những học sinh khác nhau,
bài học nhiều năm giống nhau trong cùng một không gian một cách thức tiến
hành được quy định không đổi (!).
Tôi chỉ có một niềm hy vọng những giá trị, những phương pháp dạy học
mới mà tôi đã cố gắng áp dụng sẽ thấm vào học sinh của tôi, trở thành nhân
cách, phẩm chất, giá trị làm người, giúp các em sẽ hình thành thói quen có được
những giải pháp khác nhau trong cuộc đời, trở thành người tài, tránh xa được
con đường xấu. Trong hiện tại học sinh tích cực chủ động tham gia việc học,
nâng nhận thức cuộc sống, ý thức pháp luật, biết được mình là ai? Muốn học
cái gì? Và trở nên người như thế nào ở tương lai.
Chúng ta không phải là người thầy cuối cùng trong cuộc đời của các em
nhưng thiết nghĩ với hàng trăm, hàng nghìn giờ học bản thân các em đã trải qua.
Với những gì chúng ta đã trao sẽ thấm vào các em, trở thành kỹ năng học tập,
làm việc, kỹ năng sống, giúp các em trở nên có nghị lực mạnh mẽ, biết suy nghĩ
học hỏi để sống một cách tử tế trong cuộc đời này.
19
Dù làm việc này không phải dễ dàng, dạy học theo phương pháp mới đòi
hỏi người thầy phải luôn bồi dưỡng về chuyên môn, năng lực và phẩm chất
cá nhân, đó thật sự là một áp lực và là một đòi hỏi nhưng là áp lực và đòi hỏi có
ý nghĩa, giá trị. Nó mang lại hạnh phúc cho người dạy lẫn người học, mang cơ
hội làm cho cuộc sống lại trở nên tốt đẹp hơn.
Kính chào và chúc sức khỏe Quý đồng nghiệp!

Thủ Đức, ngày tháng năm 2013
Người viết
NGUYỄN THỊ KHÔI
20