Vấn đề Hồi giáo và chính trị tại Trung Đông – Bắc Phi đầu thế kỷ XXI

Vấn đề Hồi giáo và chính trị tại Trung Đông –
Bắc Phi đầu thế kỷ XXI

Trần Thị Thanh Hiền

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Luận văn ThS Chuyên ngành: Châu Á học; Mã số 60 31 50
Người hướng dẫn: GS.TS. Đỗ Quang Hưng
Năm bảo vệ: 2013


Abstract. Tìm hiểu mối quan hệ và tác động của yếu tố Hồi giáo đối với chính trị tại
khu vực Trung Đông – Bắc Phi. Nghiên cứu và phân tích các quan điểm từ giới chính
trị và học thuật Ả Rập bên cạnh các quan điểm của phương Tây đối với các phong trào
và xu hướng Hồi giáo trong khu vực. Đưa ra một số nhận định và rút ra bài học kinh
nghiệm có liên hệ với Việt Nam.
Keywords. Châu Á học; Hồi giáo; Chính trị; Tôn giáo.











Content
MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cp thit c tài 1
2. Lch s nghiên cu v 2
3. Ni dung và mc tiêu nghiên cu 4
ng và phm vi nghiên cu 4
5. u 4
6. Nha lu 4
7. B cc lu 5
NỘI DUNG 6
Chƣơng 1: VÀI NÉT VÊ
̀
HÔ
̀
I GIA
́
O TA
̣
I TRUNG ĐÔNG – BĂ
́
C PHI 6
1.1. Khái quát v a lý khu vc   6
1.2. Tng quan lch s Hi giáo t Bc Phi 8
a Hi giáo hin nay ti  Bc Phi 17
1.4.  20
  29
Tiểu kết chƣơng 1 40
Chƣơng 2: BIẾN ĐỘNG CHÍNH TRỊ ĐẦU THẾ KỶ XXI TẠI MỘT SỐ

NƢỚC TRUNG ĐÔNG – BẮC PHI TRONG QUAN HỆ VỚI HỒI GIÁO 42
2.1. 



, 




















  42
2.1.1. Tuy-ni-di 45
2.1.2. Din bin tình hình ti Li-bi 49
2.1.3. n tình hình  52

2.1.4. Syria 54
2.1.5. Din bin tình hình ti c khác 56


2.2. Nguyên nhân ca phong trào ni dy ti khu v Bc Phi 58
Tiểu kết chƣơng 2 70
Chƣơng 3: MỘT SỐ NHÂ
̣
N ĐI
̣
NH VÀ NHỮNG BI HO
̣
C KINH NGHIÊ
̣
M
CÓ LIÊN HÊ
̣
VƠ
́
I VIÊ
̣
T NAM 72
3.1. 










  72
3.2. Yu t Hi giáo trong các din bin chính tr 80
3.3.  87
3.4. 





 91
Tiểu kết chƣơng 3 96
KẾT LUẬN 97
TÀI LIỆU THAM KHẢO 99
PHỤ LỤC

99

Reference
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Charlie Nguyê
̃
n (2004), Thế giơ
́
i Hồi gia
́
o xưa va
̀

nay , Nxb Giao điê
̉
m ,
California, Mỹ.
2. Durant, Will, Nguyễn Hiến Lê (dịch) (2006), Lịch sử văn minh Ả Rập, Nxb Văn
hóa thông tin, Hà Nội.
3. Nguyễn Văn Dũng (2013), Islam giáo trong tiến trình “Cách mạng 25 tháng 1” ở
Ai Cập, Tạp chí Công tác tôn giáo, số 1-2/2013.
4. PGS.TS. Đỗ Đức Định (2008), Trung Đông và những vấn đề và xu hướng kinh tế
- chính trị trong bối cảnh quốc tế mới, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
5. PGS.TS. Đỗ Đức Định (chủ biên) (2012), Châu Phi – Trung Đông, những vấn đề
chính trị và kinh tế nổi bật, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
6. PGS.TS. Đỗ Đức Định, Làn sóng nổi dậy tại Bắc Phi và Trung Đông: Nguyên
nhân, tác động ảnh hưởng và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam, Tạp chí Nghiên
cứu Châu Phi và Trung Đông, số tháng 03/2011.
7. Nguyễn Thị Thu Hằng (chủ biên) (2013), Một số vấn đề cơ bản về Hồi giáo ở
Trung Đông (Văn hóa, xã hội và chính trị Hồi giáo), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội.
8. Đỗ Minh Hợp (2005), Tôn giáo lý luận xưa và nay, Nxb Tổng hợp, thành phố Hồ
Chí Minh, tr.500.
9. Hungtington, Samuel (2005), Sự va chạm của các nền văn minh, Nxb Lao Động,
Hà Nội.
10. Trương Sỹ Hùng (chủ biên) (2003), Mấy tín ngưỡng tôn giáo Đông Nam Á, Nxb
Thanh niên, Hà Nội.
11. Lương Thị Thu Hường (2013), Về thật ngữ Islamism (Chủ nghĩa Islam giáo),
Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo, Số 9 (123), tr. 69-78.
12. Lewis, Bernard, Nguyễn Thọ Nhân (dịch) (2008), Lịch sử Trung Đông – 2000
năm trở lại đây, Nxb Tri thức, Hà Nội.
13. Đại tá Lê Thế Mẫu (2012), Cách mạng Mùa xuân Arab sau hai năm nhìn lại,
Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông, số 12 (88) tháng 12/2012.
100

14. Kiều Thanh Nga (chủ biên) (2013), Một số sự kiện kinh tế - chính trị nổi bật của
Châu Phi và Trung Đông năm 2012, Nxb. Từ điển bách khoa, Hà Nội.
15. Perry, Glenn E. Nguyễn Kim Dân (dịch) (2009), Lịch sử Trung Đông – 14 thế
kỷ ra đời và phát triển của Hồi giáo, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.
16. Bùi Nhật Quang (chủ biên) (2011), Một số vấn đề kinh tế - chính trị nổi bật của
Trung Đông và xu hướng đến năm 2020, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội.
17. Nguyễn Hồng Quân (2012), Biến động chính trị và xung đột vũ trang tại Bắc
Phi - Trung Đông: Một số suy nghĩ về sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội
Chủ nghĩa trong tình hình mới, Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông, số 10
(86) tháng 10.2012.
18. Hoàng Tâm Xuyên (2011) (tái bản), Mười tôn giáo lớn trên thế giới, Nxb Chính
trị quốc gia – Sự thật.
Tài liệu tiếng Anh
19. Al-Seyyid, Mustapha Kamal (2004), Disaggregating the Islamist Movements,
Yale, New Haven.
20. Anderson, Lisa, Demystifying the Arab Spring – Parsing the differences
between Tunisia, Egypt, and Libya, Council on Foreign Relations, May/June 2011.
21. Benard, Cheryl (2003), Civil Democratic Islam; Partners, Resources and
Strategies, Rand Corporation Santa Monica CA, pg. 25-33.
22. Beinin, Joel and el-Hamalaway, Hossam, Strikes in Egypt spead from center of
gravity, Middle East report, May 9, 2007.
23. Beinin, Joel (2008), Underbelly of Egypt New Neoliberal Agenda, Middle East
Report, April 15, 2008.
24. Carothers, Thomas, Critical Mission: Essays on Democracy Promotion,
Carnegie Endowment for International Peace
25. Center for socialist studies, Workers leadership forms preparatory committee for
workers, Pub.1, July 2009.
26. Drine, Imed, Food and Global Crises impacts on Middle East and North African
Region: What lesson can we learn for the future?, Munich Personal RePEc Archive

101

27. Esposito, John L. (2000), Contemporary Islam: Reformation or Revolution?,
Oxford University Press.
28. Fuller, Graham (2003), The Future of Political Islam, Palgrave, New York,
2003.
29. Hirschkind, Charles (1997), What is political Islam?, Middle East Report
Oct/Dec.
30. Howard, Philip, Opening Closed Regimes: What Was the Role of Social Media
During the Arab Spring, Department of Communication, Washington University
31. International Crisis Group (2011), Popular protest in North Africa and the
Middle East (I): Egypt victorious?, Middle East/North Africa Report N°101.
32. International Crisis Group, Popular protest in North Africa and the Middle East
(IV): Tunisia’s way, Middle East/North Africa Report N°106.
33. International Crisis Group (2011), Popular protest in North Africa and the
Middle East (V): Making sence of Libya, Middle East/North Africa Report N°101.
34. International Crisis Group (2011), Popular protest in North Africa and Middle
East (VI): The Syrian people’s slow motion revolution, Middle East/North Africa
Report N°101.
35. Johnsan, Elizabeth & Martibi, Maira, Corruption trends in the Middle East and
North Africa Region (2007-2011), Transparency International.
36. Kausch, Kristina, Political Parties in Young Arab Democracies, FRIDE, No.
130 – May 2012
37. Kerckhove, Ferry de (2012), Egypt’s Muslim Brotherhood and the Arab Spring,
Canadian Defence & Foreign Affairs Institute.
38. Knudsen, Are (2003), Political Islam in the Middle East, Chr. Michelsen
Institute.
39. Lewis, Bernard (1965), The Middle East and the West, Encouter Books,
London.
40. Lewis, Bernard (2001), The revolt of Islam: When did the conflict with the

West begin, and how could it end?, The New Yorker, November 19, 2001.
41. Lewis, Bernard (2004), The Crisis of Islam: Holy war and unholy Terror, Orion
Books Ltd. London.
102

42. Lewis, Bernard (2009), Islam; the religion and the people, New Jersey USA.
43. Lynch, Marc (edited 2012), Islamists in a changing Middle East, Foreign
Policy.
44. Miller, Laurel; Martini, E. Jeffrey; Larrabee, F. Stephen; Rabasa, Angel; Pezard,
Stephanie; Taylor, Julie E.; Mengistu, Tewodaj (2012), Democratization in the Arab
world – Prospects and lessons from around the globe, National Defense Research
Institute.
45. Prof. Ncube, Mthuli and Anyanwu, John, Inequality and Arab Spring
revolutions in North Africa and the Middle East, Afica Economic Brief, Volumn 3,
Issue 7, July 2012.
46. Ottaway, Marina and Hamzawy, Amr (2008), Islamists in Politics: a The
Dynamics of participation, Carnegie Endowment for International Peace.
47. Ottaway, Marina and Hamzawy, Amr (2011), Protest movements and political
change in the Arab world, Carnegie Endowment for International Peace.
48. Pew Research Center (2011), The future of the global Muslim population –
projections for 2010-2013, January 2011.
49. Pew Research Center (2012), The global Religious Landscape.
50. Pew Research Center (2013), The World’s Muslims: Religion, Politics and
Society.
51. Roudi, Farzaneh (2011), Youth population and employment in the Middle East
and North Africa: opportunity or challenge?, United Nations.
52. Samiullah, Muhammad (2012), Classification of contemporary Islamic
movements, Jihat al-Islam Vol.5 (January-June 2012) No.2, pg. 19-29.
53. Schwedller, Jillian, More than a Mob: the Dynamics of Political Demonstrations
in Jordan, Middle East Report, No. 226.

54. Tetreault, Mary Ann (2006), Kuwait’s Annus Mirabilis, Middle East Report,
September 17, 2006.
55. Vaughn, Bruce (2005), Islam in South and Southeast Asia, CRS (Congressional
Research Service) report for Congress.

103

Tài liệu tiếng Ả Rập
562012
571952194555
19812931.
58
59
62
60
197585
61
213, 343, 3441979
62

6310
64

65
664032
67
68  : "    " – " "    
 18   11984           42
692972013

Tài liệu online:
70. TS. Vũ Đình Ánh, Nhìn lại diễn biến thị trường giá cả năm 2012 và dự báo năm
2013, website của tạp chí Tài chính, />ca/Nhin-lai-dien-bien-thi-truong-gia-ca-nam-2012-va-du-bao-nam-2013/22245.tctc,
cập nhật ngày 04/03/2013.
104

71. "3,161,573 pilgrims perform Hajj this year". Royal Embassy of Saudi Arabia.
October 27, 2012. Truy cập ngày 12/03/2013

72. Bộ ngoại giao, Tài liệu cơ bản về Ai Cập,
/>43937, ngày cập nhật 15/08/2012.
73. Bộ ngoại giao, Tài liệu cơ bản về Tuy-ni-di,
/>43132, ngày cập nhật 15/08/2012.
74. Đại tá, PGS, TS Trần Nam Chuân, Biến động ở các nước Hồi giáo Bắc Phi,
Trung Đông và những ảnh hưởng của nó tới các nước và Việt Nam, website của
Ban Tôn giáo chính phủ,
75. CIA World Factbook />factbook/.
76. TS. Nguyễn Thế Kỷ, Biến động chính trị ở Bắc Phi và Trung Đông: Nguyên
nhân, bản chất sự việc?, website của Đảng Cộng sản,
7&cn_id=446818, ngày cập nhật
20/02/2011.
77. Hà Linh, Quốc vương Ma-rốc công bố cải cách hiến pháp, website của báo
Nhân dân, html, ngày
cập nhật 18/06/2011.
78. T.L, Bất ổn tại Trung Đông, Bắc Phi và những hệ lụy, website của Đảng Cộng
sản Việt Nam,
/>447586, ngày cập nhật 25/02/2011.
79. McElroy, Damien , Tunisia orders investigation into £5bn fortune of Ben Ali,
/>/Tunisia-orders-investigation-into-5bn-fortune-of-Ben-Ali.html
80. Hoàng Minh, Hệ lụy của những vụ đảo chính núp bóng tự do, website của báo

Thế giới & Việt Nam, ngày
cập nhật 19/07/2013.
105

81. Raghavan, Sudarsan, Egyptians focus their attention on recovering the nation's
money, />dyn/content/article/2011/02/12/AR2011021203767.html
82. www.socialbakers.com/facebook-statistics/tunisia for the month of February
2011
83. Thu Trang, Chiến lược của Mỹ sử dụng mạng Internet để xúc tiến “cách mạng
nhung”, website của Tạp chí cộng sản,
/>luoc-cua-My-su-dung-mang-Internet-de-xuc-tien-cach.aspx, ngày cập nhật
21/02/2011.
84. Thường Vũ, Tự do báo chí “tuyệt đối, không điều kiện” và những mưu toan, hệ
lụy của nó, website của Tạp chí quốc phòng toàn dân,
su-kien/tu-do-bao-chi-tuyet-doi-khong-dieu-kien-va-nhung-muu-toan-he-luy-cua-
no/1596.html, ngày cập nhật 26/11/2012.