Một huyền Đông Sơn và dấu ấn của nó trong táng tục của người Mường hiện nay

1
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Trong khảo cổ học, việc khai quật và nghiên cứu mộ táng ln ln được
đặt ở vị trí quan trọng. Bởi vì thơng qua nghiên cứu mộ táng chúng ta có thể rát
ra được những kết luận khoa học về chủ nhân của mộ, đời sống văn hố và tinh
thần của họ khi còn sống, mối giao lưu với bên ngồi... Những kết luận ấy sẽ lại
được sử dụng cho nhiều cơng trình nghiên cứu của ngành khảo cổ học nói
riêngvà các ngành khoa học nói chung.
Trong tất cả các loại hình mộ táng mà khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện
và nghiên cứu, thì có một loại hình mộ táng ln được đặc biệt chú ý - đó chính
là mộ thuyền trong văn hóa Đơng Sơn. Trên thực tế thì trong văn hố Đơng Sơn
từng tồn tại nhiều loại hình mộ tàng khác nhau, nhưng một thuyền được coi là
đỉnh cao trong nhận thức tâm linh của người Việt cổ, liên quan đến mơi trường
sơng nước và tín ngưỡng của cư dân nơng nghiệp lúa nước. Việc nghiên cứu mộ
thuyền là cả một vấn đề rộng lớn bao gồm những nội dung văn hố phong phú,
đòi hỏi một q trình nghiên cứu lâu dài, tỉ mỉ, để ngày càng có được những
hiểu biết tồn diện, sâu sắc hơn về loại hình mộ táng này.
Ngày nay, trong táng tục của đồng bào Mường trên đất nước ta vẫn còn
duy trì loại hình quan tài bằng thân cây kht rỗng như mộ thuyền Đơng Sơn.
Ngồi ra còn tồn tại tục dùng than bao bọc khắp quan tài. Một tục truyền thống
thường bắt gặp ở những mộ quan tài hình thuyền trong văn hố Đơng Sơn. Vậy
giữa chủ nhân của những mộ thuyền trong văn hố Đơng Sơn và những người
Mường có mối quan hệ như thế nào? Tại sao tục chơn cất người chết bằng thân
cây kht rỗng lại tồn tại trong táng tục của người Mường?
Mặc dù trong một quy mơt nhỏ, nhưng báo cáo này sẽ bước đầu đi vào lí
giải vấn đề mà chúng ta vừa nêu trên, nhằm góp một phần nhỏ vào q trình
nghiên cứu mộ thuyền ở Việt Nam. Đó cũng là lí do tại sao tác giả lại chọn đề
tài: “Mộ thuyền Đơng Sơn và dấu ấn của nó trong táng tục của người Mường
hiện nay”

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
2
2. Lịch sử vấn đề
Như đã trình bày ở phần trước, về mộ thuyền là một mảng rất được quan
tâm trong khảo cổ học Việt Nam. Do vậy cho tới nay đã có rất nhiều cơng trình
lớn nhỏ nghiên cứu về các vấn đề khác nhau của mộ thuyền. Có thể kể ra một số
cơng trình như sau:
- Những hiện vật tàng trữ tại viện Bảo tàng lịch sửvn về ngơi mộ cổ Việt
Khê/Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam /1965.
- Mộ thuyền trong văn hóa Đơng Sơn ở Việt Nam/Bùi Văn Liêm LA-
TS.H.2000.
- Mộ thuyền : phân lọai và quan hệ với các di tích Đơng Sơn khác/Bùi
Văn Liêm.
- Mộ Mường là tục chơn cất truyền thống Việt Nam /Đỗ Văn Ninh. Tạp
chí Dân tộc học số 4 - 1977.
- Mộ Mường cổ: cấu trúc và táng tục/ Trần Anh Dũng Khảo cổ học, số 3-
1987.
- Một vài ý kiến góp bàn về mộ Mường cổ/Phạm Quốc qn Khảo cổ học,
số 2-1989.
- Văn hố Đơng Sơn ở Việt Nam/ Hà Văn Tân/Nxb KHXH H.1994.
- Mộ Mường trong phả hệ mộ thuyền Việt Nam/Nguyễn Đình
Chiến/Thơng báo khoa học/Viện Bảo tàng Lịch sử/1983.
- Các di tích mộ Mường cổ ở Hồ Bình và Hà Tây Phạm Quốc Qn.
LáPTKIHLS. TLVKC. 1994.
- Về mộ quan tài độc mộc ở Kỳ Sơn (Nghĩa Bình)/Lê Trung Khá/Những
phát hiện mới về khảo cổ học năm 1979.
- Về những khu mộ tàng trong hang động và mái đá ở Quan Hố (Thanh
Hố)/Hà Đức Lý, Bùi Văn Liêm,
Những phát hiện mới về khảo cổ học 1998...
Trên đây, có thể coi là một số cơng trình tiêu biểu về mộ thuyền hay chính

xá hơn là mộ có quan tài bằng thân cây kht rỗng. Các cơng trình nghiên cứu
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
3
ú i sõu vo mụ t cu trỳc m tỏng, phõn loi, phõn chia cỏc giai on, xỏc
nh khụng gian phõn b, xỏc nh ch nhõn, cỏc loi hỡnh hin vt chụn theo...
Nhng vic nghiờn cu v m thuyn s khụng bao gi l c. Cựng
nghiờn cu v mt i tng nhng mi ngi s cú nhng hng tip cn khỏc
nhau.
Bn bỏo cỏo ny s ch khỏi quỏt mt cỏch c bn nht v nhng c
trng ca m thuyn tang vn hoỏ ụng Sn m mng. Mc ớch chớnh l lm
sỏng t quan h gia m thuyn ụng Sn v m Mng. t ú gúp phn
vo vic nghiờn cu s phỏt tin ca loi hỡnh m tỏng c bit ny.
3. Nhim v ca bỏo cỏo khoa hc ny
(Nhim v ca ti).
Vi ti: M thuyn trong vn hoỏ ụng Sn v du n ca nú trong
tỏng tc ca ngi Mng hin nay, bn bỏo cỏo ny s cú mt s nhim v c
bn sau:
* H thng li mt cỏch khỏi quỏt nhng c trng tiờu biu v m thuyn
ụng Sn.
* H thng khỏi quỏt nhng phỏt hin, nhng c im ca cỏc ngụi m
Mng c i c kho c hc Vit Nam phỏt hin v nghiờn cu.
Vic h thng ú s giỳp cho ngi c, c bit l nhng ngi khụng
cú iu kin tỡm hiu sõu v loi hỡnh m thuyn cúd mt cỏi nhỡn tng quan v
loi hỡnh mt tỏng ny.
Sauk hi h thng xong, bn bỏo cỏo s i vo lớ gii mi quan h gia m
thuyn ụng Sn v m Mng, bng cỏch da trờn kt qu nghiờn cu ca mt
s nh khoa hc, c bit l cỏc nh dõn tc hc khng nh ngi Mng
chớnh l mt nhỏnh c dõn Vit c ó tỏch ra do nhng nguyờn nhõn lch s nht
nh. V tỏng tc ca ngi Mng vi vic chụn ngi cht bng quan ti thõn
cõy khoột rng l cú ngun gc t c dõn Vit c trong vn hoỏ ụng Sn,

ng thi bn bỏo cỏo ny s a ra nhng nguyờn nhõn khin cho ng bo
Mng cú th bo lu c tp tc chụn ct ngi cht bng quan ti thõn cõy
khoột rng. V do ú nú cng gúp phn chng minh sc sng lõu di ca loi
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
4
hình mộ thuyền ở Việt Nam, thể hiện truyền thống kế thừa, bảo lưu những bản
sắc văn hố của tổ tỉên.
4. Nguồn tư liệu phục vụ
Để phục vụ cho đề tài, tác giảđã đưa vào nhiều nguồn tư liệu khác nhau,
có thể kể ra dưới dây như sau:
- Nguồn tư liệu gốc (tư liệu trực tiếp), tiến hành quan sát mộ thuyền Việt
Khê được trưng bày tại Viện Bảo tàng lịch sử Việt Nam. Có thể nói điều kiện
tiếp cận với hiện vật thật là rất khó, song mộ thuyền Việt Khê cũng là ngơi mộ
tiêu biểu trong hệ thống mộ thuyền của văn hố Đơng Sơn. Do vậy việc quan sát
trực tiếp mộ thuyền Việt Khê ở Bảo tàng Lịch sử Việt Nam dù sao cũng giúp
cho tác giả có một cái nhìn chính xác hơn về cấu trúc, hiện vật chơn theo mộ…
* Các luận án về mộ thuyền như:
- Bùi Văn Liêm/Mộ thuyền trong văn hố Đơng Sơn ở Việt
Nam/LASTKH. H. 2000.
- Phạm Quốc qn/Các di tích mộ Mường cổ ở Hồ Bình và Hà Tây
LATHLS. 1994.
* Các sách nghiên cứu về mộ thuyền.
* Những phát hiện mới về khảo cổ học của một số năm như năm 2000,
2001…
* Đặc biệt trong báo cáo này còn sử dụng rất nhiều bài viết có liên quan
đến mộ thuyền, mộ Mường, nguồn gốc Việt - Mường, sự chia tách của người
Mường khỏi khối Việt - Mường chung … trong các tạp chí.
Đó là các tạp chí như: Tạp chí Khảo cổ học, Tạp chí Dân tộc học.
5. Phương pháp tiến hành nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tác giảdã dựa trên nhiều phương pháp khác nhau:

- Phương pháp Lịch sử: Tìm hiểu q trình phát hiện, khai quật và tiến
hành nghiên cứu loại hình mộ thuyền trong văn hố Đơng Sơn và mộ Mường.
- Phương pháp mơ tả: Mơ tả về cấu trúc, hình dáng của huyệt mộ, quan
tài, tư thế của tử thi.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
5
- Phng phỏp thng kờ:Dựng thng kờ cỏc a im ó phỏt hin thy
m thuyn Vit Nam.
- Phng phỏp Lụgic: T nhng im tng ng gia m thuyn ụng
Sn v m Mng i vo lớ gii mi quan h gia ch nhõn ca m thuyn
ụng Sn v m ngi Mng.
- Phng phỏp liờn ngnh: S dng nhng thnh tu ca cỏc ngnh nh
ngụn ng hc, dõn tc hc phc v cho ti nghiờn cu ca mỡnh.
6. B cc
Bao gm 3 chng.
- Chng 1: Nhng c trng c bn ca m thuyn trong vn hoỏ ụng
Sn.
Chng 2: M Mng v nhng im tng ng vi m thuyn ụng
Sn.
Chng 3: Mi quan h gia c dõn ụng Sn v ngi Mng hin nay.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
6
CHƯƠNG 1: NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA MỘ THUYỀN
TRONG VĂN HỐ ĐƠNG SƠN
1.1. MỘ THUYỀN LÀ GÌ?
Mộ thuyền là loại hình mộ táng mà quan tài được tạo bởi một đoạn thân
cây gỗ kht vũm lòng, hai đầu được chừa lại khi kht, hoặc ghép thêm hai
miếng ván, bộ phận liên kết giữa tấm thiên và tấma địa là những lỗ chốt mộng
khớp, có hình dáng giống chiếc thuyền độc mộc.
1.2. NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA MỘ THUYỀN TRONG

VĂN HỐ ĐƠNG SƠN
Cho tới năm 2000, Khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện được 354 địa điểm
văn hố Đơng Sơn. Trong 354 địa điểm ấy thì có 42 địa điểm có mộ thuyền.
Bảng số liệu: phân bố các địa điểm có mộ thuyền văn hố Đơng Sơn
(1)

STT
Tỉnh, thành phố
(số địa điểm
Tên địa điểm (Huyện, thị)
1 Hà Nội (3 địa điểm Sơng Tơ (Từ Liêm), Nguyệt Áng (Thanh
Trì), Ao Mắm (Đơng Anh)
2 Hải Phòng (4 địa điểm) Việt Khê, An Sơn, TrungHà, (Thuỷ
Ngun) và Quyết Thắng (Tiên Lãng)
3 Bắc Ninh (1 địa điểm) Ngữ Thái (Thuận Thành)
4 Quảng Ninh (42 địa điểm) Phương Nam và phương Đơng (ng Bí)
5 Hà Tây (17 địa điểm) Đồng Lăng, Thắng Lợi (Thường Tín),
Châu Lan, Lật Phương, Xn La (Phú
Xun), Đồng Long, Phương Tú, Xóm
Gấm, Xóm Bùng, Chợ Trầm, Đường Thầu
Đậu, đường Con cá, Kim Đường, Mỹ Đức,
(ứng Hồ), Phú Lương, Phú Lăm, Thanh
Oai
6 Hải Dương (5 địa điểm) La Đơi ( Nam Sách), Nghĩa Vũ (Tứ Lạc),
Vũ Xá (Kinh Mơn), Đơng quan (Gia Lộc)
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN