Các yếu tố ảnh hưởng đến sự chấp nhận thanh toán qua di động của khách hàng tại TP HCM

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM



NGUYN TH DIU HUYN

CÁC YU T NHăHNG
N S CHP NHN THANH TOÁN
QUA DIăNG CA KHÁCH HÀNG
TI TP.HCM


LUNăVNăTHCăSăKINHăT


TP. H Chí Minh ậ Nmă2013


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T Tp.HCM


NGUYN TH DIU HUYN

CÁC YU T NHăHNGăN S CHP
NHN THANH TOÁN QUA DIăNG CA
KHÁCH HÀNG TI TP.HCM
Chuyên ngành : Qun tr kinh doanh

Mã s : 60340102

LUNăVNăTHCăSăKINHăT

NGI HNG DN KHOA HC:
TS. NGUYN HU LAM


TP. H Chí Minh ậ Nm 2013
i


LI CMăN

Li đu tiên xin chân thành cm n thy Nguyn Hu Lam, ngi đư tn tình
hng dn vƠ giúp đ tôi trong sut thi gian thc hin Lun vn tt nghip này.
Xin chơn thƠnh cám n quỦ Thy, Cô Khoa Qun tr Kinh doanh Trng H Kinh
t TP.HCM đư tn tình ging dy, truyn đt nhiu kin thc quí báu cho bn thân
tôi nói riêng và cho khoá Cao Hc Qun tr Kinh doanh nói chung.
Xin chơn thƠnh cám n QuỦ khách hƠng, các anh ch trong các công ty vin thông,
ngơn hƠng đư to điu kin, góp ý và h tr tôi rt nhiu trong quá trình làm lun vn.
Cm n các thƠnh viên trong gia đình, ngi thân và bn bè đư đng viên và giúp
đ tôi rt nhiu trong sut thi gian hoƠn thƠnh chng trình hc va qua.

Thành ph H Chí Minh, tháng 09 nm 2013
Ngi thc hin lun vn


Nguyn Th Diu Huyn

ii


LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan đ tƠi: “ Các yu t nhăhngăđn s chp nhn thanh toán
qua diăđng ca khách hàng ti TP.HCM” lƠ công trình nghiên cu ca riêng
bn thân tôi. Các s liu điu tra, kt qu nghiên cu đa ra trong lun vn lƠ trung
thc vƠ cha tng đc công b trong bt k tài liu nào khác.
Ngi thc hin lun vn


Nguyn Th Diu Huyn

iii


MC LC
Trang ph bìa
Li cm n i
Li cam đoan ii
Mc lc iii
Danh mc ký hiu vit tt v
Danh mc hình v

Danh mc bng vi
CHNG 1. GII THIU TNG QUAN 1
1.1. LỦ do hình thƠnh đ tài 1
1.2. Vn đ nghiên cu 3
1.3. Mc tiêu nghiên cu 4
1.4. i tng và phm vi nghiên cu 4
1.5. Phng pháp nghiên cu 4
1.6. ụ ngha khoa hc và thc tin ca đ tài 5
1.7. Kt cu 6
CHNG 2. C S LÝ THUYT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU 7
2.1. Thng mi đin t 7
2.2. Thng mi di đng 8
2.3. H thng thanh toán 10
2.4. Thanh toán di đng 12
2.5. S chp nhn 13
2.6. Mô hình nghiên cu 21
2.7. Gi thuyt nghiên cu 28
Tóm tt chng 2 29
CHNG 3. THIT K NGHIÊN CU 30
3.1. Mc đích ca nghiên cu 30
3.2. Phng pháp tip cn nghiên cu 30
3.3. Chin lc nghiên cu 31
3.3.1. Chn mu 33
3.3.2. Thu thp d liu 34
iv


3.3.3. Trc khi nghiên cu s b 35
3.3.4. Nghiên cu s b 35
3.3.5. Xây dng thang đo 36

3.3.6. Nghiên cu chính thc 39
3.4.  tin cy và tính hp l 40
3.4.1. Tính hp l trong mô hình nghiên cu 40
3.4.2. ánh giá đ tin cy ca thang đo trong mô hình nghiên cu 47
Tóm tt chng 3 49
CHNG 4. PHÂN TÍCH D LIU 50
4.1. Thng kê mô t 50
4.1.1. c đim nhân khu hc 51
4.1.2. c đim vn hóa 58
4.2. Phân tích hi quy tuyn tính 60
4.2.1. Xem xét tng quan gia các bin trong mô hình nghiên cu 60
4.2.2. La chn bin cho mô hình 61
4.2.3. ánh giá đ phù hp ca mô hình nghiên cu 63
4.2.4. Kim đnh đ phù hp ca mô hình 63
4.2.5. Phân tích hi quy bi vƠ đánh giá mc đ quan trng ca tng yu t
trong mô hình nghiên cu 65
4.3. Phân tích liên h gia các bin 66
4.3.1. Tác đng ca đc đim nhân khu hc lên các nhân t chp nhn
TTD 67
4.3.2. Tác đng ca đc đim Vn hóa lên các nhơn t chp nhn TTD . 73
4.3.3. Tác đng ca yu t vn hóa vi s chp nhn TTD 79
Tóm tt chng 4 80
CHNG 5. KT QU NGHIÊN CU VÀ KT LUN 81
5.1. Kt qu nghiên cu và kt lun 81
5.2. Mt s ý kin đ sut 84
5.3. Hn ch lý thuyt 86
5.4. Hn ch nghiên cu 87
5.5.  sut nghiên cu 87
TÀI LIÊU THAM KHO 89
v

PH LC
PH LC 1: BNG CÂU HI THO LUN NHÓM 93
PH LC 2: BNG CÂU HI KHO SÁT 97
PH LC 3: MÔ T MU KHO SÁT 101
PH LC 4: PHÂN TÍCH NHÂN T KHÁM PHÁ 106
PH LC 5: ỄNH GIỄ  TIN CY CA THANG O 112
PH LC 6: KT QU PHÂN TÍCH HI QUY TUYN TÍNH 117
PH LC 7: KIM NH MI LIÊN H 123

DANH MC KÝ HIU VIT TT
B2B doanh nghip vi doanh nghip
CNTT công ngh thông tin
D di đng
DN doanh nghip
GT gi thuyt
Sig. (observed significance level) mc Ủ ngha quan sát
SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) phn mm thng kê
TMD thng mi di đng
TMT thng mi đin t
TP.HCM thành ph H Chí Minh
TT thanh toán
TTD thng mi di đng
DANH MC HÌNH
Hình 2-1: Mô hình tng hp yu t phân tích 23
Hình 2-1: Mô hình lý thuyt ca đ tài 27
Hình 3-1: Quy trình nghiên cu 32
Hình 4-1: Mô hình nghiên cu 66
vi

DANH MC BNG
Bng 2-1: Tóm tt nhân t ca các mô hình chp nhn 17
Bng 2-2: Tóm tt nhng nghiên cu gn đơy v chp nhn CNTT . 19
Bng 3-1: Tin đ thc hin nghiên cu 32
Bng 3-2: Mư hóa thang đo 36
Bng 3-3: Kt qu phân tích nhân t khám phá (EFA) (ln 1) 41
Bng 3-4: Kt qu phân tích nhân t khám phá (EFA) (ln 2) 43
Bng 3-5:  tin cy ca mi nhân t trong bng câu hi 48
Bng 4-1: Tn s và t l phn trm ca gii tính 51
Bng 4-2: Tn s và t l phn trm ca đ tui 52
Bng 4-3: Tn s và t l phn trm ca công vic 53
Bng 4-4: Tn s và t l phn trm ca hc vn 55
Bng 4-5: Tn s và t l phn trm ca thu nhp 56
Bng 4-6: Tn s và t l phn trm ca tình trng hôn nhân 57
Bng 4-7: Tn s và t l phn trm ca đc đim nhân khu hc 58
Bng 4-8: Tn s và t l phn trm ca đc đim vn hóa 59
Bng 4-9: Ma trn h s tng quan gia các bin 60
Bng 4-10: Kt qu th tc chn bin theo phng pháp chn tng bc 62
Bng 4-11: ánh giá đ phù hp ca mô hình hình nghiên cu 63
Bng 4-12: Kim đnh đ phù hp ca mô hình nghiên cu 64
Bng 4-13: Kt qu phân tích hi quy bi ca mô hình nghiên cu 65
Bng 4-14: Independent T-test theo gii tính 67
Bng 4-15: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm tui 68
Bng 4-16: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho các nhóm tui 68
Bng 4-17: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm Công vic 69
Bng 4-18: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho các nhóm Công vic 69
Bng 4-19: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm Hc vn 70
Bng 4-20: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho các nhóm Hc vn 70

Bng 4-21: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm Thu nhp 71
Bng 4-22: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho các nhóm Thu nhp 71
Bng 4-23: Independent T-test theo Tình trng hôn nhân 72
vii


Bng 4-24: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm mc đ bit s dng
máy tính 73
Bng 4-25: Kt qu kim đnh ANOVA cho nhóm mc đ bit s dng máy tính
73
Bng 4-26: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm cách truy cp Internet .
74
Bng 4-27: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho nhóm cách truy cp
Internet 74
Bng 4-28: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm Thi gian s dng
Internet 75
Bng 4-29: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho nhóm Thi gian s dng
Internet 75
Bng 4-30: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm S dng TD vƠ tin
nhn 76
Bng 4-31: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho nhóm S dng TD vƠ
tin nhn 76
Bng 4-32: Kim đnh s đng nht ca phng sai nhóm Du lch trong nm 77
Bng 4-33: Kt qu kim đnh One-way ANOVA cho nhóm Du lch trong nm 77
Bng 4-34: Independent T-test theo Du lch nc ngoƠi trong nm 78
Bng 4-35: Kim đnh s đng nht ca phng sai 79
Bng 4-36: Kt qu kim đnh One-way ANOVA 79

1


CHNGă1. GII THIU TNG QUAN
Trong chng đu tiên s nêu lý do hình thành vn đ nghiên cu v thanh
toán qua di dng, sau đó lƠ mô t v thanh toán thông qua di đng ti Vit Nam. K
đó lƠ gii thích rõ v mc tiêu và vn đ nghiên cu và cu trúc lun vn s đc
trình bày.
1.1. LỦădoăhìnhăthƠnhăđătƠi
Ngày nay, cuc sng con ngi ngày càng thun tin và nhiu tin ích hn nh
s phát trin nhanh chóng ca khoa hc k thut đc ng dng vƠo đi sng. T vic
to ra dòng đin, bóng đèn, đin thoi, máy tính, v.v. Nhng phát minh, sáng ch mi
luôn đc con ngi tích cc nghiên cu, tìm tòi đ ngƠy cƠng nơng cao đc cht
lng cuc sng cng nh h tr con ngi trong mi hot đng ca cuc sng.
Trong s đó, có th k đn s ra đi và phát trin nhanh chóng ca chic đin
thoi di đng. Ban đu ch là nhng chic máy nhn tin nhn, sau đó lƠ nhng chic
đin thoi vi chc nng đn gin là nghe gi và nhn tin thì bây gi đư đc tích
hp rt nhiu chc nng vƠo trong mt chic đin thoi nh gn đư lƠm cho cuc
sng ca con ngi tr nên đn gin vƠ phong phú hn. ng thi, vi s phát trin
ca đin thoi thì công ngh vin thông và phn mm ng dng phát trin nhanh
góp phn h tr vƠ thúc đy s phát trin nhng dch v trên nn đin thoi, nhng
dch v đó đư làm cho cuc sng ca con ngi tr nên thun tin hn. Ch cn mt
chic đin thoi đc ni mng hoc lt qua máy quét thanh toán thì đư có th
giúp ngi s dng có th thanh toán mi chi phí mà không cn đem theo tin mt
bên ngi.
Nn kinh t Vit Nam đư có nhng thay đi ln trong nhng nm gn đơy, đi
sng ngi dơn cng đang đc ci thin ngày càng tt hn, trình đ và kh nng
tip thu khoa hc công ngh ngƠy cƠng đc nơng cao. Do đó, vic ng dng khoa
hc công ngh vào cuc sng nhm phc v tt hn cho đi sng xã hi đư tr nên

rt ph bin trong xã hi ngày nay.
2


Thanh toán di đng
Mc dù chp nhn CNTT đư đc nhiu hc gi nghiên cu trong nhiu nm
và có nhiu gi thuyt c gng gii thích s chp nhn CNTT trong nhng lnh vc
khác nhau, tuy vy vn còn mt s yu t quan trng liên quan đn s chp nhn
CNTT cha đc điu tra k lng. u tiên, trong s các nghiên cu tp trung vào
vic chp nhn công ngh, ch mt phn nh dành cho vic chp nhn và s dng
thanh toán di đng nh lƠ mt h thng nhng h thng nghiên cu s chp nhn
qua các t chc đc bit. Th hai, có mt nhu cu xác đnh s tn ti nhng lý
thuyt hin có trong nhng môi trng khác nhau. Phn ln các nghiên cu chp
nhn CNTT tp trung  các nc có công ngh phát trin, ch yu là vì các nghiên
cu và vin nghiên cu nm  các nc phát trin này.
Do đó, mc đích ca nghiên cu này là cung cp hng dn hu ích cho các
nhà nghiên cu và nhà phát trin các ng dng thng mi đin t hiu rõ hn tm
quan trng ca các yu t thanh toán di đng có th nh hng đn s chp nhn
thanh toán di đng ca khách hàng.
Thanh toán di đng ti Vit Nam
Nn kinh t Vit Nam vn đang nm trong giai đon phc hi khng hong,
đy khó khn, NhƠ nc khuyn khích ngi dân thanh toán không s dng tin
mt thay vƠo đó lƠ thanh toán bng các loi chi phiu khác nhau hoc các loi th,
nhm gim lng tin mt lu thông trên th trng.
Xu hng gn đơy ca các công c thanh toán là chuyn dn t thanh toán tin
mt qua các loi tin đin t. Vic phát trin các công c thanh toán hin đi  Vit
Nam bt đu t nhng nm 2002 khi các ngơn hƠng bt đu đa ra dch v th ghi
n và dch v ATM, sau đó lƠ các loi th tín dng. T đó, các ngơn hàng ti Vit
Nam đư cung cp cho khách hàng ca h các dch v thanh toán qua th, theo thng
kê thì khách hàng s dng các th ghi n và dch v ATM phn ln đ gii quyt

vn đ rút tin mt đ chi tiêu. Sau đó, s ra đi ca th liên ngân hàng (banknet,
…) đ các khách hàng có th rút tin ti bt k POS ATM nào, các ngân hàng kt
3


ni vi nhau thông qua ngơn hƠng trung ng vƠ xơy dng nên mng li thanh
toán th thng nht, ni tt c các th đư phát hƠnh đc chp nhn trong tt c các
thit b đu cui.
Thanh toán di đng  Vit Nam là mt phng thc thanh toán mi ca h
thng thanh toán, bt đu đc nhc đn nhiu trong mt vƠi nm gn đơy. Các
ngân hàng bt đu đa ra các dch v đ gii thiu vi khách hàng và công ty vin
thông Viettel cng gii thiu dch v này ti khách hàng Vit Nam.
1.2. Vnăđănghiênăcu
Thanh toán di đng là hình thc thanh toán còn khá mi do đó mun tn ti và
phát trin cn đc khách hàng chp nhn. Tuy nhiên, hin cha có nghiên cu
chính thc nào tìm hiu nhng yu t nh hng đn s chp nhn ca khách hàng
vì vy vn đ đc đt ra là tr li câu hi:
Yu t nào là quan trng làm nh hng đn vic chp nhn dch v thanh
toán di đng ca khách hàng?
Da theo vn đ nghiên cu này s chia các câu hi ph theo khuôn kh đc
đa ra khi tìm hiu v các lý thuyt v s chp nhn.
 tr li câu hi này, cn có nhìn nhn thu đáo lỦ thuyt v s chp nhn áp
dng công ngh mi.  đơy, s tp trung vào các yu t chp nhn đc đ xut bi
Mallat (2007) và Dahlberg và Öörni (2007). Do đó, s chia câu hi thành 2 câu hi
nh sau:
Câu hi 1: Nhng yu t k thut nƠo (đc đim ca Mallat) tác đng đn vic
chp nhn dch v thanh toán di đng ca khách hàng?
Câu hi 2: Nhng yu t hành vi nƠo (đc đim ca Dahlberg và Öörni) tác
đng đn vic chp nhn dch v thanh toán di đng ca khách hàng?
4

1.3. Mcătiêuănghiênăcu
T vn đ đt ra nh trên, đ tƠi đc thc hin vi mc tiêu nh sau:
- Tìm ra nhng yu t nh hng đn s chp nhn ca khách hàng vi mt
phng thc thanh toán mi, thanh toán qua đin thoi di đng.
- Xác đnh mc đ nh hng ca tng yu t đn s chp nhn dch v
TTD ca khách hàng
- Xác đnh mc đ khác bit gia các yu t chp nhn TTD vi đc đim
nhân khu hc vƠ vn hóa.
1.4. iătngăvƠăphmăviănghiênăcu
i tng nghiên cu
i tng nghiên cu  đơy hng ti nhng ngi có đin thoi di đng, có
nhu cu thanh toán, bit hoc s dng dch v TTD và trên 15 tui.
Phm vi nghiên cu
Lun vn ch tp trung nghiên cu v các yu t nh hng đn vic chp nhn
dch v thanh toán di đng. Nhng yu t làm cho khách hàng quyt đnh chp nhn
hoc không chp nhn s dng dch v này. Do s hn ch v thi gian và kinh phí
nên tp trung nghiên cu ti th trng TP.HCM, ni có nhu cu thanh toán cao.
1.5. Phngăphápănghiênăcu
Nghiên cu s b đc thc hin ti TP.HCM bng cách ly ý kin chuyên gia,
nghiên cu tài liu nhm khám phá, điu chnh các yu t thành phn ca s chp
nhn và nghiên cu đnh tính đc thc hin thông qua tho lun nhóm, phng vn
trc tip khách hàng thông qua bng câu hi và thông tin thu thp này nhm sàng
lc li các bin quan sát.
5


Nghiên cu chính thc đc thc hin bng phng pháp nghiên cu đnh
lng bng cách gi nhng bng câu hi nghiên cu đn khách hàng thông qua

hình thc gi mail hoc phng vn trc tip đ thu đc s lng bng câu hi tr
li phù hp khong 400 bng câu hi.
1.6. ụănghaăkhoaăhcăvƠăthcătinăcaăđătƠi
 tài nghiên cu nƠy đem li mt s Ủ ngha v mt lý thuyt và thc tin cho
các doanh nghip đang có hng đu t phát trin mng thng mi di đng ti
Vit Nam, các doanh nghip có nhu cu chp nhn thanh toán, cho c quan nhƠ
nc vƠ ngi dân. C th nh sau:
Mt lƠ, đi vi các doanh nghip đang có hng đu t phát trin thng
mi di đng thì có cái nhìn tng quan, s đánh giá phù hp v th trng đ có
hng phát trin nhng sn phm thanh toán đáp ng nhu cu ca khách hàng và
ch trng chính sách ca NhƠ nc. Có nhng nhn đnh v th trng thng mi
di đng, nhng tr ngi, khó khn vƠ ri ro gp phi khi tham gia phát trin sn phm
thanh toán. ng thi cng h tr cho các doanh nghip mt phng thc thanh toán
mi to điu kin thanh toán thun tin hn, nơng tính hiu qu trong thanh toán.
Hai lƠ, đi vi NhƠ nc thì thng mi di đng phát trin góp phn thúc đy
vic thanh toán không s dng tin mt, tit kim chi phí cho xã hi và góp phn
vào s phát trin ca nn kinh t, thông qua đó NhƠ nc s qun lý thông tin các
thuê bao di đng cht ch hn.
Ba lƠ, đi vi khách hàng thì dch v này s góp phn to nâng cao tính tin
li cho khách hàng, cung cp mt hng thanh toán mi vƠ nng đng hn cho
khách hàng, to thêm s chn la khi thanh toán vƠ lu gi tin mt.


6


1.7. Ktăcu
Chng 1 là gii thiu tng quan
Chng 2 đa ra c s lý thuyt và mô hình nghiên cu
Chng 3 trình bày thit k nghiên cu

Chng 4 tin hành phân tích d liu
Chng 5 nêu lên kt qu nghiên cu và kt lun




7


CHNGă2. CăS LÝ THUYT
VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU
Chng nƠy s bt đu vi mt s đnh ngha liên quan đn thng mi đin
t, thng mi di đng. Tip theo, s trình bày nhng phng thc thanh toán khác
nhau. Sau đó, trình bày v thanh toán di đng, các lý thuyt chp nhn, lý thuyt
chp nhn đc la chn và cui cùng đa ra mô hình nghiên cu.
2.1. Thngămiăđinătă
Thng mi đin t (e-commerce) ni lên cùng vi s phát trin vƠ tng
trng ca Internet và nó liên quan đn CNTT. u tiên, đnh ngha v TMT nh
là: “mua và bán hàng hóa và dch v trên Internet” (Autralian Taxation Office ậ
ATO, 1997). Mt khác, mt s ngi cho rng TMT bao hƠm nhiu hn lƠ các
giao dch tƠi chính đin t trung gian gia các t chc và khách hàng. Vì vy, nhiu
ngi đ cp đn TMT lƠ tt c các giao dch đin t qua trung gian chng hn
nh lƠ fax, đin tín (telex), trao đi d liu đin t (EDI), Internet, truyn hình k
thut s qua cáp và v tinh, các phng tin truyn thông k thut s nh mng
không dơy vƠ đin thoi gia t chc vi bt k bên giao dch th ba (Chaffey,
2007), còn nhng giao dch không có chc nng giao dch nh trên ca khách hàng
thông tin thêm đc coi là mt phn ca TMT. Kalakota vƠ Whinstone (1997) đa
ra nhng quan đim khác nhau ca TMT nh sau:
Theo quan đim truyn thông: TMT lƠ vic cung cp các thông tin, sn
phm hoc dch v hoc thanh toán bng phng tin đin t.

Theo quan đim quá trình kinh doanh: TMT lƠ vic ng dng công ngh
theo hng t đng hóa các giao dch kinh doanh và quy trình làm vic.
Theo quan đim dch v: TMT cho phép ct gim chi phí đng thi tng tc
đ và cht lng cung cp dch v.
8


Theo quan đim trc tuyn: TMT lƠ mua vƠ bán các sn phm và thông tin
trc tuyn.
Hot đng TMT có th đc phân loi thành 2 loi: mt là gia doanh
nghip và doanh nghip (business to business ậ B2B), hai là gia doanh nghip và
ngi tiêu dùng (business to consumer ậ B2C). Trong TMT gia doanh nghip và
doanh nghip, vic kinh doanh thng s dng Internet đ tích hp trong chui giá
tr gia tng mƠ có th đc m rng t nhà cung cp nguyên liu đn ngi tiêu
dùng cui cùng. Mc dù, TMT gia doanh nghip và doanh nghip đi din cho
s lng ln tt c các giao dch TMT, nhng hu ht s chú ý li đc hng
đn phân khúc doanh nghip vƠ ngi tiêu dùng đ cp đn giao dch thng mi
gia các t chc và khách hàng.
T nhng đnh ngha đư cho thy s chp nhn ca ngi dùng là mt khái
nim quan trng ca TMT. Tuy nhiên, s không chp nhn ca ngi dùng t lâu
đư lƠ mt tr ngi cho vic áp dng thành công h thng thông tin (IS) và công ngh
thông tin (IT)
2.2. Thngămiădiăđng
V đnh ngha ca thng mi di đng (m-commerce), do thc t s phát trin
ca TMD đang còn  giai đon ban đu, cha có mt đnh ngha thng nht. Lee,
(Lee et al, 2003) đnh ngha TMD nh trao đi hoc mua và bán hàng hóa, dch
v. Vi TMD, mi ngi có th thanh toán bt c lúc nào thông qua mt thit b
di đng. Nó không ch tng s lng giao dch trên th trng giao dch đin t, mà
còn khuych đi toàn b th trng TMT. Trong nghiên cu này, TMD liên
quan đn vic tin hành giao dch thông qua thit b không dây.

Mylonopoulos vƠ Doukidis (2003) đ xut mt đnh ngha h thng, xem TMD
nh lƠ mt h thng sinh thái tng tác ca các cá nhân và t chc hp tác, vƠ h thng
nƠy đc xây dng da trên nn kinh t và s thành công ca công ngh khác nhau.
Da trên nhng điu đư nói  trên, TMD có th đc đnh ngha nh sau:
9


Thông qua bt k thit b di đng và mng li thông tin liên lc không dây,
các hot đng liên quan đn giao dch thng mi, truy nhp d liu, dch v mng,
vi tin trình x lý mà không có bt k ranh gii nào ca thi gian và không gian,
nhm thúc đy hot đng kinh doanh và hiu qu ca tin trình thng mi trong
vùng ph sóng ca TMD.
Ngày nay, nhiu giao dch TMT đc thc hin thông qua các thit b di
đng (ví d nh đin thoi di đng, máy tính cm tay, máy tính bng và nhng giao
din đc gn trên xe) bng cách s dng mng vin thông không dây và công ngh
TMT có dơy khác, chúng đc gi lƠ TMD. Tim nng ca các ng dng
TMD đư tng lên nhanh chóng trong thi gian ngn, nhiu t chc hƠng đu đư
chi lng tin ln vào các công ngh này.
Trong khi TMT ch yu là v mua vƠ bán, TMD đc d đoán s m rng
truyn ti d liu. Tt nhiên, s lng ngi s dng đin thoi ngƠy cƠng tng nh
là nhóm mc tiêu, và xu hng ct gim chi phí giao dch và s liên quan ca
nhng ngi tham gia th trng nhm ci thin mi quan h vi khách hàng là tiêu
biu cho tim nng to ln ca TMD đc xem là mt cp đ mi ca TMT.
NgoƠi ra, đ cho các ng dng trên nn tng không dơy đc s dng hiu qu
trong môi trng TMD, cn hiu rõ v nhng yu t nh hng đn vic chp
nhn thành công. Mt ví d v các dch v h tr di đng cn thit là dch v thanh
toán di đng (mobile payment hay còn vit là m-payment), s cung cp các gii
pháp thanh toán ph bin vi các thit b di đng.
D đoán rng TTD s tr thành mt dch v di đng thành công vi lý do nó
đc cng thêm các dch v h tr cn thit, s tng trng ca TMD cc k lc

quan da vào các gii pháp thanh toán hiu qu cung cp bi dch v TTD vƠ
ngc li (Constance, 2001). Thc t là hin nay có mt s không chc chn v s
chp nhn và s dng công ngh TTD đư không đc nh mong đi.
10


2.3. Hăthngăthanhătoán
Mua vƠ bán hƠng hóa hƠm Ủ lƠ thanh toán, điu nƠy đúng vi thc t. Trong
quá kh, hot đng nƠy đc thc hin bng tin giy nhng vi s phát trin ca
công ngh, con ngi bt đu s dng nhng công ngh khác nhau đ thanh toán.
Lúc đu, mi ngi s dng Internet nhng nó li có mt s hn ch. Mt trong
nhng hn ch quan trng liên quan đn thc t là cn thit có mt kt ni Internet
đ thc hin các giao dch. Vn đ này bây gi có th đc gii quyt bng kt ni
không dây, theo cách gii thiu TMD (Jonker, 2003). Hin nay, có nhiu cách
thanh toán khác nhau.
- Thanh toán trc tip tin mt
- S dng th tín dng trc tuyn
- S dng th ghi n
- S dng đin thoi di đng (TTD ậ thanh toán di đng)
Thanh toán di đng là s dng đin thoi di đng đ tr tin cho hàng hóa và
dch v. i vi ngi tiêu dùng, thanh toán di đng có ngha lƠ đng mua bng th
tín dng và tin mt na, và vi dch v tr trc không phi lo lng v hóa đn
hƠng tháng. TTD có th thc hin  mi ni vƠ mi lúc. Do s gia tng nhanh ca
cuc sng hin đi, xu hng gim chi phí giao dch và mi quan tâm ca ngi tham
gia th trng nhm ci thin mi quan h vi khách hàng.
TTD đc nhóm lên  Nht Bn và Hàn Quc, nhng đư không to đc s
quan tâm nhiu  M và khu vc Châu Âu. Trong nm 2003, 94,4% s ngi s
dng TTD toƠn cu lƠ ngi Nht Bn. t nc này bt đu phát trin thông tin
di đng khi phn còn li ca th gii tp trung vào Internet. Tuy nhiên, ti Nht Bn
vì Internet không ph bin rng rưi, thông tin D tr thành cách giao tip. Vin

thông dn đng cho cuc cách mng TTD  Nht Bn và Hàn Quc, nhng nó
s khó khn hn cho nc này khi đi cùng con đng khi  M vƠ các nc Châu
Ểu ni mƠ th thanh toán đư ngm sâu vào thói quen ca ngi tiêu dùng, chim
11


70% giao dch bán l.  nhng ni nƠy, bt k nhu cu vin thông thit lp mt h
thng TTD đang phi đng đu vi nhóm ngi mà không mong mun di
chuyn khi h thng thanh toán quen thuc ca mình và h không bao gi ngh
đin thoi di đng nh các thit b thanh toán (Jonker, 2003).
Bc quan trng nht trong vic xây dng h thng TTD thƠnh công lƠ thit
lp các u đưi cho tt c các bên liên quan. Nu không có điu này, s không có tin
b. Vi mi ngi tham gia, nên chp nhn các nguyên tc c bn nht đnh vƠ đy
mnh nhu cu hàng hóa vì li ích ca toàn h thng. (Friedrich, R. et al, 2005)
+ Các ngân hàng và các công ty th tín dng (vƠ các bên liên quan nh nhƠ
thu mua, đa các trung gian mi vào mng li và quá trình giao dch, và các nhà
khai thác mng li, cung cp cho các đn v trung gian công ngh POS) thúc đy
s tn ti chui giá tr, hn lƠ xơy dng gii pháp cnh tranh mi. H cng nên đa
ra cách thc đ cho vin thông di đng tham gia to ra giá tr hp tác.
+ Các nhà khai thác di đng nên xem xét các h thng thanh toán di đng
mi trong bi cnh có nhiu cách thc mi đ tng doanh thu, đc bit tính phí dch
v TTD hƠng tháng hoc cho tng giao dch. Các nhà khai thác mng cng nên
tn dng nhng li th tích cc nh hng ca vic đa đin thoi đi sâu vào cuc
sng ca ch thuê bao (đơy lƠ mt đng lc quan trng trong mô hình Nht Bn).
+ Các nhà cung ng thit b cm tay nên nm bt phng pháp tip cn mi
và bt đu xem xét tích cc nhng tính nng tích hp hot đng TTD vào sn
phm bn đ ch đng. Tính nng TTD đc xem nh lƠ điu quan trng tip
theo đ thay đi thit b cm tay, làm theo tiêu chun vƠ tng thích gia các nhà
khai thác mng và nn tng ch cht đ duy trì đc sc hp dn vi ngi s dng
và quy mô li nhun.

+ n v trung gian nên s dng kinh nghim ca h vi nhng khon thanh
toán không s dng tin mt đ làm gim chi phí qua tích ly t vic gim s dng
tin mt, vƠ bù đp chi phí nâng cp công ngh POS.
12


+ Ngi dùng đin thoi di đng b hp dn bi TTD hn nhng cách thanh
toán quen thuc khác. Do đó, nhng khía cnh tin li (an toàn, bo mt, sn có,
nhanh chóng, minh bch, v.v) cn đc tp hp và bán cho nhóm mc tiêu cá nhân.
Tuy nhiên, vì không đ ngi dùng chp nhn nên đư t lâu s chp nhn là
mt tr ngi cho s thành công ca bt k h thng thanh toán mi nào (Wu và
Wang, 2005), đơy lƠ yu t bt buc vì vy cn xem xét nhng yu t khin cho
ngi dùng chp nhn h thng TTD mi hoc ngn cn h lƠm nh vy. Có 3
nhóm chính đc xác đnh thu hút ngi dùng là Thói quen (Saji, 2007), Chi phí
mc tiêu (Wu và Wang, 2005), và S tin li (Saji, 2007)
2.4. Thanhătoánădiăđng
Thanh toán di đng đc đnh ngha lƠ vic s dng các thit b di đng đ thc
hin giao dch thanh toán, trong đó tin s đc chuyn t ngi tr đn ngi nhn
thông qua mt trung gian, hoc trc tip mà không cn đn trung gian.  tài này tp
trung vào vic kim tra ngi tiêu dùng sn sƠng đ s dng đin thoi di đng nh
mt công c thanh toán trong các giao dch mua bán, ni tin đc chuyn t ngi
tiêu dùng đn ngi cung cp đ đi ly sn phm hoc dch v. Công c thanh toán
đc xem nh mt công c giúp ngi tr tin thc hin thanh toán qua phng tin
thanh toán, da vào li xác nhn chp nhn tin bi ngi th hng.
Cách ph bin nht đ thc hin thanh toán di đng  Châu Âu là gi đin
hoc gi tin nhn SMS đn s dch v cung cp. Thanh toán cho hàng hóa và dch
v sau đó đc tính vƠo hóa đn đin thoi di đng ca khách hàng hoc đc khu
tr t tài khon thuê bao tr trc. in thoi thông minh cho phép thanh toán di
đng thông qua đin thoi kt ni Internet di đng thay vì gi mt tin nhn SMS.
in thoi di đng cng có th đc s dng nh mt kênh truy cp hoc là nn

tng cho các phng tin thanh toán hin có, chng hn nh tài khon ngân hàng,
th ghi n, và th tín dng. Tuy nhiên, thay th khác là m mt tài khon riêng mà
tin đc chuyn vƠ thanh toán di đng đc ghi n. Mt th h mi ca các gii
13


pháp thanh toán di đng đc đa ra lƠ thanh toán khong cách gn (NFC ậ near
field communication), nh lƠ i-mode FeliCa ti Nht Bn, s dng loi chip không
tip xúc RFID (Radio Frequency Identification) đc cƠi trong sim đin thoi di
đng mà nó s thc hin phng thc thanh toán khác so vi thanh toán bng SMS
sn có. Các ng dng thanh toán di đng hin ti và tim nng bao gm nh bán
hàng t đng, bán vé, mua dch v ni dung di đng, chuyn tin qua li, thanh toán
trên Internet, và thanh toán hàng hóa và dch v trong ca hàng, nhà hàng và ca
hàng tp hóa.
2.5. Săchpănhnă
S chp nhn CNTT là rt quan trng cho s phát trin kinh t. Theo các bài
báo và bài vit, Davis (Davis, 1989) đư đ cp đn lý thuyt đu tiên và ph bin là
Thuyt chp nhn vƠo nm 1983. LỦ thuyt ca ông lƠ “mô hình chp nhn công
ngh (TAM ậ Technology Acceptance Model). Trong lý thuyt ca ông, ông đ xut
rng Nhn thc d s dng và Nhn thc hu dng nh hng đn vic chp nhn và
s dng h thng CNTT, lý thuyt nƠy đư đc sa đi nhiu ln. Ahmad Al Sukkar
vƠ Helen Hasan đư có sa đi vƠo nm 2005. H làm rõ yu t Vn hóa, Tin cy và
Cht lng k thut là nhng yu t bên ngoài nh hng đn yu t Nhn thc d s
dng và Nhn thc hu dng trong mô hình TAM (Sukkar và Hansan, 2005).
Mt lý thuyt chp nhn quan trng khác là Thuyt khuych tán đi mi
(Innovation Diffusion Theory ậ IDT), đc đnh ngha bi Rogers. Theo Rogers
(1995), tim nng ca ngi chp nhn đánh giá mt s đi mi da trên các thuc
tính đi mi nh lƠ Li th tng đi, Tng thích, S phc tp, Kh nng quan sát
và Tri nghim th. Ọng lƠm rõ đc đim Li th tng đi có th coi là S hu
dng và S phc tp đi lp vi D dàng s dng (Rogers, 1995). Nghiên cu s

khuych tán đư b ch trích vì xác đnh đc đim và phng pháp tip cn t sau s
khuych tán (De Marez vƠ Verleye, 2004).  khc phc nhng hn ch ca nghiên
cu s khuych tán, De Marez vƠ Verleye (2004) lƠm rõ điu n cha bên trong nhu
cu khách hàng và tim nng chp nhn là quan trng (De Marez và Verleye, 2004).
14


Trong khi De Marez và Verleye (2004) chng li Rogers rút ra đc s phân bit rõ
ràng gia kin thc ca s đi mi. Hn na, ông cho bit chp nhn s đi mi
không phi là mt quá trình đn gin và s đi mi thng không vt qua đc
đnh đim, tc lƠ đim mà ti đó đt đc khi lng ti hn và đa lên quá trình
khuych tán, tip cn không ch nhng nhƠ đi mi vƠ ngi sm chp nhn nhng
đa s càng sm càng tt. Theo Rogers (2003), thái đ đi vi s đi mi c th xy
ra  gia kin thc đi mi và quyt đnh chp nhn. Có mt s khái nim liên
quan, nh tìm kim cái mi hn vƠ cn thit s đi mi và nhiu sn phm c th
hn tim nng chp nhn c th (De Marez và Verleye, 2004). Trong phân tích ca
h, Tornatzky vƠ Klein đư xác đnh đc 10 đc đim, bao gm 5 đc tính đc xác
đnh bi Rogers cng vi Chi phí, Tính lan truyn, Tính chia s, Tính li nhun và
Xã hi chp nhn. Trong cuc nghiên cu ca h, h lu Ủ rng Tính lan truyn liên
quan cht ch đn Kh nng quan sát vƠ Tính chia s liên quan đn Tri nghiêm th
(Tornatzky và Klein, 1982).
Sau Rogers, nhng sa đi khác nhau đc thc hin trên lý thuyt khuych tán
đi mi ca Rogers, mt trong nhng sa đi ph bin và chung nht đư đc thc
hin bi Moore và Benbast vƠo nm 1991 (Moore vƠ Benbast, 1991). H đ xut lý
thuyt đc đim nhn thc đi mi (Perceived Charateristics of Innovating - PCI) và
thêm vào thành phn khác lý thuyt Rogers. Nhng thành phn đó lƠ (1) Hình nh
(mc đ s dng đi mi đc nhn thc đ nâng cao hình nh hoc đa v trong h
thng xã hi), (2) T nguyn s dng (mc đ mà s dng đi mi đc nhn thc
nh lƠ t nguyn hoc t ý thc), (3) Tm nhìn (quy mô ca s đi mi trong nhn
thc m rng khuych tán), (4) Kt qu chng minh (mc đ mƠ các đc tính riêng

bit và li ích ca đi mi đc d dàng nhn thc bi tim nng chp nhn).
Trong khi đó, hƠnh vi ca ngi s dng nh hng đn s chp nhn ca h
đi vi công ngh mi, Ajzen vƠ Fishbein đ xut lý thuyt hƠnh đng hp lý
(Theory of Reasoned Action ậ TRA) và lý thuyt hành vi k hoch (Theory of
Planned Behavior ậ TPB). Trong nhng lý thuyt đó, h làm rõ là Thái đ dn đn
hành vi. Tiêu chun ch quan và iu khin nhn thc hành vi nh hng đn Ý
15


đnh s dng và Hành vi s dng (Ajzen vƠ Fishbein, 1991). Hn na, ngi ta cn
thn vi ngoi suy ca hành vi chp nhn da trên kin thc hn ch ca hành vi
ngi dùng. M rng nghiên cu kin thc vƠ thái đ dn đn đi mi là quan trng
đ hiu đc hƠnh vi tng lai. Nhiu bin tng quan vi kin thc ca s đi mi
(kin thc v các dng khác nhau ca thit b và dch v di đng). Giáo dc và Tình
hình kinh t - xã hi, cng nh các bin cá nhân và Hành vi thông tin, gii thích s
khác bit trong kin thc v đi mi.
Lockett và Littler kim tra đc đim hành vi ca s chp nhn. H lu Ủ rng,
mc dù có nhiu đc đim hành vi, có th đc xem xét, nhng “ Các tng tác xư
hi” đc đ cp đn bi vì chúng có tim nng cao trong điu kin kt qu thc t
trên các dng ngi chp nhn. Theo Lockett vƠ Littler (1997), c đim xã hi và
Quan đim lưnh đo có th đo lng Tng tác xã hi và Truyn thông. Ngoài ra,
yu t dùng đo lng “Thái đ vƠ tính cách” bao gm Thái đ dn đn s thay đi
và mo him (Lockett và Littler ,1997).
Ngoài nhng yu t trên, có nhng yu t khác nh hng đn s chp nhn
công ngh mi, các nhân t nhân khu hc nh hng đn s chp nhn.  tui,
thu nhp, và hc vn liên quan trc tip đn chp nhn công ngh (Lee và Lee,
2000). Gii tính không tìm thy nh hng trc tip đn s chp nhn công ngh
nói chung (Taylor vƠ Todd, 1995; Gefen vƠ Straub, 1997), nhng nam gii có nhiu
kh nng chp nhn riêng công ngh máy tính (Gefen và Straub, 1997). Kolodinsky
(2004) đ cp đn tình trng hôn nhân ca cá nhơn vƠ lu Ủ, tình trng hôn nhân s

nh hng đn vic chp nhn công ngh mi, đc bit lƠ ngơn hƠng đin t (e-
banking). H lu Ủ rng, khi các cp v chng vào tài khon ngân hàng, h có th
cùng nhau nm gi tài khon; do đó  mc đ gia đình, s chp nhn có th liên
quan đn tình trng hôn nhân (Kolodinsky, 2004).
Mallat (2007) kho sát ngi tiêu dùng chp nhn dch v thanh toán đin t
mi, thanh toán di đng. Nn tng lý thuyt nghiên cu ca ông đc rút ra t lý
thuyt khuych tán s đi mi ca Rogers (1995), đư đc thit lp rng rãi nh lƠ
16


mt công c mnh m đ gii thích s chp nhn công ngh di đng và tài chính
khác nhau bao gm thanh toán điên t, thng mi di đng vƠ ngơn hƠng di đng.
Ọng đư thêm nhng yu t Mng li bên ngoài, Chi phí, Bo mt h thng thanh
toán và Tin cy đn Li th tng đi, Tính phc tp vƠ Tng thích ca lý thuyt
khuych tán đi mi, mà Tornatzky và Klein (1982) đư đ ngh nh là cu trúc phù
hp nht cho nghiên cu chp nhn.
Dahlberg và Öörni (2007) kho sát nhng thay đi trong thói quen thanh toán
ca ngi tiêu dùng đc bit trong trng hp thanh toán di đng. Trong nghiên
cu ca h, h kho sát Li ích thi gian, Thói quen thanh toán, Tin cy, Bo mt,
Tng thích, S sn có ca các giao dch thanh toán, Thông tin, D s dng, Thun
tin, Chun mc xã hi,  tui, Hc vn và K nng s dng di đng. H phát
hin ra rng ngi tiêu dùng coi nm nim tin c th quan trng vi công c thanh
toán mi: Chun mc xã hi, Tng thích da trên K nng, áng tin cy, Tng
thích (ng dng rng rãi) và D s dng. H khng đnh rng so sánh vi nghiên
cu v khuych tán và s chp nhn trc đơy (đc bit là TAM) vai trò ca tính
tng thích vƠ tin tng vt lên mnh m. Trong phân tích v Ủ đnh s dng, h
phát hin ra nhng nhân t nh hng đn Ủ đnh s dng trong thói quen thanh
toán ri vƠo nhân t thun li (ví d tin cy) và nhng nhân t khác bit (ví d d s
dng). H cng phát hin s dng công ngh hin nay, tui tác, và ngh nghip là
nhng nhân t khác bit. Ngoài các yu t đư nêu, các đc đim nhân khu hc c

bn ca ngi tr li đc s dng đánh giá k nng s dng đin thoi ca h.
C 2 bng đc trình bƠy di đơy, tóm tt nhng mô hình chp nhn hin
nay. Bng 2-1 là tóm tt nhng nhân t chp nhn, bi nhng nhà phát trin mô
hình. Bng 2-2 là tóm tt ca nhng nghiên cu gn đơy v vic chp nhn CNTT
đc lƠm sau nm 2000.