Phân tích các yếu tố cấu thành và con đường hình thành tập quán quốc tế

Công pháp quốc tế Bài tập cá nhân tuần 1
o Ì
BỘ TƯ PHÁP
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI
***

BÀI TẬP CÁ NHÂN TUẦN 1
MÔN : CÔNG PHÁP QUỐC TẾ
Đề tài số 15 :
Phân tích các yếu tố cấu thành và con đường hình
thành tập quán quốc tế
Họ và tên: Nguyễn Thị Ngọc Mai
Khoa : Pháp luật kinh tế
Lớp : KT32E
MSSV: KT32E031
Hà Nội, 09/2009

Nguyễn Thị Ngọc Mai – KT32E031
1
Công pháp quốc tế Bài tập cá nhân tuần 1
Trong thực tiễn quan hệ quốc tế tồn tại rất nhiều quy tắc xử sự được các
quốc gia áp dụng. Tuy nhiên, không phải quy tắc nào cũng được coi là tập
quán quốc tế.
I/ Tập quán quốc tế
Theo khoản 1 Điều 38 Quy chế Tòa án công lý quốc tế quy định: “Các tập
quán quốc tế như là một chứng cứ thực tiễn chung được thừa nhận là một tiêu
chuẩn pháp lý”. Có thể hiểu tập quán quốc tế là hình thức pháp lý chứa đựng
các quy tắc xử sự chung, hình thành trong thực tiễn quan hệ quốc tế và được
các chủ thể luật quốc tế thừa nhận là luật.
Tập quán pháp được thừa nhận rộng rãi với tư cách là một loại nguồn luật
bất thành văn của Luật quốc tế. Có nội dung chứa đựng các quan hệ pháp luật

quốc tế trực tiếp điều chỉnh quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý của các
chủ thể quan hệ pháp luật quốc tế.
II/ Các yếu tố cấu thành tập quán quốc tế
Căn cứ vào định nghĩ trên, có thể thấy rằng, tập quán quốc tế có hai yếu tố
cấu thành: yếu tố vật chất và yếu tố tinh thần.
Thứ nhất, Yếu tố vật chất (còn gọi là yếu tố khách quan) là sự tồn tại của
thực tiễn quốc tế. Tức là phải có quy tắc xử sự được tồn tại của thực tiễn quốc
tế. Tức là phải có quy tắc xử sự được hình thành trong thực tiễn quan hệ của
các quốc gia. Trong thực tiễn, đây chỉ là quy tắc xử sự, mà chưa phải là quy
phạm pháp lý, nhưng được các quốc gia tự nguyện thực hiện theo.
Theo quan niệm truyền thống, thực tiễn được hiểu là sự lặp đi lặp lại nhiều
lần, trải qua quá trình dài lâu của các sự kiện và hành vi pháp lý một cách
thống nhất trong sinh hoạt quốc tế. Lúc đầu, tập quán quốc tế được thể hiện
thành những quy tắc xử sự chung, do một hay một số quốc gia đưa ra, có thể
thông qua tuyên bố của các cơ quan nhà nước hoặc những người lãnh đạo cao
nhất của quốc gia. Sau đó được các quốc gia cùng áp dụng, cùng thừa nhận và
trở thành tập quán pháp lý quốc tế. Luật quốc tế không có quy định cụ thể là
cần phải có bao nhiêu quốc gia cùng áp dụng, thừa nhận quy tắc xử sự ấy. Và
cũng không có một quy định nào là khoảng thời gian cần thiết là bao lâu thì
quy tắc xử sự ấy có thể được coi là tập quán quốc tế.
Còn theo cách hiểu hiện đại, tồn tại hai loại quy phạm tập quán quốc tế.
Đó là loại theo quan niệm truyền thống và những quy tắc hình thành từ thực
Nguyễn Thị Ngọc Mai – KT32E031
2
Công pháp quốc tế Bài tập cá nhân tuần 1
tiễn ký kết, thực hiện điều ước quốc tế hay các thực tiễn khác (giải quyết
tranh chấp, áp dụng nghị quyết của tổ chức quốc tế, hành vi pháp lý đơn
phương của các chủ thể luật quốc tế).
Quan điểm của em là đồng tình với quan điểm tiếp cận hiện đại, vì theo
cách hiểu này mới có thể hiểu chính xác và đầy đủ về tập quán quốc tế.

Ngoài yếu tố vật chất nêu trên thì cần phải có yếu tố tinh thần (yếu tố chủ
quan) thì một quy tắc xử sự mới có thể được công nhận là tập quán quốc tế.
Đó là sự thừa nhận của chủ thể luật quốc tế đối với các quy tắc xử sự đã hình
thành là quy phạm luật quốc tế. Các quốc gia thừa nhận hiệu lực pháp lý ràng
buộc đối với mình, tuân thủ và áp dụng một cách tự nguyện. Có thể là sự mặc
thị, các chủ thể luật quốc tế thấy quy tắc này hợp lý và thừa nhận nó. Các chủ
thể nhận thấy nếu thực hiện theo đó thì phù hợp với Luật quốc tế.
Như vậy, không phải mọi quy tắc xử sự đều trở thành tập quán quốc tế mà
nó phải chứa đựng cả 2 yếu tố trên.
III/ Con đường hình thành tập quán quốc tế
Tập quán quốc tế có thể được hình thành từ thực tiễn hoạt động của chủ
thể Luật quốc tế cũng như từ sự đồng tình với các nghị quyết mà nội dung của
nó tuyên bố về sự tồn tại thực tế của quy phạm luật quốc tế. Có nhiều con
đường hình thành tập quán quốc tế khác nhau như từ điều ước quốc tế, từ
phán quyết của tòa án quốc tế Liên hiệp quốc….Dưới đây là một số con
đường hình thành tập quán quốc tế.
1. Hình thành từ thực tiễn thực hiện các nghị quyết của tổ chức quốc tế
Từ nửa sau thế kỷ XX, xuất hiện các tập quán quốc tế được hình thành
từ Nghị quyết của tổ chức quốc tế, đặc biệt là tổ chức Liên Hợp Quốc. Đa
phần, các quy phạm tập quán hình thành từ con đường này, là trong lĩnh vực
duy trì hòa bình và an ninh quốc tế cũng như trong việc bảo vệ chủ quyền
quốc gia.
Ví dụ: Trong vụ Nicaragoa kiện Mỹ năm 1986, Tòa đã quyết định rằng
việc các bên đồng tình với Nghị quyết 2625(XXV) của Liên Hợp Quốc:
“Tuyên bố về các nguyên tắc của Luật quốc tế” là thể hiện sự công nhận hiệu
lực pháp lý đối với các nguyên tắc này. Trong đó có nguyên tắc cấm sử dụng
vũ lực với tư cách là nguyên tắc của luật tập quán quốc tế.
2. Hình thành từ một tiền lệ duy nhất
Nguyễn Thị Ngọc Mai – KT32E031
3

Công pháp quốc tế Bài tập cá nhân tuần 1
Khi có những thay đổi cơ bản và xuất hiện những vấn đề mới mẻ đòi hỏi
phải có ngay những quyết định thì quy phạm tập quán có thể được hình thành
từ tiền lệ duy nhất.
Ví dụ: Năm 1957, Liên Xô phóng tàu vào vũ trụ là một tiền lệ khởi điểm và
duy nhất, trở thành quy phạm tập quán quốc tế trong quan hệ quốc tế về
quyền bay qua không gây hại trong vũ trụ bên trên khoảng không của lãnh thổ
các quốc gia khác.
3. Hình thành từ điều ước quốc tế
Tập quán quốc tế có hai cách hình thành khác nhau từ điều ước quốc tế.
Cách thứ nhất là hình thành từ điều ước quốc tế được pháp điển hóa. Có
nhiều quốc gia không tham gia và không ràng buộc về mặt pháp lý với điều
ước này. Nhưng nếu những điều ước đó thể hiện quy phạm tập quán của luật
quốc tế chung thì nó lại trở thành bắt buộc đối với mọi quốc gia.
Cách thứ hai, các điều ước quốc tế phổ cập gồm các quy phạm của luật quốc
tế chung, có sự tham gia của đại đa số các quốc gia trên thế giới như Công
ước Viên 1969… Các quốc gia không phải là thành viên thì thường áp dụng
như là quy phạm tập quán.
4. Hình thành từ hành vi đơn phương của quốc gia
Tuyên bố của các quốc gia là xuất phát điểm, cơ sở ban đầu để hình
thành một tập quán quốc tế. Sau đó, có nhiều quốc gia áp dụng và công nhận
về những quyền và nghĩa vụ nêu trong nội dung tuyên bố. Khi đó tập quán trở
thành quy phạm của luật tập quán quốc tế, được áp dụng rộng rãi.
Ví dụ: Tuyên bố về độ cao vùng trời, về chiều rộng lãnh hải, vùng nội thủy.
5. Phán quyết của tòa án Liên Hợp Quốc.
Trên thực tế thực hiện các phán quyết của cơ quan tài phán quốc tế -
các phán quyết cho từng vụ việc cụ thể. Sau đó các quốc gia khác nhận thấy sự
hợp lý của phán quyết này và áp dụng đối với quốc gia mình.
Ví dụ: Vụ Nauy – Anh về vấn đề xác định đường cơ sở thẳng. Trước
khi có vụ tranh chấp này, thì sử dụng đường cơ sở thông thường. Nhưng việc

sử dụng phương pháp này sẽ làm cho lãnh thổ Nauy hẹp đi. Nên Nauy đã lựa
chọn phương pháp áp dụng đường cơ sở thẳng. Anh – Nauy đưa ra tòa án
quốc tế thì cách xác định này của Nauy được Tòa án chấp nhận. Sau này, các
quốc gia áp dụng cách xác định này như một tập quán quốc tế.
Nguyễn Thị Ngọc Mai – KT32E031
4
Công pháp quốc tế Bài tập cá nhân tuần 1
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Quốc tế , Hà Nội, năm 2004
Nxb CAND.
2. Lê Mai Anh và Trần Văn Thắng, Luật quốc tế - Lí luận và thực tiễn, Nxb.
Giáo dục. Hà Nội, năm 2001.
3. Lê Mai Anh, Luật biển quốc tế hiện đại, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội,
năm 2005.
4. Các văn bản công pháp quốc tế và văn bản pháp luật Việt Nam có liên
quan, Nxb. CTQG, Hà Nội, năm 2006.
Nguyễn Thị Ngọc Mai – KT32E031
5