Truyện cổ Phật giáo trong kho tàng truyện cổ dân gian Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỔC (ÍIA HÀ NỘI
TRƯỜN(; ĐẠI HOC KHOA HỌC XÃ HỔI VÀ NHẢN VẢN
ĐẶN(Ỉ THI THI HÀ
TRUYỆN CỒ PHẬT GIÁO TRONG KHO TÀNG
TRUYỆN
c ể
DÂN GIAN VIỆT NAM
■ ■
Chuyên ngành; Văn học dân gian
Mă số: 62 22 36 01
LUẬN ÁN TIẾN Sĩ VĂN HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1.GS.TS Ĩ.ÈCHÍ QI Ế
2. PÍỈS.TS NCl YỄN THI BÍC H HÀ
HẢ NÔI -2013
LỜI CAM ĐOAN
rôi xin cam đoan dây là côniỉ trình nghiên cừu cua riẻnti tôi.
C'ác số liệu, kết qua nêu troiiíí luận án là IruriR thực và chưa từníi
được ai còim bỏ tronỵ bâl cứ còniỉ trinh nào khác.
Tác giả
Đ ặng Thị Thu Hà
MỤC L ỊI(
M ơ i)ẢU !
( huong 1. KHẢI LUẠN VÈ l»HẠT CIẢO, YẺl) T ỏ PHẠT (;iÁ() VẢ
I KUYẸN C O VÌÌẠT CIẢO ơ VIẸT NAiVl 16
1.1. Khái lirọc về Phật giáo và Phật ơiáo ỏ Việt Nam

16
1.1.1. Ọua irinlì du nhập Phật aiáo \ ào Việt Naiìì
1K
1.1.2. Một sô dặc dièni chính cua l^hật eiáo Việt Nam 20

1.2. Vcii tố Phật «iáo trong truyện cố dân gian Việt Nam
27
i .2.1. Sự xuâl hiện cua \ cu tỏ Phật íỉiáo trorm iruN Ộii cò dàn eian

27
1.2.2. Các yếu lò IMiậl uiáo iroriíỉ truyện cỏ dân íiian Việt Nam 3 1
1.2.3. Vai trò cua \ èu to l^hật tiiáo Irone trinện cỏ dân eian Việt Nani

39
1.3. Truyện cố Phật giáo và truyện cố Phật giáo ỏ Việt Nam 43
1.3.1. về khái niệm truyện cô Phật ciáo 43
1.3.2. Các loại truyện cố ĩ^ỉiật 2Ìáo Việt Nam 53
TIẺU KÉT 65
Chiiong 2. NHẠN DIỆN TRUYỆN c ồ PHẬT CIÁO VIỆT NAM

67
2.1. Nội (lung truyện cố Phật giáo Việt Nani 67
2.1.1. I ruyện kê vồ sự tích Phật và các Phật tử trên dườiiíỉ tu hànli
67
2.1.2. ĩruyện phàn ánh triết lý. eiáo lý í^hật aiáo
74
2.1.3. ĩriụ ện lý giải neuồn 2ốc các địa danh và lễ hội tôn giáo ừ Việt Nam

80
2.2. Nghệ thuật truyện cổ Phật giáo Việt Nam 83
2.2.1. ỉ)ặc điêm cấu tạo cốt truyện
83
2.2.2. Sự bién dôi nhân \’ật
98
2.2.3. Yeu tố khòna 2Ìan và thời íiian 103

2.2.4. Yếu tố thần kì 105
2.3. Đặc trung và vị trí ciia truyện cổ Phật giáo Việt Nam

106
2.3.1. Tru>ện cô [^hật oiáo Việt Nam phàn ánh sự dunỉi hợp aiữa tòn 2Ìáo
\à tín naưỡna 106
2.3.2. 1 ìii)ện cỏ ỉ’hật uiáo Việt Nam ihê hiện xu hưóna ban dịa \ à han dịa hóa 111
2.3.3. V’ị ưí cua Ini\Ộ!1 cô Phậl íiiáo tron« hệ tliốiiíỉ iRnện cô lòn iiiáo Việi Nam 123
2.3.4. Vị trí cua iruNỘii cỏ Phật uiáo ironíỉ hệ thốnu lự sự dàn 2Ìan

125
l ỉEL' KẺT 131
( huoiiíỉ 3. MỌI SO TYPE I kUYẸN c o PHẠ Ĩ (;IẢ() VIẸT NAM
I lỀlỉ BÍEII 133
3.1. í vpe truyện ỈShà SII \'à hành trìníi íỉến dất Phật
í 37
3.1.1 .Nội duiiíi l\pc tru\ện 137
,1.1.2. Kẽt câu lypc tru\ện 141
3.1.3. Y niỉỉiĩa cua t>pe truNỘn 1 53
3.2. ĩ ype truyện A7/Í/ SU' và cô íỊÚi 158
3.2.1. Nội diina t\ pc tru\ện
159
3.2.2. Kèl càu l\pc tru>ện 163
3.2.3. Y nehĩa cua t>pe truvện 1 72
3.3. Type truyện SịỊiiồiĩ ỊỊốc tục (lựníỊ nêu níỊÙy Tet 176
3.3.1. Nội duim tvpc tru\ện 176
3.3.2. Kốt cấu t)pe truyện 178
3.3.3.Ý Iiíỉhĩa cua type truyện 182
TIEU KÉT 186
KKT LUẠN 188

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
t)ẺN LDẬN ÁN 193
TÀI LIỆU THAM KHẢO 194
PHỤ l.ục
DANH M Ị ( ( Ả( KÝ UÌỆV VÀ C í ỉ ĩ Vlí: r TA I
A-1 Aĩiti Aarnc Stilh Thompson
CCI.N
('liiiyệii cũ lànu Nànli
CC' 1
C'hii\ện cô lích
CTVN(Nlị) Cò tích Việi Nam (Nmi\ềii Binli)
DMV
Dè mua \ ui
(. rVilVN (riai ihoại \ăn học Viẹt Nam
11
1 là Nội
11IMV
Hu\ cn thoại miệt \ ườn
KllXll
Khoa học Xã hội
K I C I VN(NC) Kho tànu truvện cò tích Việt Nam (Níiu\ên C'ìr)
K rcrvN (N i)C ) Kho tàiiíi truyện cô lích Việt Nam (Nau_\ễn Dònsi Chi)
i-ANDi;s
Cô tícli \ à truvẻn lhu\êl Aii Nam
I.NCỌ Lĩnh Nam chích quái
Nxb Nhà xuất bản
STCN
Sự tích chúa Neừ
rcc rruvện cô Chăm
TCIXìVN

1'ruyệii cổ dân aian Việl Nam
TCNN
Truyện cồ nước Nam
rcvN(nr)
rruvộn cồ Việt Nam (Mùng Thắna, Phong Ilà )
r c v N ( n r ỉj
Truyện cô Việt Nam (1 ỉoàna I rúc l.v)
[rVN(NI)) rruyện cô Việt Nam (Nuu\’ền Duy)
rc'XB
rruỴỘn cổ xứ lỉac
IT lỉCM
1'hành phố Mồ Chí Minh
Tr.
lYaiiíỉ
rTC’TVN
lìiyển tập truyện cố tích Việt Nam
n VỈIDGNV. IV
I'ồfi2 lập \ ãn học dàn aian neười Việt. Tập 4
T'I VllIXiNV. VI; VII
rỏns tập ván học dân 2Ìan nmrời Việt. Tập 6; 7
T I VIllXiNV. Vỉll
rỏna tập vãn học dân eian noười Việt. Tập 8
TTVllTTH rỏim tập văn học dân tỉian 'ĩhừa Thiên I ỉué
T I VN
I ruvên thuvêt Viêl Nam
IXTC
l'ru\ ện xưa tích cũ
VIIDGBL Văn học dân sian Bạc l.iêu
VlllK.ST
Văn học dân 2Ìan Sóc Trănu

VHIKÌTV
Văn học dân 2Ìan 1 rà Vinh
VKON
Văn n«hệ dân aian Quana Nani - Dà Naii2
VNVIl 1 1
V'iệt Nam \ ăn học loàn ihư
\1 () DẢlỉ
1. Lý do chọn clc tài
1.1. Nuhiêii cứii lru\ ện cô dân gian luõn cliièm niột \ Ị trí quan irọne troim khoa
nalìiôii cứu tblklorc Việt Nam CŨIIÍI nliir Irèn thè «iói. I nụện cô dàn íiian tir khi ra dời
dã quan tàm lí íỉiai rât nliiêu \ân đè trone cuộc sòne. Iitỉliicn cứu truvện cò dâĩì eian
eũni> dirợc tiên hànli lừ nliiôu 2ỎC dộ klìác nhau \ à dã dạí dược nhữna ihànlì tựu ktiôim

thê phu nliận.
Na\ sinli trèn C(T sơ cua một ĨICII \ãn hóa nhât dịiih. trai qua quá trinh kru
Iriivèn. lru>ện cô dân uian niiiim tronu minh Iihừnu dâu ân văn hóa. nhữní> quan ĩiiộin
\ăii hóa nehệ thuật, nhừnii tín nuườníỉ. tôn uiáo. phoníì lục. tập quán của cộiiíi dỏim
dã san sinh cũnti như cua cộnii dỏno dã tiêp nhận nỏ. Vi vậy. các nhà nuhiên cửu
thirớníi bóc tách các lứp văn hóa àn chứa troim tru)ện cô dàn aiaii dê xem xét các
phiRTiia diện mà nỏ phan ánh.
1.2. ĩôn 2 Ìáo có vai trò quan trọna troim dừi sốtiỉi tâm linh của nhân dân.
Một cách tự nhiên, nhừníi íỉi liên quan tới tôn giáo cũníi di vào kho truyện cô
dân aian, trở thành niộl bộ phận khôĩiíi tách rời trona tổníi thè văn học dân aian
cua dân tộc.
rỏn giáo cũnti dồng thời là một vấn dề nhạy căm và phức tạp. Một chính sách
tòn giáo dúne dấn luôn maiiíi lại sự ốn định về mặt chính trị. \ã hội, điều kiện có tính
nC‘ii tàng cho việc phát triên kinh tê của mồi quôc eia. Nehièn cứu tôn giáo vì thê luôn
là một nhiệm vụ quan trọns trona chính sách phát Iricn của các quốc 2Ìa trên thế ciới.
Mối quan hệ tác dộim qua lại siừa tòn uiáo và văn học dã dược cả thế giới
thừa nhận. Dây là mối liên hệ tác độim qua lại hai chiều: một inặl. tôn iziáo sứ dụne

văn học đê tru\ ên bá. mặt khác tòn siáo là một bộ phận trone tôns thê đời sôna xã
hội cua con naười. \ ì thê nỏ cũne trớ thành dôi tượna phản ánh cua văn học. Nhừne
côns trình nahicn cứu \ è \ ăn học tôn aiáo. cụ ihê hưn là \ăn học dân 2Ìan tôn RÌáo
dã xuất hiện trons lịch sư nỊihièn cửu \ ăn học cua thố aiứi. f)ặc biệt là nhữníi côiiíi
triiih liên quan lới \ăii học Cư i)ôc oiáo.
f)òi v ói lịch sư nuhiên cứu \ ăn học Việt Nam. ironu klii ư dònii \ ăn học \ ict.
bộ phận \ ăn học tôn íiiáo. nliâi là \ ăn học 1’hậl aiáo dã dưực tiêp cận \ à có nhữn2
còna trình nuhièn cứu khá chuxôii sâu như nhữno còiiíi irinli \ê \ăn học l^hậi uiáo
ihòi l,v Tràn thì một thòi íiian dài. dc) nhiêu n«u\èn nliân. dó cỏ nhừníi
liụn che \ c mặt tư liệu. \ iệc nahièn cửu inanu \ ăn liọc tlàn uian liên (.|uaii l(Vi tôn
ííiáo liàu như còn bo Irõim. CiiniỊ \(Vi nluìnu thàiili lưu dạl dirọc troim CÔIIU lác sưu
tâm \ăn liọc dàn uian cũne nhir Iihừníi lliànli tụii cua các nuành kỉioa liọc có liên
quan irunu nhừn>2 năni uân dâ\ . liC‘11 liủnli imhiC‘11 cứu maim văn học dân uiaii vê tòn
giáo là một việc làm có linh klia llii \à theo cluìnu tôi. dã_\ có lliê coi lá một troHLỉ
Iihừnu nhiệm \Ị1 câp thict dăt ra cho khoa nuhièii cửu tolklore Việt Nam hiện na\.
I n)iia các loại lôn íiiáo lòn tại ơ Việt Nam. IMiật íiiáo ha} cỏn SỈỌÌ là dạo l^hậl
là một tòn aiáo lớn. iâu cỉời \à có ảnh hươno sàu rộnsi troim các tàrm lớp nhân dân.
Maiiu IruNỘii cô Phậl uiáo crin<> là mana tru}'ện cô tòn tỉiáo dưọc nhân dân la ưa
tliicli và lưu truyền rộntỉ rãi. có lẽ do phần nào chúim phản ánh dược nhữim dièu cơ
han Iroim quan niệin sôna cua nhân dân la. Khám phá dược nhữne diêu bi ân ây sẽ
íiỏp phần hiêu được sâu sẳc hưn \ e đẹp tâm hồn Iiairòi Viộl.
Vì vậy, tiép bước các thế hộ di trước, chúiiíi tôi tiến hành tìm hiểu bộ phận
lru\'ện cỏ Phật aiáo troĩm kho làim truyện cỏ dân aian Việt Nam. với quan niệm
ràng việc nohiên cứu truvện cố dân aian theo nhiều hướtm. xuất phát từ nhiều nóc
dộ là inội việc làm đúns và cần thiết đế có một cái nhìn dầy du. toàn diện về truyện
cò dân uian nói chuna và vãn học dân íiian Việt Nam nói riêim.
1.3. Truyện cố dân ííian liên quan tới F^hật siáo hav là tru\ện cổ Phật íỉiáo nàin
Iroiiỉi hộ tliồna truvện tòn siáo khá phồ bién trên Ihc eiới. Việc imhièn cứu tru>ện cổ
tòn íỉiíU) cũa eiới tblklore thê tiiới cũnẹ dạt nhĩme thành tựu dáng chi nhận.
Khi nhừna lý do neoại sinh {điều kiện lịch sử. xã hội) cũna như lý do nội

tại (diều kiện tư liệu, troim dó có các tir liệu liên neành) đã tìrntĩ càn bước các
nhà khoa học tiến hành tìm hiêu về mảne truvện cổ liên quan tới tòn aiáo khôno
còn nữa thì khó khăn lớn nhất, theo chúno tòi. có lẽ nam trona chính quan niệni
của các nhà tblkiore Việl Nam \è loại tru>ện cố này.
I rorm khi trên ihc aiới. triụộn tôn aiáo là một maim tru\ện dân aian dược
còim nhận thì ơ nước ta. triiN Ộii cò tôn aiáo hoặc là khôna dược coi là tru\ện cô dân
gian dù cho chiine \ầii xuắt hiện trone các cònc trình sưu tầm. hiên soạn cỏ uy tín
lu)ặc là đưọc \êp \à(> loại trinện cò tich chịu anh hươ!m cua lư tircTna IMiật eiáo.
Neu\C'n nhàn cua hiện tirọn« nà\. theo chúim lôi !à do còn llìièu một oicVi ihuyêt cụ
ilũ' \c tru\ộn cô lòn aiáo cùim Iihư iruxộn cò ỈMiậi siáo ơ Việt Nam dê iâ\ làni căn cứ
Ironíi \ iệc xác dịnh. dánh aiá cũiiii như tuNÔiì chọn. Việc xác dịnh inộl hệ liêu chi cho
loại Iruxệii Iiá\ la Iiiõt \ ICC lam eân Ihict. cãp tliiêl. l)à_\ là imic dícli khoa học cũnu
níiir Iv cld kliicn cluinu lôi lụa cliọn clc tai TỉKvvìì cỏ Phật íỊÌão Iroiìí^ k/ìo ràng íriívện
cô dan íịidii \'iêí Ndiiì clc Iiutìiên cứu.
2. Tóri<Ị quan lịch sirsini tầm, ngliicn cửu »riiyệti cô Phật ịỊÌáo Việt Nam
2.1. Lịch sú stt ii Ííĩni truyện cô Phật iỊÌáo (ý ỉ 'iệt ì\’ant
Kln)a níihiẽn cứu \ăii học dân eian (T nưức la chi thực sự hinh ihành từ cuối
ihộp niên 50. d;ui iliập niên 60 cua thc ki XX nhưna \ iệc sưu tâin. ehi chép \ăn học
dân íiiaii. một cácỉi vò tìiìh ha\ luìu ý. dã dược tiến hàiih rất siVni. Nua\ lừ thời íiảc
iliLiỘL, dè phục \ ụ cho việc cai trị. các quan lại phono kicn I runu Quốc dà ehi chép
\è \ăn hóa \à phoim tục Iiirức la. tronc dỏ có ca văn học dân aian.
Nhừnc cuốn sách cò siru tầm văii học dân oian nước ta như Giao Chi ký
(khôiig rõ (ác íiià \à năiìi biC‘11 soạn), Giao Cluĩu ký (cLÌa các lác íiià Iruna Quốc
Triệu cỏna và lăníi cổn). Báo cực truyện (chưa rõ tác 2Ìả) và Nơoại str ký (Dỗ
rhiện) dcn nay kht)no còn nữa. chi có thè dựa vào Iihừn2 Irích dàn Iroim các sách
V CT dời sau đê đoán định. 1 heo đỏ. nhiêu khá năng Báo cực truyện là tập truyện dàn
oian được 2Ìới tănu lừ chi chép và biên soạn. ỉ)áne lưu V là sự tích Khâu Đà La và
Man Ninnm aẳn \ới lịch sư chùa Dâu. inột tronu nhĩrrm naôi chùa cố xưa nhất Việt
Nam dà dược ahi lại troníỉ Báo cực Iruyện với nội dung rất khác \ới lru\ện Man
Nương iroim Lĩnh Nam chích quái sau nàv Ị186. tr. 45-46Ị. Cho tới thời diêm hiện

nay, có thể xem đày là cuốn sách cố nhất cỏ uhi chép truyện cồ Phật eiáo. chỉ tiếc là
sách này khônti còn nên khôns thc biết số lirợne chính xác nhừim truyện cổ Phật
2Ìái) clã dirợc 2hi chép troiiíi dỏ.
Sau Báo cực truyện, truyện cô Phật RÌáo tiếp lục có mặl troii2 nhĩrna lập hợp
truvệii dân aiaii ra đời \ào các thê kỉ XlIl-XV. Ngoài sách Thiêìi uyên tập anh íihi
chép chân dune 60 nhà sư ưu tú \ới nlũrna bài thơ. bài kệ dược xác dịnli là manu
dậm chàt \ăn học. có hai tác phâm mà chúim tôi lưu ý là
Việí âiệii u linh (Lý rê
Xu\êii) rà Lĩnh Sam cìiich quái ( ['rân I’hê Pháp). Hai cuỏn sách nàv liiện còn
nhưnií (J(1 tôn tại trona khoans thời 2Ìan quá dài. qua sự sao chép, san định cùa
ĩihicu neưứi dã khiên cho \ àn dê \ăn ban trcT nên phức tạp, Iliộn na\. Viện llán
Nòm còn lưu íiiữ t(Vi 8 han \'ÌỊ’t diện u linlĩ cliép ia \. (ìiữa cac \ ăn ban nà\ có sự
khac nhau khòiiii clii \ê sô lưọne iruNỘM ma còn khôim ihòiiỉi nhât ca \ê \ăii phoim.
C'lii 2 8 ban có shi lại Từ Dạo ìỉạnh cỉụị í/lánh sir !Ìch ỉhực ìục. dược cho là loại \ ăn
han xuât hiện niuòii hon. I inli trạnu răc ròi \ ẽ mặt \ ăii ban cua 17(7 iìiện II linh cũne
la \àn dè tlặl ra cho l.inh .\'(1IÌÌ chicỉì (Ịiiái Vãn han ỉ.ĩii/i Ncini cliic/ì quái cô nhài.
”ân \ ói han cua Trán I liẽ IMiáp ntiât clirọc \cni là íỉỏni có 23 tru\ện. troĩiu dó có 3
li'ii\ệii cò 1’liật uiáo clirọc uhi lại là Truyện Mciiì NitĩXíiíĩ, T nạ ựii Từ D ạo H ạn h và
N íỊiiyén Xíin /i K lìõ iìỊỉ \ a 1I‘U\ ệii Dito iiiỊ K hóiìỊỊ Iẩ) và Niỉuyẽiì G iá c Hai.
l ừ ihc ki XVI clêii thố ki XVIll. triiNỘn cô dân EÌan dược các nhà nho sưu lập
\ à \ iếl lại dụa trên tinh lliần trunu thàiili \ứi nội dunu tác phâni lưu Iruv èn trone
nhàn dân. luy nliiêii. các tác phàm nà\ khỏim hoàn toàn dược coi là nhữiiíi sưu tập
\ ãii học dàn uian.
Từ cuối thế ki XIX. cỏiiii cuộc sưu tầin \à níihiC‘n cửu \ăn học dân uian Việl
Nam nói chuna. truvộn cô ciàii sian Việt Nani nói riêim cỏ lhC'm sự iióp niặl của các
học uia Ihực dâiì. Mặc dù mục dicli cua việc sưu tầm. rmhièn cứu \ăn học dân ỉiiaii
của các học oiả này là dê phục \ ụ viộc cai trị soim nếu nhìn theo khía cạnh tích cực sẽ
ihây nhừnii dỏiiíi ỵóp (dù clii là vô tình) của họ trorm việc bao tồn vốn văn nahệ dân
aian cũna như hiện đại hóa phiunis, pháp Iiíihiên cứu văn học dân uian ở nước ta.
Chúna tôi lưu ý lới tác phẩm Cô tích và truyền thuyết An Nam của A.Landes. dược

nhà xuất bàn Ihuộc Dịa (Imprimerie Colonialc) xuất ban năm 1886. Nội dune của
cuốn sách đã được Nauvền rhị Huế eiới thiệu khá kĩ lườno trên Tạp chí Văn hỏa dán
gian, số 3 năm 2002. Nhữne truvộn kê mà A.I.andes sưu tầm và ciứi thiệu troim Có
tích và truyền thuyết Atì Nam dã tiếp tục dược chọn dưa vào các bộ sưu tập xuất hiện
sau nà%' như Truyện cỏ Việt Nam của Ngu\'ên Bình. KỈU) tàiiỉỊ truyện cỏ tích Việt Nam
cua NgUNỗn DổiiR Chi cỏ thể tìm thấv khá Iihièu trinện cổ Phật uiáo troim cổ tích
và íruyền thuyết An Nam như Truyện Thu ỉỉuồn. M ối thù truyền kiếp. ()n ^ sư hóa
tlỉàn/i con êcli Sự' tích cái chân sau con chó. Truyện ỡ/?ơ sư hỏa íhành hình vô/,
Ilai năm sau khi tập 1 của bộ Kho tàng truyện cô tích Việt Nam cùa Ní>u\ễn
l)õn» Chi ra inăt hạn dọc. tru\ện cô í^hậl &iá(i tiêp tục xuàt hiện trone quyên 2. bộ
sách í Vệ/ Mam văn học loàn tìnr cua Hoàna ! rọne Miên (xuât ban năm 1960 ở Sài
(iòn) \ ói con sô 15 iruvện. Sau hộ sách nà> . dána chú V có thêm hai ân phàm sưu
tâni cỏ xuât hiện tru\ệ]i cũ l^hật íỉiáo là cuòn
Truyện cỏ \'iệt Sam cua ỉioàníi Trúc
I ,\ (1970) \ (ri 4 iruN Ộn cô I’hật í>iáo \ á cuôn Truyựìi cỏ ỉ Vệ/ Nam cua NuuN cn Duy
( ) \ ơ ’\ 3 tru\ện cô Phậl uiá(' dirọc tux èn cliọn. I lai CUÒII sách nà\ dêu dược xuât
ban O' Sài (iòn.
('ìiiií: \ (Vi phone Iráo cliâii hưnu Pliậl tziá() cliễii ra từ nliữim lliập niên dâu thè
ki XX. Phậl uiáo tiôp lỊic khăim clịnh dirợc sức sônu cua ininli. Và nêu như trirớc
dâ\. Innện cò Phậl giáo cỉii xuàt liiện rai rác Ironíi các cuôn sách sưu lâm biên soạn
tru\ện cô dân uian tlii \ào Uiập ki cuối cua ihc ki XX. nhữiiíi bộ sưu lập Iruxệii cô
Phật uiáo dà ra dời. một niặl thê liiện nhu cầu phát triêĩi cua dạo l’hật. mặt khác là
dc dáp ửim nhu cầu và Iioin ện VOIIC cua một bộ phận niiười dân.
t'ụ ihê là năni 1993. ĩihà xuất han Phụ nữ xuất ban cuốn TniyỌn Iiíỉịi ngón
(nhà ỉ ’lìậ!) do Mai xuân ỉ lài sưu tầm \ à íiiứi thiệu. Đà_\ lá lập hợp nliữnu màu
tru\ ện imụ naỏn lọc ra từ trons, kinh sách l^hật aiáo. I ronu lời siới ihiệu ơ dầu sách,
tác uia nói rõ rànii "phần lớn các màu truvện dã dirực chính ỉ)ức Phật dùiiíi làm ví
dụ tronạ các bài tluivốt pháp cúa Nairời. \à \è sau dược lập hợp lại thành niộl hộ
kinli eọi là Kinh Bách Dụ" [65, Ir. 7|.
Năm 1996. nhà xuất bản Chính trị quốc uia phát hành cuốn Những điên tích

Pììậi 'ịióo kỳ thủ cua riêu Túc Lê Minh. Cuôn sách đưực các dịch uiả lỉoàiiíi Văn
(ìiáp \ à Trần Văn Quyền chuvền naừ từ cuổii Phật giáo điên cổ thủ dòm của nhà
xuất bán ỉ)ône Phươnu. Bấc Kinh. ĩruns Quốc (xuất bản năm 1992). bao tiồm một
số truyền thuyết vỏ các nỉuìn vật Phật aiái) Truno Quốc và Ẩn Độ. Cuốn sách này
sau dó đã dược nhà xuât bán ĩhanh Uóa tái bàn \'ào năm 2008.
Năm 1999, tiêp tục cỏ nhừnti cuốn sách dịch thuật, biên soạn. GÌứi thiệu vê
truyện cố Phật 2Ìáo. Có thể kể đén bộ Truyện cỏ Phật ^iáo sồm ba tập (H oàn^ tử
xấu xí. Ỏní' Thiện ÔIIÍỊ Ac và M ỹ hầu vtrơng) do Trần I.âm Huy chủ biên \à bộ
Truyện cô Phật íỊiáo do Minh Chiên sưu tàm. tiiytMi chọn. Những truyện cò Phật
siáo được sưu tâm, tuyên chọn đèii đirực rúl ra từ troiiíi kinh sách cua nhà Phật, có
xuất \ír từ Phật 2Ìáo rruns Ọuổc \ à Án Dộ.
Nhừna bộ sách sưu tầm. biên soạn vc truvện cô Phật aiáo vẫn tiốp tục xuất
hiện trona nhữns thập niên đầu tiên của thế ki XXI. Ví dụ như \ào năm 2004. Lộ
Như Thích ĨYunơ Hậu sưu tập \ à uiới thiệu Những truyện cỏ Việt Nam ìuan^ màu
săc Phật ựiáo. Có khá nhiêu tru\'ện cò Phật 2Ìáo Việt Nam dược tu\èn chọn đưa
\ sưu lập nà\ nhirnu chúno lại dược chd là cùns loại \ (Vi nhĩrníi tru> ện như x ^ìiờ i
nóiìiỊ dâìi Iiíỉhèo rà \íỊọ c Hoàiiíỉ. Tú Uvèn. S ự rích (ĩộníỉ Từ Thức. Hân Ti iarns; Ba.
da Hàng ĩlìịí. Gia chèt hăt iỊiiíì Cách săp xêp như \ ạ\ rõ ràns là chưa ôn \ ì nhữim
tnn ện lìhir Tú Uyên hay Sự !Ìch cỉộiiiỉ Từ Thức là nhừn” tru\ ện cổ Dạn íiiáo mà
trư(Vc Iia\ nmroi ta quen ííọi lí'i l iên thciại. lỉin li ;inli imỏi chùa clii có V n>zhĩa như
niộl tãiii pỉiông nC'11 tlè từ dỏ càu chinện pliát triên. nÔLi lha\ tliê ktiôiiu uian chùa
bănu một khònu aiaii hât kì cũiiíi kỉiôim anh ỉurcrno ui tới diễn tiên cua câu chu_\ện.
C'ó lẽ d(i tiêii clii cua tác uia là uiíVi iliiỘLi tâl ca lìhữiiíi tru\ộn cô có xuât hiện lô
Phật uiáo Ironu kho tru\ ện cò dàn uian nên niới ,\a\ ra lình Irạne trên.
Năni 2005. nhà \ưât han rỏn «iáo phái hành hộ Truyện cô Phật giáo íiõin 2
tập do Minh Chicu siru tâm \ à luyêii chọn. Diêm khác biệt Iroiisi 2 tập sácli nà\ là
hên cạiiti Iihữníỉ truyện cố Phật Iiiáo có nsuồn
nốc Trung Quốc lioặc Ấn l)ộ. ntiirời
sưu làm dã dưa \ ào Iihừiiti truyện cô Phật siáo Việt Nam nhir truvện Sự tích háiỉlĩ
cốm. Ô nẹ SIC Huyền Tràn. HÒ(1 tỉìirọiig Cua. Một số truyện dược chú ntiuồn là từ

hộ Kho íàiìí' tniyệìi cô tích Việt Naiìi cua Nau> ên ỉ)ôna Chi như Sụ tích cỉìinì tu hú,
Sự tích cá he. Sự lích cày nèii ngày tét, Sự tích ỏn^ bình vôi tuv nhiên sỏ lượtiíi
còn khá khiêm tốn.
Năm 2006, Truyện Phật giáo của Tinh Vân và N2Ô Trọníi Đoan dược dịch
aiá ỉ lạnh Đoan tuvên dịch, oiới thiệu nhừníi Iruyên thuyêt \ ê Phậl \ à các dộ tư cua
Níiài. Sau dỏ mộl năni. \’ào năm 2007. nhà xuât ban rôn íỉiáo lại ân hành bộ Truyện
củ Phật iỊÌỚo íiồni 3 lập do Minh Chieu và mộl số lác eiả kliác níiư rhé Quán. Minh
Châu. (ìiới F)írc. 'Hìiện Châu. ITin Minh. Minh 1 uệ sưu tầm.
(ìần đâv hơn cà. vào năm 2010. nhà xuất bàn Cà Mau phát hành cuốn N hững
điển tích văn học Phật giáo của I.ý Minh Quvèn, rhích Trune Nehĩa biên dịch, aiới
thiệu neuỗn íiốc hình thành và phát triển của 57 điển tích văn học Phật uiáo. Bên
cạnh đó. cuốn sách còn phân tich nhừna niặt ứim dụna thực tiễn cùa diển tích nhầm
hiểu sâu hưn về eiáo lí của nhà Phật.
Nhir vậy. trons klioáim hai chục năm trở lại dày xuất hiện tirơim đổi nhiều
nhĩrnỉỉ cuốn sách sưu tầm. biên soạn truyện cố Phật tỉiáo. Đàv là tièn đề lốt dè có ihế
tiên hành côna \ iệc nshiên cửu bộ phạn \ ăn học Phật eiáo triụèn miệiiiỉ. tu\ nhiên,
nhữiia truyện cô Phậl 2Ìáo dược ưiứi thiệu chu \cu là các tác phàm chuvển Iiíỉừ. số
lưọim tru\ ện cô Phậl íiiáo cúa Việt Nam còn khá khiêm lốn. Cuốn sách đầu tiên tập
họp dirọc nliicu tru\ện cô Phật tiicU) Việt Nam nhất là cuốn cua l ộ Nhir Thích rrunc
I lậu nhirníỉ tiêu chí tuvên chọn cua cuốn sách còn cliưa chặt chẽ. đưa \ ủc> ca Iihữiio
iruxện cô Dạo i>iáo. ỉ)úne là sau hirn 2()0() năm bén rè \ ào dòi sône cua neưòi Việt,
dạci Phạt trơ thành một phần niáu thịt trons cuộc sốna ấ\ \à nó di \ ào nhừiiu câu
inixện tru>cn niiệiiu tronc (làn íỉiaii một cácli rât tự lìhiCMi. I roiiL! hinh aiili cuộc
sônu cua nuuới dân Việt. t!ià\ lliâp ihoánu, bóim tiáiiu nuòi chùa là diêu ciè liièu.
Niiiriiu những câu cluiyện có \ôu tò Phật tiiád có ihục sự maiìíi màu sãc [^hật ẹicU)
!ia\ k h ỏ n u là m ộ t dicii dáĩiu phai hà n ihôm . D â\ c ũ nu là m ộl tr o ns Iitiừnu \ ấn dề m à
luận án cua cliúnu lôi quan tâm l(Vi.
2.2. Lịch sữ nỵhiêiì cửu truyện cổ Phật íỊÌáo Vìệl Nam
iu \ là niộl tôn aiáo có neuồn íiốc nuoại lai soim lir lâu. [’hậl íiiáo dã ti(y
thànli niộl tliànli tố hữu cơ troim hệ tư tirờna cùa níiưừi Việt Nani. ròn oiáo này có

tầm aiili hircrnu rộnti rãi Irèn Iihiồu lĩnh vực cua dời sốnẹ. trona dỏ có văn học. Văn
học Việt Nam dưực cấu ihàiih lừ hai bộ phậii. \ăn học viết \ ủ văn học dàn tỉian. mồi
hộ phận lại có sự thu nhận \ à phan ánh dạo IMiật tlìco nhữne cách khác nhau, rroníi
klii ỏ' bộ phận văn học V iếl. việc sưu tầm. imhiên cứu văn học Phậl uiáo. dặc biệl !à
\ ăn học Phật íiiáo thời Lý - rrần. ihời kỳ phồn thịnh nhất của í^hột siáo Việt Nam.
dã có một bê dàv với khá nhiêu ihành tựu thi các nhà sưu tâm. ntĩhièn cứu \ãn học
dân aiaiì lụi dirờne như ít quan lâm tới mủna truvện cố cũrm như thư ca dân 2Ìan
liên quan tứi tôn lỉiáo nàv.
I roiiíi một khoáiia thời aian dài. lừ năm 1958 đến năm 1^)82. bộ sách Kho
tàng truyện cỏ tich Việt Nam của Nsu\'ền Đòne Chi aòm 5 tập lân lượt được ra inăt
hạn dọc. tìộ sách nàv sau dó còn dược tái bản nhiêu lân. với sô lirợnu lớn và làn tái
bàn Ihử lám aần đây là vào năm 2000 lại nhà xuất bản Giáo dục. () lần tái bàn này.
5 tập sách đã dược in dồn thành 2 quyển, vứi 1856 trana được đánh số theo thứ tự lừ
1 đén hết. ĩhco Lời (iaiì ở dầu bộ sách tái bàn lần này. thì "\’ề mặt văii bàn. cỏ thê
nói đây là bàn in hoàn chỉnh nhất" [27. tr. 5] và đây cũne chính là \ăn bản nià
chúníi tòi dùna dê tham khao trone luận án cùa minh.
Giá trị cua K/io íànẹ truyện cô tích Việt Nom khôna clừiiíi lại ư cône phu sưu
tầm Iruvện cô dàn 2Ìan nià dây còn là một côn2 trình cỏ ý nuhĩa khào cứu \ e Iriụ ện
cố tích của nmrừi Việt. Sách 20111 cỏ 3 phần: Phần thứ nhất N^hiêìi cừu truyện cỏ
ÍÍCỈI nói chunẹ và truyện cỏ lích Mệt Nam \ ồ mặt ban chất, lai lịch \ à quá trình \ ận
dộnc cua nó qua các lliời dại. Phầĩì thử hai íiiới thiệu Kho tànơ ỉruyện có lích l'iệí
Xaiìi \(Vi 201 cốt trinện cùns \ói số lượns lứn dị ban dược thu thập lừ nhiêu nnuòn
lru\ ện kê cua các dàn lộc anh cm trên dai dất v^iột \ à cua các dân lộc khác trôn thê
iiitVi. Phun ihứ ha là nhữno \lu jn định tónẹ quát vế kho tàìiiỉ In/yện cỏ liclỉ \ 'iệí Sũìu
trên các khia cạnh dặc đièiii \à nuuôn ÍIÔC cua trinện cô lícli Việl Nam. Bộ sácli là
kèt qiia cua niộl cỊiiá Irinh lao dộnii nuhicni túc \à dược cúc niià khoa học trước na\
(.láĩili ”iá c;n).
Khi bàn \ c dặc iririm tliê loại cua cô tích, tác 2Ìa Kho íàiìíĩ iruyệìì cỏ líclì Việí
Scuìì cliú \' tói 1x1 dặc cIìCmh dè nhận diện nó. dó là tíìĩìì chắt cô cua sự việc, klìóng xa
lạ với hun săc dãn tộc \ à tính hí' tươìì^ và tính nghệ thuật. 'I hco tác íiia. dặc diôni

thứ liai 'căt Iiíihĩa lại sao kỉii inộl truNỘn cô tícli cua dân lộc này lru\èn vào một dàn
lộc khác. Ihi phải chinên hóa thành Iiiộl triiỴỘn mói. hay ít nhất cũnu phai niana
nhữnti inô-típ mới. Iihừniỉ màu sắc quen thuộc hoặc aần như quen thuộc \(Vi điều
kiện sinh hoạt, với tàm hôn cua dân tộc mứi" [27. tr. 50]. l)â\ quả là một nhận xét
tinli tò. hữu ích clio chúriỉi tỏi Iroiiíi qiiá trình tiếp cận và lý tiiai một loại IruNỘn cô
cua Viội Nam cỏ liên quan tới tôn íiiáo nsoại lai. 1'uv nhicMi. lác «ià lại chưa nhất
quán oiữa việc luận aiải vấn dề truyện cổ Phật íiiáo và cône tác sưu tầm. tuvển
chọn. ’l ác íỉiá cho rănu; " ricMi thoại. Phật thoại hay nói chuna là truyện tôn eiáo là
nhữiiii loại truyện rất dễ nhìn nhận dù của bất cứ dân tộc nào, \ i chúnii mans theo
dấu ấn rõ nét cua một thứ tôn 2Ìáo nhất định. Chúna thườniỉ xuất hiện từ miệna tăna
lừ với mục dích lin tMi truyền dần uiái về chủ nshĩa yếm the. Chu đề của truyện
thườníỉ thườim là \ iệc nhân quà báo ứrm. thoát !y cuộc sòim (rân tục Gạt tàt cá
các loại triivện trên ra, chúne ta sẽ chỉ còn lại nhừna loại truvện với cái tên quen tỉọi
là truyền thuyết, cồ tích" [27. tr. 44-45]
Thực tế. trong quá trinh tuyển chọn, tác ciả dã dưa vào Kho íànẹ truyện cô
ííclì Việt Nam một sò Iruvộn cò Phật íiiáo như Iruvện sô 13 S ự tích cá He. truyện
sô 120 Truyện Từ Đạo Hạnh hav ỉà sự tích tlìánlĩ LàniỊ. truyện sò 1 76 Ọiưin Am
Thị K ính, I heo chủníỉ lôi. nhìn chuna. Nau\ễn Đốna Chi dã chi ra dirực mội
số dặc điêni cơ bản cùa loại Iruyộn mà ônu uọi là Tiên thoại. Phật thoại sona còn
sư lược và chưa dầv du.
Với Iham vọn« biên soạn một bộ sách bao quát dược toàn hộ văn học Việt
Nam. hao 2ồm ca \ ăn chươna lru>èn khâu. Vãn chirơns chừ Ilán. chừ Nòni \ à \ ăn
chưtvna quốc imừ. lác íìia lloàns Trọníi Miên dà bảt ta\ \àiì biên soạn cỏim trinh
\'iệí Síun văn Ììọc toàn lỉur. !ỉộ sách lliuộc tu sách Cao ihimi này dự kicn sẽ aồni có
10 Cju\ẽn. Kct qua la năm 1959. ị'ịệí Nam Ỉa/ỉ học toàn ỉìur. qu>ên I Tìiần thoại
dã dược Vãn hữu Ả Châu \uấl ban tại Sài Cỉòn. Một năm sau. năm 1960. qinèii II -
ĩnivựn C(') lích licp tục dược Văn liữu A C hâu L'lio ra niăt bạii clọc. na\ có tãt
ca 444 tranu sácli. cliia làni liai pliần. Plian thử ĩihầt từ tranu I 1 tói Iraiiu 23 uiứi
itiiệu S^ÌIỎH ựôc và ciiẽn liên truyện cỏ tích \ à phân thứ hai tir tniiiu 24 t(Vi iraim 435
í>iói ilìiộii klio làim trư\ ệii cô (ích Việl Nam.

Klìi phàn licli ,\'íĩuỏn gdc và (ỉiễn tiẻìi cua íniyện có tích, lloànti Trọnu Miên
dã chia Irii\ện cò tích (cách lác giá íioi chung cho tất ca các li)ại lru\C'ii (Jỏ dàn tiiaii
nliir ihân tlioại. Iriụồn Ihuyct. truNỘn cô tich. nưụ imỏn, ) ihàiih sáu loại. Hèn cạnh
loại trư>ệii cô tích phona lục (tức ià cúc tru>ện nói dcn sự việc, nhàn \ật cỏ dính líu
dên phoim tục rồi thêu dột. mĩ hỏa llieo phần li kì. dặc biệt). Irinện cô tích lịch sư
(chính là tru>èn ihiụết. ca naợi anh hùna dân tộc. ki tài Việl Nam. biêu hiện lòng
dat nước, sức mạnh hắt khuất cua dân tộc). Iruyện cô tích thế sự (là nhĩnm
tnụện niô ta đời sốiia thực tế của xã hội. về nếp sốno dặc biệl cua dân tộc). tru\ện
cố tích tình cảm (là Iihừnơ Iruvện nói lèn tinh yêu eiừa trai cái. tinh tiíihĩa \ ự chồng,
bạii bè. cha mẹ và con cái. lòim hiêii thảo dôi \ới cha mẹ), truyện cô tích hoane
dưừiiíi (truyện tirõno tượne trona ciỏ có màu sắc huvền ào), tác eià đã đặt truyện cồ
tích tôn íiiáo \ào một mục. Theo tác ciả. đây 'ià nhữne truyện thê hiện rõ tư tườna
íiiác) lí cua nhà Phật, tinh thần ihoál tục của dạo thần liên, thuyết định mệnh Đạo
dửc. luân lý. tín níiirỡna siêu hinh nôi bật qua các câu truvện cỏ một mục dích rõ rệt
cô võ clìo lòn íiiáo" ị 117. Ir. 21 ]. Bỏ qua nhừne hạn chê vê mặt phàn loại truyện cô
dàn uian Việt Nam mà các tác eiã trước đâv thườne mấc phải, chúng tôi lưu ý tới
nhừim nhận định của lác uiá 1 loàng ĩrọns Miên về truvện cô tôn RÌáo. dối tirợníi mà
chúnu tòi quan tàm. Dù ncăn tiọn và chưa thực sự dày dủ, nhưim đó là nhừna nhận
xét xác dánti. hữu ícli cho chúnu tòi tronu quá trình nshiên cứu đê tài. Sau phân
nhận cỉịnh. tác eia dã hiên soạn các loại truyện cô dâiì íiian (má tác 2Ìã sọi chuiiíi là
IruNỘn cô tích) theo cách dà phàn loại như trên. Mười chín IruNỘn cò tôn íiiáo được
tuNCn chọn trori2 phần Cô tích tôn ^iảo hầu hết là tru\ện cô Phật eiáo (11 19
IruNọii). Tu\ nhiên. lru\ện cô Phật 2Ìáo còn ceí mặt rai rác trona các phần còn lại
cua tạp sách (thí dụ có 4/30 tru\ện Irons phần c ỏ tích lịch sư là tru_\ện cô Phật «iáo
như các truNỘn Tử Đạo Hạnh. Vĩio hóa cọp ). Nhirní! so \ (Vi bộ KÌĨO ĩàn^ ĩruyện
có liclì l'iệ! Xam cua tác «ia N2u\ ễn Dòna Chi. chúns tôi ihấN răne. hiróc dầu. cuốn
H ét .\ani văn học toàn tỉnr - qii\ èn 2 dã dạt lới sự ihônc nhãt <>iĩra \ iệc nhận dịiili \à
tu\ên clìọn các tru\ ện cò tòn ciáo. Ironc dó có iruNỘn cô Phật ciáo.
Thập Iiic-n 70 cua thè ki XX dánli dâu hước c1iu_\Cmi hiõii tríMiíi lịcli sir phát
Iricii cua khoa nuhiên cứu \ ăn liọc dàn uian Việt Nam \ ('ri sự \uắl liiện nhữnu cônu

irinli imhiên cứu soiiíi soim \ói thành tụu siru tầm. biên soạn lư liệu \ăn học dân cian.
Nliữim bộ uiáo trìĩih \ c văn học dân eian dã dirợc \uấl haii dê dáp ứriii nhu câu cua
v iệc nghiên cưu \'à ciana dạ\ \ăn học dâii uian. íiiáo trình vc \ăn học dàn uiaii cua
irưoiig Dại học 1'ônu liợp dã dược xuất ban (1972) \ à íiiáo trình cua Iriùme Dại học
Sư |-)liạin cũne dưực tái han 6 năm sau dỏ (1978). Cuỏn siáo trinh cua trườnu Dại học
1 óim liợp sau này được tái bủii ĩihicu lần. kcl họp \'ới cuốn Vâtì học các dàn lộc thiêu
U) cua tác íiia Võ Quanc Nhirn \ à đỏi tên thành la n hục iìàìì ơian \ 'iệí Nam.
Khi hiên soạn phân Truyện cỏ tích tác 2Ìả ỉ)inh Gia Khánh đã dưa ra một
nhận \éi liên quan đén lru\ện cò í’hậl aiáo mà chủna lòi qiian tâm. rác aia viốl; ■■ ()
nước ta. dạo Phật đã dùna Phật thoại đê làm cho tiiáo lí cua mình đi sâu dirực vào
quân cliúiia nhân dân. Nhữn<z Iruyện nàv kê sự tích các vị l^hậl. Tiên, các tăna ni
dạo sĩ hoặc nhừim aưane tu hành, mộ dạo " và theo tác íiià thì "'rinh chât mè tín
của nhừiiíi iruyệii này khiến cho dễ phân biệt chúns với truvện dân aian. ruy vậ>
tni\ện cô tích dân aian cũne thLrừim chịu ảnh hướnti của Phật thoại và riên thoại."
Như vậy. \ ề cư bản. ý kiến này aiốna với ý kiến cùa Nauyễn Đốim Clii. khôiia xáp
loại tru\'ện Phật thoại vào triivện cô dân eian.
Năm 1990. tronti cuôn Văn học (kin gian Việt Nom, tập 2. tác GÌả Hoàn£ l icMì
l ựu cũna lưu ý đến thể aiới quan thần bí và nhừne quan niệm duv tâm siêu hình
của các thử tôn eiáo đời sau nhir dạo Phật, dạo l.ão như là íiốc rễ của truyện cổ
lích thần kì \ã lưu ý dến sự chuyển hóa RÌĩra thể loại cổ tích với thần thoại hoặc
Tiên thoại. Phật thoại "néu nhân vật thần ki lắn át \ai trò của con ntiirời và trở ihành
dối lượiiiỉ chính cua lác phâm", ['heci chúna tỏi. truyện cố Phật eiáo khôim nuhiènc
\c thần thoại, mà nỏ là một dạnu truNện cò dậc biệt, trons dỏ nhàn \ậl thần kì (Phật)
khôiiíỉ lấn át \ ai trò cua con naười SOI12 ihirờns lại là tác nhân chính tác dộna vào
huớiiíi phát trièn của cốt truyện.
Vào iháníi 7 \ à tháns 8 năm 1992. \ cVi mục dích lìm hicu anh hươne cua ba
ỈIỘ pliái tư tưone quan Irọne là ỉ^hật oiáo. ỉ)íKí iiiáo \à Nht) 2Ìáo dcn diện mạo \à sự
phat trièn cua \ ăn học trona lịch sư \ ăn học Việi Nam. Tạp chi \ 'ãìĩ học dã cho ra
cìòi số dặc san \è "Văn học Phật í'iáo Việt Nam”, ihu liúl sự quan tâni cua các học
uia cỏ lèn luôi (1 nhicu chuNÔn Iiíiành khác nhau như \ă n học. khao cỏ học. tôn

uiáo. Cac bài \ icl troim số na\ chii >éu tập iriine \ à() nhừne \ ấn dê \ ăiì học l’liật
Việt Nam tliừi trung dại. dặc hiệl là \ ăn học Phật giáo Ihời dại I ý I ràĩi. ihời
dại cục tliịnh cua IMiậl uiáo (y Việt Nam. Tii\ khôim trực tiêp ciò cập l(Vi truvộn cô
l’hậl Siiáo. sonu rai rác clâ\ dó troiiỉi nhữno hài viêl. chúiiii tôi hăl uặp nhữiiíi nhận
xét dánu qiiv lièii quan (ói dè lài nià cliủim tôi daiiíi Iriên khai. I Idim hài \ iêt Pììặt
^iáo vái văn học ỉ'ịệ! Naiìì. nhà nshiên cứu NỉiU\ễn Duy liinh dã dứna dưới oỏc dộ
cua niộl nlia imhiên cứu lỏn uiáo dè xem xét mỏi quan hệ iiiừa \ăn học \ ủ Phật uiáo.
Theo lác iỉia ihi "IMiậl íiiáo Việi Nam hình thành hai dÒMíỉ dân uian \ à cun<z dinh \ ứi
nội diine cụ tliè khác nhau. \ ì \ ậ\ anh hươiia \ào \ăn học cũna khác nhau. Văn học
Rồiìi có \ăn học dân ỉiian \ủ \ ãn học bác học. niỗi dòne thu nhận Pliật aiáo một
khác” |72. Ir. 4|. Mặc dù tập trunu \à() mối quan hệ tiiìra Ị’hật íiiáo \ à văn học trune
dại nhưnu lác iiia cũtm lưu ý rànu \ăn học dân íỉian Việt Nani thắm nhuần tư tướno
ĩihân bản trons cầu sinh cứu dộ có lính hiện sinh khôna hoàn loàn phù hợp với íiiáo
lý Phậl ờ bất k\' tôim lìào [72. tr. 4]. Sự eần íiũi. íiẳn bỏ với đừi sốiia của người dân
dã tại) nêii nét khác biệt cua dòntỉ Phật aiáo dân aian so \ới dòne Phật aiáo chính
thốiiíĩ. Nhĩrne yéii tố [^hột siáo di vào truvộn cỗ dân ỉiian cũne chu yếu được thoát
thai từ dòng Phật uiáo này và nó cũiiíi chính là đối tượna mà chúnii tôi quan tâm
trons luận án. Tác íỉiá Khúc Nhã Vọim lại từ íỉóc độ của nhà níìhiên cứu văn hóa
tìm hicu Văn hóa nhà chùa trong dời sôniỊ phôìiclo Việt Nam. Văn hỏa nhà chùa
dưực tác íiiả nhìn Iroim tông thẻ với nhiều thành tố như phonti tục, tín nmrỡne. kiến
trúc, văn học Ciiiiíi với niộl vài nhận xét về íiiai thoại nhà chùa, về ca dao (trừ
tình, trào phúne) nói vê nhà chùa, tác aià coi Iruyện cô Phật RÌáo là I’hật thoại,
lirơne írnu \ứi Tiên thoại ẹiônu như V kiên của Nmi\C'ii Dỏim Chi. Dinh (ìia
Khánli SOIIỊÌ còn lưu ý lới "số lirựno khôiiỉi ít mà chi ít tính cách thần kỳ, oần \ ứi
eô tích sinh hoạt hưn" 216. tr. 38 của loại truyện này. rhco khao sát của chúng lòi.
số lượns tru\ện cô Phật aiáo qua là khá phono phú SOI
12 tính cách thần kỳ cua
triẠỘn cò Phậl eiáo khỏnti hăn là íl. I heo chúne tôi, tính chắt ihần kỳ nhiều ha> ít.
dậm dặc ha\ mờ nhạt cua câu chin ện !à do thè loại cua câu chuyện dỏ qu\ định, vè
các \ân dè lièn quan tói thê loại ciia tru\ện cò Phật <2Ìá(i. chíina tòi xin bàn cụ ihê

fion iroiìs luận án.
Diêm lại nhìniíi cònu trìiili co dê cập niộl cách irực liôp cũníi như «ián liêp \ è
tni\ ện cò IMiật oíáo. có ihè nhận lhấ\ \ấn dè trinộn cỏ Pliật eiáo dã thu hút dược sự
,|iian tãni cua ui(Vi nuliiC‘ii cứu. Tu\ nhiỏii. lru\ện cỏ IMiật eiáo xứnu (lánii dược
iiuliiêii cứu Ironii nliiìiiu CỎIIU trinh chuNciì sâu lnTii. Vì vậ), cliúiiu lôi lụa chọn
nuliiên cửu dê lài Tniyệii cỏ Pỉiật i^iáo troỉiiỊ k/ìo tàiìiỊ ĩrityện cô dân íỊÌan Hệt Nam.
Y kiên cua nliữnu nuười di trư(Vc dù còn S(r lưọ'c nhirim tliực sự lủ 1111011« uọ'i V quý
báii cho cliúiia tôi trt)im quá trình triên khai dò tài.
ĩ. Mục đích nghiên cửu
Như chúníi tôi dã trinh hà\ ơ trên, nhừnu lúnu lúim troim \ iẹc sưu tâm \à
ntihicMi cứu truvộn cỏ Phật ciáo lừ trước tới nay chu \ êu là do tliièu nhĩrníì ciứi thuvèt
cụ Ihê \ ỏ loại tru> ện nà\. Thực hiện dè tài Truyện cỏ Plĩậi giáo íronẹ kho íàiìí' truyện
có ciân íỊÌan Việt Nam. chúna tôi hirức dâu tiên hành xác định khái niệin truNỘn cô
Phậl tiiáo. phân biệt Iruvện cô íMiật í>iáo \ ới loại truvện cô manti mÙLi săc Phạt tiiáo.
Ticp ihco. chủim tòi lién hành tim hièu một số dặc diêm chính \ è Iiội duiiii.
Iiíihộ thuật của loại triivện nàv. lừ dỏ tiên lởi xác định \'ị trí của nó tron« kho tàne
tru> ện cô dân aian Việt Nam.
Sau cùne. troiie nhiều hướna tiếp cận Iruvện cô Phật íiiáo. chúim tôi lựa chọn
tiêp cận tru>ện cỏ Phật aiáo theo t\'pc và niotit'dè cỏ cái nhìn bao quát hơn \'ê niặl
lư liệu. 1'rona khuôn khỏ RÌỚi hạn của luận án. bước dầu chúna tôi lựa chọn ba typc
triiN ện cô [’hạt siáo tiêu hiểu đê tiến hành nghiên cứu. Cụ thế là các t>pe truvện Nhà
sư và hành trình đên (lât Phật. Nhờ sư và có 2.ÓÌ và typc truvện Ngi/ôii ẹòc’ tục dựng
cây nêu níỉày Tét. Ilướiiíi tứi tính quòc tê của type truyện, các typc truvện nàv sỗ
dược đặt troim môi liên hệ \(Vi bàna tra cứu truyện kê dân íiian của A.Aarnc và
s. 1'hompson cũns như bàne chỉ dần các motií'văn học dàn eian của s.Thompson,
iiỏp phần khắc phục phần nào hạn chế của việc chưa tiếp cận được vứi tài liệu eốc
cuu nhĩrníi CÒĨIÍÍ triiih nehiên cứu ve các kiểu (t\pe) truNỘn trước dâ\' ở Việt Nam.
4. Đoi tuọng, phạm vi tu’ liệu nghiên círii
Dôi tirợna. phạm \ i nehièn cứu của chúiiíỉ tỏi íiăn chặt \ (Vi mục dích níihicMi
cứu dã dê ra.

I'hử nhất, như tên dề tài dã íiiới hạn. dối lirựníi imhiên cửu cua chúrm tôi là
loan bộ truN ện cô Phậi eiác) Việi Nam. năm rai rác trdiiíi các lập \à tu\ ÒII tập tru\ ện
cô dâii uian dã dược xuàt hàn hoặc tái han tir năm 1886 dên na\,
1 liử hai. truNỘn cô Phật iiicU) lưu tru\èn CT Việt Nam bao uỏni ca iruNỘn có
lìsuòn uôc imoại lai \à các tnnộn cua nmròi Việt hoặc irinện co neuòn sôc neoại
!2
lai Iihinii> dã dirọc híiii dia lioa. Troim piiạiii \ i luận áii. cluìim lòi clii liêii hành khao
cứu các tru_\C'n cõ 1’liặt L!Ìá() b;in dịa \à Iihữnu lru\ệii cô IMiậ! uiáo dà dirọc ban dịa
lioa. Nluìim lru\ện cô Pliậl oịáo ciia iiư(Vc imoài như An l)ộ. I nina (,)uòc. Nhật lỉan
chi dirạc chủim tỏi su dụnu Ironu quá trinh so sáiih. khõnu pliai là dôi tirựnc chính
cua luận an.
\^à CLiôi cùiiía. các triụ ện cò Pliàt aiáo chí tôn lại (T niòt sô dân lộc cỏ ihcc)
d;u> Ptiật ĩilur dân tộc Kinli. Chăm. Khiyme. Sán Chay \ ị \ ạ\ Ircn ihực tê. cliúníi tôi
clu kliac) cứu \x'mi tru\ ện cô cua bôn dãn tộc nà\ tronti kho tànti Iruvẹn cô phonii phú
cua các dàn tộc anh cni trèii lãnh ihô Việt Nam.
5. Phuong pháp nghiên cúu
5. /. PhitonỊỊ pháp phân tích, tổnỊỊ hợp
Phàn tích và tông hợp lá nhừiiíỉ phưoiiíi pháp nuhiôn cứu khi)a học phô biến
dưọc sir dụna Iroiiíì luận án dê nhận diện truNỘn cổ Phật 2Ìáo về các phươiiíi diện
Iiội dung \à nulìệ thuật, làm tiền dề cho \iệc xác cỉịnh về mặt thê loại cho đối
tượníi nà\.
Dặc biệt, chúim tôi chủ trọng tới các thao tác phân lích \ ãn bản. bới trên thực
lế. Iihừnu khảo cứu ciia cliúna tôi dược liến hành trên 130 dưn vị bản kê dã dược
văn bàn hóa trona các tir liệu được xuất bản từ 1886 dến nav.
5.2. Phương pháp thống kê
Với những yêu cầu. mục đích cụ thê mà luận án hircTnti tới, chúna tôi rất chú
Irọntỉ phươim pháp ihốna kê. Dựa vào thốiiỉi kê để nám bát nuuồn tư liệu phons phủ
một cách hiệu quà và miêu tà được diện mạo cúa các truyện cổ Phật 2Ìáo mà chúna
tôi licn hành khào sál.
5.3. Loại hình học

í,oại hình học là một phươna pháp nhận thức khoa học dựa \'ào khái niệm
kiỪK hoặc mầỉi (lype) dé phàn chia các đối tượim cũna như dè nhóm họp chúnc lại.
ĩroiic khoa nehièn cứu \ăn học. loại hình liọc ihườne dược dùne dê phân loại các
liiộn tưạne \ ăn liọc trẽn C(y sơ cua \ iệc chửns minh các nhóm hiện tirợníi aiốntì
nhau then inột tiêu chuàn Ii:u) d(’>.
Troim khua niihiC'n cứu Iblklore thê cicVi. Iiohièn cửu tru\ện cô dân eiaiì theo
l\|K' \à motil cũne là nìộl khuNiih liưứno có sức sốnu làu bèn. Nhiii lòno ihò. luận
an tiêp eậii truNỘii cô I’hặt uiáo ihco t\pe \ a nnnit dê có cái nhìn bao quát \ê mặl tư
liệu. Dõi \ (Vi nlìữim khao cưu trên inồi dc)'ii \ị l\pc IruNỘn cụ lliè. cliiìne lôi SU' diinu
kcl liợp cách liêp cặn băim pliưivnii pháp Iià\ \ (Vi cách tiêp cận \ăn hóa học.
5.4. Phưoní> phá/) Iií>hiên cửu liên níỊàn/i
Xuất phát lừ nliặii lỉiức \ e sụ- pliức lạp cua dối lirọiiu imhiên cứu là truNỘn cò
l*liậl í^iao. pliưcrim phap imhiên cứu lièn Iiíiành CŨIIU dirợc clu'jns> tỏi dặc biệt quan
lâm. Việc liếp cậii IÌC'I1 nganh (\ăn học dân gian. \ ăn hỏa liọc. lòn «iáo học. sư liọc.
dãn lộc học ) nianíi lại nỈHÌnu cái Iilììn nhièu chiều, lliấu dáo hon \ê truNỘn cô Phậl
tiiiK) Việt Nain.
Cách ticp cận tôn eiáo học. lịclì sư học. dàn tộc học đưa lại nhừim kiến
thứe cơ sir. nên taiiíi cho \ iộc xúc dịnh quá irình chu\ èn di từ lỏn uiáo \ ào \ ăn học
dàn oịaii. Cách tiòp cận \ăn hóa liọc rát hiệu qua trona, việc phân tích các trâm lích
văn hóa. bóc tách nhừiiíi lớp Iiíihĩa iluiộc \è tin Iiíiirữna bàn dịa àii sau lớp nahĩa tôn
tiiáo troim truyện cỏ Phật uiáo.
6. ĐónịỊ góp của luận án
6.1. về mặt tir liệu, luận án lầii đầu lièn dã tập hợp một cách tirơna đối đầv
đu ĩìhừiie han kê truyện cồ Phật aiáo Việl Nam troim các tập và tuvên tập truyện cổ
dàn íiian dược xuât ban hoặc tái ban từ nhừníi năm 1886 dèiì Iiav. Điêu này aóp
phân khănu định \è sự tòn tại của loại truvện này trontỉ kho tàno truyện cô dân íỉian
Việt Nam.
6.2. I.uận án dã liến hàiih phân biệt aiừa truyện cố Phật aiáo và truyện cổ
maiiíi màu sẳc Phật íỉiáo, dựa vào véii tổ Phậl oiáo tồn tại tronu bán thân truyện kể.
6.3. riêp thu các ý kicMi. quan niệm của các nhà nahièn cứu tblklore. các nhà

nuhiên cứu Phật học troiiii và Iiíioài nước, luận án dã tiên tới xác lập dược nội hàm
\ à nooại diC'11 cho khái niệm truyện cỏ Pỉìủí giáo, aỏp phần niài quvct hiện tưc.ma
ihicu ihốna nhất, chồna chéo troiiíi quan niệm của các nhà ntihiCMi cứu khi xác định
các \ân dè liên quan tới loại truyện nà\.
6.4. í.uận án dã chi ra nhừne dặc điênì nội duna \à nchệ thuật của lru>ện cồ
l’hật iiiáo Việt Nam. lir do ticn lởi xác định iiiá irị. \ ị trí cua loại Irin ện nà\ tronc hệ
thõim tru> ện cô lôn liiáo cũiie như dịnh \ Ị nó iríine tiệ thốna tự sự dân aian. ỉ)ã\ là
niõl \ iệc làm có V Iiuhĩa plnronu pháp luận. \ì dịnh \ ị được tru\ệii cò F’liật 2Ìáo sẽ
dònu ihới kliãiiii dịnỉi sự lôn tại cua niột mạch niiuôn tòn 2Ìáo trone \ăn học dân
eian Việt Nam. Dicu nà\ íiiiìp ni(T ra một hirớno Iiehiên cửu mói. nehiên cửu dòníi
\ăn học lòn eiáo dàn uian tronu khoa nuhièii cửu Iblklore lĩ Việt Nani. l)o CŨII”
cliiiili là n hữ im d ónii u ó p kh oa liọc IIKTÌ inc \ à thiêt th ực cu a liiạii án Ii á \.
6.5, l.iiận án dã nuhiên cửu ha typc truNỘn cô Phật Việt Nain tiêu biêu
troiiu sự' lièn hệ. dôi cliiêu vcVi lài liệu Ira cứu uỏc cua plurtrnu pháp nuhiêii cứu ihci)
t\pc \ à
nn)tir. cô aănu clii ra các Iin)tir thcci haiia chỉ dan iiiotircLia Tlionipson. Việc
làin này (lii clii mantỉ tínli châl thư níiliiộm sonu dã cho ihây dó là ihad tác càn lliiêl
tlô liướnu lới lính quôc tè cua lypc Iruvện Iroim các nehiên cứu ihco t\pe \à inotil'
cua klioa nshièii cứu tblklore ở Việt Nam.
7. Kết cấu của luận án
l.uận án 2ồni 3 phàn: Níỉoài phần Mơ dầu \ à phần Kốt luận, phàn Nội duim
tĩòiiì có 3 chưirníi:
Chươniĩ 1: Khái luận \ề Phậi íiiáo, Ycu tố Phật tiiáo \ à truyện cô Phậl aiáo
Việt Nam
Cíurơnii 2; Nhộn diện truyện cô Phật íìiáo Việi Nam
Chirưim 3: Một sô tvpe Iruyện cô Phật íiiáo Việt Nam tiêu biêu
( hiroii« 1
KHẢI LllẠN VỀ PHẠT CIẢO, YÉl! Tố PỈIẠT (;iẢ()
VÀ TRI VỆN c () PHẬT (ỈIÁO ớ VÍỆT NAM
1.1. Khái luọc về Phật oiáo và Phật giáo ó Việt Nam

( 'hê dộ dăne càp khăc nohiệl cua \ã hội An ỉ)ộ cò dại anh hinrnu sâu săc lới
cuộc SÔIÌU CIKI nhiìníi ĩiuirời hinh dân Aii í)ộ. kliiên cho họ khônu clii bât lực troiiíi
cuộc SỎIIÍI hiện tại mà còn bê lăc trước tươna lai. I ìiih Irạna khôn klió vê vật chài \à
dau kliô \ê tinh llìần mà chc dộ chiuiíi lính var/ìu nianti lại clio người dân An í)ộ
chính lù mộl tiên đè quan trọnti dôi vói việc hình ihành nên dạo Phạt.
Tironiỉ truyền rầne do dược lận niẩl chửim kiến dòi sốntí khồ cực cua nhĩnm
neưòi nô lệ \ủ sự bất lực cua con IIÍÌLÙTÌ trước vòne trầm luân sinh lão bệnh lư nên
năm 29 tuôi. thái tư rất-dạt-da. con v ua ĩịnh Phạn đã quyết dịnh rời bỏ ncai vànti
\à cuộc sốnu íiiàu sans dc di lìm dạo lý cứu dừi. dộ Iieười. 1 ÚC dầu. ['ất-dạt-da tới
thụ pháp với một số nhà lu hành lâu năm như Bạt-«ià-bà, A-ra-la-ca-la-ma. Ô-đà-
ka-la-nia-tư. lliực hành phươniỉ pháp naồi ihiền tu khồ hạnh, mặc áo vải thò hoặc
khoác da hinru. tiét íiiảm ăn uốna. khônc tám aiặt Sáu năm rònc mà khônii thu
dược lọi ích ai. Tất-đạt-đa nhận ra rầna cần phải có một ihân thè khoe mạnh mới cỏ
thé lu duy dõ tìm ra chân iý nên dã ăn uốnc Irờ lại rồi dốn Ii2ồi thiền dưới íỉốc cày
Tât-bà-la. 1 ươrm truNồn sau 49 nuày đêm, rât-dạt-đa dã đại aiác, hiêu ra quy luật
cuộc ilời. nuuyèn nhân nỗi dau khố của chúns sinh và phương cách tiêu diệt nỗi đau
khỏ dỏ. Níiài dược tôn xirna là rhích Ca Mâu Ni (Sakia Muni. nehĩa là hiên nhân
của dóng họ Thích Ca), là Bậc Giác Nsộ (Phật), rừ đỏ, ỉ)ức Phật thu nạp đệ tư. bẳt
dầu cuộc đời tru\ ền dạo khắp lưu vực sôna } làne ờ Bẳc \’à rruna An trons suốt hơn
4() năm. cho lới níỉày nhập Nièt bàn \ ào năm 80 tuôi.
Tron« suốt quá trình truyền dạo. Đức Phật khôna hè \ iét kinh sách, chí dùns
lời nói dê tru\ền pháp. Sau khi Phật nhập diệl. các bộ kinh sách dã dược các đệ tư
nhiêu thế hệ cua Naài «hi chép, hiên soạn lại \(Vi mục dích truNcn bá clio dời sau.
l ình trạns bát dôno V kiến trona \iộc 2Ìai ihích kinh sách khiến chd Phật «iáo hẳt
dằu cliiii thành nhiều tỏnii phái khác nhau, nôi lên là hai lỏna phái chính; [ hử nhât
là pliai 1 hưọim tọa (phái các vị irươns lão) clui trưonú hám sál kinh diên. 2Ìữ
n«tìiẽni tíiáo luật. IMiái nà> chi ihờ IMiật ĩhich Ca. chu trươne IMiật tư phai lự íiiác
nuộ clio han ihãn niìiih \a chi tu lói hậc I ,a I lán (Arliat imuới thoái canli liiàn hòi),
pliái nà\ còn dược uọi là riêu Thừa lia\ Plìậl aiáo nmi\cn thu\ ; Thừ hai là pliái Dại
cliúnu cliii triroìm khònu cỏ ctiâp ihco kinh diẽn. klioaii ciuim Iroim lliục hiện uiáo

luật. Phái Iià\ còn dược uọi ià Dại Thừa, cliu Iriarnu thớ nhiêu IMiậl. lliii nạp tãt ca
nhữiiíi imưtyi muốn qu\ \. ụr aiai tlioát clio mình \à ‘iÌLÌp íiiai tlioál cho nliiều Iiuưtri.
cỏ ihê tu thành Phật.
Nội dunti chu \cu cua clạo Phật xoa> quanh \ấn dc nauồn uồc cua nồi khô
va sự aiai thoái khoi nòi khỏ â\'. Có thè nói côt lõi cua dạo Phật năm ơ bòn chân li
kì diệu là Tử diệu đế (Khỏ dế, Tập dế. Diệt dé. Dạo dc). Giáo lí của IMiật íiiáo
dược tập Iruno trone l am tạnu tiồm Kinh tạiiíì (clii lại nhữna lời tliLiNốt pháp cua
Phạt \ à một số dệ tử). Luận lạnsi (Iihừníi lời bàn luận \ ề kinh sách nlià Phật) \ à
[.uật lạiiíi (lời l^hật dạ\ vè íiiứi luật và ntihi thức sinh hoạt của chúna tănti). Níỉoài
ra. Phật oiáo rất coi trọna ba ncỏi Tam bảo là Phạl (naưừi eiác IIRỘ). Pháp (chân lý
đã dược Iiíiộ ra. cốt tuy của đạo Phật) và l ăna (nhừno nuười xuất oia lu hành và
truyền bá Phật aiáo).
Xu thế phát triên cua Phật aiáo khôim dừna lại trona phạm \ i Ấn ỉ)ộ nià tầm
anh hirơiiỉi của nỏ dần mơ rộna sanu các nước láiiu Hiềnu và inộl số vùnu lân cận.
rỏiiíi phái riêu thừa phát triển về phía Nam. gọi là ỉ^liật giáo Nam tru\cn ha\- Phật
aiáo Pali. từ trunu tâm Tích Lan (đào Sư-ri Lan-ca). lan rộne ra các nước vùne
Dỏne Nam Á như Mién i)iện, I hái Lan. Lào. Cam-pu-chia rỏnỉỉ phái Đại thừa
phát IrÌLMi về phía Bẳc. sọi là Phật 2Ìáo Bắc truvền hay Phật íiiáo Sanskrit. truyền
qua các nước như lYiinc Quôc. Nhật íiàn. rriêu Tiên Có thè nói. ncLi dạo riiièn
Chúa ảnh hưỡim rộnẹ lớn tới các nưức Phirơim rây thi dạo Phậl lại có ảnh hưứna
bao trùm cúc nước phirơns Đônsỉ. trona đó có vùna Đôna Nam A.
Ban thân nội hàm khái niệm Phật eiáo dã chất chứa khá nhièu vấn dè phức
lạp. thêm vào đó là một hệ thốna kinh sách hét sức dồ sộ khiến cho việc nuhiên cứu
mộl cách cặn kẽ. dầv dù \ề Phật íỉiáo \à các vấii dè liên quan tứi đạo Phật là một
cônii \ iệc khôna dê dànii. cân dên nliièu chu\ên luận có tínli cliin èn sâu mới mdne
íiiai qu\èl dược. Trons aiới hạn cua một chươniĩ \ ièt có tính chãt khái luận, chúna
tòi chi cỏ thè Irình hà\ sơ lược \è quá trình Phật 2Ìáo du nhập \à(> Việt Nam. nhắn
Iiiạiih mội sô dặc diêm chinh dô làm CIT sư dôi chiêu, so sánh trona quá trinh nehicn
cứu lru> ện cô IMiặl íiiáo Việt Nam. I rirớc khi chi ra nhừim dặc diêm cua Irin ện cô
IMiậi uiáo. cliúiig tôi tiên liàiih pliâii biệi Pỉiặt có linh cách chinh lliõim \à Pliật

uiáo troim dân uian (là căn côt troim các câu cliuvện cô clanu nuliiêii cứu nia nỉiừnu
tir tưoim. >èu tô Phật uiủo hăt tiặp troiiíi trii\ộn cô clân uian CỈ1U >èu dược ihoál ihai
ùr dó), tiêp dó clìuiiu lôi SO’ bộ liin liièu \ò \êu tò IMiậl iiiáo trone tru\ện cỏ dân iỉian
\a IruNỘii eỏ IMiật uiáo (r Việt Nam.
I ru\ ệii cô Phậl giáo chứa hai \ êu lò là văn hoe \'à tòn íỉiáo. nó có thò là dòi
tưựne níihicMi cứu cua klioa Iiehièn cửu \ ăn học cũiiíi như cua klioa nehicn cứu tòn
iiiáo. I roiiti phạni \ i cua niộl luận án chu\ ên nuành \ ăn học dàn aian. Phật aiáo \ ới
lư cácli là một lòn íziá(i khònii phủi là dối tượim nahièn cứu của luậii án. Tu\ nliiên.
truyệii cò Phật íiiáo Việt Nam su\ cho cims; CŨIIO là sản phâm được thoái thai từ cái
uỗc 1’lìật uiáo Việt Nam nC'n việc tim hiêu Phật eiáo trên nhữim nét cơ han nhất, dù
sơ lirợc cũníi là một sự chuân bị cần thiét trước khi bát tay vào còno việc nuliiC‘11
cửu. Nhận thức dược sự cần thiét dó dồĩìíi ihời tiếp lliii nhừna kết quả nohicn cứu \ c
Phộl tiiáo của các học EÌa di Irưức. chủne tôi sẽ trình bày sư lược về IMiật aiáo Việt
Nam dê có một cái nhìn bao quát, làm cơ sứ cho nhữne nhận tlìửc cũnu như cho sự
đỏi chièu khi cân thict Ironu quá trình imhicn cứu đôi tirợna truvện cô 1’hật íiiáo ư
nhừim phần sau của luận án.
/. /. I. Quá (rình (iu nhập Phíìt giáo vào việt Nam
Khác vứi dạo Ihiên Chúa, dạo Phật di vào đời sốna tinh thần của níiirừi
Việt Nam inột cách hòa binh hơn. tự nauyện hơn. Lúc dầu. nỏ dược các thương
nhân Án I^ộ chứ khôim phải các Iihà truyền íiiáo mane tới. rhco Nsuyễn l.ana thì
nhữníi thưírno <zia dỏ "khôrm phải là nhữiiíỉ nhà tru}ền oiáo. và mục clích của họ
khi dcn \ứ la là dê buôn bán chứ khôns phải là đê truyền dạo. 1'rona thời sian lưu
lại (ìiao Chỉ. họ thừ í^hật. dỏt Irâm. dọc kinh \ à cúna dườna nhừníĩ pháp 1’hật nho
nhô nià họ inano ihco. Níỉirừi Giao Chỉ ta diỉ áp dụnsi nhừiiíi điêu hay \ê canh
Iiôim \ à \ c \ thuậl do họ chỉ bàv. cô nhiên là cũna, tỏ ra mên chuộns tôn ciáo của
liọ. Nhiriiíi nêu hỏi dó cỏ nhữnu nmrời (ỉiao Chỉ ihoo dạo Phật ihì dạo Phật dâ\
CŨIIU inới chi !à nhữiia sinli lioạl tín naưỡnu đơn sơ cua n»irừi cư sĩ. hạn trona
sụ lụim dọc tam qu\. cúiiiỉ dườns IMiậi tháp \à bô thi cho Iiíiưòi ôm dau dỏi khò
ma tliõi. ctiứ chưa co sự học hoi kinh diC'n \ à chẽ dộ lăne sĩ' [ 106. Ir. 25-26].
Mặc dù khônu ihê xác định chính xác ihời diêm Pliậl «iác) du nliập \ào Việt

Nam sonc các ntià nahicn cứu Phậl học dêii ihòim nhâl quan diòm răne Pliật iiiáo cỏ
18
Iiiặl ()• nuíVc ta lừ khá sóin. khoaim itàii Cõnu imu_\cn. Việc lni\ên bá Pliậl uiáo \ an
Việt Nam khôim chi (licn ra ironu niộl ỉioặc Iiiộl \ài lliời cliôni lìia nó là mộl quá
Irinli C(') tính liên tục. kéo dài lìr dâu ('ôim Iiuu>cn tới iliời Ikìc thuộc \à còn liêp tục
troiìii ihời kì phonu kicMi lự chu. Các nhà nehiẽn cứii cũnu ihỏnu nhiìt răim hên cạnli
\iệc cliịu Iiliicu anh hirơno từ Phật íiiáo Í ruiiíi lloa. Phật 2Ìi'u) Việl Nam còn là kcl
qua cua quá Iriiih lrii\C'11 íỉiáo trực tiẽp từ các Iihà sư An ỉ)ò. Diêu nà_\ lièii quan tới
hai hinVníi ihâin nhập cua Pliật 2Ìáo \ào Việt Nam.
I hcd dưàim biên, các nhà sư An ỉ)ộ tới (ìiao Châu dê truvêii dại). lập nC'ii
inột Iruiiii lâm Phậl íiiáo lớii ớ I.LIV Lâu. Các nhà sir nước Iitioài dầu licMi lứi tru\èn
s • ^
dạo ư Cìiao Châu dược sư sách ahi lại oồni cỏ một số tên tuỏi nliư !VIa-ha-kì-\ ực,
Kliàu-dà-la. Mâu Tư. Khinync l'ăim llội. Từ l^uddha dược phiên âin trực tiếp saim
licníi Việt Ihành Bụt.
I heo dưừnu bộ. i^hật íiiáo từ 1’runs Hoa truyền \ ào Việt Nam vứi ba tôim
phái tiây đirực ảnh hirớne rộria hơn ca là 'Hiiềii tôníi. Mật lÒHíi và l ịnh dộ tôna.
I hiên tònu !à tônti phái Phật aiáo do Bô-đè-đạl-nia sãnu lập ra ở rruiiíĩ Quòc vào
dâu ihè kỉ VI. Kinh khai tônu cua lônu này là kinh I.ăns (ìià. đê cao râm thav vì dê
cao Phật. Thiền tiếna Sanskrit là Dihiana naliĩa là "tĩnh tàni“, chủ trươna tập truiia
trí tuệ lự mình suy nshĩ tim ra chân lý. Ị’hép tu này đề cao trí tuệ. sự côns phu tronụ
quá trình tu tập nên chỉ Ihích hợp vứi aiới trí thức. Phái Mật tông dề cao nhừne
phép lu íiân íiiôníi vứi tín ngưỡna thực hành ma thuật cùa naười dân như băt quyêt.
niệm thần chủ. dc đạt tới ciài thoát thành Phật. 1 ịnh dộ tôns chú Irươnu ciùn2 Iha
lực dè siải thoát chúne sinh. Phép tu ĩịnh dộ khá đơn íỉiản. chủ trọnc \'iệc di lễ
chùa, tụne niệm danh hiệu Phật A-di-đà. Mục đích tu tập là đạt tới cõi Niết-bàn. tức
là lĩiicMi Cực lạc nơi Phật A-di-dà niiự. Chính vì phép tu dơn aiàn. dễ thực hành nC'11
Tịnh dộ tnr thành tòna phái phò biên nhât. dưực coi là dạo í^hậl cua naưừi bình dân.
Do anh liươna cua Phật eiáo từ 1 ruii2 Quôc. từ Buddha lúc nàv dirực phicMi âm theo
licne ỉ lán chu\ ên thành Phật dà hay Phậí.

Toin lại. thừi diêm Dạo Phật du nhập \ ào Việt Nam là \ ủo khoaiiii dàu CÒI12
nuu\èn. NíiiU tir cuỏi thô ki 11. \ùni> 1 u\ 1 âu (Thuận Thành. í^ãc Ninh) dã trơ
ihành một Iruna lâni Phật uiád lớn cua nước la. Chinh \ ì sư dụiie nhĩrno phươna
pliáp ihinêl phục, dân dụ dê tru>ên há cùnu \ ó'i \ iệc uiáo 1\ cua Phật 2Ìáo khỏne
dôi klián« \x'ri lín neiũrníi ban dịa nên ỈMiật 2Ìá() dưọc neiròi dán Việt Nam ihu nhận
\a Ịihạni \ i aiili hưiíníi cua no nuà\ cane (.lirọc Iinr rộiiii. I hậm chi. dã có lúc nó
duợc coi là quốc uiáo cua Việl Nam (thỏi l,\' - Trằn), iìonu dời sốiiu tinh than cua
Iiíiiroi Viộl Nani ihì ■‘dạo iMiật ihàn liiict dốn nỗi dưonu như một nuưòi Việl Niim
nêu khònu ihco niộl lôii ui;'u) nào khác tliì ầt là ihco dạo 1’liậl hoặc clií ít la có cani
linh \ới dạo Phật” I 176. tr. 248|. 1 hcH) tliònu kê cua Trunu ưoim (ìiáo hội i’hật uiád
Việt Nam Iiăni 1997 thì có 7 triệu lín dỏ qu> >. 33.066 l ăng ni 1198. tr. 1 |. Nliữne
con sò thôim kê chinh \ác vè sò lirợne l^hật tư ư Việt Nam cho lới na\’ vần chưa
thốim nhất, thậm chí có sự \ciih lệch rất lóìi siừa kết quả lỉiốnỉi kê cua các tò chức
khác nliau. sonti sô liệu mà chúiiii tòi dẫn ra ư tròn cũiiíi phâii nào cho thày anh
hinrne cua IMiật tiiáo Iroim dời sôiie lòn íỉiáo cua noirừi dân Việt Nam là râl kVn.
I.I.2. M ột sô đặc cíiêm chính của Phật ỊỊÌáo Việt Nam
Dặc diêiii cua Phật iiiáo Việt Nam được tác siá 1 rân Naọc 1 hèm tôim hợp lại
inộl cách Urưns dôi hệ thôníi. rõ ràim tronu Cơ sơ văn lìỏa Việt Nam \ứi bôn dặc
tiiêiii chính là tinh tỏníĩ hợp, khuynh hirớiỉẹ thiên vẻ nữ lính, lính linh hoạt, sự cai
hiên linh hoạt trên cơ sư tỏng hợp đạo Phật với í1ạo ỏng bờ (th('f củníỊ tỏ tiên) Ị176.
ir. 248-255]. Nhừna đặc điẻm nàv tuv chưa đirực các nhà imhiên cứu Phật học như
Niiuvễn 'lai Ihir. Minh Chi jl86J. Níiuycn Duv Minh [73J đặt thành niộl mục
nahiên cứu riêne biệt sons nó đã dược nói tói trone quá trình các tác íiiả này nshiên
cứu \ồ lịch sứ và tư lườim Phật eiáo Việt Nam.
Nét chunc cùa bốn đặc điốm mà 'ĩrần Ngọc 1'hèm đưa ra là cả bốn dặc diểm
nàv cùne hưứne tứi việc xác thực sự khác biệt của Phật GÌáo Việt Nam dựa trên
nhừnu dặc trirne về tir duy, tín níiirỡiiíi của cư dàn lúa nước, nói cách khác là
chúnii hưứrm tới khãnu dinh tính hân dịa của Phật eiáo Việt Nam. ['ính ban dịa. do
C' c* w ■ • cr '
\ậy. là một thuộc tính có tính chất hao Irùni. một dặc đicm dặc trưnti đê nhận diện

Phật uiáo phái sinh ở các nước so \ tVi cái izốc của nó là Phật aiáo Ản Độ.
Troim đó. đặc diêm thử nhấl bao sồm sự tònc hợp \-ới các tín naưỡníi truyền
thốiiR. tônu hợp íiiữa các tôns phái Phậl oiáo \ à tôn2 hợp với các tôn aiáo khác ;
dặc diêm ihử hai là kcl qua cùa sự duim hợp Phật 2Ìáo \ à dạo Mầu cua cư dàn nônu
Iiíihiệp; dặc diêm thử ba là sự két họp tiiữa Phật siáo \ ói tin neirờnỉi ihờ cúnc lô tiên
cua níiưòi Việi. Ịía dặc diêm nà% là hiêu hiện cụ thè cua sự hỗn dunu eiừa Phật 2Ìáo
\ói tin naưỡne han dịa \ à \ (Vi các lòn uiáo khác. Dặc diC'in thứ ha thè hiện sự liếp
nhận cua dại bộ phận nhân dân dổi \ ơi l^hật eiáo thci> \u thế cai biến nó ilicci nhu
20