sử dụng phương tiện trực quan trong việc đổi mới phương pháp dạy môn sinh học trường THCS

Sở giáo dục và đào tạo
Trường cao đẳng sư phạm Bắc Ninh
---------------








Đề tài nghiên cứu khoa học

sử dụng phương tiện trực quan trong việc đổi mới phương pháp
dạy học môn sinh học trường thcs






Người hướng dẫn : Nguyễn Thị Hà
Giáo viên thực hiện : Nguyễn Văn Hải
Lớp : Sinh HTNN
Thực hiện tại : Trường THCS Song
Hồ,
huyện Thuận Thành, Bắc Ninh

Bắc Ninh -2007
1
A. Mở đầu
I. Lý do chọn đề tài:
1. Lý do khách quan:
Xuất phát tử mục tiêu giáo dục đào tạo ở bậc trung học cơ
sở, đặc biệt theo tinh thần Nghị quyết TW2 khóa 8 đào tạo những
học sinh thành những con người năng động, sáng tạo, tiếp thu
được những tri thức khoa học, công nghệ hiện đại vận dụng vào
thực tiễn, vào cuộc sống phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá
đất nước. Các bộ môn nói chung và môn sinh học nói riêng cần
phải thực hiện đổi mới chương trình, nội dung phương pháp và
những phương tiện phục vụ cho nó, nhằm nâng cao chất lượng
dạy học.
2. Lý do chủ quan:
Việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, chất lượng
dạy và học nói riêng là một yêu cầu mà xã hội đang quan tâm.
Quán triệt Nghị quyết TW2 khóa 8 Bộ Giáo dục đào tạo và toàn
ngành đã tập trung tìm các giải pháp để nâng cao chất lượng.
Ngoài việc rà soát lại chương trình, nội dung, ngành đã coi trọng
hệ thống phương pháp từng bước tiếp cận với phương pháp dạy
2
học hiện đại, quan tâm đổi mới cơ sở vật chất, phương tiện dạy
học. Trong đó phương pháp, phương tiện dạy môn Sinh học được
coi trọng.
Trong thực tế hiện nay, phương pháp dạy học ở bậc THCS
vẫn còn tồn tại dạy phương pháp cũ, chưa tận dụng và khai thác
hết các phương tiện dạy học sẵn có, đã có, thậm chí còn dạy chay
hoặc sử dụng đồ dùng qua loa chiếu lệ. Công tác chỉ đạo của các

nhà quản lý giáo dục, quản lý chuyên môn chưa triệt để. Xuất
phát từ đó, đòi hỏi ngành giáo dục phải cải tiến phương pháp -
quản lý xây dựng, sử dụng triệt để. Xuất phát từ đó, đòi hỏi
ngành giáo dục phải cải tiến phương pháp - quản lý xây dựng, sử
dụng triệt để phương tiện dạy học nhất là môn sinh học. Thế kỷ
thứ XXI, thế kỷ được coi là bùng nổ thông tin nhưng cách mạng
sinh học vẫn đang tiếp tục, dân số và môi trường là vấn đề nhân
loại đang quan tâm, môn sinh học đóng vai trò quan trọng về các
vấn đề đó.
Do vậy việc quan tâm phương tiện dạy học góp phần đổi
mới phương pháp dạy học sinh học là một yêu cầu rất cần thiết.
3. Đối với bản thân:
3
Là giáo viên môn sinh học được sự quan tâm của ngành
cho theo học để nâng cao kiến thức. Tôi có nguyện vọng góp
phần nghiên cứu một chuyên đề: “Phương tiện trực quan sử dụng
trong phương pháp theo hướng đổi mới môn sinh học, giúp cho
học sinh phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong
việc nhận thức. Tạo điều kiện cho người dạy có hiệu quả - cho
người học nắm vững kiến thức.
II. Mục đích nghiên cứu.
Làm rõ vị trí vai trò, tầm quan trọng, phương tiện trực quan
trong giảng dạy theo các phương pháp đổi mới- thấy được mối
quan hệ giữa phương tiện với các loại phương pháp kể cả kế thừa
phương pháp truyền thống theo hướng tích cực trong môn sinh
học. Phương tiện sinh động và đổi mới phương pháp giúp cho
học sinh kích thích tính tích cực hoạt động, chủ động chiếm lĩnh
tri thức khoa học.
III. Đối tượng nghiên cứu:
Sử dụng phương tiện trực quan dạng bài lý thuyết kiểu thực

hành trong chương trình sinh học lớp 6.

4
IV. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Cơ sở lý luận của việc nhận thức.
- Phương pháp dạng phương pháp dạy học nêu vấn đề.
- Thiết kế bài giảng sử dụng trực quan lý thuyết thực hành.
- Thực nghiệm giảng - đánh giá kết quả.
V. Phương pháp nghiên cứu.
1. Nghiên cứu lý thuyết, vị trí chức năng nhiệm vụ dạy sinh
học. Các loại phương pháp đặc trưng - phương pháp cải tiến.
2. Điều tra thực trạng cơ sở vật chất - thiết bị dạy học môn
sinh học - khai thác nó qua quan sát , phỏng vấn, dự giờ.
3. Quan sát sư phạm kết hợp sử dụng.
4. Thực nghiệm: dạy 2 lớp, 1 lớp dạy chay.
5. Xử lý kết quả thực nghiệm, khẳng định chuyên đề.



5
B. Nội dung
Chương 1: Cơ sở lý luận
- Cơ sở lý luận của sự nhận thức chủ nghĩa Mác-Lênin đã
khẳng định trí tuệ nhân loại điểm xuất phát từ thực tiễn, từ đó
xây dựng nên những khái niệm, lý luận và quay trở lại thực tiễn
kiểm nghiệm. Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ
tư duy đến thực teiẽn đó là con đường nhận thức của nhân loiạ.
Phương tiện trực quan, kể cả ngôn ngữ lời nói sinh động làm cho
người học cảm giác, tri giác được và sự khai thác gợi mở của
người dạy thông qua quan sát các sự vật hiện tượng từ riêng lẻ

đến bộ phận, học sinh sẽ nắm bắt nhận thức nhanh chóng.
- Về cơ sở phương pháp dạy học kết hợp với trực quan sinh
động: Trước hết ta hiểu phương pháp dạy học là gì là một hệ
thống tác động liên tục của người dạy nhẳm tổ chức cho hoạt
động nhận thức của học sinh để người học lĩnh hội các thành
phần của nội dung giáo dục nhằm đạt được mục tiêu đã định.
- Phương pháp dạy học quan hệ với các thành tố khác của
quá trình dạy học như mục tiêu - nội dung - phương pháp -
phương tiện và người chỉ huy.
6
Nếu ta coi mục tiêu là cái đích cần đạt đến, nội dung cần
truyền tải, phương pháp là con đường thì phương tiện phải tốt để
hoàn thành nhiệm vụ được giao. Song người “chỉ huy” đó là
người dạy cần phải biết sử dụng triệt để mới có hiệu quả. Trong
thời kỳ đổi mới, giáo dục đào tạo con người toàn diện, đáp ứng
yêu cầu mới. Nội dung kiến thức có chỉnh lý cho phù hợp thì yêu
cầu phương pháp cần được đổi mới. Phương tiện phục vụ nó càng
được coi trọng để nâng cao chất lượng.
- Trong hoạt động dạy và học: phương pháp - phương tiện
có vị trí hết sức quan trọng: nó là loại công cụ và công việc có tổ
chức, có trật tự, hệ thống, kế hoạch. Nó tuân theo những qui luật
tâm lý: nhu cầu, hứng thú, năng lực của người học. Được coi như
là công cụ hữu hiệu, có hiệu quả tiết kiệm thời gian giúp cho
người dạy và người học thuận lợi.
* Các phương pháp dạy học tổ chức và thực tiễn được phân
thành các nhóm lôgíc truyền thụ và tri giác thông tin (quy nạp -
suy diễn).
- Nhóm theo nguồn tri thức và đặc điểm tri giác thông tin
(đàm thoại - diễn giảng trực quan, minh họa, biểu diễn, thực
hành).

7
- Nhóm theo mức độ tư duy độc lập, tích cực độc lập của
học sinh (tái tạo, sáng tạo).
* Các phương pháp khác như xây dựng động cơ học tập,
phương pháp kiểm tra.
Cùng với phương pháp là hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ
sảo… như vậy hệ thống này phản ánh cấu trúc văn hóa như một
hệ thống kinh nghiệm xã hội cần truyền lại cho thế hệ sau. Để
chiếm lĩnh tri thức nhà giáo dục phải cùng với phương pháp cùng
với phương tiện giúp học sinh thực hiện hoạt động, nhận thức
được dễ dàng dưới 2 dạng cơ bản: tái tạo và sáng tạo.

I. Định hướng và những yêu cầu sử dụng phương tiện trực
quan vào phương pháp dạy học ở nước ta hiện nay.
1. Thực trạng sử dụng phương pháp trực quan vào các
Phương pháp dạy học ở THCS hiện nay:
- Phần lớn giáo viên còn dạy chay, chưa coi trọng phương
tiện theiét bị dạy học, dạy học truyền thống nặng thuyết trình,
chưa kể đến một số giỏo viờn đọc - trò chép; kiểu dạng nhồi nhét
cho qua.
8
- Một số giờ có phương tiện trực quan (đồ dùng dạy học)
nhưng còn đơn diệu, sử dụng chưa triệt để, kết hợp với phương
pháp chưa sư phạm. Khai thác chưa triệt để hoặc chưa biết khai
thác.
- Cơ sở vật chất nhà trường còn yếu, thiếu hoặc không
đồng bộ như thiết bị dạy học, phòng thí nghiệm thực hành …
- Công tác đầu tư xây dựng, bảo vệ còn yếu.
Thực trạng này đòi hỏi cấp bách sự thay đổi Phương pháp
dạy học nói chung, Phương pháp dạy học sinh học nói riêng và

cơ sở vật chất đảm bảo, thực hiện tốt các phương pháp đáp ứng
yêu cầu mục tiêu đào tạo.
2. Định hướng đổi mới.
- Trên cơ sở nưhngx quan điểm về đổi mới Phương pháp
dạy học và thực trạng Phương pháp dạy học nói chung, môn sinh
học nói riêng cùng với phương tiện trực quan định hướng đổi
mới. Phương pháp kết hợp qui trình sử dụng phương tiện dạy học
nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong học tập
thông qua các hoạt động quan sát nắm bắt các bộ phận, các chi
tiết, dấu hiệu của phương tiện để tự mình có thể xây dựng khái
9
niệm. Biết tự mình sử dụng các thao tác thí nghiệm, thực hành
trên phương tiện.
- Căn cứ vào tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, căn cứ vào nội
dung từng chương bài, cần lên kế hoạch chi tiết để khai thác đầy
đủ có chọn lọc các phương tiện dạy học (đồ dùng trực quan sinh
động).
- Đổi mới Phương pháp dạy học không có nghĩa là xóa bỏ
tất cả các phương pháp truyền thống, mà ta có kế thừa chọn lọc,
tiếp cận dần với phương pháp hiện đại, coi trọng đồ dùng trực
quan, cải tiến mẫu mã sử dụng vào trong phương pháp dạy học
chung, bộ môn sinh học nói riêng. Cần khuyến khích sử dụng quy
trình sử dụng những phương tiện dạy học hiện đại.
4. Tư tưởng chỉ đạo:
Phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh: Tích cực
trong hoạt động nhận thức dựa trên cơ sở lý luận định hướng cho
học sinh tự thân vận động, biết khai thác tìm tòi những điều tai
nghe mắt thấy của người hướng dẫn.
- Tính tích cực được thể hiện các cấp độ khác nhau từ thấp
đến cao theo con đường nhận thức.

10
- Dạy học nhằm tích cực hoạt động học tập của học sinh
dựa trên nguyên tắc tổ chức hướng dẫn học sinh tìm hiểu phát
hiện và giải quyết các vấn đề trên cơ sở tự giác quan sát, so sánh
phân tích để có thể hình thành được khái niệm (có thể khái niệm
đó chưa hoàn chỉnh) đó là sử dụng phương tiện dạy học vào các
phương pháp tiên tiến (phương pháp nêu vấn đề).
5. Quy trình thao tác sử dụng phương tiện vào phương
pháp nêu vấn đề:
- Trước hết phải hiểu đặc trưng của phương pháp này là
đưa ra các tình huống có vấn đề: Đưa đồ dùng trực quan sử dụng
lúc nào? gợi ý ra sao? Tìm các dấu hiệu bản chất, những mâu
thuẫn thực tại, hướng giải quyết. Giáo viên gợi mở (lời nói) học
sinh tự tìm tòi. Cụ thể cần thực hiện các bước sau:
1- Đưa ra cho học sinh quan sát giáo cụ trực quan gợi mở
các tình huống, có vấn đề yêu cầu học sinh giải quyết.
2- Hướng dẫn học sinh điểm xuất phát những yêu cầu cần
đặt ra để giải quyết từng phần, bộ phận đến toàn thể.
3- Theo dõi học sinh phát hiện tổng hợp toàn ý kiến sàng
lọc đi đến kết luận chung.
11
4- Kiểm tra lại đối chiếu với khái niệm đã cho trước (nếu
có0.
II. Thực hiện sử dụng phương tiện trực quan theo phương
pháp đổi mới dạy học nêu vấn đề môn sinh học THCS.
- Đưa ra một vấn đề để học sinh nhận thức và “tiêu hóa”
kiến thức đó. Tùy theo nội dung kiến thức và mức độ tham gia
của học sinh mà tiến trình phân theo các cấp như sau:
- Thông báo tái hiện lại kiến thức đã học.
- Làm mẫu, trình diễn lại.

- Tìm tòi các dấu hiệu, bộ phận.
- Nghiên cứu.
Các thang bậc trên đều có thể vận dụng vào tất cả các
phương pháp dạy học sinh như các nhóm phương pháp sau:
* Phương pháp thuyết trình ƠRIXTIC, vấn đáp (nhóm dùng
lời)
* Phương pháp biểu diễn thí nghiệm (nhóm trực quan)
* Phương pháp thực hành, quan sát, thực hành thí nghiệm
(thực hành).