Chính sách nâng cao năng lực cạnh tranh cụm ngành thanh long tỉnh bình thuận

B GIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP.HCM
________________________________

CHNGăTRỊNHăGING DY KINH T FULBRIGHT



LụăQUC NAM



CHệNHăSÁCHăNỂNGăCAOăNNGăLCăCNHăTRANH
CMăNGÀNHăTHANHăLONGăTNHăBỊNHăTHUN


Chuyên ngành: Chính sách công
Mư s: 60340402


LUNăVNăTHC S CHệNHăSÁCHăCỌNG


NGI HNG DN KHOA HC
TS.ăVăTHÀNHăT ANH

TP.HCM, 6/2014
i



LIăCAMăOAN
Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon
trích dn và s liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ
chính xác cao nht trong phm vi hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht
thit phn ánh quan đim ca Trng i hc Kinh t TP.HCM hay Chng
trình Ging dy Kinh t Fulbright.
TP.HCM, tháng 6 nm 2014
Tác gi


LỦ Quc Nam

ii


LI CMăN

Trc ht, tôi cm n B Ngoi giao Hoa K đã tài tr Chng trình
Ging dy Kinh t Fulbright. Tôi chân thành cm n quý thy cô giáo và cán
b Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright đã nhit tình và vô t truyn đt
nhng kin thc quý giá, h tr chu đáo trong sut thi gian tôi vinh d đc
hc. Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright đã mang li cho tôi cm giác
m áp ca mt gia đình, ni mi thành viên s chia và khng khít vi nhau nh
ngi thân.
c bit, tôi rt cm n thy V Thành T Anh đã tn tình hng dn tôi
trong sut quá trình làm lun vn, thy inh Công Khi cùng vi cô Lê Th
Qunh Trâm đã có nhng li khuyên chân tình khi tôi bt đu vit đ cng, và
thy Trn Tin Khai đã t vn ý tng lun vn cho tôi.
Tôi cm n các h nông dân, cán b, chuyên gia ti các t chc mà tôi
phng vn, đã nhit tình cung cp nhng thông tin, s liu quý giá đ hoàn
thành lun vn này.
Tôi chân thành tri ân gia đình hai bn Tôn Tht Trng, Trn Nguyn
Mnh Hào và các bn khác đã giúp đ hoàn toàn vô t trong sut thi gian tôi
 tr ti Sài Gòn.
Sau ht, tôi cm n gia đình mình, nht là v tôi – Nguyn Th Bích Hng
– đã hy sinh rt nhiu đ tôi toàn tâm theo hc Chng trình Thc s Chính
sách công khóa V.

Sài Gòn, tháng 6 nm 2014
Lý Quc Nam


iii


TịMăTT

Bình Thun, tnh duyên hi cui min Trung Vit Nam, không đc thiên nhiên u
đưi v nông nghip nh các tnh min ông và Tây Nam b. Vào cui thp niên 1980,
nông dân Bình Thun (lúc đó là Thun Hi) nhn ra cây thanh long, trc đây vn ch
đc trng làm cnh, rt phù hp vi th nhng Bình Thun, cho qu bán đc giá và có
th trng vi quy mô ln. Cùng vi k thut chong đèn kích thích ra qu trái v đc mt
nông dân tình c phát hin, thanh long đư tr thành cây ch lc, thay th nhiu nông sn
khác  đây.
Tuy có nhiu lúc cng ri vào cnh “đc mùa, mt giá”, nhng nhìn chung trái
thanh long xut khu mang li li nhun cao hn hn đa s cây trng khác ti Bình Thun.
Hu nh tt c nông h trng thanh long đu thoát nghèo, rt nhiu trong s h còn tr nên
sung túc. Trc ngun li đó, xut hin phong trào  t trng thanh long, din tích cây
trng này đư sm vt quá quy hoch và phát sinh nhiu h ly. Khi vào mùa, cung vt
quá cu, thng lái ép giá, s tin bán đc có mùa không đ cho nông dân tr công thu
hoch. S liên kt gia các nông dân gn nh không có, nên giá thu mua thanh long hoàn
toàn do thng lái quyt đnh. Gia các nông dân cng xy ra tình trng cnh tranh không
lành mnh nh s dng cht kích thích tng trng. Vic buc cây thanh long phi ra qu
trái v quanh nm khin cho sc đ kháng ca cây trng gim sút, dn đn lm dng các
loi thuc bo v thc vt. n nay vn cha có c quan nhà nc nào qun lỦ đc vic
s dng hóa cht trong trng trt, nên thanh long sch khó có ch đng vì sn xut vi chi
phí cao nhng ch bán bng giá thanh long thng. Cuc đua xung đáy din ra, nông dân
không mn mà vi VietGAP, GlobalGAP dù đc nhà nc h tr mt phn kinh phí.

Chính vì din tích đt tiêu chun GlobalGAP quá him hoi nên thanh long Bình Thun hu
nh luôn thiu kh nng đáp ng đn hàng t các khách hàng giàu có, k tính nh Hoa K,
Châu Âu, Nht Bn, Hàn Quc… Vi sn lng di dào, hình thc đp, đt cm quan
thông thng nhng không đm bo tiêu chun an toàn v sinh thc phm, hin nay phn
ln thanh long Bình Thun ch có th bán cho ngi láng ging Trung Quc, không đòi hi
kht khe nhng rt khó lng trong giao dch.
Trong nc thì các thng lái Vit Nam chi phi thu mua thanh long, nhng đn
khi buôn bán vi thng nhân nc ngoài, nht là Trung Quc, các thng lái này li
iv


“nm dao đng li”. Giao dch mua bán gia thng lái Vit Nam vi Trung Quc đa
phn là tiu ngch, hp đng ch mang tính hình thc, đi phó nên khi đi tác tr mt thì
thng lái Vit khó có th bo v quyn li ca mình. Qu thanh long hin nay ch đc s
dng di hình thc n ti, gn nh không có sn phm ch bin có giá tr gia tng nào
khác.
Có th thy rng, li th cnh tranh ca trái thanh long Bình Thun hin nay ch
yu da vào điu kin t nhiên thun li, các yu t cnh tranh khác nh h tng, các
ngành dch v h tr và liên quan, R&D… đu t mc yu đn trung bình. Hin nay nhiu
quc gia khác nh Thái Lan, ài Loan và c Trung Quc đư trng thanh long. Nhng quc
gia này va có điu kin t nhiên khá phù hp vi cây thanh long, li có các yu t cnh
tranh khác tt hn Bình Thun (trung tâm thanh long ca Vit Nam), đe da gay gt v trí
s mt ca thanh long Bình Thun.
Khong 10 nm tr li đây, chính quyn tnh Bình Thun cng đư có nhiu hành
đng, chính sách h tr ngành thanh long nh tài tr kinh phí làm VietGAP, nghiên cu k
thut canh tác, chong đèn, quy hoch, thành lp c quan chuyên trách v thanh long… và
đt mt s kt qu nht đnh nhng nhìn chung hiu qu không cao. Cm ngành thanh long
Bình Thun vn  trng thái “mnh ai ny lo” là chính. Bên cnh nhng ch trng, chính
sách hp lỦ ca UBND tnh Bình Thun v phát trin ngành hàng thanh long, tác gi thy
rng cng còn mt s chính sách không phù hp hoc phù hp nhng bin pháp trin khai

không hp lỦ. Tác gi đ xut mt s điu chnh nh đy mnh cây thanh long đt tiêu
chun GlobalGAP thay vì ch là VietGAP, và mt s bin pháp can thip khác ca chính
quyn đa phng đ nâng cao nng lc cnh tranh cm ngành.






v


MC LC

Li cam đoan ………… ……………… ………………….…… … ……………………….………… i
Li cm n ………………………….…………………………… …………………………………… ii
Tóm tt …………………………… ………………………….………… ……….…… ……………… iii
Mc lc …………………….…………… ………….… ………….…………………….………… … v
Danh mc các t vit tt …….….…………………… ………………… ………… ……….… viii
Danh mc hình v và hp … …….…………….…… ……………….……….……… ……….… ix
Chngă1:ăGiiăthiu …………………………… … … … … …………… ……………… … 1
1.1. Bi cnh nghiên cu ………………… …………………… ….….…………….….…… 1
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu …………………………… ………… ……… …… 5
1.3. i tng và phm vi nghiên cu ……………….…… …… ……………… …… 5
1.4. Cu trúc lun vn ……………………………….……… …….…… … ………………. 6
Chngă2:ăCăsălýăthuyt,ăngunăthôngătinăvƠăphngăphápănghiênăcuă ……….… 7
2.1. C s lỦ thuyt …………………… ……………………….… … …………………… 7
2.1.1. Cnh tranh và nng lc cnh tranh ………… … … …………………… 7
2.1.2. Mô hình kim cng …………………………………….…………….…………. 9
2.2. Ngun thông tin ….……………… …………………….…………………… ……… 10

2.3. Phng pháp nghiên cu … …………………………….……… ………………… 10
Chngă3:ăPhơnătíchănngălcăcnhătranh ………………………… …….……………… 12
3.1. Phân tích các yu t cu thành nng lc cnh tranh ……………… …… ……… 12
3.1.1. Các điu kin v nhân t sn xut …………………… … … ………… 12
3.1.1.1. V trí đa lỦ và tài nguyên thiên nhiên …….………… ………… 12
3.1.1.2. Ngun nhân lc ………… ……………… … ……….… ………… 14
3.1.1.3. Ngun vn ………………… …………………….…….… ………… 15
vi


3.1.1.4. C s h tng vt cht ………………… …….… ……….………… 16
3.1.1.5. H tng thông tin …………….…… … ………… …… ………… 17
3.1.1.6. Khoa hc và công ngh …….………………… … …… ………… 18
3.1.2. Bi cnh chin lc và s cnh tranh ca doanh nghip … … ……… 19
3.1.2.1. Môi trng kinh doanh ………… ………….……… …….……… 19
3.1.2.2. C cu kinh t và chính sách khuyn khích đu t ……….…… 21
3.1.2.3. S cnh tranh gia các đi th … … ……… … ……………… 23
3.1.3. Các điu kin cu ………… ……………… ……………….……… ………… 25
3.1.3.1. Nhu cu ni đa ………………………………….….……… ………… 25
3.1.3.2. Nhu cu  các nc khác ………… ……….…….……….………… 26
3.1.4. Các ngành h tr và liên quan ………… ………….………………………… 28
3.1.4.1. Th ch …………………………… ………….………………………… 28
3.1.4.2. Cây ging ………………………….………….………………………… 29
3.1.4.3. Vt t ………… ………….……………………………………… …… 30
3.1.4.4. Logistic …… …………….……………………………………… …… 30
3.1.4.5. X lỦ nhit, chiu x ….……… ……………………………… …… 30
3.1.4.6. Bo qun ….……………………………………………………… …… 31
3.2. ánh giá cm ngành thanh long Bình Thun ………… …………………………… 32
Chngă4:ăKtălun,ăkhuynănghăchínhăsách …… …….……………………… ………… 33
4.1. Kt lun …………………………………….… ……………………………… ………… 33

4.2. Khuyn ngh chính sách …… …………… …… ………………………….………… 34
4.2.1. Chính sách nâng cao các yu t cu thành nng lc cnh tranh ……… 35
4.2.2. Chính sách thúc đy nông dân trng theo GlobalGAP ………………… 37
4.2.3. Chính sách phân nhóm ngun cung …………….…………… …………. 37
4.3. Hn ch ca lun vn …………….…………….………….………… …….…………. 38
vii


TƠiăliuăthamăkhoă ……………….……………………….…….…………… ………….………… 39
Phălc ………………………………………… ……….…….………………….…… …………… 42
Ph lc 1.1. S lc v cây thanh long …………… …… ……………………………… 42
Ph lc 1.2. Din tích, sn lng thanh long Bình Thun (2011 – 2012) … … … 42
Ph lc 1.3. Chi phí dch v đào to áp dng
và chng nhn tiêu chun GlobalGAP …………………….….…… … ………… 43
Ph lc 2.1. Danh sách nông dân tr li phng vn …………………….….…………… 43
Ph lc 2.2. Danh sách các c s thu mua/x lỦ thanh long tr li phng vn … 44
Ph lc 2.3. Danh sách các t chc tr li phng vn …………………….… ………… 44
Ph lc 2.4. Danh mc câu hi phng vn ………………… ………………………….… 45
Ph lc 3.1. Ch s nng lc cnh tranh tnh Bình Thun …… ……….………………. 46
Ph lc 3.2. Nhit đ các tháng trong nm ti Phan Thit ………….………………… 46
Ph lc 3.3. Lng ma các tháng trong nm ti Phan Thit ………….……………… 47
Ph lc 3.4. S gi nng các tháng trong nm ti Phan Thit ……….…… …………. 47
Ph lc 3.5. Danh sách các h cha nc ti Bình Thun …………….……………… 48
Ph lc 3.6. Tiêu chí phân loi thanh long ca thng lái và nông dân …….…… 48
Ph lc 3.7. Các doanh nghip, c s đóng gói thanh long tnh Bình Thun
đc cp chng nhn v nhà đóng gói thanh long an toàn …….………….… 49

viii


DANHăMCăCÁCăTăVITăTT

Tăvitătt
TênătingăAnh
TênătingăVit
GAP
Good Agricultural Practices
Thc hành nông nghip tt
NN&PTNT

Nông nghip và Phát trin nông thôn
PAPI
Provincial Governance and
Public Administration
Performance Index
Ch s hiu qu qun tr và hành chính
công cp tnh
PCI
Provincial Competitiveness
Index
Ch s nng lc cnh tranh cp tnh

PHC
Packing House Code
Mư s nhà đóng gói
PUC
Production Unit Code
Mư s đn v sn xut
R&D
Research & Development
Nghiên cu và phát trin
TNHH

Trách nhim hu hn
TP.HCM

Thành ph H Chí Minh
UAE
United Arab Emirates
Các tiu vng quc  rp thng nht
UBND

y ban nhân dân
USD
United States dollar
ô la M




ix

DANHăMCăHỊNHăVăVÀăHP
Danhămcăhìnhăv
Hình 1.1. Nng sut bình quân và din tích thanh long Bình Thun …………… ……. 2
Hình 1.2. Giá bình quân trái thanh long các tháng trong nm (2008 – 2012) ……… 2
Hình 1.3. T phn kim ngch xut khu thanh long Bình Thun nm 2013 ………… 4
Hình 2.1. Mô hình kim cng (m rng) ……………………… …………… … ……… 9
Hình 3.1. Bn đ tnh Bình Thun ………….……………………………………………… 12
Hình 3.2. Dân s và lao đng tnh Bình Thun (2005 – 2012) …….………….… …. 14
Hình 3.3. C cu s doanh nghip b cn tr công vic
kinh doanh và phát trin do tip cn ngun vn …….…….…….……………… 15
Hình 3.4. T phn giá tr thanh long so vi c cu tng sn phm
trên đa bàn theo giá hin hành phân theo ngành kinh t …… ….……….… 22
Hình 3.5. So sánh PCI Bình Thun (2005 – 2013) ……….…………… …………… 22
Hình 3.6. Trin vng xut khu mt s loi trái cây Thái Lan,
trong đó có thanh long ……………….…………… …………….………………… 23
Hình 3.7. Kim ngch xut khu chính ngch thanh long Bình Thun
sang mt s nc ………………………….……….….….…….……………………… 27
Hình 3.8. Giá xut khu thanh long bình quân tng th trng/nm
do các doanh nghip tnh Bình Thun thc hin ………….…… … …………. 27
Hình 3.9. Các ch s thành phn ca PAPI Bình Thun (2011 – 2013) …… ……… 29
Hình 3.10. So sánh PAPI Bình Thun vi mt s đa phng (2011 – 2013) … 29
Hình 3.11. S đ cm ngành thanh long Bình Thun …… …… …… ……………. 32
Danh mc hp
Hp 3.1. Nhn đnh ca PGS-TS. Nguyn Minh Châu
v cht lng trái thanh long …………………….……… ……………………… 25
1

CHNGă1
GII THIU

1.1. Bi cnhănghiênăcu
u thp niên 1990, cây thanh long đc nông dân Bình Thun trng ti nhng
vùng đt tng đi cn ci, thiu nc mà cây lúa không sng đc
1
. Do là cây d trng,
nhanh thu hoch, qu đp, ngon, b dng nên nhu cu tiêu th luôn cao hn sn lng thu
hoch. Thi đim này trái thanh long sinh trng hoàn toàn t nhiên nên sn lng còn ít,
giá thanh long đu mùa lên đn 50.000 đng/kg, trong khi giá vàng lúc đó cng ch
khong 500.000 đng/ch. Do th nhng phù hp, nhu cu tiêu th luôn cao nên nhiu
nông dân Bình Thun nhanh chóng chuyn t trng lúa sang thanh long, nh vy tr nên
khá gi vì trái thanh long mang li thu nhp cao hn, li tn ít công chm sóc so vi lúa.
Nm 2004, thanh long là trái cây đc B Nông nghip và Phát trin nông thôn xp
đu danh sách 11 loi trái cây Vit Nam có li th cnh tranh vi các nc trong khu vc
gm: thanh long, vú sa, mng ct, trái cây có múi (bi, cam sành), xoài, su riêng, da,
vi, nhưn, da và đu đ. Li nhun t trái thanh long, cng vi quy hoch thiu hiu lc
khin cho din tích trng thanh long ti Bình Thun nm 2013 lên ti 20.185 ha, vt xa
so vi quy hoch đc duyt đn nm 2015 là 15.087 ha, vi tng sn lng nm 2013
khong 400 ngàn tn
2
. iu này gây nh hng tiêu cc đn hu ht nông dân trng thanh
long Bình Thun do thiu đin, nc dn đn nng sut bình quân có xu hng gim và
mt giá khi vào chính v. Din tích trng trt tng nhng nng sut có xu hng gim
(xem hình 1.1) là du hiu cho thy s quá ti kh nng đáp ng nhu cu canh tác. Quy
hoch din tích thanh long cn đc chn chnh, n đnh trc khi ci thin đc kh nng
cung ng các yu t đu vào nh đin, nc… Nhu cu s dng đin khi đn mùa trái v
(nông dân đng lot chong đèn) t nm 2013 đn nay đư lên quá cao, nên Công ty in lc
Bình Thun ch cho s dng 50% công sut bình h th chong đèn thanh long.

1
Xem thêm chi tit v cây thanh long  ph lc 1.1.
2
Xem thêm chi tit v din tích và sn lng thanh long nm 2011 – 2012  ph lc 1.2.
2

Hình 1.1. Nng sut bình quân và din tích thanh long Bình Thun (2005 – 2013):


Ngun: Tác gi v da trên s liu ca Cc Thng kê, S NN&PTNT và S Công Thng
Bình Thun.
Hình 1.2. Giá bình quân trái thanh long các tháng trong nm (2008 – 2012),
đc điu chnh lm phát v nm 2008:

Ngun: Tác gi tính toán và v da trên s liu giá ca Trung tâm Nghiên cu phát trin
cây thanh long Bình Thun và s liu t l lm phát Vit Nam ca Ngân hàng Th gii.
,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Nng sut bình quân
(tn/ha)
Din tích trng thanh
long (ngàn ha)
,0
2000,0

4000,0
6000,0
8000,0
10000,0
12000,0
14000,0
16000,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
2008
2009
2010
2011
2012
3

Thanh long nghch v có giá gp 2 – 6 ln giá chính v (t tháng 4 – 9) do ri vào
thi đim quanh tt âm lch Á ông (Trung Quc, ài Loan, Hongkong, Vit Nam…). Giá
cùng thi đim gia các nm cng chênh lch ln, gây bt n và ri ro cho ngành hàng
này.
Nông dân trng thanh long  Bình Thun cng đang s dng nhiu thuc bo v
thc vt và cht kích thích tng trng do khách hàng ln nht là Trung Quc không kim
tra tn d hóa cht, th trng nc này li chung trái thanh long bt mt. Vì vy khi nhn
đc đn hàng t nhng nc phát trin, các doanh nghip xut khu thanh long ti Bình
Thun khó thu mua đ s lng thanh long đt tiêu chun an toàn thc phm.
Tuy có din tích và sn lng thanh long rt ln, nhng đn nm 2013 ch mi có
10 trên tng s 694 đn v
3
trng theo GAP đc chng nhn sn xut thanh long an toàn
theo tiêu chun GlobalGAP vi vn vn 222,7 ha, chim 1,1% tng din tích canh tác.
Din tích đt GlobalGAP ít i nên ngun cung không n đnh, khó tìm đc đu ra. Khi

nông dân trng theo chun GlobalGAP vi chi phí cao hn
4
, nhng không có đu ra thì li
quay v chun VietGAP, thm chí không theo chun nào. Thc t, giá thu mua thanh long
trng theo VietGAP ti Bình Thun bng vi thanh long thng. Nu phn đông nông dân
đu trng thanh long theo GAP thì tt c đu đc li ln hn, nhng nu không phi tt
c đu tuân theo lut chi thì nhng ngi trng theo GAP s b thit. Cho nên phn ln
thanh long Bình Thun (chim 80% – 85% tng sn lng) ch xut sang Trung Quc, là
th trng d tính nhng nhiu ri ro.
Hng nm ch có 15 – 20% sn lng thanh long (tng đng 57 – 76 ngàn tn)
đc tiêu th trong nc, vi dân s 90 triu ngi thì đây là mc thp vì bình quân mi
nm mt ngi Vit Nam dùng cha ti 1 kg thanh long Bình Thun.









3
n v đc tính là trang tri, hp tác xư hoc t gm nhiu vn.
4
Tham kho  ph lc 1.3.
4

Hình 1.3. T phn kim ngch xut khu thanh long Bình Thun (chính ngch) nm 2013:

Ngun: Tác gi v theo s liu ca S Công Thng Bình Thun (2014).

Do ph thuc ln vào th trng nhiu ri ro là Trung Quc, trong khi cha khai
thác đáng k th trng ni đa, đng thi li ít có kh nng xâm nhp các th trng ln và
khó tính nh Hoa K, Châu Âu, Nht Bn, Hàn Quc… nên thanh long Bình Thun đang
 tình trng rt ri ro khi gn nh đt tt c trng vào mt gi. Nông dân Bình Thun trng
thanh long t phát, các c s thu mua phn ln nh l, Hip hi thanh long Bình Thun gi
vai trò đu mi nhng cha có nng lc đàm phán giá vi thng lái nc ngoài, nht là
Trung Quc. Hin nay nhiu thng nhân Trung Quc đư đn tn các khu vc nhiu thanh
long điu hành vic thu mua.
Mt s báo, tài liu nc ngoài cho thy nhiu nc trong khu vc Châu Á đư tng
đu t trng thanh long. Nghiên cu th trng ca World Perspectives, Inc. (2009) cho
thy Thái Lan có mc tiêu phát trin thanh long thành cây xut khu. ài Loan và ngay c
Trung Quc (theo Li Yang, 2013), cùng nhiu nc Châu Á khác nh Philippines (theo
Rudy A. Fernandez, 2010), Indonesia, Malaysia, Sri Lanka… đư trng thanh long, đe da
v th thanh long Vit Nam (mà tp trung phn ln  Bình Thun). Nông dân nhiu quc
Hongkong
01%
TháiăLan
06%
Singapore
04%
Malaysia
02%
TrungăQuc
52%
Indonesia
15%
UAE
02%
Myanmar
00%

Qatar
00%
HƠăLan
16%
Anh
00%
Pháp
00%
c
01%
Tây Ban Nha
00%
Canada
01%
Hoa K
00%
Chile
00%
Hongkong Thái Lan Singapore Malaysia
Trung Quc
Indonesia
UAE Myanmar Qatar Hà Lan Anh Pháp
c
Tây Ban Nha Canada
Hoa K
Chile
5

gia có nn nông nghip tiên tin và điu kin t nhiên thích hp vi cây thanh long nh
Australia, Israel, Hoa K… cng đư trng thanh long. Vi nhiu đim yu hin ti, ngành

thanh long Bình Thun cn có nhng gii pháp ngn hn ln dài hn đ duy trì và phát huy
nng lc cnh tranh ca mình, góp phn vào vic phát trin kinh t đa phng.
1.2. McătiêuăvƠăcơuăhiănghiênăcu
Hin nay nông dân nhiu đa phng trên c nc nh Long An, Tin Giang, Vnh
Long… đư trng và tng din tích thanh long, nhng Bình Thun vn là tnh có din tích
canh tác và sn lng thanh long ni tri nht. Tuy có vai trò quan trng nh vy nhng
đn nay tnh Bình Thun mi ch có mt s nghiên cu v k thut trng thanh long nh
chong đèn, tr bnh… iu đáng nói là nhng nghiên cu này vn cha thuyt phc hoàn
toàn đc nông dân.  ngành thanh long Bình Thun có nng lc cnh tranh tt hn trong
tng lai, cn có mt nghiên cu toàn din v các yu t nh c s h tng, dch v h tr,
chính sách v mô… Mc dù chính quyn tnh Bình Thun cng đư nhn ra mt s đim yu
ca ngành thanh long đa phng nhng nhng gii pháp còn thiu c th và qua trin khai
cha mang li hiu qu.
Trc thc trng đó, mc tiêu ca lun vn này là phân tích nhng u và nhc
đim ca các yu t nng lc cnh tranh cm ngành thanh long Bình Thun, t đó đ xut
mt s hành đng nhm trin khai gii pháp tng ng. Ni dung chính ca đ tài là
nghiên cu đ tr li hai câu hi:
Th nht, thc trng nng lc cnh tranh ca cm ngành thanh long  Bình Thun
hin nay nh th nào?
Th hai, chính quyn tnh Bình Thun cn có chính sách gì đ nâng cao nng lc
cnh tranh ca cm ngành thanh long đa phng?
1.3.ăiătngăvƠăphmăviănghiênăcu
i tng nghiên cu ca đ tài này gm nhng nhân t cu thành nng lc cnh
tranh ngành thanh long Bình Thun theo mô hình kim cng ca Michael E. Porter:
(i) Các điu kin v nhân t sn xut: th nhng, k thut, ging mi (Vin cây n
qu min Nam), phân bón, bo v thc vt (Chi cc Bo v thc vt Bình Thun), lao
6

đng… C s h tng cng: đin (in lc Bình Thun), nc (Chi cc Thy li Bình
Thun)…

(ii) Các điu kin v cu: các tiêu chun GAP, hàng rào k thut, th hiu khách
hàng trong và ngoài nc…
(iii) Chin lc, cu trúc và đi th cnh tranh: quy hoch din tích trng trt, liên
kt gia các nông dân, các doanh nghip; đi th trong nc, ngoài nc; tip cn vn;
quyn s hu trí tu (ging thanh long mi)…
(iv) Các ngành h tr và liên quan: giao thông nông thôn, công nghip ch bin,
trng đi hc, vin nghiên cu, các c quan qun lỦ nhà nc (S NN&PTNT, S Công
Thng…). Các dch v khác: vn ti, bao bì đóng gói, chiu x, x lỦ nhit, lp đt các h
thng đèn đòi hi k thut cao, các h thng ti t đng…
(v) Nông dân, là nhân t ht sc quan trng, quyt đnh sn lng và cht lng
đu vào ca ngành hàng thanh long.
(vi) Các c s thu mua, ch bin: quyt đnh giá thu mua thanh long và phm cht,
kh nng bo qun, to giá tr gia tng cho nông sn. Mt s doanh nghip ln  Bình
Thun va m trang tri ln thu mua, xut khu.
Phm vi nghiên cu: tp trung ti Bình Thun (ch yu là 3 huyn có din tích và
sn lng thanh long ln nht: Hàm Thun Nam, Hàm Thun Bc, Bc Bình), các t chc
cung cp vn, k thut, ban hành chính sách… tp trung ti Phan Thit. Ngoài ra đi vi
các t chc liên quan nhng nm  các đa phng khác nh Tin Giang (Vin cây n qu
min Nam), TP.HCM (dch v chiu x, xut khu…) cng đc đ cp đn trong lun
vn. S liu nghiên cu trong lun vn đc ly t nm 2005 đn 2013.
1.4. Cu trúcălunăvn
Lun vn gm 4 chng, chng 1 gii thiu bi cnh, vn đ, mc tiêu và câu hi
nghiên cu. Ni dung chng 2 trình bày khung phân tích nng lc cnh tranh ca Michael
E. Porter theo đc thù ngành thanh long.  chng 3, tác gi áp dng lỦ thuyt, d liu thu
thp đc đ phân tích. Cui cùng là chng 4, nêu kt lun, tr li hai câu hi nghiên cu
và đ xut chính sách.
7

CHNGă2
CăS Lụ THUYT, NGUNăTHỌNGăTIN

VÀăPHNGăPHÁPăNGHIểNăCU

2.1.ăCăs lýăthuyt
2.1.1. Cnh tranh vƠănngălc cnh tranh
Trong kinh t th trng, cnh tranh là hin tng tt yu và có Ủ ngha sng còn
đi vi phát trin kinh t mi quc gia. Hin tng cnh tranh có nhng nét chính:
Th nht, cnh tranh là hin tng tt yu, ph bin, va là nhân va là qu ca s
vn đng th trng. Li ích kinh t t trái thanh long là đng lc đ nông dân tìm cách
tng nng sut và cht lng sn phm đ cnh tranh vi ngi khác. Nh s cnh tranh
đó, nhng k thut, phát kin ra đi, đ tinh vi tng lên.
Th hai, cnh tranh có tác đng tích cc ln tiêu cc. Cnh tranh là đng lc thúc
đy các ch th kinh doanh, vì s sng còn ca mình, buc phi ci thin sn xut hiu qu
hn. Rt nhiu nông dân đư tr thành nhng chuyên gia thanh long, cn c tit tri có th
xác đnh đc lch chong đèn sao cho thi gian ngn nht mà vn đm bo nng sut.
Nhng bên cnh đó, nhiu nông h đư lao vào cuc đua cnh tranh xung đáy, không trng
theo GAP đ gim chi phí.
 tm v mô, cnh tranh mang li nhiu li ích nh kích sn xut, giúp kinh t tng
trng và đa phng phát trin. Gn nh tt c nông dân trng thanh long đu công nhn
rng mình khá gi hn, b mt nông thôn ti nhng vùng trng thanh long khi sc. Cnh
tranh thúc đy đa dng hóa sn phm, đáp ng nhu cu ngày càng cao ca xư hi và ny
sinh nhng nhu cu mi, làm cho xư hi tin b hn. Nu nh trc đây mi nông h đu
phi t mình làm mi khâu t đúc tr, gim hom (cành ging), chm sóc đn thu hoch…
thì hin nay tt c các khâu này đu có lc lng lao đng chuyên nghip, giúp các ch
vn có th m rng sn xut, hoàn thành công vic đúng k hoch, đng thi mang li
thu nhp khá cao cho nhng nhân công này (200.000 – 300.000 đng/ngày công).
8

 góc đ vi mô, cnh tranh có vai trò làm cho nhà sn xut phi n lc sáng to
nhng sn phm tt hn đ thu hút khách hàng. Vi đ am hiu cây thanh long ngày càng
cao, rt nhiu nông dân hin nay có th tính toán ngày khi đu mùa v sao cho k thu

hoch trùng vi nhng dp bán đt hàng nh tt Nguyên đán, các ngày rm, mùng mt…
Bên cnh đó, cnh tranh cng giúp đáp ng nhu cu ca ngi tiêu dùng vn không ngng
tng lên nhng vi chi phí r hn. Nu nh 20 nm trc, mi nm ch có mt mùa thanh
long vi giá (đu mùa) 10 kg tng đng 1 ch vàng, thì nay có qu thanh long hu nh
quanh nm vi giá r hn nhiu.
Bên cnh nhiu yu t tích cc đó, cnh tranh cng mang li nhng hu qu tiêu
cc cho xư hi ln kinh t. Cu trúc xư hi trên phng din s hu ca ci thay đi, phân
hóa giàu nghèo sâu sc. Trong khi nhng nông h có rung đt  vùng thun li trng
thanh long đư tr nên giàu có, thì nhiu nông dân khác vn còn nghèo vì mnh đt ca h
không thích hp vi cây thanh long. Gia các nông dân xy ra cnh tranh không lành mnh
đ giành thng li.  có đc trái thanh long đp mt, bán đc giá cao, nông dân đư s
dng nhiu hóa cht đn ni h phi trng riêng vài tr cho gia đình.
 phát huy mt tích cc, hn ch khía cnh tiêu cc, các c quan qun lỦ nhà nc
ti Bình Thun cn điu phi, to môi trng kinh doanh công bng, kim soát đc quyn
và x lỦ cnh tranh không lành mnh.  cp đ cm ngành, chính quyn đa phng cn
có nhng chính sách h tr cnh tranh lành mnh, bn vng, thích hp đ bo v cm
ngành thanh long trc s ln lên ca các cm ngành đi th  Thái Lan, Trung Quc
Hin nay, khái nim cnh tranh đư chuyn t đi kháng, sang hc hi ln nhau đ
cùng phát trin. Nhiu nông h thanh long ti Bình Thun đư liên kt nhau thành tng
nhóm sn xut, mang li nhiu li ích nh chia s kinh nghim, đi công và gim mt
cp… Nng lc cnh tranh ca mt ch th kinh t hin nay là cht lng và s khác bit
sn phm so vi đi th. Nng lc cnh tranh ca mt cm ngành là kh nng to ra mt
môi trng kinh doanh t do, công bng đ các thành phn to nên cm ngành phát huy ti
đa nng lc sn xut ca mình, to ra nhng sn phm giá tr cao hn đi th. Mt th ch
dung hp theo quan đim ca Acemoglu và Robinson s là môi trng giúp nng lc cnh
tranh phát trin.
9

2.1.2.ăMôăhìnhăkimăcng
Tuy khái nim cnh tranh đư sm đc nghiên cu nhng vn đ li th cnh tranh

và ch đ nghiên cu li th cnh tranh mt cách bài bn ch mi xut hin trong thp niên
1980. Nhà kinh t hc Michael E. Porter đư đa ra nhiu nghiên cu và lỦ thuyt v li th
cnh tranh đc đông đo đng nghip công nhn. Ọng đc xem là chuyên gia ni bt
nht, vi nhiu quyn sách và nghiên cu v cnh tranh làm c s đ nâng cao nng lc
cnh tranh ca doanh nghip, đa phng hay thm chí c quc gia.
Trong quyn "Li th cnh tranh", Michael E. Porter đư ch ra rng li th cnh
tranh xut phát t nhiu yu t, không ch nm  bn thân mi hot đng mà còn  mi
liên kt các hot đng vi nhau. LỦ thuyt li th cnh tranh ca Porter là công c đ phân
tích, đánh giá nng lc cnh tranh ca mt cm ngành. Li th cnh tranh tt cn bt
ngun t nhiu hot đng khác nhau, nu hot đng đn điu s d b đi th vt qua.
Theo Michael E. Porter (1998, tr. 12), có bn yu t chính tng tác ln nhau đ
to nên nng lc cnh tranh ca mt cm ngành, đc gi là “Mô hình kim cng”.
Hình 2.1. Mô hình kim cng (m rng):










Ngun: Porter và Ketels (2010), đc phát trin bi V Thành T Anh (2011), trích trong
Nguyn V Giang Hà (2012).

Vai trò ca chính
quyn đa phng

Bi cnh chin

lc và s cnh
tranh

Các ngành h tr
và liên quan

Các điu kin v
cu

Các điu kin v
nhân t đu vào
10

Bi cnh chinălcăvƠăs cnh tranh ca doanh nghip: Các điu kin, chin
lc hot đng và cnh tranh ca các doanh nghip bên trong cm ngành.
Cácă điu kin v nhơnă t sn xut: V th ca các yu t đu vào trong cm
ngành, nh trình đ nhân lc, kh nng đáp ng ca c s h tng, cht lng nguyên vt
liu… Li th cnh tranh trc tiên đc to ra nh các nhân t sn xut chuyên môn hóa
cao, và sau đó phi không ngng ci tin các nhân t này.
Cácăđiu kin v cu: Các điu kin nhu cu trong nc giúp cho vic xây dng
li th cnh tranh khi nhu cu trong nc to cho cm ngành mt bc tranh rõ hn hay
sm hn v các nhu cu sp xut hin ca ngi mua so vi các đi th nc ngoài có th
thy đc.
CácăngƠnhăh tr vƠăliênăquan:ăLi th cnh tranh ca cm ngành s gia tng nu
nh các ngành h tr và liên quan đn cm ngành đó có kh nng cnh tranh tt, không ch
trong nc mà còn vi nc ngoài.
2.2. Ngunăthôngătin
Tác gi ly thông tin t các t chc: Trung tâm Nghiên cu phát trin cây thanh
long Bình Thun, Hip hi Thanh long Bình Thun, S NN&PTNT Bình Thun, S Công
Thng Bình Thun, Cc Thng kê Bình Thun, Chi cc Bo v thc vt Bình Thun, Chi

cc Thy li Bình Thun, in lc Phan Thit, Vin cây n qu min Nam và phng vn
trc tip 20 nông h trng thanh long ti Bình Thun, 5 c s/doanh nghip thu mua thanh
long và cung cp dch v x lỦ nhit trái cây
5
.
2.3. Phngăphápănghiênăcu
Lun vn s dng phng pháp nghiên cu đnh tính.
Phng vn: Tác gi đn thc đa phng vn trc tip mt s cá nhân, t chc trong
cm ngành thanh long nh nông dân, ngi thu mua, doanh nghip xut khu, các c quan
qun lỦ (S NN&PTNT, Trung tâm Nghiên cu phát trin cây thanh long, Hip hi thanh
long Bình Thun…)
6
. Tác gi không phát phiu câu hi cho đi tng kho sát mà phng

5
Xem danh sách ngi tr li phng vn  ph lc 2.1, 2.2, 2.3.
6
Xem chi tit bng câu hi ti ph lc 2.4.
11

vn qua hình thc trò chuyn theo ni dung các câu hi đc chun b trc, nhm to s
thoi mái cho ngi tr li. Tác gi đư phng vn các nông dân có quy mô din tích vn
khác nhau, t trang tri trên 10 ha đn vn nh di 1 ha. Hai mi cuc phng vn trc
tip ti vn ca các nông dân ti Hàm Thun Nam, Hàm Thun Bc, Phan Thit và Bc
Bình đư cho tác gi bit đim mnh, đim yu, thông tin v các yu t cu thành nng lc
cnh tranh ca cm ngành. ng thi tác gi cng ghi nhn nhng khó khn và thun li,
nguyn vng và đ xut ca nông dân.
Vi tâm lỦ gi bí mt kinh doanh, các doanh nghip thu mua, xut khu thanh long
ít ci m hn so vi các nông dân, nhng qua phng vn 5 doanh nghip cng cho tác gi
thy nhng nét quan trng trong bc tranh cm ngành. Tt c thông tin s cp thu thp

đc tng hp và phân tích theo mc tiêu nghiên cu. Tác gi đư phng vn 5 doanh
nghip có quy mô khác nhau, t nh (va) đn ln (công ty).
Ngoài ra, tác gi đn Vin cây n qu min Nam đ phng vn và tham quan kh
nng lai to ging thanh long mi  đây. iu này giúp tác gi có s đánh giá chính xác
hn kh nng h tr cm ngành v ging mi ca Vin.
Nghiênăcu tiăbƠn: Tác gi thu thp thông tin t các ngun tài liu có sn nh
báo cáo ca S NN&PTNT, đ án ca S Công Thng, d liu t Cc Thng kê, báo chí,
Internet Các thông tin này đc tng hp, phân tích bng phng pháp so sánh vi các
s liu th cp khác nhm đánh giá hin trng nng lc cnh tranh ca cm ngành thanh
long Bình Thun.








12

CHNGă3
PHỂNăTệCHăNNGăLC CNH TRANH

3.1.ăPhơnătíchăcácăyu t cuăthƠnhănngălc cnh tranh
3.1.1.ăCácăđiu kin v nhơnăt sn xut
3.1.1.1. V tríăđaălýăvƠătƠiănguyênăthiênănhiên
Bình Thun là tnh duyên hi cui min Trung Vit Nam. Phía ông và ông Nam
giáp bin ông, Bc và ông Bc giáp Ninh Thun, Tây Bc giáp Lâm ng, phía Tây
giáp ng Nai, Tây Nam giáp Bà Ra-Vng Tàu. Vi v trí này, Bình Thun khá gn
nhng vùng công nghip, kinh t ln ca c nc nh ng Nai, Bà Ra-Vng Tàu, và xa

hn chút na là TP.HCM.
Hình 3.1. Bn đ tnh Bình Thun:

Ngun: investinvietnam.vn (2014)
13

Toàn tnh có 10 đn v hành chính cp huyn, gm 1 thành ph (Phan Thit) trc
thuc tnh, 1 th xư (La Gi), 7 huyn (Tuy Phong, Bc Bình, Hàm Thun Bc, Hàm Thun
Nam, Hàm Tân, Tánh Linh, c Linh) và huyn đo Phú QuỦ. C ly đa lỦ khá ln, đa
hình đa dng gm đng bng, trung du, đi núi, hi đo.
Theo s liu ca Trung tâm Công ngh Thông tin - S Tài nguyên và Môi trng
Bình Thun (2007), din tích Bình Thun là 7.812,8 km
2
, trong đó din tích đt nông
nghip là 6.804,6 km
2
. t cát, cn cát ven bin và đt mn phân b dc theo b bin t
phía Nam Tuy Phong đn Hàm Tân, din tích là 146,5 ngàn ha (18,22% din tích đt toàn
tnh). t phù sa ch có 75.400 ha (9,43% đt toàn tnh) gm đng bng phù sa ven bin
nh hp đc to thành ch yu do phù sa ca h thng sông, sui bi đp  các lu vc t
sông Lòng Sông (huyn Tuy Phong), sông Mao (th trn Phan Rí), sông Quao, sông Cà Ty
(thành ph Phan Thit) và đng bng thung lng sông La Ngà (hai huyn c Linh, Tánh
Linh) đn sông Dinh (huyn Hàm Tân). t đai Bình Thun ít bc màu so vi các tnh
min Trung, nhng vn kém màu m hn các tnh min ông và Tây Nam b.
Bình Thun có mt chút li th nu xut khu sang Trung Quc do quưng đng b
ngn hn so vi mt s tnh min Tây Nam b trng thanh long nh Long An, Tin Giang.
Tuy nhiên nu xut sang Châu Âu, Hoa K, Nht Bn, Hàn Quc… thì quưng đng vn
chuyn vào cng ti TP.HCM li xa hn so vi t Long An, Tin Giang.
Nh th nhng và nm trong vùng khí hu thích hp nên Bình Thun là tnh có
din tích trng cây thanh long ln nht nc (hn 20 ngàn ha), trong khi nhng tnh khác

nh Tin Giang ch 2.200 ha, Long An 1.200 ha. Vi sn lng ln nht nc, Bình Thun
có th đc coi là th ph cây thanh long Vit Nam.
Nhit đ trung bình ti Bình Thun là 26
o
C – 27
o
C, thuc nhóm cao nht nc
(bình quân c nc là 21 – 27
o
C)
7
. Thp nht là tháng 1 cng ch di 26
o
C, hai tháng 4 và
5 nóng nht vi nhit đ trên 28
o
C, thm chí có nm gn 30
o
C, không có mùa đông. Bình
Thun cng nm trong khu vc khô nht c nc, đ m trung bình trong nm t 78 –
85%
8
. Lng ma trung bình là 800 – 1.150 mm/nm, thp hn trung bình c nc (1.900
mm/nm). T tháng 11 đn tháng 4 nm sau hu nh không có ma. Bình Thun nhn

7
Xem chi tit v nhit đ  ph lc 3.2.
8
Xem chi tit v lng ma  ph lc 3.3.
14

đc nhiu nng, vi tng s gi nng là 2.459 gi/nm (bình quân c nc khong 1.500
đn 3.000 gi/nm)
9
.
Vi nhng đc đim t nhiên nh vy, thanh long là cây trng rt phù hp vi th
nhng ti các huyn ven bin Bình Thun t Bc Bình đn Hàm Thun Nam.
3.1.1.2. Ngunănhơnălc
Theo Niên giám thng kê Bình Thun 2012, dân s tnh này gn 1,2 triu ngi vi
mt đ 153 ngi/km
2
, thp hn nhiu so vi mt đ trung bình c nc (265 ngi/km
2
).
Tc đ tng lc lng lao đng cao hn tc đ tng dân s, gây áp lc gii quyt vic làm,
nhng cng là điu kin thun li cho nhng ngành thâm dng lao đng.
Hình 3.2. Dân s và lao đng tnh Bình Thun (2005 – 2012):

Ngun: Tác gi v t s liu Niên giám thng kê Bình Thun 2010, 2012
Trung tâm Nghiên cu phát trin cây thanh long đc UBND tnh Bình Thun
thành lp đu nm 2007 vi 11 k s nông nghip trên tng s 18 biên ch, là c quan chu
trách nhim đi đu v t vn k thut ln kinh t cho ngành hàng thanh long.
Theo Niên giám thng kê Bình Thun 2012, t l h nghèo trung bình c tnh nm
2012 là 6,3%, trong đó  đô th là 7,4% và có xu hng tng, trong khi  nông thôn là
4,4% li có xu hng gim. T l chênh lch gia nhóm thu nhp cao nht vi nhóm thu
nhp thp nht  thành th là 6,5 ln, trong khi  nông thôn lên ti 8,6 ln. iu này cho
thy ngi dân nông thôn đư có thu nhp dn n đnh.

9
Xem chi tit v s gi nng  ph lc 3.4.

,0
200000,0
400000,0
600000,0
800000,0
1000000,0
1200000,0
1400000,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Dân s
Lao đng
15

Tin lng ngành thanh long cao hn nhiu ngành ngh khác, dù còn tùy thi v.
Hin nay giá nhân công thp nht trong ngành hàng thanh long làm công vic ti nc,
bón phân, xt thuc… là 200.000 đng/ngày công, cha k ch vn phi cung cp ba n
sáng. Các công vic khác có giá lao đng còn cao hn, nh ct c t 300.000 – 400.000
đng/ngày công, hái qu t 300.000 – 450.000 đng/tn. Lc lng lao đng ti ch không
đ, đc b sung bng ngi nhp c t min Trung.
Tuy ngành hàng thanh long Bình Thun có lc lng lao đng ph thông khá tt,
nhng  nhóm lao đng cn tri thc cao nh k s nông nghip, k s ch bin thc
phm… li ít i. Hin nay lc lng k s nông nghip tp trung ch yu  các c quan
nhà nc nh S NN&PTNT, Trung tâm Nghiên cu và phát trin cây thanh long, Trung
tâm Thông tin - ng dng tin b khoa hc công ngh, Chi cc Bo v thc vt… làm
công tác qun lỦ nhà nc hoc nghiên cu.
3.1.1.3. Ngun vn
Ngoài h thng ngân hàng quc doanh ln nh Agribank, Vietcombank,
Vietinbank, BIDV, rt nhiu ngân hàng t nhân cng có chi nhánh ti Bình Thun nh
Sacombank, ông Á, ACB, Kiên Long, An Bình… Tuy vy, các ngân hàng này không có
chính sách tín dng nào riêng cho ngành hàng thanh long.

Hình 3.3. C cu s doanh nghip b cn tr công vic kinh doanh và phát trin do
tip cn ngun vn:

Ngun: Tác gi v theo s liu Niên giám thng kê Bình Thun 2012.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Không gây
tr ngi
ôi chút
cn tr
Tng đi
cn tr
Cn tr
đáng k
Cn tr rt
nghiêm
trng
Không bit
Không liên
quan
2010
2011
2012