Ảnh hưởng của hệ thống kiểm soát nội bộ hữu hiệu đến chất lượng hệ thống thông tin kế toán của các doanh nghiệp tại TPHCM

B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH




NGUYN HU BÌNH

Nả ảNG CA H THNG KIM SOÁT NI B HU HIU
N CHT LNG H THNG THÔNG TIN K TOÁN CA
CÁC DOANH NGHIP TI TP. H CHÍ MINH.






LUNăVNăTHCăSăKINHăT






TP. H Chí Minh ậ Nmă2014


B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH

NGUYN HU BÌNH

Nả ảNG CA H THNG KIM SOÁT NI B HU HIU
N CHT LNG H THNG THÔNG TIN K TOÁN CA
CÁC DOANH NGHIP TI TP. H CHÍ MINH.



Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60340301

LUNăVNăTHCăSăKINHăT


NGIăHNG DN KHOA HC:ăPGS.ăTSăVõăVnăNh




TP. H Chí Minh ậ Nmă2014



LIăCAMăOAN


Tôi xin cam đoan, lun vn thc s kinh t ắnể ểng ca h thng kim soát

ni b hu hiỐ đn chỏ ệng h thng thông tin k toán ca các doanh nghip ti
TP. H Cểí Minể” là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các kt qu nghiên cu
trong lun vn là trung thc và cha tng đc công b trong công trình nào khác
trc đây.

Hc viên


Nguyn Hu Bình



MC LC

TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CH VIT TT
DANH MC CÁC BNG
DANH MC HÌNH V,  TH
PHN M U
Chngă1.ăTng quan v các nghiên cu có liên quan 5
1.1. Gii thiu v các nghiên cu có liên quan 5
1.1.1. Nghiên cu v h thng kim soát ni b hu hiu 5
1.1.2. Nghiên cu v nhng yu t nể ểnỂ đn chỏ ệng h thng thông
tin k toán 8
1.1.3. Nghiên cu v mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và
h thng thông tin k toán 9
1.2. ánh giá các nghiên cu và xác đnh hng nghiên cu cho lun vn 11
Chngă2.ăCăs lý thuyt 14

2.1. Tng quan v h thng kim soát ni b và kim soát ni b hu hiu 14
2.1.1. Khái nim 14
2.1.2. Các thành phn và các nguyên tc ca kim soát ni b 17
2.1.3. Nhng hn ch tim tàng ca kim soát ni b 21
2.1.4. Kim soát ni b hu hiu 22
2.2. Cht lng h thng thông tin 24
2.2.1. H thng thông tin 24
2.2.2. Chỏ ệng h thng thông tin 28
2.3. Cht lng h thng thông tin k toán 33
2.3.1. H thng thông tin k toán 33
2.3.2. Chỏ ệng h thng thông tin k toán 37
2.4. Mi quan h gia h thng kim soát ni b và h thng thông tin k toán 39
2.4.1. Phát trin h thng thông tin k toán 39



2.4.2. Vn hành h thng thông tin k toán 41
2.4.3. Kim soáỏ ốỢ đánể Ểiá Ếểỏ ệng h thng thông tin k toán 43
Chngă3.ăPhngăphápănghiênăcu 46
3.1. Khái nim nghiên cu và thang đo 46
3.2. Xây dng gi thuyt và mô hình nghiên cu 47
3.3. Thit k câu hi kho sát 50
3.4. Chn mu 51
3.4.1. XáẾ đnể ỆíẾể ỏểc mu 51
3.4.2. PểnỂ pểáp Ếển mu và thu thp d liu 52
Chngă4.ăKt qu nghiên cu và bàn lun 55
4.1. Kt qu nghiên cu 55
4.1.1. Chun b d liu 55
4.1.2. ánể Ểiá ỏểanỂ đo 55
4.1.2.1. ánể Ểiá đ tin cy ỏểanỂ đo 55

4.1.2.2. ánể Ểiá Ểiá ỏr ỏểanỂ đo 59
4.1.3. Kim tra các gi đnh trong mô hình 66
4.1.4. Kt qu kim đnh gi thuyt nghiên cu 71
4.2. Bàn lun các vn đ có liên quan đn kt qu nghiên cu 73
Chngă5.ăKt lun và Kin ngh 77
5.1. Kt lun 77
5.2. Kin ngh 78
5.2.1. Kin ngh đi vi vic nâng cao tính hu hiu ca h thng kim soát ni
b 78
5.2.2. Kin ngh đi vi viẾ đy mnh ng dng công ngh thông tin 84
5.3. Hn ch và đnh hng nghiên cu trong tng lai 87
TÀI LIU THAM KHO
PH LC






DANH MC CH VIT TT


AICPA
:
American Institute of Certified Public Accountants ậ Hip hi K
toán viên công chng Hoa K
CNTT
:
Công ngh thông tin
COSO

:
Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway
Commission ậ y ban chng gian ln báo cáo tài chính
ERP
:
Enterprise Resource Planning ậ H thng hoch đnh ngun lc
doanh nghip
HTKSNB
:
H thng kim soát ni b
HTTTKT
:
H thng thông tin k toán




DANH MC CÁC BNG

Bng 2.1
Nhng thang đo thc nghim ca cht lng h thng
Bng 4.1
Kt qu phân tích Cronbach’s Alpha cho thang đo khái nim h thng
kim soát ni b hu hiu
Bng 4.2
Kt qu phân tích Cronbach’s Alpha cho thang đo khái nim cht
lng h thng thông tin k toán
Bng 4.3
Kim đnh KMO và Bartlett cho thang đo HTKSNB hu hiu
Bng 4.4

Ma trn nhân t cho thang đo HTKSNB hu hiu
Bng 4.5
Communalities cho thang đo HTKSNB hu hiu
Bng 4.6
Nhân t và phng sai trích cho thang đo HTKSNB hu hiu
Bng 4.7
Kim đnh KMO và Bartlett cho thang đo cht lng HTTTKT
Bng 4.8
Communalities cho thang đo cht lng HTTTKT
Bng 4.9
Nhân t và phng sai trích cho thang đo cht lng HTTTKT
Bng 4.10
Kim đnh phng sai các sai s không đi
Bng 4.11
H s phóng đi phng sai - VIF
Bng 4.12
Bng tóm tt mô hình hi qui
Bng 4.13
Bng ANOVA
Bng 4.14
Bng trng s hi qui





DANH MC HÌNH V,ă TH


Hình 2.1

Các hot đng trong h thng thông tin
Hình 2.2
Vai trò ca h thng thông tin trong kinh doanh
Hình 2.3
Mô hình h thng thông tin thành công
Hình 3.1
Mô hình nghiên cu đnh lng
Hình 4.1
S đ đim un và eigenvalue cho thang đo HTKSNB hu hiu
Hình 4.2
S đ đim un và eigenvalue cho thang đo cht lng HTTTKT
Hình 4.3
 th phân tán gia phn d và giá tr d đoán mô hình
Hình 4.4
Biu đ tn s ca phn d chun hóa
Hình 4.5
Biu đ P-P Plot cho phn d chun hóa
1


PHN M U

1. Tính cp thit caăđ tài
Trong nhng nm tr li đây, vai trò và tm quan trng ca h thng thông tin k toán
đi vi doanh nghip ngày càng đc m rng và nâng cao. H thng thông tin k toán
ngày nay, bên cnh vic thc hin thu thp và x lý d liu tài chính nhm to thông tin
cung cp ch yu cho nhng đi tng bên ngoài và tuân th theo lut đnh, đã tr thành
mt yu t rt quan trng cho s phát trin ca doanh nghip da trên mi quan h cht ch
gia h thng thông tin k toán vi vic qun tr doanh nghip. c bit là khi s phát trin
ca công ngh thông tin ngày càng tác đng mnh m đn đn vic qun tr doanh nghip

nói chung và h thng thông tin k toán nói riêng. Chính vì th, cht lng ca h thng
thông tin k toán đang tr thành mt ch đ đc nhiu nhà khoa hc quan tâm nghiên cu
thi gian gn đây (Al-Hiyari, et al., 2013; Anggadini, 2013; Sačer & Oluić, 2013; Fardinal,
2013; Rapina, 2014). Bi vì, mt h thng thông thông tin k toán có cht lng s góp
phn đm bo cho cht lng thông tin đc to ra t h thng, đm bo s tha mãn ca
ngi dùng h thng t đó dn đn nâng cao hiu qu công vic ca các nhân viên và thành
qu hot đng ca doanh nghip (DeLone & McLean, 1992; Myers, et al., 1997).
Theo s tìm hiu ca tác gi, trong s nhng yu t nh hng đn cht lng h thng
thông tin k toán đã đc nghiên cu, có rt ít các nghiên cu  trong và ngoài nc đánh
giá mt cách đy đ v nh hng ca kim soát ni b đn cht lng h thng thông tin
k toán. Trong khi đó, kim soát ni b ậ mt khái nim ra đi t rt lâu, đã ngày càng tr
nên quen thuc đi vi các doanh nghip. Vai trò ca h thng kim soát ni b ngày càng
đc th hin rõ rt trong vic phát hin, ngn chn các ri ro, sai sót, gian ln,ầ trong h
thng thông tin k toán cng nh trong các hot đng ca doanh nghip, t đó góp phn h
tr vic qun tr doanh nghip. Tuy nhiên, có mt thc t rng, tm quan trng ca h thng
kim soát ni b cha đc nhn thc và quan tâm đúng mc ti các doanh nghip Vit
Nam. T đó dn đn vic doanh nghip cha quan tâm đu t đúng mc cho vic xây dng
mt h thng kim soát ni b đm bo cht lng. Bên cnh đó, hin nay cng có rt ít
nghiên cu v tm nh hng ca h thng kim soát ni b đi vi doanh nghip nói
chung và đi vi h thng thông tin k toán nói riêng. Theo s tìm hiu ca tác gi, phn
2


ln các lun vn liên quan đn kim soát ni b hin nay ch dng li  vic đánh giá h
thng kim soát ni b ti mt doanh nghip c th. Chính vì th, tác gi đã la chn đ tài
“nh hng ca h thng kim soát ni b hu hiu đn cht lng h thng thông tin
k toán ca các doanh nghip ti TP. H Chí Minh” làm đ tài lun vn ca mình.
2. Mc tiêu nghiên cu
Nghiên cu đc thc hin nhm đt đc 4 mc tiêu, bao gm: (1) xác đnh mt h
thng kim soát ni b đc xem là hu hiu và nhng yu t tác đng đn s hu hiu ca

h thng kim soát ni b, (2) làm rõ mi quan h gia h thng kim soát ni b và cht
lng h thng thông tin k toán, (3) xác đnh nh hng ca nhng thành phn ca h
thng kim soát ni b hu hiu đn cht lng h thng thông tin k toán, (4) xác đnh nh
hng ca mc đ ng dng công ngh thông tin trong công tác k toán đn cht lng h
thng thông tin k toán.
3. iătng và phm vi nghiên cu
3.1. iătng nghiên cu
i tng nghiên cu ca đ tài là mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu
vi cht lng h thng thông tin k toán.
3.2. Phm vi nghiên cu
Nghiên cu đc thc hin trên các doanh nghip có ng dng công ngh thông tin
trong công tác k toán cng nh trong công tác qun lỦ, đang hot đng kinh doanh trên đa
bàn thành ph H Chí Minh.
4. Phngăphápănghiênăcu
 thc hin nghiên cu này, tác gi s dng mt s phng pháp nghiên cu khác
nhau, tùy thuc vào vic gii quyt vn đ đ đt đc tng mc tiêu ca nghiên cu. C
th:
 đt đc mc tiêu th nht, nghiên cu cn tr li đc th nào là mt h thng
kim soát ni b hu hiu? Và nhng yu t nào chi phi đn s hu hiu ca h thng
kim soát ni b?  gii quyt vn đ này, tác gi s dng phng pháp tng kt và so
3


sánh khuôn mu lý thuyt v kim soát ni b vi các nghiên cu thc nghim liên quan
đn s hu hiu ca h thng kim soát ni b, cng nh các nghiên cu v nhng yu t
tác đng đn s hu hiu. T đó đa ra đc quan đim chung v khái nim nghiên cu h
thng kim soát ni b hu hiu và xác đnh đc các yu t chi phi.
 đt đc mc tiêu th hai và mc tiêu th t, nghiên cu cn tr li đc h thng
kim soát ni b hu hiu và mc đ ng dng công ngh thông tin trong công tác k toán
có nh hng nh th nào đn cht lng h thng thông tin k toán.  gii quyt vn đ

này, tác gi s dng phng pháp nghiên cu đnh lng. Da vào các lý thuyt và nhng
nghiên cu trc đây đ đa ra các gi thuyt nghiên cu, xây dng mô hình nghiên cu.
Sau đó, s dng d liu s cp thông qua kho sát đ kim đnh các gi thuyt bng mô
hình hi qui bi.
 đt đc mc tiêu th ba, nghiên cu cn tr li đc tng thành phn ca h thng
kim soát ni b hu hiu nh hng nh th nào đn cht lng h thng thông tin k toán.
 gii quyt vn đ này, tác gi s dng phng pháp nghiên cu đnh tính. Tng kt các
lý thuyt có liên quan, xây dng dàn bài tho lun và tin hành các cuc tho lun tay đôi
(phng vn các chuyên gia có liên quan đn vn đ nghiên cu), phân tích d liu đnh tính,
t đó đa ra gi thuyt (lý thuyt) nhm tr li cho câu hi nghiên cu. Nhng gi thuyt
đc xây dng trong phn này s đc kim đnh bng nghiên cu thc nghim trong tng
lai.
5. óngăgópămi caăđ tài
Nghiên cu này đc thc hin vi mong mun s có nhng đóng góp mi v mt lý
lun và thc tin liên quan đn nhng vn đ mi quan h gia h thng kim soát ni b
hu hiu, và mc đ ng dng công ngh thông tin trong công tác k toán vi cht lng h
thng thông tin k toán đc kim đnh bng nghiên cu thc nghim. Ngoài ra, nghiên cu
cng mong mun s đóng góp v mt lý lun vi vic xây dng thang đo (s b) cho các
thành phn ca h thng kim soát ni b hu hiu và xây dng đc gi thuyt (lý thuyt)
v mi quan h tác đng ca nhng thành phn này đi vi cht lng h thng thông tin k
toán.
4


6. Kt cu caăđ tài
Kt cu ca lun vn bao gm nhng ni dung sau:
Phn m đu
Trình bày v tính cp thit ca đ tài, mc tiêu nghiên cu, đi tng và phm vi nghiên
cu, phng pháp nghiên cu, đóng góp mi ca đ tài, và kt cu ca đ tài.
Phn ni dung: bao gm 5 chng, c th nh sau:

Chng 1. Tng quan v các nghiên cu có liên quan
Chng 2. C s lý thuyt
Chng 3. Phng pháp nghiên cu
Chng 4. Kt qu nghiên cu và bàn lun
Chng 5. Kt lun và Kin ngh


5


Chngă1.ăTng quan v các nghiên cu có liên quan

Nghiên cu này đc thc hin vi mc đích chính là nhm kim đnh mi quan h tác
đng ca h thng kim soát ni b hu hiu đn cht lng h thng thông tin k toán. Và
đ có đy đ c s khoa hc cho vic xác đnh vn đ nghiên cu, thì tng kt lý thuyt nói
chung và tng kt các nghiên cu có liên quan nói riêng là khâu đu tiên cn thc hin và
đóng vai trò quyt đnh (Nguyn ình Th, 2011). Các nghiên cu liên quan s đc tng
kt theo nhng khái nim nghiên cu đc xác đnh trong đ tài gm h thng kim soát ni
b hu hiu, và cht lng h thng thông tin k toán, cng nh nhng nghiên cu liên
quan v mi quan h gia chúng. Kt qu tng kt nghiên cu s đc tác gi đánh giá và
đa ra đnh hng nghiên cu cho lun vn.
1.1. Gii thiu v các nghiên cu có liên quan
Trong phn này, tác gi s tin hành tìm hiu và tng kt các nghiên cu có liên quan
trên ba mng ni dung, bao gm: nhng nghiên cu v h thng kim soát ni b hu hiu,
nghiên cu v nhng yu t nh hng đn cht lng h thng thông tin k toán, và nghiên
cu v mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và cht lng h thng thông
tin k toán. Theo tìm hiu ca tác gi, hin ti  Vit Nam cha thy nhng nghiên cu liên
quan đn khái nim s hu hiu ca h thng kim soát ni b, và cht lng h thng
thông tin k toán, cng nh mi quan h gia chúng. Do đó, trong phn này, tác gi ch xin
đc trình bày nhng nghiên cu có liên quan đn đ tài đc thc hin  nc ngoài.

1.1.1. Nghiên cu v h thng kim soát ni b hu hiu
Mt trong nhng công c thit yu cho vic kim soát hot đng kinh doanh ca các
doanh nghip chính là vic to ra mt h thng kim soát ni b hu hiu ậ mt h thng
đc thit lp trong nhng điu kin kinh t hin đi nhm cung cp các điu kin cho vic
đt đc các li th cnh tranh so vi các doanh nghip khác (Lakis & Girinas, 2012). Bi
vì, ắmt trong nhng phòng tuyn tt nht chng li s tht bi trong kinh doanh, cng nh
là mt c s quan trng ca thành qu kinh doanh, là có mt h thng kim soát ni b hu
hiu, giúp qun lý ri ro và cho phép s sáng to và bo tn các giá tr. Các t chc thành
công bit cách làm th nào đ tn dng đc li th ca nhng c hi và đi phó vi các
6


mi đe da, trong nhiu trng hp thông qua vic áp dng các th tc kim soát hu hiu,
và do đó ci thin đc thành qu ca h” (IFAC, 2012, p. 4). Mc đích ca các công ty khi
xây dng h thng kim soát ni b là nhm bo v tài sn ca h, đng thi h tr cho vic
to ra báo cáo tài chính chính xác và đáng tin cy. Do đó, nu các công ty thiu mt h
thng kim soát ni b mnh s không th cho thy các khu vc có vn đ hoc có ri ro
(Wang & Huang, 2013). Chính vì th ắh thng kim soát ni b trong các doanh nghip
đc xem là phòng tuyn đu tiên trong vic bo v cht lng thông tin k toán” (Wang &
Huang, 2013, p. 76). Mt h thng kim soát ni b có th giúp các công ty đt đc ba
mc tiêu chính là đ tin cy ca báo cáo tài chính, các hot đng hu hiu và hiu qu, và
đm bo vic tuân th lut pháp và các quy đnh (COSO
1
, 2013). Qua đó có th thy rng h
thng kim soát ni b hu hiu đóng vai trò quan trng trong s thành công ca các công
ty. ó là lỦ do vì sao các nhà qun lý cn phi thit lp mt h thng kim soát ni b hu
hiu trong công ty.
H thng kim soát ni b là mt h thng quan trng ca các công ty đ có th giúp
công ty hot đng hiu qu. Vic duy trì mt h thng kim soát ni b hu hiu có tác
đng đn nhiu khía cnh trong hot đng ca các công ty. C th, s hu hiu ca h thng

kim soát ni b có th giúp nâng cao thành qu ca công ty và tính bn vng liên tc
(Adams, 1993). c bit, trong môi trng công ngh thông tin hin nay, kim soát ni b
càng có nhiu nh hng tích cc đn thành qu tài chính và thành qu hot đng ca các
công ty (Carter, et al., 2012; Yang, et al., 2011; Stoel & Muhanna, 2011)
Tm quan trng ca h thng kim soát ni b còn th hin qua nh hng ca nó đi
vi vic qun lý tài chính ca công ty. S thiu ht các th tc kim soát ni b thích hp
làm cho vic qun lý tài chính ca mt t chc chc chn gp phi nhng ri ro nh: (1) báo
cáo tài chính không chính xác/ mt mát tài sn ca công ty, (2) vic mt cp và qun lý yu
kém nhng tài liu thit yu ca t chc do s lm quyn ca nhân viên, (3) S sách tài
chính cha đng nhiu sai sót và không đáng tin cy, làm mt đi tính chính trc ca t chc,
(4) không thc hin các chính sách k toán phù hp vi nhng quy đnh trong vic trình bày

1
COSO (the Committee of Sponsoring Organizations of Treadway Commission) - y ban chng gian ln báo cáo tài
chính
7


báo cáo tài chính (Amaka, 2012, p. 13). Chính vì vy, vic vn hành mt h thng kim soát
ni b hu hiu có tác đng không nh đn vic qun lý tài chính ca bt k mt công ty
nào (Amaka, 2012).
Có nhiu nghiên cu gn đây v h thng kim soát ni b đã đa ra nhiu nhân t khác
nhau đ đo lng tính hu hiu ca h thng kim soát ni b. Theo Amudo & Inanga
(2009) và Jokipii (2010), đ đo lng tính hu hiu ca h thng kim soát ni b, phi da
trên vic đt đc các mc tiêu ca nó, bao gm s hu hiu và hiu qu ca hot đng,
thông tin đáng tin cy, tuân th pháp lut và các quy đnh. Trong khi đó, thc hành k toán
tt nht; tuân th lut pháp và các quy đnh; s hiu qu ca h thng hot đng; nâng cao
nhn thc ca nhân viên; và s minh bch ca quá trình kinh doanh là nhng yu t đc s
dng đ đo lng tính hu hiu ca h thng kim soát ni b - mt hng tip cn khác v
tính hu hiu ca h thng kim soát ni b (LaFond & You, 2010). ây là nhng yu t

đc cho là có th giúp doanh nghip đt đc nhng mc tiêu ca kim soát ni b và đt
đc hot đng liên tc. Ngoài ra, cng có nghiên cu tip cn di góc đ phng tin đ
đt đc kim soát ni b hiu qu. ó chính là các th tc kim soát đc thit lp đ
kim tra tính chính xác, tính toàn vn và kh nng ca hot đng, và kt qu ca mt h
thng kim soát ni b hu hiu là đ tin cy ca thông tin tài chính (Poel & Vanstraelen,
2011).
Theo COSO (2013) điu kin quan trng đ đt đc s hu hiu ca h thng kim
soát ni b là mi mt thành phn cùng vi nhng nguyên tc tng ng ca nó phi thc
s hin hu, đng thi, c nm thành phn ca h thng kim soát ni b phi hot đng
cùng nhau mt cách hu hiu. T đó có th thy rng, s hin hu và hu hiu ca nm
thành phn chính là nhng yu t quyt đnh, chi phi đn s hu hiu ca h thng kim
soát ni b. Quan đim này đc cng c qua nhng nghiên cu thc nghim ca Amudo &
Inanga (2009) và Jokipii (2010) khi kt qu nghiên cu cho thy rng chính s hin din
đy đ và thc hin đúng chc nng ca nm thành phn liên quan đn tng loi mc tiêu
ca t chc s đm bo cho s hu hiu ca h thng kim soát ni b. Ngoài ra, kt qu
thc nghim cng cho thy rng công ngh thông tin cng đc xem là mt nhân t có nh
hng đáng k đn s hu hiu ca h thng kim soát ni b (Amudo & Inanga, 2009).
8


1.1.2. Nghiên cu v nhng yu t nh hng đn cht lng h thng thông tin k
toán
H thng thông tin k toán là mt công c, đc thit k đ h tr vic qun lý và kim
soát lnh vc kinh t - tài chính ca t chc (Soudani, 2012). Nó có mt chc nng quan
trng trong t chc, và đc xem nh là đòn by đ giúp nâng cao tính hu hiu và hiu qu
ca các hot đng và h tr hot đng qun lý bao gm c vic ra quyt đnh qun lý (Ulric
J. Gelinas & B. Dull, 2008). Vi vai trò đó, h thng thông tin k toán là thc s cn thit
cho tt c các t chc, k c t chc li nhun và phi li nhun (Wilkinson, et al., 2000). H
thng thông tin k toán là mt trong nhng nhân t quan trng trong vic to dng thành
qu ca t chc thông qua vic thu thp, lu tr và x lý d liu tài chính và k toán và

đc đánh giá bi tác đng ca nó đn vic ci thin quá trình ra quyt đnh, cht lng
thông tin k toán, đánh giá thành qu, kim soát ni b và to điu kin thun li cho các
giao dch ca t chc (Soudani, 2012; Sajady, et al., 2008). Chính vì th mà Onaolapo &
Odetayo (2012) cho rng h thng thông tin k toán có nh hng đáng k đn s hu hiu
ca t chc ậ mc đ mà mt t chc thc hin đc mc tiêu ca mình (Daft, 2007).
Vi vai trò ngày càng quan trng ca h thng thông tin k toán đi vi các công ty, đc
bit là trong môi trng kinh doanh cnh tranh khc lit hin nay, thì vic xây dng mt h
thng thông tin k toán có cht lng có Ủ ngha ht sc quan trng đi vi s phát trin ca
các công ty.  làm đc điu này, nhng ngi phát trin h thng cn hiu rõ nhng yu
t có nh hng đn cht lng ca h thng thông tin k toán. Rapina (2013) cho rng ắh
thng thông tin k toán b nh hng bi vn hóa t chc và c cu t chc”. ây cng là
kt qu ca nghiên cu v cht lng h thng thông tin k toán và cht lng thông tin k
toán thông qua c cu t chc ca Anggadini (2013). Trong mt nghiên cu v nhng yu
t tác đng đn vic thc hin h thng thông tin k toán và cht lng thông tin k toán,
Al-Hiyari et al. (2013) đã tin hành kim tra nh hng ca ngun nhân lc, cht lng d
liu và cam kt thc hin ca nhà qun lỦ đn cht lng h thng thông tin k toán và
thông tin k toán. Kt qu cho thy rng, cht lng d liu và cam kt thc hin ca nhà
qun lý có nh hng đáng k đn cht lng h thng thông tin k toán. Tng t, Rapina
(2014) mt ln na khng đnh cam kt ca nhà qun tr có nh hng đáng k đn cht
9


lng h thng thông tin k toán trong mt nghiên cu thc nghim đc tin hành ti
Indonesia.
Bên cnh nhng yu t liên quan đn t chc, thì nhng đc tính ca con ngi nh: s
ci m, s hp tác, s tn tâm, cng nh s tha mãn và kinh nghim làm vic vi các phn
mm tài chính ca nhng ngi dùng cng có nhng nh hng đáng k đn tính hu hiu
ca h thng thông tin k toán trong môi trng máy tính (Dehghanzade, et al., 2011).
Ngoài ra, cht lng h thng thông tin k toán còn chu nh hng đáng k bi kin thc
ca nhà qun lý công tác k toán và s h tr ca nhà qun lý cp cao. Mt h thng thông

tin k toán đc điu hành bi nhng nhà qun lý có kin thc và nhn đc s h tr t
nhng nhà qun lý cp cao, s là mt h thng thông tin có cht lng (Komala, 2012).
1.1.3. Nghiên cu v mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và h
thng thông tin k toán
Kim soát ni b là mt quá trình đc thc hin bi tt c các thành viên trong t chc
ậ t nhng nhà qun lý cp cao cho ti các nhân viên. iu đó cho thy rng kim soát ni
b hin din và nh hng đn mi hot đng ca t chc, trong đó có hot đng ca h
thng thông tin k toán. Mi quan h gia h thng kim soát ni b nói chung và h thng
kim soát ni b hu hiu nói riêng vi h thng thông tin k toán đã đc nghiên cu trên
nhiu khía cnh khác nhau.
Trong bt k h thng k toán nào ậ h thng k toán th công hay h thng k toán
máy, đ ngn chn hay phát hin nhng sai sót, hay đm bo an toàn cho tài sn, thông
tin thì điu cn thit là phi thit k các th tc kim soát ni b (Henry, 1997). Vào tháng
5 nm 2013, COSO đã phát hành khuôn mu kim soát ni b cp nht. Theo khuôn mu
này thì kim soát ni b là mt quá trình đc thit k nhm cung cp mt s đm bo hp
lý trong vic đt đc các mc tiêu liên quan đn hot đng hu hiu và hiu qu, đ tin cy
ca báo cáo ậ gm c báo cáo tài chính và báo cáo phi tài chính, tuân th pháp lut và các
quy đnh (COSO, 2013). Nh vy, có th thy rng, mt h thng kim soát ni b hot
đng hu hiu s góp phn làm tng đ tin cy ca các báo cáo trong h thng thông tin k
toán. H thng báo cáo trong mt công ty không th hu ích nu nó đc lp da trên
10


nhng ghi chép các giao dch không đáng tin cy và không chính xác (Elmaleh, 2012). Nh
vào s hot đng hu hiu ca h thng kim soát ni b, s cung cp mt s đm bo cho
vic qun lý đ tin cy ca các s liu k toán đc s dng trong vic to ra thông tin h
tr vic ra quyt đnh ca các nhà qun lý (Amaka, 2012; Sačer & Oluić, 2013). Bi vì, mt
h thng thông tin k toán vi h thng kim soát ni b đc thit k thích hp s giúp bo
v h thng khi nhng sai sót, gian ln, li h thng hay nhng thm ha (Romney &
Steinbart, 2012). Chính vì vy, mt h thng kim soát ni b hu hiu là mt yu t quyt

đnh, và là mt nn tng cho vic lp báo cáo tài chính có cht lng vì kh nng ngn chn
nhng sai sót v th tc, đo lng, bóp méo thu nhp, cng nh kh nng hn ch nhng ri
ro tim tàng ca hot đng kinh doanh và các chin lc nh hng đn vic lp báo cáo
(Doyle, et al., 2007; Brown, et al., 2008).
K t khi máy tính đc s dng trong công tác k toán, thì kim soát ni b trong
nhng h thng da trên nn máy tính đc mô t gm 2 loi: Kim soát chung và kim
soát ng dng. Trong đó, kim soát ng dng là nhng th tc kim soát đc s dng c
th trong tng ng dng k toán đ kim soát đu vào, quá trình x lỦ và đu ra ca h
thng thông tin k toán. Kim soát ng dng nhm đn vic đm bo vic ghi nhn d liu
đu và quá trình x lỦ đc thc hin chính xác và đy đ và kt qu đu ra đc phân
phi, kim soát và sp xp mt cách hp lý (Turner & Weickgenannt, 2009; Romney &
Steinbart, 2012). c bit, hin nay vic ng dng công ngh thông tin trong công tác qun
lý nói chung và công tác k toán nói riêng ngày càng tng. iu này làm cho h thng k
toán ca các công ty càng tr nên phc tp trong vic đáp ng nhu cu thông tin ngày càng
tng ca công ty. ng thi, nhng ri ro và nguy c đi vi h thng thông tin k toán
ngày càng cao (Hunh Th Hng Hnh & Nguyn Mnh Toàn, 2011; Abu-Musa, 2006).
Chính vì th, nhng vn đ v kim soát ni b trong h thng thông tin k toán trong môi
trng tin hc hóa, nhm đm bo cho h thng thông tin k toán đc vn hành tt, đang
tr thành vn đ ht sc quan trng (Ramadhan, et al., 2011). Mt trong nhng bin pháp đ
có th gim thiu nhng tác đng ca ri ro trong môi trng k toán máy là thit lp mt
h thng kim soát ni b đ mnh (Hanini, 2012). ó là điu cn thit đ đm bo cho s
vn hành ca mt h thng thông tin k toán có cht lng. Bi vì, s yu kém ca h thng
11


kim soát n b đc xem là nhng nguyên nhân dn đn nhng ri ro đi vi h thng
thông tin k toán, đc bit là trong môi trng k toán máy (Hanini, 2012). Nói cách khác,
cht lng h thng thông tin k toán ph thuc vào s tn ti và cht lng ca nhng th
tc kim soát đc thit lp (Sačer & Oluić, 2013).
Mt trong s rt ít nhng nghiên cu thc nghim v mi quan h gia h thng kim

soát ni b vi cht lng h thng thông tin k toán đc thc hin trên các b và các c
quan nhà nc ti Indonesia cho thy rng, h thng kim soát ni b có nh hng đáng k
đn cht lng h thng thông tin k toán và cht lng thông tin k toán (Fardinal, 2013).
1.2. ánhăgiáăcácănghiênăcuăvƠăxácăđnh hng nghiên cu cho lunăvn
Kt qu tng kt các nghiên cu có liên quan đã phn nào cho thy đc tm quan trng
ca h thng thông tin k toán trong vic h tr vic ra quyt đnh và qun tr doanh nghip
ca nhà qun lý (Soudani, 2012; Sajady, et al., 2008), cng nh nhng nh hng ca h
thng thông tin k toán đi vi hot đng ca mt t chc (Onaolapo & Odetayo, 2012;
Wilkinson, et al., 2000). T đó cho thy nhu cu cn thit phi xây dng mt h thng
thông tin k toán có cht lng trong các công ty hin nay.
Có khá nhiu nhng nghiên cu v nhng nhân t tác đng đn cht lng h thng
thông tin k toán nh: vn hóa t chc và c cu t chc (Rapina, 2013; Anggadini, 2013),
cht lng d liu và cam kt thc hin ca nhà qun lý (Al-Hiyari, et al., 2013; Rapina,
2014), kin thc ca nhà qun lý công tác k toán và s h tr ca nhà qun lý cp cao
(Komala, 2012), nhng đc tính ca con ngi nh: s ci m, s hp tác, s tn tâm, cng
nh s tha mãn và kinh nghim làm vic vi các phn mm tài chính ca nhng ngi
dùng h thng (Dehghanzade, et al., 2011).
Tuy nhiên, có mt thc t rng, hin nay có rt ít nhng nghiên cu thc nghim v mi
quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và cht lng h thng thông tin k toán.
Mc dù tm quan trng ca h thng kim soát ni b hu hiu đã đc th hin trên nhiu
khía cnh nh: h tr các công ty trong vic qun tr ri ro, tránh nhng tht bi trong kinh
doanh và nâng cao thành qu hot đng (IFAC, 2012; Adams, 1993; Carter, et al., 2012;
Yang, et al., 2011; Stoel & Muhanna, 2011), đt đc hot đng hu hiu và hiu qu, tuân
12


th lut pháp và các quy đnh (COSO, 2013), giúp bo v và nâng cao cht lng thông tin
k toán (Wang & Huang, 2013), hay nh hng đn vic qun lý tài chính ca công ty
(Amaka, 2012). Phn ln các nghiên cu có liên quan đn mi quan h gia h thng kim
soát ni b và h thng thông tin k toán ch đ cp đn nhng tác đng riêng l ca h

thng kim soát ni b đn nhng thành phn ca h thng thông tin k toán. Ví d, h
thng kim soát ni b giúp gim thiu ri ro, đm bo an toàn cho tài sn và thông tin ca
h thng thông tin k toán (Henry, 1997; Hanini, 2012), đm bo đ tin cy ca s liu k
toán và là nn tng cho vic lp báo cáo tài chính có cht lng (Amaka, 2012; Doyle, et al.,
2007; Brown, et al., 2008). Nghiên cu ca Fardinal (2013) là mt nghiên cu thc nghim
him hoi khám phá mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và cht lng h
thng thông tin k toán. Tuy nhiên, kt qu ca nghiên cu này li cha gii thích rõ nhng
nh hng ca h thng kim soát ni b hu hiu đn nhng thành phn ca mt h thng
thông tin k toán có cht lng. Ngoài ra, nghiên cu này đc thc hin trên các t chc,
đn v thuc khu vc công, do đó, câu hi đt ra là liu có phù hp khi đem kt qu này áp
dng cho các doanh nghip, các công ty ngoài khu vc công?  tr li cho câu hi này,
cng nh góp phn làm sáng t vn đ trên, tác gi đã xác đnh đnh hng nghiên cu ca
lun vn là xây dng mô hình và kim đnh s nh hng ca h thng kim soát ni b
hu hiu đn cht lng h thng thông tin k toán. Nghiên cu đc thc hin nhm đt
đc bn mc tiêu, c th, nghiên cu s tr li bn câu hi nghiên cu sau:
- Câu hi 1: Th nào là mt h thng kim soát ni b hu hiu và nhng yu t nào
tác đng đn tính hu hiu ca h thng kim soát ni b?
- Câu hi 2: H thng kim soát ni b hu hiu tác đng nh th nào đn cht lng
h thng thông tin k toán?
- Câu hi 3: Các thành phn ca mt h thng kim soát ni b hu hiu tác đng ra
sao đn cht lng h thng thông tin k toán?
- Câu hi 4: Cht lng h thng thông tin k toán có thay đi theo tng mc đ ng
dng công ngh thông tin hay không?


13


KT LUNăCHNGă1
Mc đích ca chng 1 là nhm gii thiu mt cách tng quát các nghiên cu có liên

quan đn đ tài. T đó, làm c s đ tác gi xác đnh vn đ nghiên cu và đnh hng
nghiên cu ca lun vn. Ngoài ra, kt qu tng kt nghiên cu cng h tr cho tác gi
trong vic xây dng nên các gi thuyt nghiên cu, cng nh đánh giá đc các phng
pháp nghiên cu đã s dng.  đt đc mc đích đt ra, tác gi đã t chc các nghiên cu
có liên quan thành ba phn: phn th nht là nhng nghiên cu đã thc hin liên quan đn
h thng kim soát ni b hu hiu; phn th hai, tác gi tng kt nhng yu t nh hng
đn cht lng h thng thông tin k toán đã đc nghiên cu trc đây; phn th ba là
nhng nghiên cu đã thc hin v mi quan h gia h thng kim soát ni b hu hiu và
h thng thông tin k toán. Sau đó, da trên c s nhng nghiên cu đã tng kt, tác gi tin
hành đánh giá các nghiên cu và xác đnh vn đ nghiên cu cng nh đnh hng nghiên
cu cho lun vn. ng thi, đa ra mc tiêu nghiên cu và các câu hi nghiên cu mà lun
vn cn gii quyt.

14


Chngă2.ăCăs lý thuyt

2.1. Tng quan v h thng kim soát ni b và kim soát ni b hu hiu
2.1.1. Khái nim
Kim soát ni b là mt khái nim bt đu xut hin vào đu th k 20 xut phát t nhu
cu phc v cho các kim toán viên trong vic kim toán báo cáo tài chính. Chính vì th,
mc tiêu ca kim soát ni b khi mi ra đi ch đn gin là bo v tin, bo v tài sn ca
doanh nghip. Vào nm 1929, thut ng kim soát ni b đc đ cp chính thc trong mt
Công b ca Cc D tr Liên bang M, theo đó, kim soát ni b đc đnh ngha là mt
công c đ bo v tin và tài sn khác, đng thi thúc đy nâng cao hiu qu hot đng.
Cùng quan đim này, vào nm 1936, AICPA
2
đã đnh ngha kim soát ni b ắầ là các
bin pháp và cách thc đc chp nhn và đc thc hin trong mt t chc đ bo v tin

và các tài sn khác, cng nh kim tra s chính xác trong ghi chép ca s sách” (B Môn
Kim Toán, 2009). Theo thi gian, khái nim kim soát ni b đc quan tâm và nghiên
cu nhiu hn, mc tiêu ca kim soát ni b không ch dng li  vic bo v tài sn mà
ngày càng đc m rng. Chính vì th, vào nm 1949, khái nim kim soát ni b mt ln
na đc đa ra bi AICPA. Theo đó, AICPA đnh ngha kim soát ni b nh là mt k
hoch và nhng phng tin, bin pháp phi hp khác ca t chc nhm đm bo an toàn
cho tài sn, kim tra đ tin cy ca d liu, tng tính hu hiu và đm bo cho s điu hành
qun lỦ đc n đnh (Lakis & Girinas, 2012). Khái nim v kim soát ni b ca AICPA
đã cho thy đc ba khía cnh ca kim soát ni b, bao gm: khía cnh hot đng, báo cáo
tài chính, và khía cnh tuân th (Mautz & Winjum, 1981).
Khái nim kim soát ni b đã không ngng đc phát trin và hoàn thin t sau khi nó
đc đa ra ln đu tiên. Trong s nhng nghiên cu và các khuôn mu lý thuyt v kim
soát ni b đã đc gii thiu thì COSO (USA), Turnbull (UK), và CoCo (Canada) đc
bit đn nh là ba khuôn mu kim soát ni b ch yu. Nhng khuôn mu này mô t kim
soát ni b là mt "quá trình" đc thit lp, vn hành và giám sát bi nhng ngi chu

2
AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) ậ Hip hi K toán viên công chng Hoa K.
15


trách nhim qun tr và qun lý ca mt công ty, nhm cung cp mt s đm bo hp lý liên
quan đn vic đt đc các mc tiêu ca công ty (PAIB Committee, 2006).
Vào nm 1992, COSO đã ban hành khuôn mu tích hp v kim soát ni b (thng
đc bit đn vi tên gi báo cáo COSO 1992). Khuôn mu này ra đi đã nhn đc s
chp thun và s dng rng rãi trên toàn th gii. Nó đc ghi nhn nh là mt khuôn mu
dn đu cho vic thit k, thc hin, vn hành kim soát ni b, cng nh đánh giá tính hu
hiu ca kim soát ni b (COSO, 2013). Trong khuôn mu kim soát ni b 1992, COSO
đa ra khái nim v kim soát ni b nh sau: ắKim soát ni b là mt quá trình b nh
hng bi hi đng qun tr, nhà qun lý và các nhân viên ca mt t chc, đc thit k đ

cung cp mt s đm bo hp lý nhm đt đc các mc tiêu liên quan đn nhóm sau:
- Hot đng hu hiu và hiu qu
- Báo cáo tài chính đáng tin cy
- Các lut l và quy đnh đc tuân th
Hai mi nm sau k t khi khuôn mu kim soát ni b 1992 ca COSO ra đi, môi
trng hot đng và kinh doanh đã thay đi nhanh chóng, ngày càng tr nên phc tp, chu
nh hng bi công ngh, và trong phm vi toàn cu (COSO, 2013).  phn ánh kp thi
nhng thay đi này, COSO đã ban hành khuôn mu tích hp kim soát ni b nm 2013.
Trong khuôn mu này, khái nim kim soát ni b, v mt bn cht, không thay đi so vi
khuôn mu kim soát ni b 1992. Tuy nhiên, mc tiêu ca kim soát ni b đã có s m
rng đi vi mc tiêu liên quan đn hot đng và mc tiêu báo cáo.
Khái nim v kim soát ni b theo báo cáo COSO (2013) nhn mnh đn bn ni dung
quan trng, bao gm:
- Quá trình: kim soát ni b không phi là mt s kin hay mt tình hung riêng l
mà bao gm mt chui các hot đng có mi liên h vi nhau, hin din  mi b
phn, mi hot đng ca t chc (COSO, 2013). ắKim soát ni b t ra hu hiu
nht khi nó đc xây dng nh mt phn c bn trong hot đng ch không phi là
mt s b sung cho hot đng ca doanh nghip, hoc là mt gánh nng b áp đt bi
các c quan qun lý hay th tc hành chính. Quá trình kim soát là mt phng tin
16


giúp cho các đn v đt đc mc tiêu” (B môn H thng thông tin k toán, 2012,
trang 55).
- Con ngi: kim soát ni b b nh hng bi yu t con ngi, chính con ngi
thit lp ra các mc tiêu; xây dng các chính sách, th tc và vn hành chúng đ đt
đc nhng mc tiêu. Con ngi  đây bao gm hi đng qun tr, nhà qun lý và
các nhân viên trong mt t chc. Trong đó, hi đng qun tr là mt yu t quan
trng ca kim soát ni b, tm quan trng này th hin qua trách nhim giám sát ca
hi đng qun tr thông qua vic đa ra nhng li khuyên và nhng hng dn đi

vi nhà qun lý, phê chun nhng chính sách, nhng giao dch, và giám sát các hot
đng ca nhà qun lý. Ngoài ra, hi đng qun tr và nhà qun lý cp cao là nhng
ngi thit lp sc thái cho t chc liên quan đn tm quan trng ca kim soát ni
b và nhng tiêu chun đo đc đc mong đi trong t chc (COSO, 2013).
- m bo hp lý: mt h thng kim soát ni b hu hiu ch có th cung cp cho hi
đng qun tr và ban giám đc mt s đm bo hp lý trong vic đt đc các mc
tiêu, ch không phi là mt s đm bo tuyt đi. iu này xut phát t nhng hn
ch c hu ca h thng kim soát ni b liên quan đn nhng sai sót ca con ngi,
s thông đng, s lm quyn ca nhà qun lý hay nh hng ca nhng s kin tim
tàng bên ngoài , (COSO, 2013).
- Các mc tiêu: kim soát ni b đc thit lp đ cung cp mt s đm bo hp lý
trong vic đt đc các mc tiêu ca t chc. Các mc tiêu này bao gm:
Mc tiêu hoỏ đng: nhng mc tiêu này liên quan đn tính hu hiu và hiu
qu ca các hot đng ca t chc, bao gm nhng mc tiêu v thành qu
hot đng, thành qu tài chính, và đm bo an toàn cho tài sn.
Mc tiêu báo cáo: nhng mc tiêu này liên quan đn vic lp các báo cáo tài
chính, phi tài chính bên trong và bên ngoài t chc và có th bao gm tính
đáng tin cy, tính kp thi, tính minh bch hay nhng tiêu chun khác.
Mc tiêu tuân th: nhng mc tiêu này liên quan đn s tuân th lut pháp và
các quy đnh mà t chc b chi phi.

17


2.1.2. Các thành phn và các nguyên tc ca kim soát ni b
COSO (2013) đã đa ra nm thành phn ca kim soát ni b và 17 nguyên tc đi din
cho nhng khái nim nn tng liên quan đn tng thành phn. Nhng thành phn và nguyên
tc này ca kim soát ni b phù hp vi tt c các t chc. Tt c 17 nguyên tc có th áp
dng cho tng nhóm mc tiêu (hot đng, báo cáo, tuân th), cng nh các mc tiêu c th
trong mi nhóm.

a. Môiătrng kim soát
Môi trng kim soát là tp hp các tiêu chun, các quy trình, và các cu trúc làm c s
cho vic thc hin kim soát ni b trong t chc. Hi đng qun tr và qun lý cp cao
thit lp sc thái t cp trên liên quan đn tm quan trng ca kim soát ni b và nhng
tiêu chun v đo đc đc mong đi. Môi trng kim soát bao gm tính chính trc và các
giá tr đo đc ca t chc; b ch dn cho phép hi đng qun tr thc hin trách nhim
giám sát qun lý ca mình; c cu t chc và phân đnh quyn hn và trách nhim, đm bo
nng lc nhân viên; chính sách nhân s. Chính vì th, môi trng kim soát có nh hng
lan ta lên toàn b h thng kim soát ni b. Nó to ra c s h tr cho vic đánh giá ri ro
trong vic đt đc mc tiêu ca t chc, thc hin các hot đng kim soát, s dng h
thng thông tin và truyn thông, và cách qun lý các hot đng giám sát.
Nm nguyên tc liên quan đn môi trng kim soát đc gii thiu trong khuôn mu
2013, bao gm:
- Nguyên tc 1: t chc
3
phi chng t s cam kt v tính chính trc và giá tr đo đc
- Nguyên tc 2: hi đng qun tr phi chng t đc s đc lp vi nhà qun lý và
đm nhim chc nng giám sát vic thit k và vn hành kim soát ni b
- Nguyên tc 3: nhà qun lý thit lp c cu t chc, trách nhim báo cáo, phân đnh
quyn hn và trách nhim cho tng mc tiêu di s giám sát ca hi đng qun tr.

3
Cm t ắt chc”  đây đc s dng đ thay th cho hi đng qun tr, ban giám đc và các nhân viên nh đã trình
bày trong đnh ngha kim soát ni b.