Nghiên cứu tác dụng tăng cường chức năng sinh dục của viên nang mềm ama công trên chuột thực nghiệm

BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI




ĐẶNG THỊ VÂN ANH
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG TĂNG
CƯỜNG CHỨC NĂNG SINH DỤC CỦA
VIÊN NANG MỀM AMA CÔNG TRÊN
CHUỘT THỰC NGHIỆM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƯỢC SĨ

HÀ NỘI – 2013




BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI


ĐẶNG THỊ VÂN ANH
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG TĂNG
CƯỜNG CHỨC NĂNG SINH DỤC CỦA
VIÊN NANG MỀM AMA CÔNG TRÊN
CHUỘT THỰC NGHIỆM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƯỢC SĨ

Người hướng dẫn:
1. PGS.TS. Đào Thị Vui
2. DS. Nguyễn Bích Tường Trân
Nơi thực hiện:
Bộ môn Dược lực
HÀ NỘI – 2013
i


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận này tôi luôn nhận được sự quan tâm,
giúp đỡ, động viên rất nhiều từ thầy cô, gia đình và bạn bè. Để bày tỏ lòng
biết ơn của mình:
Tôi xin gửi cảm ơn chân thành tới TS. Dương Thị Ly Hương, người đã tận
tình dìu dắt và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu cũng như hoàn
thành khóa luận này.
Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.
TS. Đào Thị Vui, người đã quan tâm, giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện và
hoàn thành khóa luận này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến DS. Nguyễn Bích Tường Trân, đã giúp đỡ
tôi trong quá trình nghiên cứu.
Tôi xin cảm ơn tới các thầy cô giáo, các anh chị kỹ thuật viên bộ môn Dược
lực đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi thực hiện khóa luận.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ban giám hiệu nhà trường cùng toàn
thể thầy cô giáo trường Đại học Dược Hà nội đã luôn tạo điều kiện tốt nhất
cho tôi trong quá trình học tập suốt 5 năm qua.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân và bạn bè thân
yêu đã luôn quan tâm ủng hộ động viên, khích lệ tôi trong quá trình học tập
cũng như thực hiện khóa luận này.

Hà nội, ngày 20 tháng 05 năm 2013
Sinh viên

Đặng Thị Vân Anh
ii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN i
MỤC LỤC ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT iv
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU v
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ ĐỒ THỊ vi
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3
1.1. NGUỒN GỐC, VAI TRÒ CỦA ADROGEN; HÀNH VI TÌNH DỤC
Ở CHUỘT THỰC NGHIỆM VÀ VÀI NÉT VỀ RỐI LOẠN CHỨC
NĂNG SINH DỤC NAM 3
1.1.1. Nguồn gốc, vai trò của androgen đối với hành vi tình dục. 3
1.1.1.1 Nguồn gốc 3
1.1.1.2 Vai trò của androgen đối với hành vi tình dục 4
1.1.2. Vài nét về rối loạn chức năng sinh dục nam 6
1.1.3. Hành vi tình dục ở chuột thực nghiệm 7
1.2. TỔNG QUAN VỀ BÀI THUỐC AMA CÔNG 10
1.2.1. Lịch sử bài thuốc 10
1.2.2. Đặc điểm thực vật 11
1.2.3. Phân bố và thu hái 12
1.2.4. Thành phần hóa học 13
1.2.5. Tác dụng dược lý và công dụng 13
1.2.5.1 Công dụng dân gian 13

1.2.5.2 Tác dụng và độc tính 13


iii


CHƯƠNG 2: NGUYÊN LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU 17
2.1. NGUYÊN LIỆU VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 17
2.1.1. Nguyên liệu 17
2.1.2. Đối tượng 18
2.1.3. Thuốc và hóa chất 18
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 19
2.3. XỬ LÝ KẾT QUẢ 24
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ 25
3.1. TÁC DỤNG TRÊN CHỨC NĂNG SINH DỤC THÔNG QUA
HÀNH VI GIAO CẤU 25
3.1.1. Kết quả hoàn thành test hành vi giao cấu 25
3.1.2. Tác dụng của bài thuốc lên hành vi giao cấu của chuột 26
3.2. TÁC DỤNG CỦA THUỐC LÊN NỒNG ĐỘ TESTOSTERON
MÁU 30
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 31
4.1. Về bài thuốc Ama Công 31
4.2. Về mô hình nghiên cứu 32
4.3. Về kết quả nghiên cứu 33
4.4. Về liều Ama Công 35
KẾT LUẬN 37
KIẾN NGHỊ 38
TÀI LIỆU THAM KHẢO I
iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT
DHT : Dihydrotestosteron
EL : Ejaculation latency (thời gian đạt đến xuất tinh)
FSH : Follicle – Stimulating Hormon
GnRH : Gonadotropin- Releasing Hormon
IF : Intromission Frequency (số lần thâm nhập âm đạo)
III : Inter Intromision Interval
(thời gian giữa các lần thâm nhập)
IL : Intromission Latency
(thời gian đạt đến thâm nhập âm đạo)
LH : Luteinising Hormon
MF : Mounting Frequency (số lần tiếp cận)
ML : Mounting latency (thời gian đạt đến tiếp cận)
PEI : Post Ejaculation Interval (thời gian sau xuất tinh)
UT : Uống thuốc

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Nội dung bảng Trang

Bảng 3.1. Khả năng hoàn thành test hành vi giao cấu của chuột
theo các đợt ghép cặp

25
Bảng 3.2. Số chuột hoàn thành các test hành vi giao cấu 26

Bảng 3.3. Tác dụng của bài thuốc lên các chỉ số ML và IL 27
Bảng 3.4. Tác dụng của bài thuốc lên các chỉ số IF và EL 28
Bảng 3.5. Tác dụng của bài thuốc lên các chỉ số PEI và III 29
Biểu đồ 3.6. Sự thay đổi của testosteron máu dưới tác dụng của
Ama Công liều 20,63mg/kg và 41,25mg/kg trong nghiên cứu
hành vi giao cấu ở chuột cống đực

30









vii


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ ĐỒ THỊ




Nội dung hình Trang
Hình 1.1. Cấu trúc phân tử testosteron
3
Hình 1.2. Sơ đồ quá trình hình thành testosteron trong cơ thể
4

Hình 1.3. Các giai đoạn của hành vi giao cấu của chuột đực dẫn
đến sự thâm nhập vào âm đạo chuột cái (intromission)
8
Hình 1.4. Các giai đoạn của hành vi giao cấu của chuột đực dẫn
đến sự xuất tinh sau vài lần thâm nhập vào âm đạo chuột cái
9
Hình 1.5. Các nguyên liệu và dược liệu trong bài thuốc Ama
Công
12
Hình 2.1. Viên nang mềm Ama Công
17
Hình 2.2. Diễn biến hành vi tình dục của chuột đực
21
Hình 2.3. Sơ đồ nghiên cứu hành vi tình d
ục ở chuột cống trắng
22
1


ĐẶT VẤN ĐỀ
Xã hội càng phát triển, chất lượng cuộc sống ngày càng được cải thiện thì
con người có xu hướng quan tâm nhiều hơn về chất lượng đời sống tình dục,
không chỉ dừng lại ở mục đích duy trì nòi giống mà còn đóng vai trò quan
trọng trong đời sống tinh thần của các cặp vợ chồng. Tuy nhiên, ở nam giới sự
giảm rõ nồng độ testosteron theo tuổi là một trong những nguyên nhân dẫn
đến các bệnh lý rối loạn tình dục. Việc giảm testosteron theo tuổi không
những gây suy giảm hành vi tình dục mà còn dẫn đến một loat các nguy cơ
kèm theo như giảm mật độ xương và loãng xương, giảm khối lượng cơ và sức
mạnh của cơ, béo phì và các rối loạn chuyển hóa, tai biến tim mạch, thay đổi
nhận thức, cảm xúc…[1], [21], [22], [23].

Suy sinh dục nam không chỉ ảnh hưởng đến vấn đề tình dục mà còn tác
động tiêu cực đến tinh thần, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và hạnh
phúc gia đình. Vì vậy, ngày càng có nhiều nghiên cứu đi sâu vào các chế
phẩm có tác dụng cải thiện khả năng tình dục ở nam giới.
Điều trị suy sinh dục hiện nay, ngoài các testosteron có nguồn gốc sinh
học hoặc tổng hợp, nhiều nhà khoa học còn hướng tới “testosteron” có nguồn
gốc thực vật. Theo y học cổ truyền, các vị thuốc được ứng dụng để điều trị
các bệnh lý suy sinh dục nam như nhân sâm, cá ngựa, nhục thung dung, đỗ
trọng, tục đoạn…[2]. Gần đây, bài thuốc gia truyền của cụ Ama Công, già
làng - dũng sĩ săn voi số 1 Tây Nguyên với các công dụng dân gian là có hiệu
quả trong việc bồi bổ cơ thể, bổ thận tráng dương, tăng cường sinh lực cũng
đang được các nhà khoa học quan tâm.
2


Với mong muốn kế thừa và phát huy bài thuốc có giá trị đó, các nghiên
cứu về thành phần hóa học, tác dụng dược lý và bào chế chế phẩm viên nang
mềm Ama Công đã và đang được tiến hành.
Để ứng dụng khoa học dược lý vào việc góp phần nghiên cứu sâu hơn về
tính hướng sinh dục của bài thuốc Ama Công và làm tiền đề cho những ứng
dụng trên lâm sàng, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu tác dụng tăng
cường chức năng sinh dục của viên nang mềm Ama Công trên chuột thực
nghiệm” với 2 mục tiêu sau đây:
1. Đánh giá tác dụng của bài thuốc Ama Công trên hành vi tình dục của
chuột thực nghiệm.
2. Đánh giá tác dụng của bài thuốc Ama Công trên nồng độ testosteron máu
ở chuột thực nghiệm.

3



CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. Nguồn gốc, vai trò của androgen; hành vi tình dục ở chuột thực
nghiệm và vài nét về rối loạn chức năng sinh dục nam
1.1 .1. Nguồn gốc, vai trò của androgen đối với hành vi tình dục
1.1.1.1. Nguồn gốc
Adrogen là những hormone steroid, có tác dụng kích thích hoặc kiểm soát
sự phát triển và duy trì các đặc tính nam thứ phát của động vật có xương sống.
Adrogen chính và được biết đến nhiều nhất là testosteron.

Hình 1.1. Cấu trúc phân tử testosteron
Trong cơ thể, testosteron được bài tiết chủ yếu từ tế bào Leydig của tinh
hoàn (95%). Ngoài ra, một phần nhỏ testosteron còn được bài tiết ở những nơi
ngoài tinh hoàn như vỏ thượng thận (4%), buồng trứng, nhau thai… Ở nữ,
testosteron được tổng hợp, bài tiết từ hoàng thể và vỏ thượng thận.
Dưới tác động của vỏ não, vùng dưới đồi sản xuất ra hormone GnRH.
Hormone này kích thích thùy trước tuyến yên sản xuất ra LH và FSH. Cả hai
loại hormone này được đổ vào máu rồi đi đến tinh hoàn và phát huy tác dụng.
4


Tại tinh hoàn, LH tác động đến các tế bào Leydig, kích thích tế bào này sản

xuất testosteron. Cùng với testosteron, FSH kích thích tế bào Sertoli sản xuất
ra tinh trùng. Tế bào Sertoli là những tế bào nằm bên trong các ống sinh tinh
của tinh hoàn. Sau khi được sản xuất, testosteron được đưa vào máu và theo
vòng tuần hoàn đến tất cả các mô và cơ quan trong cơ thể để phát huy tác
dụng, còn tinh trùng sẽ được đưa đến dự trữ và trưởng thành ở mào tinh hoàn
và được đẩy ra ngoài khi phóng tinh [8].

Hình 1.2. Sơ đồ quá trình hình thành testosteron trong cơ thể
1.1.1.2. Vai trò của androgen đối với hành vi tình dục
Vùng dưới đồi
GnRH
Tuyến yên
LH FSH
Tế bào Leydig /
tinh hoàn
Testosteron
Tế bào Sertoli / ống
sinh tinh của tinh hoàn
Tinh trùng
5


Đối với con người, hoạt động tình dục là không thể thiếu trong cuộc sống.
Mục đích của hoạt động tình dục không đơn giản chỉ là sinh sản, duy trì nòi
giống mà nó còn có giá trị trong việc đem lại sự cân bằng về thể chất, tinh
thần và hạnh phúc cho con người. Nghiên cứu về hành vi tình dục trước hết
được quan tâm bởi các nhà tâm - sinh lý học, để tìm hiểu và phân tích cơ chế
sinh lý phức tạp của các yếu tố thần kinh - nội tiết tham gia điều khiển hành
vi. Phân tích từng hành vi và các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi cũng là mối
quan tâm của các nhà khoa học hành vi. Bởi hành vi tình dục rất khác nhau

giữa các cá thể và các loài động vật, nên nghiên cứu hành vi tình dục còn hấp
dẫn cả các nhà di truyền học. Trong lĩnh vực dược lý, nghiên cứu ảnh hưởng
của thuốc lên hành vi tình dục ở động vật thực nghiệm còn cho phép đánh giá
tác dụng hướng sinh dục của thuốc [17], [18], [21], [32].
Hành vi tình dục của hầu hết các loại động vật đực có xương sống đều phụ
thuộc vào testosteron, một hormon được bài tiết từ tế bào Leydig của tinh
hoàn và được chuyển hóa tại tế bào đích thành estrogen (E
2
) nhờ enzym
aromatase hoặc dihydrotestosteron (DHT) nhờ enzym 5-reductase. Sau khi
thiến vài ngày, khả năng giao cấu của chuột giảm dần và duy trì trong vài
tuần. Bổ sung testosteron trong từ 5 đến 10 ngày là cần thiết để hồi phục khả
năng giao cấu của chuột [25].
Nhiều nghiên cứu trên nam giới cho thấy việc dừng bổ sung testosteron ngoại
sinh cho những người bị suy sinh dục hoặc bị thiến đều gây ra sự giảm nhanh,
giảm rõ hứng thú và hoạt động tình dục, mà những điều này được hồi phục trở
lại sau vài tuần dùng liệu pháp hormon thay thế. Một nghiên cứu trên những
người suy sinh dục tiên phát và thứ phát đã chỉ ra rằng việc điều trị lâu dài
bằng testosteron đã tỏ ra có hiệu quả hơn trong việc làm tăng hoạt động tình
dục, tăng cảm hứng tình dục và tăng suy nghĩ về tình dục ở những người suy
6


sinh dục thứ phát. Ở trẻ nam đang lớn, nồng độ testosteron tự do tỷ lệ thuận
với số lần nghĩ về hoạt động tình dục và việc đo nồng độ testosteron trong
nước bọt hàng tháng có thể dự đoán được sự khởi đầu và tốc độ hoạt động
tình dục. Ở nam giới lớn tuổi, có sự khác nhau rất lớn về nồng độ testosteron
máu giữa các cá thể mà sự khác nhau này dường như không ảnh hưởng nhiều
tới sự ham muốn và hoạt động tình dục giữa các cá thể. Người ta cho rằng
nồng độ testosteron cần thiết để tạo ra ham muốn và hoạt động tình dục ở nam

giới lớn tuổi dường như thấp hơn nồng độ testosteron bình thường trong tuần
hoàn [19], [27], [32]. Như vậy, androgen đóng vai trò trong việc hoạt hóa,
thực hiện hành vi và cần thiết để duy trì các phản xạ sinh dục ngoài giao cấu.
1.1.2. Vài nét về rối loạn chức năng sinh dục nam
Adrogen và chức năng tình dục có mối quan hệ mật thiết. Trong thời kỳ
dậy thì, sự phát triển và hoạt động của tinh hoàn, quá trình sản sinh tinh trùng,
các tuyến phụ thuộc, các đặc tính sinh dục thứ phát như hệ thống cơ xương,
ham muốn tình dục phụ thuộc rất nhiều vào tác động của androgen. Những
em bé nào từ nhỏ đã cắt tinh hoàn, sau khi trưởng thành cơ quan sinh dục phụ
đều không thể phát triển và không thể có khả năng sinh dục, những người
trưởng thành đã phát triển hoàn toàn, sau khi cắt bỏ tinh hoàn, nhu cầu tình
dục cũng chịu ảnh hưởng rõ ràng. Hoặc sự suy giảm nồng độ testosteron theo
tuổi cũng làm giảm khả năng tình dục theo thời gian. Ngoài ra, testosteron có
tác động tâm lý quan trọng. Người ta thấy có mối liên quan mật thiết giữa
nồng độ androgen với hoạt động tinh thần, trạng thái tâm thần và sự tự tin.
Giảm androgen thường đi kèm với giảm hứng thú và động cơ trong cuộc
sống, trầm cảm, giảm ham muốn và hoạt động tình dục.
7


Điều này cho thấy các thuốc có tác dụng androgen phần nào có tác dụng
duy trì chức năng và cấu trúc của cơ quan sinh dục và tuyến phụ thuộc, cũng
như cải thiện chức năng tình dục ở nam giới.
Rối loạn tình dục ở nam giới có 5 biểu hiện khác nhau:
 Rối loạn cương: còn gọi là bất lực, liệt dương, rối loạn cương dương, là
tình trạng dương vật cương không đạt khi giao hợp.
 Rối loạn xuất tinh: thường gặp nhất là xuất tinh sớm.
 Rối loạn cực khoái: nam giới giao hợp không có khoái cảm hay khi có
khoái cảm lại bị đau.
 Rối loạn ham muốn: thường gặp là tình trạng không có ham muốn tình

dục.
 Rối loạn kích thích tình dục.
Y học cổ truyền thường dùng từ “yếu sinh lý” để chỉ những người bị rối
loạn cương, xuất tinh sớm, mất ham muốn tình dục hay vô sinh.
Là một bệnh mang tính xã hội, tuy không nguy cấp đến tính mạng, nhưng
rối loạn tình dục để dần ảnh hưởng đến đời sống tinh thần con người. Trong
phương hướng chiến lược về dân số toàn cầu hiện nay. Người ta rất coi trọng
sự cân bằng giữa việc kế hoạch hóa gia đình để giảm dân số với việc chăm
sóc sức khỏe sinh sản cho cộng đồng.
1.1.3. Hành vi tình dục ở chuột thực nghiệm
Hành vi tình dục là một chuỗi các hoạt động diễn ra một cách có trật tự
khi cá thể đực gặp cá thể cái. Đây là một hoạt động vừa có tính bản năng, vừa
có tính xã hội, giúp duy trì nòi giống của cả một loài sinh vật. Có rất nhiều
yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tình dục, trong đó phải kể đến các yếu tố thần
kinh, nội tiết, xã hội, môi trường, cá thể (gen) và cần có cấu tạo bình thường
về giải phẫu [17], [18], [21].
8


Chuột cống đực thường bắt đầu hoạt động tình dục bằng cách khám phá
mặt và vùng quanh hậu môn của con cái. Cả 2 con đều có thể phát ra những
sóng siêu âm 50kHz qua lại để kích thích lẫn nhau. Hành vi tình dục ở chuột
cống đực được đặc trưng bởi các hoạt động sau: [12], [20]
 Mounting (tiếp cận)
Thường được thực hiện vào thời điểm đầu của loạt giao cấu. Khi chuột
đực tiếp cận chuột cái từ phía sau, trèo lên lưng chuột cái và đẩy nhanh, nông
khung chậu về phía chuột cái với tần số 19-23 Hz trong 30ms, sau đó con đực
rời khỏi con cái và liếm cơ quan sinh dục [17], [20]. Trong quá trình tiếp cận
của con đực, con cái thường có tư thế ưỡn lưng. Nếu không, chứng tỏ con cái
chưa có kinh nghiệm tình dục, cần được thay thế bằng con cái khác. Những

con đực tiếp cận với con cái ở tư thế không đúng (ở đầu, sườn …) sẽ không
được tính. Như vậy, dấu hiệu để nhận biết hành vi này là diễn ra sớm và hoạt
động đẩy khung chậu của chuột đực về phía âm đạo chuột cái diễn ra nhẹ,
nông, ngắn.
 Intromission (thâm nhập vào trong âm đạo)
Trong quá trình tiếp cận, nếu con đực tìm thấy âm đạo của con cái, nó sẽ
bất ngờ đẩy khung chậu sâu hơn và đút dương vật vào âm đạo trong vòng
200-300ms. Sau đó, con đực ngừng đẩy khung chậu, rút nhanh khỏi con cái
và luôn luôn liếm dương vật. Con đực không khi nào tiếp cận trở lại ngay sau
khi thâm nhập [17], [20]. Như vậy, dấu hiệu để nhận biết hành vi thâm nhập
âm đạo là hoạt động đẩy khung chậu của chuột đực về phía âm đạo của chuột
cái diễn ra mạnh hơn, sâu hơn và kéo dài hơn hành vi tiếp cận.
 Ejaculation (xuất tinh).
9


Sau vài lần thâm nhập vào âm đạo con đực sẽ xuất tinh. Xuất tinh được
đặc trưng bởi sự đẩy khung chậu sâu và dài hơn (750-2000ms) và rời khỏi con
cái chậm hơn. Sau khi thâm nhập âm đạo, con đực vẫn còn ở trên lưng con cái
trong vòng 1-3s [17], [20], [25]. Xuất tinh là kết quả của sự co bóp nhịp
nhàng của cơ ngồi hang ở gốc dương vật, cơ thắt hậu môn và vùng bụng sau.
Như vậy, hành vi xuất tinh được dễ dàng nhận biết bởi thời gian diễn ra chậm
và kéo dài hơn, sau khi xuất tinh, con đực vẫn ở trên lưng con cái 1-3s mới
chịu rời xuống.
 Khoảng cách sau xuất tinh (post ejaculatory interval-PEI)
Sau khi xuất tinh, con cái sẽ dịch chuyển khỏi con đực, con đực liếm
dương vật và nghỉ từ 4-10 phút trước khi bắt đầu loạt giao cấu mới. Trong
khoảng 50-75% thời gian đầu của PEI, con đực thường không thể giao cấu
được; trong 25% thời gian cuối, con đực có thể phục hồi khả năng giao cấu
nếu được thay con cái mới hay có kích thích đau nhẹ. Sau 7-8 lần xuất tinh,

con đực sẽ đạt cảm giác thỏa mãn và không giao cấu lại trong vòng 1-3 ngày.
PEI trên 90 phút chứng tỏ chuột đã kiệt sức về mặt tình dục và hành vi tình
dục sẽ giảm trong 2 tuần. Do đó, để sử dụng chuột đực thường xuyên, test
hành vi tình dục nên kết thúc ngay sau khi có PEI đầu tiên.
10



Hình 1.3. Các giai đoạn của hành vi giao cấu của chuột đực dẫn đến sự
thâm nhập vào âm đạo chuột cái (intromission): chuột đực (A) tiến gần
chuột cái; (B) tiếp cận chuột cái từ phía hông (nhảy, leo, trèo); (C) đẩy nhanh,
nông khung chậu về phía chuột cái trước khi thâm nhập vào âm đạo chuột cái;
(D) đẩy mạnh 1 hay cả 2 chân sau về phía chuột cái ngay sau khi thâm nhập
âm đạo; (E) rút khỏi chuột cái sau lần thâm nhập ngắn; (F) liếm vùng sinh
dục. [12], [20]
11




Hình 1.4. Các giai đoạn của hành vi giao cấu của chuột đực dẫn đến sự
xuất tinh sau vài lần thâm nhập vào âm đạo chuột cái: chuột đực (A) tiến
gần chuột cái; (B) tiếp cận chuột cái từ phía hông (nhảy, leo, trèo); (C) đẩy
nhanh, nông khung chậu về phía chuột cái trước khi thâm nhập vào âm đạo
chuột cái; (D) thâm nhập vào âm đạo và không rút ngay khỏi chuột cái mà
gập mạnh cơ bụng và đẩy chân nhẹ; (E) nghỉ 1 thời gian ngắn trên lưng chuột
cái; (F) rời khỏi con cái hay chậm rãi đứng dậy [12], [20].
1.2. Tổng quan về bài thuốc Ama Công
1.2.1. Lịch sử bài thuốc
Ama Công có tên thật là Y Prông Êban, sinh năm 1917, người dân tộc

M’nông. Sự may mắn đã đưa ông đến với bài thuốc kỳ lạ này, và cùng với sự
tìm hiểu nghiên cứu của mình, ông đã cho ra đời bài thuốc mang chính tên mình
– Ama Công, với công dụng chính là bồi bổ cơ thể, trị đau lưng nhức mỏi, bổ
thận tráng dương, tăng cường sinh lực.
12


Việc định danh cây thuốc, nghiên cứu chứng minh tác dụng, nhân giống phát
triển trồng trọt, bảo tồn, là nguyện vọng của nhân dân và chính quyền địa
phương.
Vì vậy, ngày 20/02/2005, cụ Ama Công đã đồng ý hợp tác với BS Hồ Việt
Sang trong nghiên cứu khoa học bài thuốc có giá trị này để phục vụ lợi ích cộng
đồng.
Ngày 30/4/2005, cụ Ama Công đã truyền thụ bài thuốc và các nội dung cần
kế thừa cho BS Hồ Việt Sang, kể cả việc vào rừng hái thuốc, chỉ dẫn cụ thể từng
cây thuốc, cách sử dụng, …
Hội Đông y Đăk Lăk, Sở Khoa học công nghệ, Khoa dược – Đại học Y
Dược Tp. Hồ Chí Minh, Khoa dược và trường Đại học Y khoa Huế, các viện
Hóa học, Sinh học, … bước vào nghiên cứu khoa học bài thuốc và bước đầu đã
có những kết quả có ý nghĩa [2], [3].
1.2.2. Đặc điểm thực vật
Bài thuốc của cụ Ama Công gồm có 3 loại dược liệu đã được phơi khô,
được ký hiệu: dược liệu L, D và T và được phối hợp theo một tỉ lệ nhất định.
Dược liệu L (bộ phận dùng là lá) được người M’nông gọi tên là Tom
Ngleng, dược liệu D (bộ phận dùng là thân rễ) có tên là Nam Dong, dược liệu
T (bộ phận dùng là thân) có tên là Tom Trong Nenso.
Tom Ngleng (L) là lá một loài đã xác định thuộc chi Micromelum,
Rutaceace.
Nam Dong (D) là thân rễ một loài đã xác định thuộc chi Smilax,
Smilacaceace.

Tom Trong Nenso (T) là thân một loài đã xác định thuộc chi Urceola,
Apocynaceae [3], [15].
13





Hình 1.5. Các nguyên liệu và dược liệu trong bài thuốc Ama Công
1.2.3. Phân bố và thu hái
Cả 3 cây mang dược liệu sống ở vùng đất đỏ bazan, khí hậu nhiệt đới có 2
mùa mưa và mùa khô rõ rệt, nhiệt độ trung bình 20-25
o
C, lượng mưa trung
bình 1.800-2.000 mm
3
/năm.
Cây mang dược liệu L và D sống tốt trong những khu rừng thưa, bằng
phẳng; còn cây mang dược liệu T chỉ gặp ở ven rừng già có nhiều cây gỗ to
và có nhiều loại dây leo khác [3], [15].
1.2.4. Thành phần hóa học
- Tom Ngleng chứa tinh dầu (1,1%), triterpenoid, flavonoid, polyphenol,
tannin, saponin, acid hữu, hợp chất polyuronic và acid isoferulic.
- Nam Dong chứa triterpenoid, alcaloid, antraglycosid, tannin, flavonoid,
14


polyphenol, saponin và acid hữu cơ.
- Tom Trong Nenso chứa triterpenoid, alcaloid, flavonoid, polyphenol, tannin,
saponin, hợp chất phytosterol và các acid hữu cơ [3], [15].

1.2.5. Tác dụng dược lý và công dụng
1.2.5.1. Công dụng dân gian
- Tác dụng của Ama Công đã được nghiên cứu và kiểm nghiệm qua nhiều người
sử dụng:
 Bổ thận, tráng dương.
 Tăng cường sức khỏe, bồi bổ cơ thể, tăng sức dẻo dai.
 Chữa viêm khớp, đau khớp, đau lưng, đau cột sống, đau dây thần kinh.
 Đi tiểu đêm, xuất tinh sớm.
 Ngủ không sâu giấc, giúp đầu óc tỉnh táo.
 Có tác dụng tốt đối với người bị bệnh đau nửa đầu.
 Giúp thận đào thải một lượng lớn acid uric ra khỏi cơ thể, hỗ trợ điều trị
bệnh gout.
Cách dùng: thuốc có thể ngâm rượu hoặc sắc uống.
Liều dùng: một thang thuốc ngâm với 6 lít rượu, ngâm 1 tuần có thể dùng
được, mỗi ngày uống 2 ly nhỏ trước mỗi bữa ăn. Một thang chia làm 4 lần
sắc, tỉ lệ 4 lít nước lấy còn 1 lít uống hàng ngày [3], [15].
1.2.5.2 Tác dụng và độc tính
 Độc tính cấp, độc tính bán trường diễn:
Độc tính cấp đường uống trên chuột nhắt không thể hiện ở liều 3,75g
cao thuốc Ama Công/kg (liều tối đa cho bằng đường uống) trong 72 giờ
đầu và suốt 2 tuần theo dõi: không có con chuột nào chết hoặc thể hiện
triệu chứng trúng độc.
15


Độc tính bán trường diễn: chuột cho uống cao thuốc Ama Công liều
0,375g/kg/ngày trong suốt 60 ngày liên tục không có con chuột nào chết.
Không quan sát thấy biểu hiện trúng độc hay bệnh lý. Không có thay đổi
đặc biệt nào trong sinh hoạt và hành vi. Khảo sát đại thể và vi học các cơ
quan không thấy có sự thay đổi trong hình thái tim, gan, thận của nhóm

thử so với nhóm chứng.
 Tác dụng tăng lực:
Chuột cho uống cao thuốc Ama Công liều 187,5 hoặc 375 mg/kg có
sự gia tăng thời gian bơi kiệt sức có ý nghĩa thống kê (p < 0,01) so với
chuột đối chứng trên cả hai mô hình thực nghiệm chuột bơi có gia trọng
và bơi trong hồ có dòng chảy điều chỉnh. Kết quả này đã so sánh với
chuột được cho dùng saponin toàn phần nhân sâm với liều 20 mg/kg. Kết
quả cho thấy bài thuốc Ama Công có thể giúp gia tăng sức chịu đựng và
có thể làm thuốc chống mệt mỏi và cải thiện sức chịu đựng thân thể [6].
 Tác động lên nồng độ testosteron huyết, sự phát triển của các cơ quan
sinh dục :
Kết quả một thử nghiệm thăm dò [14]
- Cao thuốc Ama Công ở 2 liều uống 187,5 mg/kg và 375 mg/kg khối
lượng trong 7 ngày hay 14 ngày làm giảm hàm lượng testosteron
trong huyết tương và không làm thay đổi khối lượng cơ thể cũng
như các cơ quan sinh dục của chuột chưa trưởng thành (5 tuần tuổi).
- Cao thuốc Ama Công ở liều uống 375 mg/kg khối lượng trong 14
ngày làm giảm khối lượng các cơ quan sinh dục của chuột trưởng
thành (10 tuần tuổi).
16


- Cao thuốc Ama Công ở liều uống 187,5 mg/kg khối lượng trong 7
ngày làm giảm khối lượng cơ thể của chuột trưởng thành (10 tuần
tuổi), trong khi hàm lượng testosteron trong huyết tương không thay
đổi.
- Thử nghiệm thăm dò cho thấy cao thuốc Ama Công với liều khác
nhau (1/10 và 1/20 Dmax) có tác động khác nhau lên nồng độ
testosteron máu, sự phát triển của các cơ quan sinh dục đối với cả
nhóm chuột chưa trưởng thành và nhóm chuột trưởng thành.

Kết quả thăm dò đã gợi mở thử nghiệm hoạt tính hướng sinh dục tiếp
theo: trên cùng mô hình này với liều thấp hơn và đã tìm được liều có
tác dụng. Kết quả của thử nghiệm đó như sau: [7]
- Cao thuốc Ama Công ở 2 liều uống 37,5 mg/kg và 75 mg/kg khối
lượng chuột nhắt trong 14 ngày không làm thay đổi khối lượng cơ
thể cũng như các cơ quan sinh dục của cả hai cơ địa bình thường và
cơ địa bị suy giảm sinh dục.
- Cao thuốc Ama Công ở 2 liều uống 37,5 mg/kg và 75 mg/kg khối
trọng chuột nhắt trong 14 ngày làm tăng hàm lượng testosteron
trong huyết tương trên cơ địa bình thường.
- Cao thuốc Ama Công ở liều uống 75 mg/kg khối lượng trong 14
ngày làm tăng hàm lượng testosteron trong huyết tương trên cơ địa bị
giảm năng sinh dục.
17


CHƯƠNG 2. NGUYÊN LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Nguyên liệu và đối tượng nghiên cứu
2.1.1. Nguyên liệu




Hình 2.1. Viên nang mềm Ama Công