So sánh truyền thuyết và lễ hội Hai Bà Trưng ở Mê Linh và Phú Thọ


TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN








NGUYỄN THỊ HỒNG THANH







SO SÁNH TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI HAI BÀ
TRƢNG Ở MÊ LINH VÀ PHÚC THỌ








Hà Nội – 2014



TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN







NGUYỄN THỊ HỒNG THANH





SO SÁNH TRUYỀN THUYẾT VÀ LỄ HỘI HAI BÀ
TRƢNG Ở MÊ LINH VÀ PHÚC THỌ




Chuyên ngành : Văn học dân gian

Mã ngành : 60 22 01 25


 






Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS. TS Lê Chí Quế


Hà nội – 2014
LỜI CAM ĐOAN










Nguyễn Thị Hồng Thanh
LỜI CẢM ƠN

  





 
 

          







Nguyễn Thị Hồng Thanh



1

MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU 3
1. Lý do chọn đề tài 3
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4
3. Phƣơng pháp nghiên cứu 5
4. Dự kiến những đóng góp của luận văn. 5
5. Cấu trúc của luận văn. 5
Chƣơng 1:  6
1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài 6
1.1.1. Truyền thuyết và phân loại truyền thuyết 6

1.1.2. Lễ hội 9
1.2. Mối quan hệ giữa truyền thuyết và lễ hội 11
1.3. Khái quát vùng đất Mê Linh và Phúc Thọ 14
1.3.1 Mê Linh – một vùng đất giàu truyền thống văn hóa 14
1.3.2. Phúc Thọ - mảnh đất có truyền thống văn hóa lâu đời 20
1.4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 24
1.4.1. Giai đoạn trước 1945 24
1.4.2. Từ 1945 đến nay 26
Tiểu kết: 31
Chƣơng 2

 33
2.1. Thống kê và phân loại chuỗi truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa của
Hai Bà Trƣng ở Mê Linh và Phúc Thọ 33
2.1.1. Thống kê chuỗi truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà
Trưng ở Mê Linh và Phúc Thọ 33
2.1.2. Phân loại các truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng
ở Mê Linh và Phúc Thọ 36
2.2. Những điểm tƣơng đồng trong chuỗi truyền thuyết về cuộc khởi
nghĩa của Hai Bà Trƣng ở Mê Linh và Phúc Thọ. 40
2.2.1. Kết cấu chuỗi truyền thuyết 40
2.2.2. Lai lịch xuất thân của các nhân vật 42
2.2.3. Dung mạo, tài năng, sự nghiệp hơn người của các nhân vật 46
2.2.4. Sự hiển linh, phù trợ của các nhân vật 50
2.3. Những điểm khác biệt trong chuỗi truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa
của Hai Bà Trƣng ở Mê Linh và Phúc Thọ. 53
2.3.1. Truyền thuyết về các âm thần phù trợ Hai Bà ở Mê Linh 53
2.3.2. Truyền thuyết về ngày tận của Hai Bà 54
2.3.3. Các truyền thuyết địa danh liên quan đến cuộc khởi nghĩa của Hai
Bà Trưng ở Mê Linh và Phúc Thọ 57

2

2.3.3.1 Các truyền thuyết địa danh liên quan đến cuộc khởi nghĩa của
Hai Bà Trưng ở Mê Linh 58
2.3.3.1 Các truyền thuyết địa danh liên quan đến cuộc khởi nghĩa của
Hai Bà Trưng ở Phúc Thọ 62
2.4. Truyền thuyết phong vật về bánh trôi làng Hát 67
Tiểu kết: 68
Chƣơng 3
 70
3.1. Thống kê các lễ hội về Hai Bà Trƣng và các tƣớng lĩnh trên địa bàn
huyện Mê Linh và Phúc Thọ. 70
3.2. Những điểm tƣơng đồng trong lễ hội Hai Bà Trƣng ở Hạ Lôi và Hát
Môn 74
3.3. Những khác biệt trong lễ hội Hai Bà Trƣng ở Hạ Lôi và Hát Môn78
3.3.1 Thời gian của lễ hội 79
3.3.2. Nghi thức tế lễ 81
3.3.2.1. Nghi thức tế lễ ở lễ hội Hạ Lôi – Mê Linh 81
3.3.2.2. Nghi thức tế lễ ở lễ hội Hát Môn – Phúc Thọ 87
3.3.3. Những kiêng kỵ trong lễ hội 94
3.3.4 Những lễ vật dâng cúng trong lễ hội 95
3.4. Ý nghĩa của lễ hội Hai Bà Trƣng 97
Tiểu kết: 98
C. KẾT LUẬN 100
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 103
3

A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài


  - 43)

 Xung quanh
u 

Hai 
            
 


 





 

 
- 
 

-
4



 
         


 

So sánh
truyền thuyết và lễ hội Hai Bà Trưng ở Mê Linh và Phúc Thọ 
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu






    

   
  
. B



 


5

3. Phƣơng pháp nghiên cứu
             

g

4. Những đóng góp của luận văn.

  










 

5. Cấu trúc của luận văn.


Chương 1. Tổng quan về đề tài
Chương 2. Những tương đồng và khác biệt trong chuỗi truyền thuyết về cuộc
khởi nghĩa của Hai Bà Trưng ở Mê Linh và Phúc Thọ
Chương 3. Những tương đồng và khác biệt trong lễ hội Hai Bà Trưng ở Mê
Linh và Phúc Thọ.
6

Chƣơng 1: 
1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài
1.1.1. Truyền thuyết và phân loại truyền thuyết
Khái niệm truyền thuyết


 


,   

             
Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam 

               
 

        
ho
Văn học dân gian là một kho tàng quý báu cho
sử học Mối quan hệ giữa truyền thuyết người Việt và hội lễ về các
anh hùng              
 


 trong Tinh thần dân tộc qua các truyền thuyết lịch sử 
           

7


 4, tr. 141].
Truyền thuyết Việt Nam và vấn đề thể loại 



              
6, tr. 10].

Trong Văn hóa dân gian khảo sát và nghiên cứu


 
1, tr. 114].



: 

bản chấtcái cốt lõi 
- 






              
8


 t
              
 [9, tr. 9].
Phân loại truyền thuyết
              
           
 
 

Giáo trình văn học dân gian Việt Nam,
      
  

Văn học [56
            Truyền
thuyết Việt Nam [19] 
   Văn
học dân gian người Việt – góc nhìn thể loại 
           
             

  





9




 
n  


1.1.2. Lễ hội




lễ hộihội lễ
hội hè hay hội hè đình đám….
lễ
hội. lễ hội 







T


         
10


].
Trong Cơ sở văn hóa Việt nam, 

                



 

60, tr. 97].
Trong Mối quan hệ giữa truyền thuyết người Việt và hội lễ về các anh

hùng, 
              


 38].


lễ hội



 172].


11

1, tr. 9]. -
 2, tr. 31].



1, tr.
321].
Mối quan hệ giữa truyền thuyết người Việt và hội
lễ về các anh hùng 
[21


 




  

Lễ 

 Lễ trong lễ hội 
. Hội


1.2. Mối quan hệ giữa truyền thuyết và lễ hội


12

n,
 
 








               
  
 



 [21, tr. 102].
bi 
 



Tr, 
 

 

13





     


   
 




 




     

     

 


 
 
14

 
 
  -  






 




1.3. Khái quát vùng đất Mê Linh và Phúc Thọ
1.3.1 Mê Linh – một vùng đất giàu truyền thống văn hóa

               



  s
.

1977 8 
2008 
.
15


 Quang Minh







               

- 
h




- 



         

- 
- 


      
16

 










- - 
 

(long  ly  quy - 
- - -



Linh.




 - 



17







  
- 


               

- 
 

-


              

 




  Thiên Nam dư hạ tập         

Đồng Văn  Nhã Nhạc. 
18

 



    






 





  - 
   






 


19







 

L  i trang (trang 
Li), l


          

 







-  





20



1.3.2. Phúc Thọ - mảnh đất có truyền thống văn hóa lâu đời
,  
35   
 ,



 ,  








. , 












. 




 3 (1822), 























.
 ,  
,  
Oai ,  
,

 
  ),  ).
              
        Hát
Môn

 
              

 

21





 
  
 


             


 
  
.



 

- 
 
 


ng 

 , 

















 , 
















, 

, 



