Diện mạo khu phố người Hoa ở Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX qua tư liệu địa chính (Luận văn ThS. Lịch sử )

I HC QUC GIA HÀ NI
I HC KHOA HC XÃ H



TRẦN THỊ MAI



DIỆN MẠO KHU PHỐ NGƢỜI HOA Ở HÀ NỘI NỬA
ĐẦU THẾ KỶ XX QUA TƢ LIỆU ĐỊA CHÍNH




LUCH S








Hà Nội-2014


I HC QUC GIA HÀ NI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRẦN THỊ MAI


DIỆN MẠO KHU PHỐ NGƢỜI HOA Ở HÀ NỘI NỬA
ĐẦU THẾ KỶ XX QUA TƢ LIỆU ĐỊA CHÍNH

Chuyên ngành: Lch s Vit Nam
Mã s: 60 22 54


LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

ng dn khoa ho






Hà Nội-2014


LỜI CAM ĐOAN

Luày là sn phm nghiên cu ca tôi. Các ý kin tham kho, trích
dn ca các tác gi c dn ngu. Tôi xin chu mi trách
nhim v nghiên cu ca mình.

Hc viên

Trn Th Mai























LỜI CẢM ƠN
Trong sut quá trình thc hin lun c s  nhit
tình, và nhng lng viên khích l ca các thn bè.
u ca lui li ci các thy cô
giáo trong Khoa Lch s - i hc Khoa hc Xã hi vo

mu kin thun li cho tôi trong quá trình hc tp t
nghiên c tài.
Tôi xin gi li tri ân t ý
ng v   u kin cho tôi v ng viên,
khích l tôi trong sut quá trình thc hin lu
Tôi xin gi li ci nhi
b  ng viên tôi trong sut thi gian va
qua.
Hà Ni, 1/2014
Trn Th Mai














MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1
DANH MỤC BẢNG BIỂU 2
MỞ ĐẦU 3
1. Lí do chn  tài 3

2. Lch s nghiên cu v 4
3. Mc tiêu nghiên cu 11
ng và phm vi nghiên cu 11
5. Ngun tài linghiên cu 12
6. B cc ca lun  13
Chƣơng 1. PHƢỜNG – PHỐ THĂNG LONG VÀ VIỆC HÌNH THÀNH
PHỐ NGƢỜI HOA Ở HÀ NỘI 14
ng  ph  -Hà Ni 14
1.i Hoa và vic hình thành khu ph i Hoa   Hà
Ni 19
1.2.1 Khái ni 19
1.2.2.Các loi hình liên kt cn ca Hoa kiu ti Vit Nam 21
c lch s n Vit Nam và vic hình thành
khu ph i Hoa  -Hà Ni 24
1.3. Din mo khu ph i Hoa  Hà Nc th k XX 36
1.3.1. Khu ph buôn bán  Hà N 36
i to ci Pháp  Hà Ni t n cui
th k XIX 40
1.3.3. Din mo khu ph i Hoa  Hà Ni t n cui th k
XIX 50
Tiu kt 56
Chƣơng 2: KHU PHỐ NGƢỜI HOA Ở HÀ NỘI NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX:
NHỮNG ĐỔI THAY QUA TƢ LIỆU ĐỊA CHÍNH 57
2.1. Nhng chính sách ci to, quy hoch, xây dng thành ph c i
Pháp nu th k XX 57
i to ci Pháp  Hà Ni t u th k n
 57


2.1.2. Nhng chính sách quy hoch, xây dng  ca i Pháp t

u nh 60
2.2. Khu ph i Hoa (Hàng Ngang  Lãn Ông  Hàng Bum  Mã Mây)
nu th k a chính 67
2.2.1. Ngua chính 67
2.2.2 Vài nét v lch s hình thành và phát trin ca các ph Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Bum, Mã Mây 69
2.2.3 Din mo kinh t - xã hi ca khu ph i Hoa (Hàng Ngang  Lãn
Ông  Hàng Bum  Mã Mây)  Hà Na chính 74
Tiu kt 104
Chƣơng 3: CÁC CƠ SỞ TÍN NGƢỠNG TRÊN PHỐ HÀNG NGANG,
LÃN ÔNG, HÀNG BUỒM, MÃ MÂY QUA TƢ LIỆU ĐỊA CHÍNH 106
3.1. Long trên các ph Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng
Bua chính 106
3.2. Loi hình di tích Hng hp Hi quán Qu
Bum) và Hi quán Phúc Kin (Lãn Ông) 112
ng hp Hi quán Qu 113
ng hp Hi quán Phúc Kin 40 Lãn Ông 115
3.3. Thc tr ng ti ph Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng
Bum, Mã Mây 117
ng bii ch dt trên 4 ph Hàng Ngang, Lãn
Ông, Hàng Bum, Mã Mây 117
3.3.2. S bii c ng trên các ph Hàng Ngang, Lãn
Ông, Hàng Bum, Mã Mây 122
Tiu kt 125
KẾT LUẬN 128
TÀI LIỆU THAM KHẢO 132
PHỤC LỤC

1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

 xây dng
HSD: H s s dt


2
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Số lượng người Hoa nhập cư vào các nước Đông Dương
(1886-1895)
Bảng 1.2: Thống kê loại hình nhà theo phố thuộc khu phố buôn bán
Bảng 1.3: Thống kê độ dài một số tuyến phố thuộc khu phố buôn bán
Bảng 2.1: Dân số Đông Dương tính đến năm 1920
Bảng 2.2: Thống kê diện tích đất bị cắt làm đường của phố Hàng Ngang, Lãn
Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.3: Phân bố diện tích đất tư hữu theo đối tượng sở hữu ở phố Hàng
Ngang, Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.4: Phân bố theo loại hình và đối tượng sở hữu của phố Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.5: Cơ cấu sở hữu đất ở Hà Nội năm 1923
Bảng 2.6: Hiện trạng đất đai thuộc sở hữu người Hoa trong phố Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.7: Cơ cấu sử dụng đất của mỗi đối tượng sở hữu ở phố Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.8: Mật độ xây dựng của phố Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã
Mây
Bảng 2.9: Hệ số sử dụng đất của phố Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng Buồm Mã

Mây
Bảng 2.10: Phân bố các loại hình không gian trong phố Hàng Ngang, Lãn Ông,
Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 2.11: Phân bố các loại hình không gian theo từng phố
Bảng 2.12: Số liệu của loại hình không gian và sân của phố Hàng Ngang, Lãn
Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 3.1 : Thống kê các cơ sở tín ngưỡng phố Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng
Buồm, Mã Mây qua bằng khoán
Bảng 3.2: Mật độ xây dựng các công trình tín ngưỡng ở khu phố Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Buồm, Mã Mây
Bảng 3.3: Sự biến đổi loại hình ngành nghề của phố Hàng Ngang, Lãn Ông,
Hàng Buồm, Mã Mây
Biểu đồ 3.4: Chuyển đổi chức năng không gian kiến trúc sản xuất kinh doanh
thủ công nghiệp truyền thống
Bảng 3.5 : Hiện trạng các cơ sở tín ngưỡng trên các phố Hàng Ngang, Lãn Ông,
Hàng Buồm, Mã Mây



3
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ph c Hà Ni - mt không gian kinh ti quan trng và
  c tn ti và khnh sc sng
mnh m ca nó trong thi và có l c bo tn lâu dài trong

Kinh k bao li t mi vùng min t hi. Trong sut
quá trình lch s ca Hà Nt lung nh
mt b phng. Trong không gian ca chn kinh k, ph c li
 t i Hoa là cao nht.

c ta bi nhiu lý do. Mt trong nhc tính ca
Hoa ki kt cng, t o dng nên nhng khu ph
t mi. Các khu ph Hàng Ngang, Hàng Bum, Lãn Ông,
Mã Mây có th coi là khu vi Hoa mt thi ca ph c.
  Hà Ni, hong ch yu ci Hoa
là kinh doanh buôn bán. Hoa kiu cu ki m mang xây dng nhà
hàng, ca hàng. H góp phn mnh m vào hong kinh t trong ph c và
 

 i din mo ca các khu ph này c  dáng v b
 chiu sâu t chc các hong kinh t và sinh ho
Trên mt không gian kinh ti n cui th k
XIX xut hin nhân t mng mnh m i sng chính tr và làm thay
i không nh din mo ca Hà Nn mo ca ph c, bao gm
c các khu ph Hoa ki c và quá trình cai tr ca
i Pháp. Mt nhân t n vi nhng yu t g - vn
c xp vào nhóm quan h lch s truyn thng - xâm nhp và làm bii
mnh m các mt ci sng xã hi. Din mo ph c, din mo các khu vc
ph  mà bii. Vy c th s bii y là gì? Gii
i y là mt vic làm cn thi góp phn vào vic nghiên cu v
 Hà Ni.


4
Vi mu kin thun li là nguc bit
là nhng bn th vi nhng ghi chép c th, t m v dit,
cu trúc và ding ng ca tng không gian sinh hot trong mi ngôi
nhà  Hà Ni nh 40  , nhng con s bit nói y s giúp
i chính xác v din mo ca các khu ph,
c ph i Hoa. Chính t quynh ch tài

nghiên cDiện mạo khu phố người Hoa ở Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX qua
tư liệu địa chính”
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
i thi k các trii phong kin  Vit Nam, chính s  ghi
chép v hong cu và tring s
kin quan trng cc. Vi v i Vit trong nhiu th
k Hà Nc ghi chép nhiu trong các b chính s Đại
Việt sử ký toàn thư, Đại Nam thực lục, Đại Nam nhất thống chí, Việt Sử thông
giám cương mục, Đại Việt thông sử vn ra các hong
quan trng ca hoàng gia và tri
tìm ra nhng nn khu vc 36 ph 

i là
khu ph c. Có th  ngun s li chúng ta tìm
hiu lch s  Hà N ng - ph,
các di tích trong khu ph c Hà Ni thi c i.
Tii k n nhng nguó ghi chép v
-Hà Ni trong nhiu th k. 

n Lịch sử
vương quốc Đàng Ngoài c coi là mt chuyên khu tiên có giá tr nhiu
mt vit v     K Ch nhng thp k u th k
u cu c
 K Ch trong th k XVII cung cp nhiu thông tin b ích,
nht là v mt kinh t - xã hi. Nguu quan trng nht là ca các Công ty
n Anh (EIC). Ngu
c PGS. TS. Hoàng Anh Tun tng hp, biên tp trong cun Tư liệu các công
ty Đông Ấn Hà Lan và Anh về Kẻ Chợ - Đàng Ngoài thế kỷ XVII (2010). 

5
ra, 

 Tập du ký mới và kỳ thú về vương quốc Đàng
Ngoài (Nxb Th gii, Hà Ni, 2006); hay chuyên kho Miêu tả vương quốc
Đàng Ngoài ca Samuel Baron, vic d Tổng tập
nghìn năm văn hiến Thăng Long, tp 4 (Hà Ni, 2009); William Dampier: Một
chuyến du hành đến Đàng Ngoài 1688, (Hà Ni, 2006, Hoàng Anh Tun d
cung cp nhiu chi ti din mi sng ph ng, ch
c bit trong khu buôn bán  th c sang th k XVIII, khi mà các
mi quan h  kinh t và chính tr ngoi giao gia các chính quyn
i Vi hn ch, thì nhu
kiu du ký  ký s ca các chng nhân 
K t t là sau 1882 và tip theo là nhng thp k u
thi Pháp thu mà nhng tác gi lúc này tuy
i Pháp   Hà Ni nói riêng và x Bc K nói chung rt phong phú.
Tiêu biu là cun Một chiến dịch ở Bắc kỳ ca tác gi 
 mô t Hà Nc trích dch trong cun Tư liệu văn hiến
Thăng Long-Hà Nội: Tư liệu phương Tây (Nxb Hà Ni, 2010). P. Bourde vi
Từ Paris đến Bắc Kỳ. Claude Bourrin v-Bắc kỳ xưa. Ngoài
ra, còn phi k n tác gi Ch.B Maybon vi cun Những người châu Âu ở nước
An Nam (Nxb Th gii, Hà Ni, 2006). Tác gi André Masson vi chuyên kho
v Hà Ni có tên Hà Nội giai đoạn 1873-1888 (



 
tác phm này góp phn cung cp nhu v Hà Ni trong v i sng th
dân Hà Ni vi nhng sinh hot hng ngày, hong sn xu
nh quan ph ng truyn thng. Nhiu dng du ký, ký s hoc

chuyên kho cc ngoài v Hà Ni cui th k XIX góp phn quan
trng vào vic nghiên cu, phc dng v bc tranh c-Hà Ni
n này.
Bên cng báo cáo, hi ký, chuyên lun ca nhng quan
chc cai tr ng và làm vic  Hà Nc lý, thng s,
toàn quyng nhiu thông tin phong phú nhiu my
v Hà Ni, nht là v các chính sách ca nhà cm quyn và nh


6
xây dng phát trih. Mt ngup rt nhin
hành chính ca các cp chính quy thng s Bc kc lý Hà
Ni và tòa Công s các ti dng các ngh nh, quy
báo và các tài li trong thi k i Pháp chi
hi t Quc gia I thu










.
Sang thp k 40 ca th k XX, mt s hc gi c ngoài bu chú ý
n các di tích kin trúc Vic bit là kin trúc  c Hà Ni.
Trong s các nhà nghiên cn phi k n L.Bezacier vi công trình: Các
kinh đô cổ của Việt Nam; Thành Cổ Hà Nội (vi. Trong nh

1941 - 1946, trên tp chí Tri Tân, mt s hc gi Vit Nam có nhiu bài vit
kho cu v lch s, cn mo,
i sng cc ph buôn bán  Hà Ni. Trong s nhng công trình
Thành Thăng Long với cuộc đổi thay ca Trn Huy Bá
(s Lịch sử vùng Hồ Tây ca ng hòe Nguy ghi
nhn s m u cho vic nghiên cu Hà Ni ci Vic
Cách my, nhng bài nghiên cu v cnh quan,
i sng c c còn hn ch. Nhiu bài vit tp trung nghiên
cu v khu vc đô, thành c Hà Ni vi nhng kin trúc quan
tr phá b.
Trong nhng thp k  n 70 ca th k XX, sau khi thành lp Nhà
c Vit Nam dân ch cng hòa vi th i, v th quan trng ca Hà
Nc tái khnh trong lch s dân tc. Các công trình nghiên cu v lch
s Hà Nc ting va nghiên cu chuyên sâu va xây
dng nhng công trình mang tính tng quát khnh b dày lch s, truyn
tha th n Huy Liu ch biên cun Lịch sử thủ đô
Hà Nội xut b-là cuu tiên nghiên cu biên son v lch
s th i k t c Vit Nam xã hi ch i. Trình

 Mt s hc gi Vit Nam tr li


7
nghiên cu Hà Ni bu quan tâm kho cu tên ph, v trí các di tích hin
tn, vit v lch s Hà Ni vi nhing tip cng tip cn
t ngun s liu vt tht, kho cu các di tích, di vt kho c  Hà Ni th hin
trong các công trình ca TrVị trí Thăng Long đời Lý (1959), Vị
trí phủ chúa Trịnh (1960), Nội thành Thăng Long đời Lý (1966); hay các công
trình c   n Qu   Xác định địa điểm Đông Bộ Đầu
(1965), Bàn thêm về thành Thăng Long thời Lý Trần (1965); Hoa Bng tip cn

Hà Ni qua s lic dân gian vi các bài: Lịch sử Hà Nội qua
ca dao (1959); Tìm hiểu thành Thăng Long c kho cu v Hà
Ni qua Bản đồ thời Hồng Đức o Thúy Thăng Long - Đông
Đô - Hà Nội ng công trình kho cu v khu vc ph
ng truyn thng ca Hà Ni: Hoa Bng: Lược sử tên phố Hà Nội (1967);
o Thúy: Phố phường Hà Nội xưa (1974)
t lot các nghiên cu v Hà Nc công b trong các
tp sách và trên các tp chí chuyên ngành. N    
nghiên cng ni dung v thành quách, các chin công chng ngoi xâm
n này các công trình nghiên cu v khu vc khu ph buôn bán
ca Hà Ni ngày mt nhic ht phi k n mt s bài nghiên cu
cn Qung Qua di tích đoán nhận phố phường Hà Nội cổ
(1986), Thăng Long - Đông Đô - Kẻ Chợ (quy hoạch chung và mảng chợ búa
nổi tiếng) (1987), các công trình kho cu có tên Hà Nội 36 phố phường ca
Nguyn Khm (1991), Hà Nội phố làng biên niên sử ca Nguyn Bc và
Nguyn Vinh Phúc (1999), Các khu phố cổ Hà Nội (Nguyn Vinh Phúc, 1994),
Sự phát triển của Hà Nội nhìn qua các di tích lịch sử văn hóa (Nguyn Vinh
ng thông tin, phân tích v cu trúc, hong,
cnh quan ca khu ph buôn bán ca Hà Ni.
 không nhn công trình nghiên cu
qui mô v Hà Ni là Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX ca Nguyn. B sách
gm 3 tp, xut b

  sách vit v lch s Hà
Nu ca th k p nhiu v lch s,


8
kinh ti ca khu ph c, có s dng ngua chính ti
 Quc gia I.

ng thn này mt s lun án tiu v Hà
Nc thc hin án Tic Lch s ca Nguyn
Tha HHà Nội thế kỷ 17, 18,19. t công trình nghiên cu
chuyên sâu ca tác gi v kinh t - xã h - Hà Ni truyn
thng trong mt thn lch s nhiu bin kinh t hàng
hoá và cng  t ti s phn thnh (th k XVII - XVIII -
XIX). Hay lun án Tic k thut ca Tô Th Một
số định hướng quy hoạch cải tạo phố cổ Hà Nội u v din
mo nhà ca khu vc ph  xung quy hoch ci
to ph c Hà Ni            
 thy, các v lch s, kinh ti ca
khu ph c quan tâm nghiên cu. Các nghiên cu không
ch ng ti v lch s, truyn thng mà còn phn ánh hin tr
xut nhng bin pháp bo tn, tôn to khu ph c c thc trng xung cp
ca nhà cm v chng cuc sng c
T   c nghiên cu v Hà N    y mnh
nhng ti ngày l tri ca Th - k nim 990, 995 và mt nghìn
- Hà Ni. Mt lot các công trình khai qut kho c hc  Hà
Nc tin hành vi quy mô l
Th ng Trn Phú, s 8 Hoàng Diu góp phn tích cc giúp cho vic
nghiên cu các di tích lch s trong khu vc thành th c Hà Ni. Nhiu Hi tho
khoa hc v Bo tn, tôn to ph c Hà Nc t chc, thu hút s quan tâm
ca nhiu nhà nghiên cu. Bên cu công trình nghiên cu v Hà Ni
c xut bn hoc tái bn lLàng nghề, phố
nghề Thăng Long Hà Nội (Trn Qu Th Ho ch biên, 2000),
Nghìn xưa văn hiến (Trn Qung, 2000), Hà Nội qua những năm tháng
(Nguyn Vinh Phúc, 2000), Di tích lịch sử văn hóa trong khu phố cổ và xung


9

quanh Hồ Hoàn Kiếm (S VHTT Hà Ni, 2002), Địa bạ cổ Hà Nội (2 tp, Phan
Huy Lê ch biên, xut b

, 

2005 2008)
Giáo  biên công trình nghiên cu 2 tp Lịch sử Thăng
Long-Hà Nội (2012). - cp nht 
 v -Hà Nng thi, b sách
  ng - Hà Ni mt cách toàn din, 
mà còn chú trn các 
; không ch ghi nhn nht tiêu biu, nhng anh hùng
 th dân. Có
th  s, toàn din v lch s -Hà
Ni. Các công trình nghiên cu  ht
ngun tài liu v lch si mt ca Hà Ni nói chung và
khu vc ph c nói riêng.
Trên bình ding nghiên cu tip cn b phn v Hà Ni
y ma khu ph c i vi s hin tn ca Hà Ni
 bo tn khu vc ph c v
lch si cùng vi nh ca
c khnh rng ca. Mc dù vy, có không
nhiu các công trình tip cn chuyên sâu v các tuyn ph trong khu ph c, mà
t chung trong c 
Xét v mu, các công trình kho cu, nghiên cu ca các hc gi
Vit Nam v i ch yu da trên vic kho cu các b chính
su ghi chép ca cá nhân, các kt qu khai qut kho c hu
tra th a các di tích lch s     c
ngoài v  Hà Ni phn ln  dng ký s da trên s quan sát v
cnh quan, cuc sng sinh hot và sn xut ca.

i thi Pháp thu ch  và chi
tit các tài lin quá trình t chc chính quyn, t chc khai thác v
kinh t; qun lý v i to, quy hoch thành ph Hà


10
Ni Nhng chính sácng ln và toàn din ti din mo, t chc,
hong ca thành ph Hà Ni nói chung và khu ph c nói riêng.
Trong vài thp k tr lu Hán ng v -Hà
Nc khai thác khá tri, các nhà nghiên cu lch sn
trúc v -Hà Nu chú tâm khai thác khi tài liu thi
Pháp thu t Qu
lia chính. Các tác phn, Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX;
Trn Hùng, Nguyn Quc Thông, Thăng Long-Hà Nội-Mười thế kỷ đô thị hóa
(Nxb Xây dng, Hà Ni, 2004); 
Hà Nội chu kỳ của những đổi thay – Hình thái kiến trúc và đô thị (Nxb Khoa






Tài liệu địa chính Hà Nội thời cận đại: Sưu tập và giá trị tư liệu,
Diện mạo nhà đất phố cổ Hà Nội giữa thế
kỷ XX qua tư liệu địa chính (trường hợp phố Hàng Bạc, Hàng Buồm), báo cáo



Khu phố cổ Hà Nội nửa
đầu thế kỷ XX qua tư liệu địa chính, 

Trong phm vi Lua mình, tôi tìm hiu v din mo khu ph c
Hà Ni qua ngua chính bng vic chn lc nghiên cng hp
các ph: Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng Bum, Mã Mây. Vic tip cn nghiên
cu v din mo các ph k trên thông qua nguu mc khai
i m n mo ca các ph
t th buôn bán ca Hà Nt


11
trong s bii theo thi s ng tng hp ca các c
dân bn x và ngoi kiu trong mt bi cnh lch s bii vi s t
mnh m v chính tri. Tác gi mong mun góp phn nh vào
vic phc dng li din mo ca 4 khu ph này trong mn lch s phát
trin thu ca ph buôn bán  Hà Ni nu
th k XX.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cu, lup trung x 
lia chính Hà Nu th k c bit là s liu t bn th
ca các ph Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng Bum, Mã Mây. Kt qu ca lun
m b sung nhng thông tin ng xung quanh v
bii din mo, cnh quan ca mt s tuyn ph trong khu vc ph c Hà
Ni nu th k XX.
Tìm ra nhng du n riêng ca các ph i Hoa
trong s i vi các ph i Vit xung quanh và vi các ph
i Hoa  
Kho sát th bii và thc trng 4 ph trong bi cnh
công nghip hóa, hii hóa và quy hoch tng th bo tn và tu to khu ph
c Hà Ni; nhn mnh tm quan trng ca vic bo t di tích hin
tn vn là hin thân cho s t  Hoa v kinh ti trong
n lch s nu th k XX.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
ng nghiên cu chính ca lun mo 4 ph Hàng Ngang,
Lãn Ông, Hàng Bum, Mã Mây nu th k XX thông qua vic x lý thông
tin t p trung gii quyt các v v s
ht (ding s hch
và b trí không gian  trong không gian kit c các yu t có liên
n không gian sn xut, không gian xã hi, không gian kin trúc, không



12
Phm vi nghiên cng hp 4 ph Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng
Bui là toàn b các khu ph i Hoa  Hà Ni thi
k u th k  coi là nhng ph t mang du n
ci Hoa.
5. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu
Nguồn tài liệu 


Tài nguyên - 
uyên - 


-1944.
Ngoài ra,  

.
Phương pháp nghiên cứu: Vì nguc s d làm
lua chính Hà Ni thi ci, nên m
trng không th thing (tng hp s liu, lp bng,

phân tích, x lý s liu)  phát hin và ghi nhn thông tin t nhng con s t
 t các tm bn th.
Bên cnghiên cu khu vc hc. Vic nghiên cu
này dng tip cn liên ngành nhm thit lp nhng mi quan h qua
lnh và ng ln nhau gia nhng h 
ca nhiu chuyên ngành khác nhau.
Ngoài ra, mt trong nhng na phi k n 
a. Pm mn thc toàn th trên
 quan sát cnh quan và tip xúc vi dâng trong khu
vc gii hn phm vi nghiên c tìm hiu v s bii và hin trng ca
ng nghiên cu.


13
6. Bố cục của luận văn
 , 











ng  ph c hình thành ph i Hoa
 Hà Ni
 i Hoa  Hà Ni nu th k XX: Nhi

a chính
 ng trên ph Hàng Ngang, Lãn Ông, Hàng
Bua chính



















14
Chƣơng 1. PHƢỜNG – PHỐ THĂNG LONG VÀ VIỆC HÌNH THÀNH
PHỐ NGƢỜI HOA Ở HÀ NỘI
1.1. Quá trình hình thành phƣờng – phố ở Thăng Long-Hà Nội
Theo chiu dài lch s c, hai yu t đô và thị vi ch
dnh hình và c Hà Ni.
Phn thành hay đô -  - p trung quyn lc là
bing ca h thng chính tr u. S hin tn, phát tri

ca yu t đô, thành gn bó cht ch vn ca các trii
cm quyn. Phía trong đô, thành có kt cu xã hi thun nh
ng, làm vic tp trung ca giai tng trên cùng trong xã hi nm quyn
u hành mi hong ca quc gia. V kinh t c m bng bi
dòng kinh t ng cc vi
nhng th th công lành ngh cung cp các nhu yu phm cn thit, chng
cao cho vua chúa, quan lng bang giao ca tri
Phn thị p trung buôn bán và t a ch ng ngh
vi nhng th dân là nông dân, th th i buôn bán. Trong khu vc th
dân, tri qu
n nh cng v hai bên t hu ca kinh thành, bt
tr. 13y có th nói vic chia
 các thc Trn, my
 v  bit ti mt s png qua Đại Việt sử ký
toàn thư. i Lý có nhn tên c
1
, Thái Hòa,
và B Cái; thi nhà Trn có nhc tên mt s ng là Yên Hoa
2

Tuân (Nhai Tuân
3
), Toán Viên
4
, Tây Nhai (Liu Giai) và Giang Khu. Thi Lê 
Trnh có nhng Nh
Ph, Phc C.

1
Đại Việt sử ký toàn thư ghi ln tiên trong s ki 

2
Đại Việt sử ký toàn thư ghi trong s ki
3
i Tng sang quy th nhà Tr
4
Đại Việt sử ký toàn thư ghi trong s kin Ti.


15
Ti tha hai
huyn Qung, mi huyng.
c gi bu t  buôn bán thuc huyn
i là Th 
ng là   truyn thng Vit Nam.
tr.
93]. Kt cu xã hi trong ng rng, gm nhiu giai t
th bao gm c quan l th t cu
kinh t     m: nông nghip, th công nghi 
nghip.
Vi v th ca chn kinh kc hp dn mnh m i vi
c bit là các làng th công nghip. Nh
nhân, th th công mà theo h là kinh nghim buôn bán, là k thut và công c
sn xu tp trung  mt ph ng, làm trong các quan
ng cc hoc hành ngh t do.
n ca th công nghip và buôn bán, m t a
thành th c sn xut và buôn bán có s
chuyên bit nh nh. ng t ch      n chuyn
mình v a bàn sinh sng, sn xut ca nhiu t
ngh th công ta gng nghng ngh th công tp trung ch
yu  vùng b sông Hng tr n h Hoàn Kim và a Hoàng

Thành, tn dc s tin li cng th
ng phía tây trng lúa, rau qung bên sông, h chuyên trng dâu
nuôi tng phía nam và tây nam chuyên trng rau.
T chu  hành chính c  , theo thi
gian vi s chuyn bin v 
thành nên nhng gian ca mng có s
ng (mt cách i) vi không gian sinh sng c
ngh khác nhau mà p va là b pha các


16
ng chuyên v trng lúa, trng rau, va là l ng    
ng ngh th công.
Tuy nhiên, s phân hóa v khu vc sn xut, kinh doanh, s chuyên môn
hóa ca th dân  kinh thành mi ch i. Kn
mang du n nông thôn,   th công và nông dân 
kinh k  ng thc s. Theo Nguyn Tha
Hnh nn kinh t hàng hóa gi t phong
kin  t khó phân bit rch ròi gii th th i
 h u kiêm nhim, hoc gm c hai
khâu sn xutr. 139]. Nhng b phn dân
n bó vi nhau v n kinh t, chính tr và v mt xã h
  ng. H chung nhau xây dng nh   n, miu, th
thành hoàng hoc t ngh.
         uyn Tha H
trong Phố - phường Thăng Long-Hà Nội trong những thế kỷ XVII-XVIII-XIX:
 thi Lý - Trn và ngay c  i Lê.
Trong An Nam chí nguyên, khi nói v An Nam thi thuc Minh, Cao Hùng
   m dch. T ph mang ý
      chính thc xut hin t th k  i triu

Nguyn. V ngun gt bn, b, mng dc sông
, bn Nam tc ph Hàng Bè), va là ph xá, ca hiu
n lin v hoi,
      n cm t    ng Vit
c, xá , ca hàng, ca hiu. Tóm li, n
mt din tích thì ph chính là mt trc cng gm có mng hai
bên có nhà ca - nhà  ng và ca hiu - có b mt trông ra mng.
Các ca hing va là ca hàng sn xut mt s mt hàng th 
hi k thu vàng, b thêu, giày hài ) va là ca hàng bày bán các



17
Cùng vi s phát trin ca kinh t hàng hóa, trên nhng trng chính
ng   xut hin nhng dãy hàng bày bán sn
phm th ng làm ra. Nhng gian hàng theo thi gian ngày mt trù
m     ng dãy ph u tiên v      
ng, là trng chính cng ngh.
Khi m  phát trin kinh t c  ng ngh c nâng lên và
ngày mt, buôn bán sm ut, các trng
chính có hàng hóa bày bán tr thành nhng dãy ph thc s vi hàng quán hai
bên san sát. S hình thành ca dãy ph buôn bán khnh  phát trin
ca sn xut th công, t chng thi khnh hong buôn
bán din ra liên tc mi ngày không b n  phiên.
Ti khi nhng dãy ph nh hình thì ph có th coi là b mt ca
 phân bing Thái Hoàng: ng là mt din
và ph là mt tuytr. 11]. Nhng hàng hóa bày bán  ca hiu hai bên
ph cho thi hình ngành ngh sn xung.
Ri t hàng hóa thành tên gi và ch cc tên gi t lun ra loi hàng hóa,
y là khi sn xu chuyên môn hóa khu vc rõ nét.

Trong sut mt thi gian dài, s tn ti và phát trin cng ngh
luôn chu s ng mnh m t nh nghiêm ngt cc. Khi
nhà Nguyn lên ngôi và chuy Phú Xuân-Hua v chính tr ca
 vn là trung tâm ca min Bm tt
lành cho vip cho nhu cu tiêu dùng ca tng
lp quan li gii vn xut, trung chuyn các lung
hàng hóa t kh. Không nhng th, khi tri xa vic qun lý có phn
buông lng thì hong sn xui dân gian tr 
c. Sách Đại Nam nhất thống chí        hp công
n c c Thanh, tp tc có 36
ph ng, nay  nh thành gm 21 ph
bát úp, t hp các mt hàng, nhân vn thtr. 165].


18
 ca t nhiên, ca s phát trin xã hi, kinh t trong
cu trúc ca phn thị  ng vi các tuyn
ph     ng: v mt hành chính là nh    
thuc quyn qun lý ca tria tnh thành. V mt xã hc
ca nhng thành phi ngun gm kinh t
i g kinh t (xét ma bàn sn xut,
buôn bán ca cùng mt ngh, cùng mt mt hàng. V t cng
 vi nhng sinh ho
mang du n c  nghip. Hi t tt c nhng khía
cnh ng tr thành mt kt cu kinh t--xã hi bn cht, khó phá
v  nông thôn. Dù vy, trong quá trình vng và phát trin,
ng  -Hà N hic s
i cu kin kinh ti nói chung.
Trên m y, ph c hình thành t khi nguyên là nhng
trng chính trong mng vi s lan ta ca nhng gian hàng bày bán

sn phc ng ngh ri dn tr thành ph buôn bán. Ph và
ng có quan h mt thit vi nhau, ph  hin ni lc cng.
Ph va có cha mt cái ch c s 
ch   n xut, kinh t
hóa, xã hi cn ra các hoa
ng vi các yu t bên ngoài. Và vì th, ph bin mo kinh
ti cng.
Trong quá trình lch s vi nhiu bing v chính tr, kinh t
hng-ph  Hà Nm nh ri cui th
k u th k XX, bên cnh vi nhng ngh ci Vit s
hình thành nên nhng khu ph i Hoa, khu ph Pháp hay khu ph 
là du n ca lch s  hóa c Hà Ni. Song,
n c hình thành trên nhng khu vc qui hoch mi thì
các dãy ph i Hoa li cy cài ngay trong lòng khu ph buôn bán ci
Vit. Trong lòng ca mt kt cu kinh tnh hình và kt ni


19
khá cht ch, khu ph i Hoa có s liên h cht ch ng thng
u hin ca mn lch s bing phc tp
m rg chú ý trong các v nghiên cu v ph ng,
v  hóa c Hà Ni th k XIX-XX.
1.2. Ngƣời Hoa và việc hình thành khu phố ngƣời Hoa ở Thăng Long – Hà
Nội
1.2.1 Khái niệm “ngƣời Hoa”
Khái nit khái nim rng, có ni hàm rt phc tp khó
khu bit bi nó có s i vi tn lch s, vi m
dng khác nhau trong nghiên cu hay trong qun lý hành chính.
Có rt nhiu cách gn khái nic bit
trong thi k i. Nhc gi là

i Trung Qu       
i T   i g   
  i qu     t s thut
ng ch nhng c           
 
Khái nic nhiu nhà nghiên c
Tr     i có ngun gc Hán hay b Hán hóa, sng
i ng xuyên ti các qup quc
c s t c nha n
Hoa, ít ho ng hóa, là nhng nhóm t
liên kt hóa dân tc, mt b ph-dân tc ca các qu
u chnh, hi nhp vào các th ch kinh t-xã hi, chính tr và
a tng quc gia-dân tc, khu vc và quc t [30, tr. 35]. Tác gi Châu
Th Hi cho rng: i Hoa phi là nhi có ngun g
c Trung Hoa k c các dân tc  các tnh phía Nam Trung Qu
c trong khu v sinh ra và ln
lên ti khu vc này, h c tch ba tr thành công dân và là mt
trong các thành phn dân tc cu thành ca các qu