LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành Chăn Nuôi về ĐÁNH GIÁ BÒ ĐỰC GIỐNG HOLSTEIN FRIESIAN NUÔI TẠI MONCADA THÔNG QUA SỐ, CHẤT LƯỢNG TINH DỊCH VÀ KHẢ NĂNG SẢN XUẤT SỮA CỦA CON GÁI-LÊ BÁ QUẾ

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

B

NÔNG NGHI P &PTNT

VI N CHĂN NI
---------

---------

LÊ BÁ QU

ÁNH GIÁ BỊ
C GI NG HOLSTEIN FRIESIAN
NUÔI T I MONCADA THÔNG QUA S , CH T
LƯ NG TINH D CH VÀ KH NĂNG S N XU T
S A C A CON GÁI

LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P

HÀ N I - 2013


B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

B

NÔNG NGHI P &PTNT

VI N CHĂN NI
---------

---------

LÊ BÁ QU

ÁNH GIÁ BỊ

C GI NG HOLSTEIN FRIESIAN

NUÔI T I MONCADA THÔNG QUA S , CH T LƯ NG
TINH D CH VÀ KH NĂNG S N XU T S A C A CON GÁI

Chuyên ngành: Chăn Nuôi
Mã s : 62 62 01 05

LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:

1. PGS.TS. Nguy n Văn
2. TS. Lê Văn Thông

HÀ N I - 2013

c

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a riêng
tơi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án này là trung th c, chính xác và
chưa ư c ai công b trong b t kỳ công trình nào khác.
M i s giúp

trong quá trình th c hi n lu n án này ã ư c c m

ơn và các thơng tin trích d n trong lu n án này ã ư c ch rõ ngu n g c.

Hà N i, năm 2013
Nghiên c u sinh

Lê Bá Qu

i


L I C M ƠN
Hoàn thành lu n án này ngoài s n l c c a b n thân, tôi luôn nh n
ư c s giúp

quý báu, ch b o t n tình c a hai Th y hư ng d n khoa

h c: PGS.TS. Nguy n Văn

c, TS. Lê Văn Thông và các th y, cô ã

giành nhi u công s c, th i gian và t o i u ki n cho tơi trong su t q
trình th c hi n

tài. Nhân d p hoàn thành lu n án này, tơi xin ư c bày

t lịng bi t ơn sâu s c

i v i các th y hư ng d n.

Tơi xin b y t lịng bi t ơn chân thành t i t p th : Ban lãnh
Vi n Chăn Ni, Phịng

o

ào t o và Thơng tin, các th y giáo, cơ giáo, các

phịng ban, b môn Vi n Chăn nuôi ã giúp

v m i m t, t o m i i u

ki n thu n l i nh t cho tơi hồn thành lu n án.
Tôi xin chân thành c m ơn t i Ban lãnh

o, cán b công nhân

viên Trung tâm gi ng gia súc l n Trung ương, Tr m nghiên c u và s n
xu t tinh ông l nh Moncada, Công ty c ph n gi ng bò s a M c Châu,
Công ty c ph n s a à l t ã ng h và t o i u ki n giúp

tơi v m i

m t trong q trình hồn thành lu n án.
Tôi cũng xin chân thành c m ơn toàn th b n bè, anh em,
nghi p và gia ình tơi ã t o m i i u ki n thu n l i và giúp
m t,

ng vi n khuy n khích tơi hồn thành lu n án này.
Hà N i, năm 2013
Nghiên c u sinh

Lê Bá Qu

ii

ng

v m i


M CL C
L i cam oan………………………………………………………………i
L i c m ơn………………………………………………………………..ii
M c l c…………………………………………………………………..iii
Danh m c vi t t t………………………………………………………..vii
Danh m c b ng…………………………………………………………viii
CHƯƠNG I M
1.1.

tv n

U.......................................................................... 1
.................................................................................... 1

1.2. M c tiêu nghiên c u..................................................................... 3
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a

tài ...................................... 3

1.3.1. Ý nghĩa khoa h c.................................................................. 3
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n .................................................................. 4
1.4. Nh ng óng góp m i c a lu n án ................................................. 4
CHƯƠNG II T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S
H CC A
2.1.

tv n

KHOA

TÀI ......................................................................... 5
.................................................................................... 5

2.2. Ch t lư ng tinh

bò và các y u t

nh hư ng.............................. 5

2.2.1. Gi ng và cá th ..................................................................... 5

2.2.2. Tu i bò

c .......................................................................... 6

2.2.3. Th i ti t khí h u ................................................................... 6
2.2.4. Ch

dinh dư ng ............................................................... 7

2.2.5. T n su t khai thác tinh.......................................................... 8
2.2.6. Chăm sóc ni dư ng........................................................... 8
2.2.7. Tay ngh c a k thu t viên khai thác tinh d ch ..................... 9
2.2.8. Tình hình nghiên c u v s lư ng và ch t lư ng tinh
d ch trong và ngoài nư c ........................................................ 9
2.2.9. Tinh ông l nh và m t s y u t

iii

nh hư ng

n tinh ông l nh...... 15


2.2.10. M t s y u t

nh hư ng t i t l th thai khi s d ng

tinh ông l nh..........................................................................20
2.3. Kh năng s n xu t s a ............................................................... 22
2.3.1. Các y u t

nh hư ng t i s n lư ng và ch t lư ng s a ....... 22

2.3.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài nư c v kh năng
s n xu t s a .............................................................................29
2.4. Giá tr tr gi ng v ti m năng s a c a bò
qua s n lư ng s a c a àn con gái

c gi ng HF thơng

ch n l c

c gi ng ............ 35

2.5. Tình hình nghiên c u trong và ngoài nư c v ch n l c bò
c gi ng HF ..................................................................................38
2.5.1. Trong nư c......................................................................... 38
2.5.2. Ngoài nư c......................................................................... 38
2.6. Các v n

t ra trong nghiên c u này ..................................... 41

CHƯƠNG III CH T LƯ NG TINH D CH VÀ KH
S N XU T TINH

ƠNG L NH C A BỊ

NĂNG

C GI NG

HOLSTEIN FRIESIAN NI T I MONCADA........................43
3.1.

tv n

.................................................................................. 43

3.2. V t li u và phương pháp nghiên c u .......................................... 44
3.2.1.

i tư ng,

a i m và th i gian nghiên c u ...................... 44

3.2.2. B trí thí nghi m................................................................. 44
3.2.3. Các ch tiêu theo dõi trong nghiên c u này bao g m: ......... 45
3.2.4. Phương pháp nghiên c u .................................................... 46
3.2.5. Phương pháp x lý s li u .................................................. 48
3.3. K t qu và th o lu n ................................................................... 49
3.3.1. S lư ng và ch t lư ng tinh d ch c a bò
3.3.2. T ng s tinh trùng ho t
khai thác tinh

c gi ng HF ...... 49

ng ti n th ng c a t t c các l n

t tiêu chu n s n xu t/ năm (VAC h u ích).........69

iv


3.3.3. Ch t lư ng và kh năng s n xu t tinh ơng l nh c a bị
c gi ng HF...........................................................................70
3.3.4. T l

th thai

t ng bò

u b ng tinh ông l nh c a

c gi ng HF .............................................................75

3.3.5. T l th thai
3.4. K t lu n và

l n ph i
l n ph i

u theo l a

c a bò cái HF ...... 78

ngh ..................................................................... 79

3.4.1. K t lu n .............................................................................. 79
3.4.2.

ngh .............................................................................. 81

CHƯƠNG IV

ÁNH GIÁ BỊ

C GI NG HOLSTEIN

FRIESIAN THƠNG QUA KH

NĂNG S N XU T S A

C A ÀN BÒ CON GÁI ............................................................. 82
4.1.

tv n

.................................................................................. 82

4.2. V t li u và phương pháp nghiên c u .......................................... 83
4.2.1.

i tư ng,

a i m và th i gian nghiên c u ...................... 83

4.2.2. B trí thí nghi m................................................................. 83
4.2.3. Ch tiêu theo dõi ................................................................. 83
4.2.4. Phương pháp nghiên c u .................................................... 84
4.2.5. X lý s li u ....................................................................... 84

4.3. K t qu và th o lu n ................................................................... 86
4.3.1. S n lư ng s a chu kỳ

u c a àn con gái c a t ng bò

c gi ng HF...........................................................................86
4.3.2. Ch t lư ng s a ................................................................... 92
4.3.3. H s tương quan gi a s n lư ng s a, t l protein s a
và t l m s a ........................................................................97
4.3.4. S n lư ng s a và ch t lư ng s a bị HF

hai khu v c

chăn ni .................................................................................97

v


4.3.5. Phân lo i bò

c gi ng HF theo s n lư ng s a tiêu

chu n và giá tr gi ng v ti m năng s a thông qua s n
lư ng s a chu kỳ
4.4. K t lu n và

u c a àn bò con gái ...............................99

ngh ................................................................... 103

4.4.1. K t lu n ............................................................................ 103
4.4.2.

ngh ............................................................................. 103

CHƯƠNG V TH O LU N CHUNG............................................... 104
5.1. Ch t lư ng tinh d ch và kh năng s n xu t tinh ông l nh ........ 104
5.2. S n lư ng, ch t lư ng s a chu kỳ

u c a àn con gái và gái

tr gi ng v ti m năng cho s a c a các bò
CHƯƠNG VI K T LU N VÀ

c HF.......................106

NGH ....................................... 109

6.1. K t lu n.................................................................................... 109
6.2.

ngh ..................................................................................... 109

NH NG CƠNG TRÌNH CĨ LIÊN QUAN

N LU N ÁN

Ã

CÔNG B ................................................................................. 110

TÀI LI U THAM KH O.................................................................. 111

vi


DANH M C CÁC CH

VI T T T

Ch vi t t t

Ý nghĩa c a ch vi t t t

A

Ho t l c tinh trùng

Asg

Ho t l c tinh trùng sau gi i ông

C

N ng

ck

Chu kỳ

cs.

C ng s

CR

C ng r

tinh trùng trong tinh d ch

CKL

cc pk l c

TC

t tiêu chu n

VT

ơn v tính

GTG

Giá tr gi ng (EBV: Estimated Breeding Value)

HF

Holstein Friesian

K

T l tinh trùng kỳ hình

NN

Nơng nghi p

NXB

Nhà xu t b n

pH

pH

PTNT

Phát tri n nơng thơn

SH B

S hi u bị

SLS

S n lư ng s a

TLMS

T l m s a

TLPS

T l protein s a

TNS

Ti m năng s a

TP HCM

Thành ph H Chí Minh

TTNT

Th tinh nhân t o

V

Th tích tinh d ch (hay lư ng xu t tinh)

VAC

T ng s tinh trùng s ng và ho t

vii

c

ng ti n th ng

DANH M C CÁC B NG
STT
Tên b ng
trang
2.1:
nh hư ng c a vi c cung c p th c ăn n lư ng s a và chi phí
th c ăn cho 1kg s a bò................................................................. 25
2.2. M c tin c y c a gía tr gi ng ................................................... 37
3.1:
3.2.

Lư ng xu t tinh c a t ng bò c gi ng HF (ml) .......................... 50
Ho t l c tinh trùng c a các c gi ng HF (%) ............................. 52

3.3.
3.4:
3.5:

N ng tinh trùng trong tinh d ch c a các c gi ng HF (t ).............56
pH tinh d ch c a bò c gi ng HF................................................ 59
T l tinh trùng kỳ hình c a bị c gi ng HF (%) ....................... 60

3.6:
3.7:

T l tinh trùng s ng c a bò c HF (%)...................................... 63
T ng s tinh trùng ho t ng ti n th ng trong m t l n khai thác

tinh c a bò c gi ng HF (t )....................................................... 65
3.8. VAC h u ích c a bị c gi ng HF (t )........................................ 70
3.9. Ho t l c tinh trùng sau gi i ông tinh ông l nh c a bò HF ......... 71
3.10: K t qu s n xu t tinh ông l nh c ng r
t tiêu chu n c a bò
c gi ng HF (li u/con/năm)........................................................ 74
3.11. T l th thai l n ph i u (%) c a t ng bò c gi ng HF ...............76
3.12. T l th thai l n ph i u theo l a c a bò cái HF (%) ......... 78
4.1: S n lư ng s a chu kỳ u àn con gái c a t ng c gi ng HF
4.2:

(kg/305 ngày) ............................................................................... 86
S n lư ng s a tiêu chu n (4% m )/chu kỳ u àn con gái c a

4.3.
4.4:

t ng c gi ng HF ........................................................................ 91
T l m s a chu kỳ s a u àn con gái c a t ng c gi ng HF ..... 93
T l protein s a chu kỳ u c a àn con gái t ng bò c

4.5:

gi ng HF (%) ............................................................................ 95
S n lư ng s a chu kỳ 305 ngày c a bò HF t i M c Châu và

4.6:
4.7.

c Tr ng.................................................................................... 98

Phân lo i bò c g ng HF theo s n lư ng s a tiêu chu n c a
àn con gái ................................................................................... 99
Giá tr gi ng v ti m năng s a c a bò c gi ng HF .................. 101

viii


CHƯƠNG I
M
1.1.

U

tv n
nâng cao năng su t, ch t lư ng gi ng bò s a, cũng như mu n phát

tri n ngành chăn ni bị s a nhanh và v ng ch c, công tác ch n l c gi ng,
c bi t là ch n l c bò

c gi ng

s n xu t tinh ông l nh s d ng cho th

tinh nhân t o (TTNT) óng vai trị r t quan tr ng. Cơng tác ch n bị

c

gi ng khơng nh ng nêu ra ư ng hư ng, chương trình ch n gi ng phù h p
v i th i ti t khí h u, i u ki n t p quán chăn nuôi c a t ng nư c, t ng vùng,
mà nó cịn ph n ánh trình

phát tri n chăn ni bị c a m t qu c gia.

Các nư c có ngành chăn ni bò s a phát tri n như Hoa Kỳ, Canada,
Nh t B n,... r t quan tâm
hàng trăm bò

c gi ng. Hàng năm, có t i

c gi ng s a ư c ưa vào ki m tra ánh giá theo nh ng

phương pháp ch n l c hi n
lư ng t t nh t

n cơng tác ch n bị

i nh m ch n ư c nh ng bò

c gi ng có ch t

s n xu t tinh ơng l nh cho ph i gi ng, t o ra nh ng àn bị

cái có năng su t ngày m t cao hơn.
Vi t Nam n m trong khu v c khí h u nhi t

i nóng m và khơng có

gi ng bị s a b n a nên ngành chăn ni bò s a phát tri n ch m.

phát tri n

ngành chăn ni bị s a, Vi t Nam ã nh p gi ng bò Holstein Friesian (HF) t
năm 1920-1923 v

khai thác s a, nhưng v i s lư ng r t ít. Trong th p k

60 và 70 c a th k XX, Vi t Nam ã nh p bò cái gi ng s a Lang Tr ng
B c Kinh (Trung Qu c), bò cái và bò

en

c gi ng HF t Cu Ba v nuôi t i M c

Châu, Ba Vì Hà N i và m t s nơi khác. Sau năm 1975, m t s bò s a HF
nh p n i ó ư c chuy n vào ni t i

c Tr ng, Lâm

ng (Lương Văn

Lãng, 1983). Nh ng năm g n ây, nư c ta ti p t c nh p thêm bò

c và bò cái

gi ng HF t Hoa Kỳ, Australia và New Zealand. Ngoài nh p bị gi ng, nư c ta
cịn nh p tinh, phơi ông l nh c a gi ng bò HF t nhi u nư c trên th gi i như
1


Hoa kỳ, Nh t B n, Canada...

nhân nhanh s lư ng, cũng như c i ti n ch t

lư ng àn bị s a Vi t Nam.
nh hư ng cơng tác gi ng bò s a Vi t Nam là nhân thu n gi ng bò
s a HF nh p kh u và lai t o bò lai hư ng s a (HF lai). Bò lai hư ng s a nư c
ta ph bi n là s d ng bò

c HF lai v i bò cái Lai Zebu. Bò lai hư ng s a

hi n nay có t l ngu n gen HF khác nhau như 1/2HF, 3/4HF, 7/8HF.... Nhìn
chung, s c s n xu t s a c a àn bị cái HF và các nhóm bị HF lai này v n
còn chưa cao. Nguyên nhân là năng su t s a ph thu c vào nhi u y u t như:
Gi ng, dinh dư ng, k thu t chăn ni, th i ti t khí h u, qu n lý, khai thác,
các y u t này chưa ư c ki m soát t t. M t trong nh ng y u t
lư ng bị

ó là ch t

c gi ng HF chưa ư c ánh giá m t cách chính xác nên chưa

phân lo i, x p c p ư c t ng cá th theo t ng ch tiêu quan tr ng
chương trình ph i gi ng thích h p ã làm nh hư ng

xây d ng

n s c s n xu t s a c a

àn bò s a nư c ta.
S n xu t tinh bò ông l nh

(Nguy n T n Anh và Nguy n Qu c
ánh giá tuy n ch n bò

Vi t Nam ã có t nh ng năm 1970
t, 1997). Nhi u d án,

c gi ng HF ã th c hi n, song nh ng cơng trình ó

cịn nhi u h n ch như: Ch thơng qua
tri n v th vóc c a bị

tài nghiên c u

i trư c, ch thơng qua sinh trư ng phát

c, ch thông qua kh năng s n xu t tinh... m t cách ơn

l . Nh ng cách ch n l c bị

c gi ng ó chưa th t s chính xác d n

l a ch n ư c ngu n tinh ơng l nh thích h p

nâng cao t l th thai, năng

su t, ch t lư ng s a c a àn bò. Moncada là cơ s chăn ni bị
s n xu t tinh ông l nh ã ho t
và

n nay

c gi ng và

ng t nh ng năm 1970, liên t c ư c c i thi n

t k t qu r t t t, nhưng cơng tác tuy n ch n bị

ch m i d ng l i

n chưa

c gi ng s a cũng

ch n

i trư c, ch n b n thân và ch n qua s lư ng tinh s n

Chính vì v y, bò

c gi ng HF c n ph i ư c ki m tra, ánh giá m t

xu t ư c.
cách

y

, toàn di n t ch n l c thông qua
2

i trư c, qua

c i m c a ch


em gái, qua kh năng sinh trư ng, phát tri n c a b n thân và qua
th c hi n ư c quy trình ch n bị
r t dài

i sau.

c gi ng như v y ph i m t m t th i gian

ng th i chi phí r t l n, nên trong khuôn kh

tài này chúng tôi ch

t p trung nghiên c u ánh giá qua ch t lư ng tinh và kh năng s n xu t s a
c a àn con gái, nh ng bò

c gi ng HF ã ư c ch n thông qua

i trư c và

qua b n thân. Vì ó là nh ng tiêu chí r t quan tr ng, r t c n thi t và c p bách
trong công tác ch n l c, phân lo i bị
t

ó, chúng tơi ti n hành

c gi ng chuyên s a. Xu t phát t th c

tài “ ánh giá bò

c gi ng Holstein Friesian

nuôi t i Moncada thông qua s , ch t lư ng tinh d ch và kh năng s n xu t
s a c a con gái”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
- X p lo i ư c t ng bò

c gi ng HF theo s lư ng, ch t lư ng tinh

d ch, kh năng s n xu t tinh ông l nh và t l th thai.
- X p lo i ư c t ng bò

c gi ng HF theo giá tr gi ng (GTG) v ti m

năng s n xu t s a thông qua s n lư ng s a (SLS) c a con gái.
- Ch n ư c nh ng bò

c gi ng HF có GTG cao v ti m năng cho s a

nh m góp ph n phát tri n nhanh, m nh, hi u qu và b n v ng ngành chăn
ni bị s a Vi t Nam.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a

tài

1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
K t qu nghiên c u c a

giá ch n l c bò

c gi ng s a HF

tài là tư li u khoa h c v phương pháp ánh
t k t qu chính xác, thơng qua giá tr ki u

hình v s lư ng, ch t lư ng tinh và giá tr gi ng v ti m năng s a d a trên
s n lư ng s a c a
K t qu c a

i sau.
tài là căn c khoa h c cho các nhà làm gi ng bị s a,

các cơ s chăn ni bị s a xây d ng k ho ch nhân gi ng b ng TTNT.

3


1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
Các k t qu c a

tài trình bày trong lu n án là tư li u khoa h c th c

ti n cho các cơ quan qu n lý, các trư ng

i h c, các Vi n nghiên c u, giáo

viên, sinh viên ngành Chăn nuôi tham kh o.
K t qu c a

tài là cơ s th c ti n cho ngư i chăn ni bị s a l a

ch n chính xác tinh ông l nh c a nh ng bò
nh t

c gi ng có

c tính thích h p

i v i t ng ch tiêu như t l th thai, s n lư ng s a, ch t lư ng s a àn

bò con gái và GTG v ti m năng cho s a c a t ng

c gi ng

c i thi n,

nâng cao ch t lư ng àn bò s a con cháu.
ng th i, k t qu c a

tài nghiên c u là tư li u th c ti n cho các

nhà qu n lý khoa h c trong vi c xây d ng các tiêu chu n, quy chu n v ch n
l c bò

c gi ng chuyên s a.

1.4. Nh ng óng góp m i c a lu n án
Xác

nh và phân lo i ư c t ng cá th bò

c gi ng HF theo giá tr

gi ng v ti m năng s n xu t s a thông qua s n lư ng s a con gái, làm căn c
cho vi c ch n l c bò

c gi ng chun s a

t

chính xác cao, t

ó góp

ph n phát tri n nhanh và b n v ng ngành chăn ni bị s a nư c ta.
Xác

nh ư c hư ng nghiên c u m i cho cơ s chăn ni bị

c

gi ng, s n xu t tinh ơng l nh, trong vi c nâng cao t ng s tinh trùng ho t
ng ti n th ng (VAC)

t tiêu chu n s n xu t và nâng cao s lư ng tinh

ông l nh c ng r .

4


CHƯƠNG II
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S
KHOA H C C A
2.1.

TÀI

tv n
ánh giá và tuy n ch n ư c nh ng bị

c gi ng HF có ch t lư ng

v sinh s n t t, có ti m năng di truy n v s n lư ng s a cao

truy n l i cho

các th h sau, vi c hi u bi t v ch t lư ng tinh d ch, giá tr gi ng, các y u t
nh hư ng và các phương pháp nghiên c u ánh giá là r t quan tr ng và c n
thi t, nó giúp cho cơng tác tuy n ch n bò
2.2. Ch t lư ng tinh

bò và các y u t

ánh giá ch t lư ng tinh d ch

c gi ng

t

chính xác cao.

nh hư ng
bị trong s n xu t tinh ông l nh,

ph c v cho TTNT, c n ph i ư c ánh giá ngay sau m i l n khai thác tinh
và thư ng d a vào các ch tiêu cơ b n như: Lư ng xu t tinh, ho t l c tinh
trùng, n ng

tinh trùng trong tinh d ch, t l tinh trùng s ng, t l tinh trùng

kỳ hình, t ng s tinh trùng ho t
tinh...vv. Ch t lư ng tinh

ng ti n th ng trong m t l n khai thác

bò thư ng ch u nhi u y u t

gi ng và cá th ; tu i; th i ti t, khí h u; ch

nh hư ng như:

dinh dư ng; t n su t khai thác

tinh; chăm sóc ni dư ng; tay ngh c a k

thu t viên khai thác tinh

d ch…vv.
2.2.1. Gi ng và cá th
Tuỳ t ng gi ng, t m vóc to hay nh , cư ng

trao

i ch t m nh hay

y u, kh năng thích nghi v i th i ti t khí h u t t hay không mà s lư ng và
ch t lư ng tinh d ch khác nhau. Ví d , bị

c gi ng ôn

i (800-1000kg) m i

l n l y tinh có th cho 8-9ml hay th m chí 10-15ml, cịn bò vàng Vi t Nam
ch cho ư c 3-5ml (Hà Văn Chiêu, 1996). Bị ơn

i nh p vào nư c ta do

thích nghi v i khí h u mùa hè kém nên lư ng tinh d ch gi m và tính hăng
cũng kém (Nguy n Xuân Tr ch, 2003).

5


2.2.2. Tu i bò

c

Lư ng xu t tinh và s lư ng tinh trùng c a bò
nhi u và n
nh nh t
hi n nh ng

nh hơn so v i bò
tu i t 3

c tr . Bò

n 6 năm tu i,

c trư ng thành thư ng

c s n xu t tinh d ch t t và n

nh ng bò

c già hơn tinh d ch th

c trưng như gi m t l tinh trùng s ng, tăng t l tinh trùng kỳ

hình và gi m kh năng có th
Tu i th c a bị

ơng l nh (Hiroshi, 1992).

c gi ng có th

t 18-20 năm nhưng do nhi u

nguyên nhân khác nhau nên thư ng ch

ư c s

d ng t

5

n 8 năm

(Nguy n Xuân Tr ch và cs., 2006).
2.2.3. Th i ti t khí h u
Như m i cơ th s ng khác, bò

c ch u tác

trư ng ch y u là các y u t t nhiên như nhi t

,

ng tr c ti p c a môi
m, ánh sáng vv... Theo

quy lu t gi i h n sinh thái (Hà Văn Chiêu, 1999), m i lồi ho c m i cơ th

u

có m t kho ng thích h p c a m t y u t khí h u nào ó. Ngồi gi i h n thích
h p s làm gi m kh năng s ng c a cơ th và b tác

ng c ng hư ng b i các

y u t môi trư ng. Trong m i quan h gi a ngo i c nh v i sinh v t, tác
c a môi trư ng t i sinh s n là quan tr ng nh t, vi c tác
n s n xu t tinh d ch c a con

ng

ng c a môi trư ng

c là r t ph c t p, khó xác

nh ư c nhân t

nào là quan tr ng vào t ng th i i m nh t nh.
n nay, chưa rõ y u t nhi t
m nh hơn

, m

hay

n s lư ng và ch t lư ng tinh d ch.

hoàn ư c nâng lên g n v i thân bị
hồn bng thõng xu ng
hi n khá rõ r t.

và

c HF, bị Zebu

khơng khí 60C, d ch
khơng khí 240C d ch

d ch hồn (Hà Văn Chiêu, 1999).
khơng khí 18-200C và

6

m

u th hi n s c s n xu t tinh cao

khơng khí trên 300C và

hơn. Vào các tháng n ng nóng nhi t

ng

m khơng khí, y u t mùa v bi u

các tháng mát m , nhi t

thích h p là 83-86%, bò

nhi t

c, khi nhi t

i u hòa nhi t

Thông qua nh hư ng c a nhi t

dài ngày... tác

m quá cao


trên 90%, ho c th p <40%, s c s n xu t tinh c a bò

c gi ng gi m i rõ r t

(Hà Văn Chiêu, 1999).
các nư c ôn

i ch t lư ng tinh d ch kém nh t vào mùa ông, t t

nh t vào mùa hè và mùa thu. Nguyên nhân ch y u là do ánh sáng. Nhưng
nư c ta tinh d ch thư ng kém nh t vào mùa hè do n ng nóng. Tinh d ch t t
nh t là v

ông-Xuân, mùa Hè gi m nhi u, mùa Thu l i tăng lên (Nguy n

Xuân Tr ch và cs., 2006).
2.2.4. Ch

dinh dư ng

Th c ăn là m t trong nh ng nhân t cơ b n gây nh hư ng tr c ti p và
gián ti p

n s lư ng và ch t lư ng tinh d ch. Trao

i ch t c a bị

cao hơn so v i bị thư ng 10-12% vì thành ph n tinh d ch là
các s n ph m khác. Vì v y, nhu c u th c ăn cho bò

c gi ng

c bi t hơn so v i

c gi ng òi h i

y

c

v s lư ng và ch t lư ng (Nguy n Xuân Tr ch và Mai Th Thơm, 2004).
Ch
c a
Ch

dinh dư ng kém làm ch m thành th c v tính, gi m tính hăng

c gi ng, gi m s hình thành tinh trùng, tăng t l tinh trùng kỳ hình.
ni dư ng t t, cân b ng dinh dư ng có tác d ng làm cho con

s m thành th c v tính, kh năng sinh tinh cao. Nhưng n u ch
quá cao s làm bò

c

dinh dư ng

c béo, trong thân th và d ch hồn tích m , tu n hồn

máu kém lưu thông, làm gi m kh năng sinh tinh, tăng t l tinh trùng ch t và
t l tinh trùng kỳ hình cao.
Kh u ph n ăn cân

i, giàu

m, giàu vitamin s làm tăng s lư ng tinh

d ch và tinh trùng. Th c ăn thi u vitamin A ho c ít caroten, quá trình sinh tinh
b gi m i rõ r t, kh u ph n th c ăn giàu ch t xanh s kh c ph c ư c như c
i m trên. Trong th c t chăn nuôi vào v

ơng-Xn do thi u th c ăn xanh

bị ch ăn các th c ăn như c khơ thì nên quan tâm b sung vào kh u ph n ăn
các lo i vitamin c n thi t cũng như các ch t khoáng

c bi t là khoáng vi

lư ng. Kh u ph n ăn cho bò ph i áp ng ư c nhu c u dinh dư ng c a
chúng, theo tu i, gi ng, t c

tăng tr ng, kh i lư ng cơ th và năng l c s n
7


xu t tinh d ch.
Trong kh u ph n ăn, các vitamin A, D và E vô cùng quan tr ng trong
chăn ni bị nói chung và bị

c gi ng nói riêng. Bị trư ng thành thi u

vitamin A có b lơng xơ xác, da thơ.

bị làm gi ng thì kh năng sinh s n kém.

2.2.5. T n su t khai thác tinh
Th i gian t ngày l y tinh này
cách l y tinh c a

n ngày l y tinh ti p theo là kho ng

c gi ng.

Kho ng cách l y tinh nh hư ng
n ng

và ho t l c c a tinh trùng.

n lư ng xu t tinh, ch t lư ng tinh,

i v i bò

c gi ng HF, kho ng cách l y

tinh 3-5 ngày là t t nh t. N u kho ng cách l y tinh ng n có th lư ng
tinh/m i l n l y tinh thu ư c ít, nhưng s l n l y tinh thì nhi u (Hà Văn
Chiêu,1996) d n

n t ng lư ng xu t tinh trong m t kho ng th i gian nh t

nh tăng so v i l y tinh có kho ng cách dài. N u kho ng cách l y tinh dài,
lư ng xu t tinh l y ư c nhi u, nhưng t l tinh trùng ch t cao, ho t l c tinh
trùng y u. Vi c xác

nh kho ng cách l y tinh ph i căn c vào lư ng xu t tinh

và ch t lư ng tinh,

c bi t ph i d a trên các ch tiêu cơ b n như h at l c

tinh trùng (A), n ng

tinh trùng trong tinh d ch (C), T l tinh trùng kỳ hình

(K)… c a l n l y trư c ó c a t ng cá th bò
tinh ti p theo.

c gi ng

duy trì kh năng sinh s n lâu dài c a bị

quy t

nh l n l y

c thì kho ng cách

l y tinh thích h p cho bị là 3-4 ngày/l n (Cheng Ruihe, 1992).
2.2.6. Chăm sóc ni dư ng
Chăm sóc là cơng vi c tác
như: cách cho ăn, t m ch i, v n

ng tr c tri p lên cơ th bò
ng, thái

tr c ti p l y tinh s có nh hư ng r t l n

c gi ng

c a ngư i chăm sóc và

n s lư ng và ch t lư ng tinh

khai thác. Có th s khơng l y ư c ít tinh d ch nào trong m t th i gian
dài và có th làm h ng bò

c gi ng n u chăm sóc qu n lý khơng t t

(Nguy n Xn Tr ch và cs., 2006).

8


Chu ng tr i s ch s , thoáng mát v mùa hè, m áp v mùa ơng, bị
ư c t m, ch i, v n
giúp bò

ng tho i mái hàng ngày, tu n hồn máu lưu thơng vv…,

c kho m nh s làm tăng kh năng sinh tinh và ch t lư ng tinh

cũng ư c tăng lên.
2.2.7. Tay ngh c a k thu t viên khai thác tinh d ch
có ư c ch t lư ng tinh d ch t t, ngoài các y u t nêu trên, tay ngh
c a k thu t viên khai thác tinh d ch cũng là m t trong nh ng y u t h t s c
quan tr ng.
T khâu chu n b bò
thao tác b t, c

c gi ng khai thác tinh, ch n l a bò giá như:

nh, v sinh, thao tác cho nh y nh , nh y th t…

d ng c l y tinh như: âm

o gi ,

nh t,

m,

n chu n b

căng trong lòng âm

gi … (n u khai thác tinh b ng phương pháp dùng âm

o

o gi ), chu n b máy,

ph u h ng tinh, ng h ng tinh… (n u khai thác tinh b ng i n)

u ph i ư c

làm r t c n th n theo úng quy trình.
Các thao tác chu n b c a k thu t viên c n
trình khai thác tinh d ch s làm cho bò

m b o úng theo các quy

c gi ng c m nh n ư c s hưng

ph n g n như nh y tr c ti p thì lư ng xu t tinh d ch s cao, ch t lư ng tinh
d ch s t t (Hà Văn Chiêu, 1999).
2.2.8. Tình hình nghiên c u v s lư ng và ch t lư ng tinh d ch trong và
ngoài nư c
2.2.8.1. Lư ng xu t tinh (V)
Theo nghiên c u c a Brito và cs. (2002)
chung có lư ng xu t tinh t 6,0

n 7,8ml;

bò

Brazil, bò

c gi ng Bos taurus (g m

bò HF, Simantal, Red Angus ...) có lư ng xu t tinh là 7,0ml;
Bos indicus lư ng xu t tinh
xu t tinh c a bị

c gi ng

c gi ng nói
bị

c gi ng

t 6,6ml. Tác gi Sarder (2003) cho bi t, lư ng
Pakistan là 5-6ml. Nghiên c u trên bị Brahman

ni t i Florida M , Michael và cs. (1982) cho bi t, lư ng xu t tinh là 5,3ml.
9


Leon và cs. (1991) nghiên c u trên 30 bò

c Nâu Th y S và 30 bị

c

Zebu cơng b k t qu trên bò Zebu: lư ng xu t tinh trung bình là 6,4ml.
Herliantien (2009) cho bi t lư ng xu t tinh
th tinh nhân t o Singosari

bò

c Brahman t i Trung tâm

Indonesia là 2-14ml.

Vi t Nam, Hà Văn Chiêu (1999) nghiên c u
bi t lư ng xu t tinh

bò

bò

c gi ng HF là 5,7ml và

c HF, Zebu cho

bò Zebu là 4,25ml.

Trong lúc ó, k t qu nghiên c u c a Tr n Tr ng Thêm và cs. (2004) trên bị
c gi ng HF có lư ng xu t tinh t 3
Nguy n Văn

n 5ml. Nghiên c u trên bị lai F3-HF,

c và cs. (2004) cơng b , lư ng xu t tinh bình quân là 4,11ml.

Phùng Th H i và cs. (2009), nghiên c u trên bò

c gi ng HF tr sinh ra t i

Vi t Nam lư ng xu t tinh là 5,42ml. Ph m Văn Ti m và cs. (2009), nghiên
c u trên bò

c gi ng Brahman lư ng xu t tinh là 6,89ml.

2.2.8.2. Ho t l c c a tinh trùng (A)
Michael và cs. (1982) nghiên c u trên bò Brahman t i Florida, Hoa kỳ
cho bi t ho t l c tinh trùng bình quân
c u

t 47%. Tác gi Bajwa (1986), nghiên

Pakistan công b ho t l c tinh trùng dao

ng t 67%
c gi ng HF

lúc ó, nghiên c u c a Hiroshi (1992) trên bò
bi t ho t l c c a tinh trùng dao
ho t l c tinh trùng

bò

ng t 60

n 70%. Trong
Nh t B n cho

n 90%. Sugulle (1999) công b ,

c gi ng t i Bangladesh

t t 60

n 68%.

Nghiên c u c a Brito và cs. (2002) t i Brazil th y r ng ho t l c tinh
trùng c a bò Bos taurus

t t 57,5

n 61,2% và trên bò Bos indicus

Tatman và cs. (2003) nghiên c u trên bò Brahman
tinh trùng trung bình

c gi ng HF dao

lúc ó, Hoflack và cs. (2008) nghiên c u
cho bi t s dao

Hoa Kỳ cho bi t ho t l c

t 60,0%. Hoflack và cs. (2006) nghiên c u

bi t, ho t l c tinh trùng c a bò

bò

ng t 40

B cho

n 95%. Trong

c gi ng Belgian Blue t i B

ng ho t l c tinh trùng r t l n t 5

10

t 59%.

n 90%.


T i Vi t Nam, Tr n Ti n Dũng và cs. (2002) nghiên c u v s v n
ng c a tinh trùng cho bi t, tuỳ theo s c s ng mà tinh trùng s v n

ng

theo m t trong ba phương th c sau:

- Ti n th ng.
- Xoay vịng.
- L c lư.
Ch có tinh trùng v n

ng ti n th ng m i có kh năng tham gia quá

trình th tinh. Do v y ngư i ta ánh giá ho t l c tinh trùng thông qua ư c
lư ng t l tinh trùng ti n th ng ho c m c "sóng
trư ng tinh d ch do ho t

ng’’ c a m t thoáng vi

ng c a tinh trùng t o nên. Trong s n xu t tinh bị

ơng l nh thì ch nh ng l n khai thác tinh d ch có ho t l c t 70% tr lên m i
ư c ưa vào pha ch

s n xu t tinh ông l nh ( B NN&PTNT, 2003).

Hà Văn Chiêu (1999) cho bi t, ho t l c tinh trùng c a gi ng bị HF
ni

Vi t Nam

Zebu ni

t 61,82% và ho t l c tinh trùng c a bò

Vi t Nam

t 58,76%. Nguy n Văn

ho t l c tinh trùng bình quân c a bị
gi ng F2-HF và 51,79%
nghiên c u trên bị
bình qn

bị

c gi ng nhóm

c và cs. (2004) cơng b ,

c gi ng HF lai

t 61,77%

bò

c

c gi ng F3-HF. Phùng Th H i và cs. (2009),

c gi ng HF tr sinh ra

Vi t Nam có ho t l c tinh trùng

t 60,28%. Ph m Văn Ti m và cs. (2009), nghiên c u trên bò

c

gi ng Brahman t i Tr m nghiên c u và s n xu t tinh ông l nh Moncada có
ho t l c tinh trùng bình quân
2.2.8.3. N ng

t 65,32%.

tinh trùng (C)

K t qu nghiên c u c a Lubos Holy (1970) v , n ng
trong tinh d ch c a bò

c gi ng

(1986), nghiên c u v n ng
bi n

ng t 0,80 t /ml

gi ng có n ng
Mexico v n ng

Cuba t 0,3t /ml

tinh trùng c a bò

tinh trùng

n 2 t /ml. Bajwa

c Zebu

Pakistan cho bi t

n 1,20 t /ml. Laing và cs. (1988) cho bi t bò

tinh trùng dao

ng t 0,5

n 2,5 t /ml. Nghiên c u

tinh trùng trong tinh d ch c a bò
11

c

c Zebu là 1,05 t /ml


(Leon và cs., 1991). Nghiên c u trên bò
Garner và cs. (1996) công b n ng

c gi ng HF nuôi t i Hoa Kỳ ư c
tinh trùng bình quân

Brito và cs. (2002) nghiên c u trên 107 bò
tinh trùng bò
th y r ng, bò

t /ml

t t 1,3
c

n 1,5 t /ml. Sarder (2003) nghiên c u

a phương lai HF có n ng

Pakistan

ng t 1,131

n 1,471 t /ml. Tác gi Sugulle và cs. (2006) nghiên c u

Bangladesh

tinh trùng c a bò lai HF bi n

ng t 0,983 t /ml

m t nghiên c u c a Muino và cs. (2008) công b , bị

trư ng thành ni t i Tây Ban Nha có n ng
quân

Brazil th y r ng n ng

tinh trùng dao

cho bi t, n ng
t /ml.

c gi ng

t 1,5 t /ml.

tinh trùng trong tinh d ch dao

Vi t Nam, n ng
gi ng Red Sindhy

ng t 0,15

c gi ng Belgian

n 1,482 t /ml.

tinh trùng c a gi ng bò HF

t 1,229 t /ml và

t 1,128 t /ml (Nguy n Xuân Hoàn, 1993). K t qu

nghiên c u c a Phùng Th H i và cs. (2009) th c hi n trên bò
tr sinh ra

c gi ng HF

tinh trùng trong tinh d ch bình

t 1,18 t /ml. Hoflack và cs. (2008) nghiên c u trên bị

Blue, n ng

n 1,483

Vi t Nam cơng b n ng

tinh trùng bình quân

Ph m Văn Ti m và cs. (2009), nghiên c u n ng

c gi ng HF
t 1,07 t /ml.

tinh trùng trên bò

c

gi ng Brahman t i Tr m nghiên c u và s n xu t tinh ông l nh Moncada thu
ư c 1,06 t /ml.
2.2.8.4. T l tinh trùng kỳ hình (K)
Theo k t qu nghiên c u c a Hiroshi (1992)
trùng kỳ hình dao

ng t 1%

trùng kỳ hình c a bị
dao

ng t 16,3

Nh t B n, t l tinh

n 20%. Brito và cs. (2002) cho bi t, t l tinh

c gi ng ph c v công tác th tinh nhân t o

Brazil

n 19,1%.

Holflack và cs. (2008) cho bi t, bị
trùng kỳ hình cao hơn

bị

tinh trùng kỳ hình ph n
thân và i t 5,83

c gi ng Belgian Blue có t l tinh

c gi ng HF.

u dao

ng t 2,0

bò

c gi ng Belgian Blue, t l
n 49,25%; t l kỳ hình ph n

n 50,50%; t l tinh trùng có gi t tương bào
12

g n tâm


t 0,5
Cịn

n 45,5%; t l tinh trùng có gi t tương bào
bò

c gi ng HF, t l tinh trùng kỳ hình ph n

t l kỳ hình ph n thân và uôi t 1,5
tương bào
t 0

xa tâm t 0

g n tâm t 0

n 17,17%.

u t 0,5

n 48,5%;

n 53,0%; t l tinh trùng có gi t

n 19%; t l tinh trùng có gi t tương bào

xa tâm

n 11%.
T i Vi t Nam, k t qu nghiên c u c a Hà Văn Chiêu (1999) tinh

trùng c a gi ng bò HF

Vi t Nam có t l tinh trùng kỳ hình là 17,84%.

K t qu nghiên c u trên bò

c gi ng lai F3HF c a Nguy n Văn

c và cs.

(2004) công b , t l tinh trùng kỳ hình bình quân là 11,02%. Phùng Th
H i và cs. (2009) nghiên c u trên bò

c gi ng HF tr sinh ra t i Vi t Nam

cho bi t, t l tinh trùng kỳ hình bình quân là 12,12%. Tác gi Ph m Văn
Ti m và cs. (2009) nghiên c u trên bò

c gi ng Brahman nuôi t i Tr m

Nghiên c u và s n xu t tinh ông l nh Moncada, t l tinh trùng kỳ hình
bình quân là 12,58%.
2.2.8.5. T l tinh trùng s ng
Risco và cs. (1993) nghiên c u trên bò Brahman t i Florida Hoa Kỳ cho
bi t, t l tinh trùng s ng bình quân
r ng, t l tinh trùng s ng
Blue. T l này

bò

bò

t 83,01%. Hoflack và cs. (2006) th y

c gi ng HF cao hơn

c gi ng HF dao

c gi ng Belgian Blue là t 29,5

ng t 77,25

trùng s ng

c gi ng Belgian

n 97,67%; còn

n 87,25%. Nghiên c u trên bò

HF t i B , Hoflack và cs. (2008), t l tinh trùng s ng
và cs. (2008) nghiên c u trên bò

bò

c gi ng

t 86,3%. Theo Muino

c HF t i Tây Ban Nha cho bi t, t l tinh

t 87,0%.

K t qu nghiên c u nư c ta trên bò

c gi ng HF và Zebu t i Moncada

c a Hà Văn Chiêu (1999) cho bi t, t l tinh trùng s ng t 7%
quân

bò

t 79,3%. Phùng Th H i và cs. (2009) nghiên c u trên bị

13

n 93%, bình
c gi ng HF

tr sinh ra t i Vi t Nam cho bi t, t l tinh trùng s ng bình quân
Ph m Văn Ti m và cs. (2009) nghiên c u trên bò

t 71,75%.

c gi ng Brahman t i Tr m

Nghiên c u và s n xu t tinh ông l nh Moncada, t l tinh trùng s ng bình quân
t 78,51%.
2.2.8.6. T ng s tinh trùng s ng ho t

ng ti n th ng/l n khai thác (VAC)

Garner và cs. (1996) cho bi t, t ng s tinh trùng s ng ti n th ng trong
m t l n khai thác (VAC) c a bị

c gi ng HF ni t i Hoa Kỳ là 6,20 t /l n

khai thác. Nghiên c u c a Brito và cs. (2002) công b , t ng s tinh trùng
ho t

ng ti n th ng trong m t l n khai thác trên bò

c gi ng HF t i Brazil

là 8,2 t /l n khai thác.
T i nư c ta, Ph m Văn Ti m và cs. (2009) nghiên c u trên àn bò
gi ng Brahman nuôi t i Tr m Nghiên c u và S n xu t tinh

c

ông l nh

Moncada cho bi t, t ng s tinh trùng s ng ti n th ng trong l n khai thác

t

4,93 t /l n khai thác.
2.2.8.7. pH tinh d ch
Tác gi Lubos Holy (1970) nghiên c u cho bi t, pH c a tinh d ch bò
dao

ng trong kho ng t 6,2

n 6,9, các trư ng h p ngo i l là do nguyên

nhân khách quan gây ra. Leon và cs. (1991) nghiên c u trên nhóm bị Zebu
cho bi t pH là 6,96.
K t qu nghiên c u Nguy n Xuân Hoàn (1993) trên tinh d ch bị có
pH t 6,4

n 6,9. Nghiên c u c a Nguy n T n Anh và Nguy n Qu c

(1997) cho bi t, tinh d ch bò

c gi ng có pH dao

ng t 6,4

t

n 6,7.Theo

Hồng Kim Giao và Nguy n Thanh Dương (1997), tinh d ch bò có pH 6,2-6,8.
K t qu nghiên c u c a Hà Văn Chiêu (1999), pH tinh d ch bò

c gi ng HF

là 6,52. K t qu nghiên c u c a Phùng Th H i và cs. (2009), nghiên c u trên
bò

c gi ng HF tr sinh t i Vi t Nam, bình qn có pH là 6,9. Ph m Văn

14


Ti m và cs. (2009) nghiên c u trên bò

c gi ng Brahman t i Tr m nghiên

c u và s n xu t tinh ông l nh Moncada cho bi t, pH là 6,68.
2.2.9. Tinh ông l nh và m t s y u t

nh hư ng

n tinh ông l nh

2.2.9.1. Tinh ơng l nh
Tinh ơng l nh

bị là tinh d ch ư c khai thác b ng phương pháp

nhân t o, qua ki m tra ánh giá

t các ch tiêu k thu t theo quy

nh, ư c

pha ch v i mơi trư ng pha lỗng thích h p và ư c s n xu t theo m t quy
trình nh t

nh nào ó, sau ó ư c ơng l nh

trong ni tơ l ng

nhi t

-196oC

nhi t

th p và b o qu n

ph c v cho công tác TTNT bị. Ch t

lư ng tinh ơng l nh bị ch u nh hư ng c a nhi u y u t .
2.2.9.2. M t s y u t

nh hư ng

n s lư ng và ch t lư ng tinh ông l nh

a. Mơi trư ng pha lỗng tinh d ch bị
Pha lỗng ã phát huy ư c tính ưu vi t c a th tinh nhân t o như tăng
kh năng ch u l nh, tăng hi u qu s d ng tinh d ch bị. Mơi trư ng pha loãng
c n

m b o áp su t th m th u. Áp su t th m th u c a m t ch t l ng ph thu c

vào n ng

hòa tan c a các phân t và các ion có trong dung d ch ó.

cho

tinh trùng t n t i ư c, áp su t th m th u c a môi trư ng (áp su t ngo i bào)
ph i tương ương như áp su t th m th u bên trong tinh trùng (áp su t n i bào),
t c là có hi n tư ng

ng trương. Các dung d ch ưu trương (áp su t ngo i bào

l n hơn áp su t n i bào) s làm cho tinh trùng teo l i. Các dung d ch như c
trương (áp su t ngo i bào th p hơn áp su t n i bào) s làm cho tinh trùng
trương ph ng lên và có th gây v màng tinh trùng. Tuy nhiên trong th c t
kh năng ch u

ng áp su t th m th u c a tinh trùng không ch t ch mà chúng

ch u

ng và t n t i ư c trong m t kho ng giá tr áp su t th m th u bi n thiên

nh t

nh dao

ng t 250

n 500 mosmol, nh kh năng thích ng và

b n

th m th u c a màng t bào (Innecda, 1995, trích t Hà Văn Chiêu, 1999). Vì

15