kinh tế thị trường - những đặc trưng đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
A- Phần mở đầu
Quá trình phát triển của nền kinh tế thị trờng ở nớc ta.
Cho đến cuối những năm 80, về cơ bản trong nền kinh tế nớc ta, cơ sở
vật chất hạ tầng còn rất thấp kém, trình độ công nghệ trong các doanh nghiệp
lạc hậu, không có khả năng cạnh tranh, sản xuất phân tán nhỏ lẻ kỹ thuật thủ
công mang nặng tính bảo thủ, trì trệ, phân công lao động cha sâu sắc, các
mối liên hệ kinh tế kém phát triển vì vậy sản xuất nhỏ vẫn là phổ biến, trạng
thái kinh tế tự nhiên chiếm u thế và đợc quản lý bằng cơ chế tập trung quan
liêu bao cấp.
Tuy nhiên, nền kinh tế tự cấp tự túc đã bộc lộ rõ những hạn chế trong
thời đại mới. Chính vì vậy nó làm cho nền kinh tế nớc ta ngày càng đi xuống
và trở nên khủng hoảng trầm trọng. Nhận thức đợc vấn đề này ở Đại hội
Đảng toàn quốc lần thứ VI Đảng ta đã đề ra chủ trơng cho phép sử dụng
nhiều hình thức kinh tế, khai thác mọi khả năng của các thành phần kinh tế.
ở Đại hội Đảng 7 cơng lĩnh Đảng khẳng định "tiếp tục xây dựng xây dựng
kinh tế hàng hoá nhiều thành phần và đổi mới quản lý kinh tế" phát huy thế
mạnh của các thành phần kinh tế, vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, bổ sung cho
nhau trong nền kinh tế quốc dân thống nhất.
Cơ chế vận hành nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hớng
xã hội chủ nghĩa là cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc bằng pháp
luật, kế hoạch, chính sách và các công cụ khác.
Văn kiện Đại hội Đảng VII khẳng định: tiếp tục thực hiện nhất quán lâu
dài chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần theo định hớng xã hội chủ
nghĩa.
Tập trung nguồn lực để phát triển kinh tế Nhà nớc trong những ngành
những lĩnh vực trọng yếu.
ở Đại hội Đảng IV Đảng ta tiếp tục hoàn thiện và phát triển nền kinh tế
thị trờng đổi mới và phát triển có hậu quả khu vực kinh tế Nhà nớc để làm tốt
vai trò chủ đạo xác định những ngành và lĩnh vực cần tập trung nguồn lực để
củng cố và phát triển doanh nghiệp Nhà nớc.

1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
B- Nội dung
I- Sự cần thiết phải chuyển sang cơ chế thị trờng định
hớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
1. Những đặc trng cơ bản củanền kinh tế tập trung quan liêu bao
cấp và tác động của nó đối với nền kinh tế.
Thứ nhất là Nhà nớc quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính là
chủ yếu, điều đó thể hiện ở sự chi tiết hoá các nhiệm vụ cho Trung ơng giao
bằng một hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh từ một trung tâm. Nh vậy đặc trng này
cho thấy rằng nền kinh tế đã tuyệt đối hoá vai trò của Nhà nớc, tức là tuyệt
đối hoá nhân tố chủ quan mà không nhận thấy vai trò của nguyên tố khách
quan, vìvậy nền kinh tế phát triển sẽ không bền vững và không đáp ứng đợc
yêu cầu khách quan.
Thứ hai là các cơ quan hành chính - kinh tế can thiệp quá sâu vào hoạt
động sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở, nhng lại không chịu
trách nhiệm gì về mặt vật chất đối với các quyết định của mình. Các cơ quan
hành chính kinh tế là nơi đa ra mọi quyết định đối với các đơn vị kinh tế, tuy
nhiên họ không đứng trên cơ sở khách quan để ra quyết định, mà quyết định
là mang tính chủ quan, hơn nữa họ không phải chịu trách nhiệm vật chất đối
với quyết định của mình nên những quyết định đợc đa ra rất chủ quan và ít
mang tính hợp lý. Hơn nữa đứng về phía các đơn vị kinh tế họ không hề có
quyền quyết định trong sản xuất mà chỉ làm theo mệnh lệnh không cần quan
tâm đến sự hợp lý của việc sản xuất cũng nh sự tồn tại và phát triển của
doanh nghiệp. Điều này đã gây nên tính ỷ lại vào cấp trên, làm mất tính năng
động sáng tạo trong các đơn vị sản xuất.
Thứ ba là bỏ qua quan hệ hàng hoá - tiền tệ và hậu quả kinh tế, quản lý
nền kinh tế và kế hoạch hoá bằng chế độ cấp phát và giao nộp sản phẩm,
quan hệ hiện vật là chủ yếu, do đó hạch toán kinh tế chỉ là hình thức. Chế độ
bao cấp đợc thực hiện dới các hình thức: bao cấp qua giá, bao cấp qua tiền l-

ơng hiện vật và bao cấp qua cấp phát vốn của ngân sách, mà không ràng buộc
về vật chất đối với ngời đợc cấp phát với đặc trng này làm cho ngời sản xuất
không cần quan tâm đến chất lợng và tính thích hợp của sản phẩm bởi họ cứ
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
sản xuất ra thì sẽ đợc tiêu thụ, vì vậy làm cho chất lợng hàng hoá của ta so
với thế giới rất thấp kém công nghệ lạc hậu không có khả năng cạnh tranh.
Đồng thời ngời sản xuất không quan tâm đến hiệu quả kinh tế của quá trình
sản xuất, bởi lẽ nếu lỗ đã đợc Nhà nớc chu cấp. Vì vậy đã làm mất tính năng
động sáng tạo của các đơn vị sản xuất.
Thứ t là bộ máy quản lý rất cồng kềnh. Có nhiều cấp trung gian và kém
năng động, từ đó sinh ra một đội ngũ kém năng lực quản lý, không thạo
nghiệp vụ kinh doanh, nhng phong cách lại quan liệu, cửa quyền.
Nói tóm lại nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp đã làm cho nền kinh
tế không có động lực, không có sức đua tranh, không phát huy đợc tính năng
động sáng tạo của ngời lao động... sản xuất xa rời với nhu cầu ý thức ý chỉ
chủ quan đã lấn át khách quan và triệt tiêu mọi động lực và sức mạnh nội
sinh của bản thần nền kinh tế, làm cho nền kinh tế suy thoái.
2. Nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa là hoàn toàn phù
hợp với hoàn cảnh của nớc ta.
Từ sau khi Đảng ta công bố chủ trơng xây dựng nền kinh tế thị trờng
theo định hớng xã hội chủ nghĩa ở nớc ta đến nay đã xuất hiện nhiều ý kiến
khác nhau.
Có ý kiến cho rằng kinh tế thị trờng và chủ nghĩa xã hội nh nớc với lửa
không thế dung nạp với nhau đợc do vậy xây dựng kinh tế thị trờng là từ bỏ
lý tởng xã hội chủ nghĩa. Cơ sở lý luận cho loại ý kiến này là ở chỗ họ cho
rằng Marx và Engels ngày xa dự đoán sẽ không có thị trờng và tiền tệ trong
chủ nghĩa xã hội và kinh tế thị trờng là con đẻ của chủ nghĩa t bản.
Tuy nhiên khi nghiên cứu rõ về kinh tế thị trờng thì có thể thấy rằng ý
kiến này là hoàn toàn không khoa học bởi lẽ khi Marxvà Engels dự kiến

không còn sản xuất hàng hoá, thị trờng và tiền tệ dới chủ nghĩa xã hội là họ
xuất phát từ luận điểm cho rằng cách mạng vô sản mở ra và giành thắng lợi
trên phạm vi toàn thế giới hoặc ít ra là ở đại bộ phận các nớc t bản phát triển
nhất ở đó tính chất xã hội hoá của lực lợng sản xuất phát triển đến mức
không còn sản xuất nhỏ, nhng thực tế lịch sử cách mạng vô sản không diễn ra
nh vậy mà nổ ra ở những khâu yếu nhất tức là ở đó còn nền sản xuất tiểu
nông với nhiều loại hình sở hữu chiếm đại bộ phận, lực lợng sản xuất kém
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
phát triển, cơ sở vật chất lạc hậu. Do đó sau cách mạng vô sản vẫn còn tiền
đề cho sản xuất hàng hoá và kinh tế thị trờng.
Hơn nữa kinh tế thị trờng không đồng nhất với chủ nghĩa t bản, bởi
những lý do sau đây:
Một là, kinh tế thị trờng không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa t
bản. Kinh tế thị trờng là hình thức phát triển cao của kinh tế hàng hoá, mà
kinh tế hàng hoá đã từng tồn tại trớc chủ nghĩa t bản. Những điều kiện ra đời
và tồn tại của kinh tế hàng hoá, và trình độ phát triển của kinh tế hàng hoá:
kinh tế hàng hoá giản đơn, kinh tế thị trờng tự do, kinh tế thị trờng hiện đại
do sự phát triển của lực lợng sản xuất tạo ra, còn bảnchất cố hữu của chủ
nghĩa t bản là bóc lột lao động làm thuê và bần cùng hoá họ. Kinh tế hàng
hoá không phải là cái do chủ nghĩa t bản tạo ra, mà là thành tựu văn minh mà
loài ngời đã đạt đợc trong quá trình phát triển sản xuất của mình.
Hai là, kinh tế thị trờng là thể chế kinh tế vận hành, nó không phải là cơ
sở kinh tế của một chế độ xã hội. Kinh tế thị trờng và chế độ xã hội có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau nhng đó không phải là mối quan hệ giữa cơ sở
kinh tế với kiến trúc thợng tầng cần hiểu rằng thể chế kinh tế là hình thức cụ
thể của phơng thức, phơng pháp, qui tắc cụ thể của việc tổ chức vận hành
kinh tế trong một chế độ kinh tế - xã hội nhất định. Thể chế kinh tế là một
khái niệm thấp hơn mọt cấp so với chế độ kinh tế. Dới cùng một chế độ kinh
tế có thể có những thể chế kinh tế khác nhau. Do đó dới cgxx không phải chỉ

có thể áp dụng duy nhất thể chế kinh tế kế hoạch mà cũng có thể áp dụng thể
chế kinh tế thị trờng.
Ba là, kinh tế thị trờng và chủ nghĩa xã hội có thể dung hoà.
Kinh tế thị trờng là một thể chế kinh tế vận hành, chế độ sở hữu không
quyết định trực tiếp thể chế kinh tế mà thông qua cơ cấu quyền sở hữu tài sản
đợc hình thành bởi một chế độ sở hữu nào đó tác động gián tiếp đến thể chế
kinh tế.
Vấn đề căn bản để hình thành kinh tế thị trờng là sự tồn tại những chủ
thể kinh tế độc lập, tự chủ trong sản xuất kinh doanh, có lợi ích riêng để họ
có quyền ra quyết định phi tập trung hoá. Vì vậy trong chế độ công hữu xã
hội chủ nghĩa cũng có thể thực hiện đợc thể chế kinh tế thị trờng trong chủ
nghĩa xã hội Nhà nớc là đại diện của chủ sở hữu đối với sở hữu toàn dân, Nhà
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
nớc nắm giữ quyền chiếm hữu còn quyền sử dụng kinh doanh thì trao cho
doanh nghiệp, khi đó sẽ tạo ra những chủ thể kinh tế độc lập có lợi ích riêng
do đó sẽ hình thành đợc kinh tế thị trờng.
Nớc ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội từ một nớc nông nghiệp lạc hậu bỏ
qua chủ nghĩa t bản nên lực lợng sxcha phát triển cơ sở vật chất còn lạc hậu
chính vì vậy thực hiện theo thể chế kinh tế thị trờng là hoàn toàn phù hợp, tuy
nhiên ta cần giữ vững định hớng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển
để có thể tiến lên chủ nghĩa xã hội. Vì vậy cơ chế kinh tế ở nớc ta là kinh tế
thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa.
II- Kinh tế thị trờng - những đặc trng đặc điểm của
nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở
nớc ta.
1. Kinh tế thị trờng.
Có hai ý kiến khác nhau liên quan đến khái niệm kinh tế thị trờng: một
là xem "kinh tế thị trờng" là phơng thức vận hành kinh tế lấy thị trờng hình
thành do trao đổi và lu thông hàng hoá làm ngời phân phối các nguồn lực chủ

yếu, lấy lợi ích vật chất, cung cầu thị trờng và mua bán giữa hai bên làm cơ
chế khuyến khích hoạt động kinh tế. Nó là một phơng thức tổ chức vận hành
kinh tế - xã hội. Kinh tế thị trờng là phơng tiện, công cụ vận hành nền kinh tế
có hiệu quả. Tự nó không mang tính giai cấp - xã hội không tốt mà cũng
không xấu. Tốt hay xấu là do ngời sử dụng nó. Theo quan điểm này ai cũng
có thể sử dụng đợc kinh tế thị trờng.
Hai là xem kinh tế thị trờng là một loại quan hệ kinh tế - xã hội - chính
trị, nó in đậm dấu ấn của lực lợng xã hội làm chủ thị trờng. Kinh tế thị trờng
là một phạm trù kinh tế hoạt động, có chủ thể của qú trình hoạt động, có sự
tác động lẫn nhau giữa các chủ thể hoạt động. Trong xã hội có giai cấp, chủ
thể hoạt động trong kinh tế thị trờng không phải chỉ là cá nhân riêng lẻ đó
còn là những tập đoàn xã hội những giai cấp. Sự tác động qua lại giữa các
chủ thể, hoạt động đó có thể có lợi cho ngời này, tầng lớp hay giai cấp này,
có hại cho tầng lớp giai cấp khác. Cho nên kinh tế thị trờng có mặt tích cực,
có mặt tiêu cực nhất định. Không thể nhấn mạnh chỉ một mặt trong hai mặt
đó.
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Kinh tế thị trờng có sự phát triển từ thấp lên cao, đỉnh cao nhất trong sự
phát triển của nó là ở giai đoạn phát triển trong chủ nghĩa t bản. Chính vì vậy
có nhiều ngời đã đồng nhất kinh tế thị trờng và chủ nghĩa t bản đồng thời họ
cho rằng trong chủ nghĩa xã hội không thể tồn tại kinh tế thị trờng. Tuy nhiên
kết quả nghiên cứu lý luận và hoạt động thực tiễn đã chứng minh rằng nền
kinh kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội phải là nền kinh tế thị
trờng. Sự ra đời và tồn tại của kinh tế thị trờng trong thời kỳ quá độ trớc hết
và chủ yếu do trong thời kỳ này còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế, do có
sự tách rời tơng đối giữa quyền sở hữu và quyền kinh doanh ngay trong một
thành phần kinh tế, do đó sự phân công lao động ... làm cho ngời sản xuất
hàng hoá và ngời kinh doanh hàng hoá độc lập. Vì thế trong nền kinh tế nhất
định sẽ hình thành quan hệ hàng hoá và trao đổi hàng hoá, làm cho nền kinh

tế đó vận hành trong môi trờng kinh tế thị trờng kinh tế thị trờng. Đại hội
Đảng 9 đã đa ra khái niệm về kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa
mà nội hàm của nó là phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận
hành theo cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc theo định hớng xã hội
chủ nghĩa.
a. Cơ chế thị trờng.
Mọi hệ thống kinh tế đều đợc tổ chức theo cách này hay cách khác để
huy động tối đa các nguồn lực của xã hội và sử dụng có hiệu quả các nguồn
lực đó nhằm sản xuất ra hàng hoá và dịch vụ để thoả mãn nhu cầu xã hội.
Việc sản xuất ra những hàng hoá gì? sản xuất theo phơng pháp nào? là tốt
nhất, việc phân phối hàng hoá đợc sản xuất ra sao cho đáp ứng tốt nhất nhu
cầu của xã hội, đó là những vấn đề cơ bản đó do Nhà nớc quyết định. Còn
một nền kinh tế mà trong đó những vấn đề cơ bản của nó do thị trờng quyết
định đợc xem là nền kinh tế thị trờng.
Nh vậy cơ chế thị trờng là cơ chế tự điều tiết nền kinh tế hàng hoá do sự
tác động của các qui luật kinh tế vốn có của nó, cơ chế đó giải quyết ba vấn
đề cơ bản của tổ chức kinh tế là cái gì? nh thế nào và cho ai. Cơ chế thị trờng
bao gồm các nhân tố cơ bản là cung, cầu và giá cả thị trờng.
Cơ chế thị trờng không phải là một sự hỗn độn, mà là một trật tự kinh
tế, là bộ máy tinh vi phối hợp một cách không có ý thức hoạt động của ngời
tiêu dùng với các nhà sản xuất thông qua hệ thống giá cả thị trờng. Không ai
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
tạo ra nó, nó tự phát sinh và phát triển cùng với sự ra đời và phát triển của
kinh tế hàng hoá.
Lợi nhuận là động lực cơ bản của sự vận động của nền kinh tế hàng hoá.
Nó quyết định thởng hay phạt các hoạt động sản xuất kinh doanh. Lợi nhuận
hớng những ngời sản xuất vào lĩnh vực mà ngời tiêu dùng có nhu cầu nhiều
và bắt phải rời bỏ những lĩnh vực có ít nhu cầu, cũng nh buộc phải sử dụng
công nghệ có hiệu quả nhất.

b. Ưu điểm và khuyết tật của cơ chế thị trờng.
Cơ chế thị trờng kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế và tạo điều
kiện thuận lợi cho sự phát triển tự do của họ. Do đó làm cho nền kinh tế phát
triển năng động, huy động đợc các nguồn lực vào phát triển kinh tế cạnh
tranh buộc những ngời sản xuất phải giảm chi phí lao động cá biệt đến mức
thấp nhất có thể đợc bằng cách áp dụng kỹ thuật, công nghệ mới vào sản
xuất, nhờ đó thúc đẩy lực lợng sản xuất phát triển, nâng cao năng suất lao
động nâng cao chất lợng và lợng hàng hoá.
Sự tác động của cơ chế thị trờng đa đến sự thích ứng tự phát giữa khối l-
ợng và cơ cấu của sản xuất với khối lợng và cơ cấu nhu cầu của xã hội, nhờ
đó có thể thoả mãn nhu cầu tiêu dùng cá nhân và sản xuất.
Trong cơ chế thị trờng mục đích hoạt động của các doanh nghiệp là lợi
nhuận tối đa, vì vậy họ có thể lạm dụng tài nguyên của xã hội gây ô nhiễm
môi trờng sống của xã hội, do đó hiệu quả kinh tế - xã hội không đợc đảm
bảo.
Có những mục tiêu xã hội mà dù cơ chế thị trờng có hoạt động tốt cũng
không thể đạt đợc. Sự tác động của cơ chế thị trờng đa đến sự phân hoá giàu
nghèo, tác động xấu đến đạo đức và tình ngời.
Một nền kinh tế do cơ chế thị trờng điều tiết khó tránh khỏi những thăng
trầm, khủng hoảng kinh tế có tính chu kỳ.
Nh vậy cơ chế thị trờng có một loại những khuyết tật vốn có của nó. Do
đó ngày nay không tồn tại cơ chế thị trờng thuần tuý, mà thờng có sự can
thiệp của Nhà nớc, khi đó nền kinh tế, nh ngời ta gọi là nền kinh tế hỗn hợp.
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
c. Vai trò của Nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở
nớc ta.
Nh đã nói ở trên, cơ chế thị trờng là cơ chế tốt nhất điều tiết nền kinh tế
hàng hoá một cách có hiệu quả, tuy nhiên cơchế thị trờng có một loạt những
khuyết tật. Vì vậy ở nớc Nhà nớc đã can thiệp để quản lý nền kinh tế. Nhà n-

ớc ở nớc ta có các chức năng quản lý vĩ mô sau đây:
Một là, tạo môi trờng và điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh tế nh
đảm bảo sự ổn định về chính trị, xã hội, thiết lập khuôn khổ luật pháp thống
nhất. Có hệ thống chính sách nhất quán để tạo môi trờng ổn định và thuận lợi
cho giới kinh doanh làm ăn có hiệu quả.
Hai là, định hớng cho sự phát triển, trực tiếp đầu t vào một số lĩnh vực
để dẫn dắt nền kinh tế phát triển theo định hớng xã hội chủ nghĩa, ổn định
môi trờng kinh tế vĩ mô nh chống lạm phát, chống khủng hoảng, ngăn ngừa
những đột biến xấu trong nền kinh tế.
Ba là, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đảm bảo yêu cầu của
phát triển kinh tế.
Bốn là, quản lý tài sản công và kiểm kê, kiểm soát toàn bộ hoạt động
kinh tế xã hội, thực hiện đúng chức năng quản lý Nhà nớc về kinh tế và chức
năng chủ sở hữu tài sản công của Nhà nớc. Cán bộ và các cấp chính quyền
không can thiệp vào chức năng quản trị kinh doanh và quyền tự chủ của các
doanh nghiệp.
Năm là, khắc phục, hạn chế các mặt tiêu cực của cơ chế thị trờng, phân
phối thu nhập quốc dân một cách công bằng, thực hiện tăng trởng kinh tế gắn
với cải thiện đời sống nhân dân, với tiến bộ và công bằng xã hội.
2. Những đặc trng của nền kinh tế thị trờng định honứg xã hội chủ
nghĩa ở nớc ta.
Nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở nớc ta cũng mang
đầy đủ những tính chất chung của một nền kinh tế thị trờng nh là: vận hành
theo những qui luật vốn có của kinh tế thị trờng, có chủ thể kinh tế độc lập,
tự chủ, thị trờng có vai trò quyết định trong việc phân phối các nguồn lực
kinh tế, giá cả do thị trờng quyết định, Nhà nớc quản lý vĩ mô nền kinh tế.
8