Những yếu tố tác động đến quyết định lựa chọn cơ sở y tế trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản phụ nữ Đại học Kinh tế TP.HCM, 2015

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH





PHÍ QUANG SÂM

NHNG YU T TÁC NG N
QUYT NH LA CHN C S Y T
TRONG VIC CHM SÓC SC KHE SINH SN PH N



LUN VN THC S KINH T







Tp.H Chí Minh - Nm2015
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH




PHÍ QUANG SÂM

(Lp cao hc QTKS – MSSV:7701230201)

NHNG YU T TÁC NG N
QUYT NH LA CHN C S Y T
TRONG VIC CHM SÓC SC KHE SINH SN PH N

Chuyên ngành: Kinh t phát trin
Mã s: 60310105

LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
TS.NGUYN HOÀNG BO




Tp.H Chí Minh - Nm 2015
8


MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CH VIT TT
DANH MC HÌNH V
DANH MC BNG
TÓM TT

CHNG 1: TNG QUAN V  TÀI 1

1.1. t vn đ 1
1.2. Tính cp thit ca đ tài 3
1.3. Mc tiêu nghiên cu 3
1.4. i tng và phm vi nghiên cu 4
1.5. Phng pháp nghiên cu 4
1.6. Kt cu ca đ tài 4

CHNG 2: C S LÝ THUYT VÀ KHUNG PHÂN TÍCH 5

2.1. C s lý thuyt ca hàm hu dng 5
2.2. Mt s đc đim ca th trng chm sóc sc khe 7
2.3. Các công trình nghiên cu liên quan 9

2.4. Khung phân tích 14


CHNG 3: TNG QUAN H THNG Y T VIT NAM 16

3.1. H thng y t Vit Nam 16
3.1.1.Thc trng chung ca h thng bnh vin 16
3.1.2. C s vt cht và ngun nhân lc ca h thng bnh vin 18
3.1.3. Công tác khám bnh, cha bnh ni trú - ngoi trú 19
3.2. Thc trng hot đng quá ti và di ti bnh vin 20
9


3.2.1. Khái nim 20

3.2.2. Thc trng ti các bnh vin trung ng 20
3.2.3. Tâm lý chn dch v khám cha bnh ca ngi dân 21
3.3. Thc trng chm sóc sc khe sinh sn 21

CHNG 4: PHNG PHÁP NGHIÊN CU VÀ KT QU NGHIÊN CU
24

4.1. Các thng kê mô t 24
4.2. Tng quan v b d liu 32
4.3. Tng quan v b d liu 32
4.4. Mô hình logit đa thc - Multinomial logit model 34

4.5. Tng quan v b d liu 325

4.6. Kt qu hi qui 37
4.7. Kim đnh loi bin không có ý ngha thng kê trong mô hình 37
4.8. H s tác đng biên 43
4.8.1. H s tác đng biên ca bin giá ngoi trú 44
4.8.2. H s tác đng biên ca bin giá ngoi trú bình phng 45
4.8.3. H s tác đng biên ca bin giá ni trú 45
4.8.3. H s tác đng biên ca bin giá ni trú bình phng 46
4.8.4. H s tác đng biên ca bin thu nhp 47
4.8.5. H s tác đng biên ca bin bo him y t 48
4.8.6. H s tác đng biên ca bin giáo dc 49
4.8.7. H s tác đng biên ca bin đa bàn c trú 49
4.8.8. H s tác đng biên ca bin dân tc 50
4.8.9. H s tác đng biên ca bin tui 51
4.8.10. H s tác đng biên ca bin ngh nghip 52
4.8.11. H s tác đng biên ca bin ngoi trú 52
4.8.12. H s tác đng biên ca bin ni trú 53

10



CHNG 5: KT LUN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH 58

5.1. Tóm lc phng pháp nghiên cu 58
5.2. Các khám phá chính ca nghiên cu 58
5.3. Hàm ý chính sách 61
5.4. Hn ch ca nghiên cu và hng m rng 63
TÀI LIU THAM KHO
PH LC


11


DANH MC BNG
Bng 3.1: Tng s bnh vin và ging bnh theo tuyn bnh vin (nm 2011) 16
Bng 4.1: Thng kê s la chn c s y t 24
Bng 4.2: La chn c s y t theo nhóm tui 25
Bng 4.3: La chn c s y t theo trình đ giáo dc 26
Bng 4.4: La chn c s y t theo bo him 27
Bng 4.5: La chn c s y t theo khu vc 28
Bng 4.6: La chn c s y t theo ngh nghip 29
Bng 4.7: La chn c s y t theo dân tc 30
Bng 4.8: La chn c s y t theo khám bnh 31
Bng 4.9: Mô t các bin trong mô hình Multinomial logit model 36
Bng 4.11: H s  ca Ln((P(2)/P(1)) 38

Bng 4.12: H s  ca Ln((P(3)/P(1)) 39
Bng 4.13: H s  ca Ln((P(4)/P(1)) 40
Bng 4.14: H s  ca Ln((P(5)/P(1)) 41
Bng 4.15: H s  ca Ln((P(6)/P(1)) 42
Bng 4.16: Kt qu mô hình Multinomial logit 43
Bng 4.18: Xác sut sau khi giá dv ngoi trù tng theo đng parabol 45

Bng 4.19: Xác sut khi giá dch v ni trú tng thêm mt triu đng 46
Bng 4.20: Xác sut khi giá dch v ni trú tng theo hình parabol 46
Bng 4.21: Xác sut khi thu nhp tng thêm mt triu đng 47
Bng 4.22: Xác sut nu bnh nhân có bo him y t 48
Bng 4.23: Xác sut khi s nm đi hc tng lên mt nm 49
Bng 4.24: Xác sut nu bnh nhân sng  thành th 50
Bng 4.25: Xác sut nu bnh nhân là ngi dân tc kinh 50
Bng 4.26: Xác sut khi tui tng thêm mt tui 51
Bng 4.27: Xác sut nu bnh nhân làm trong c quan Nhà nc 52
Bng 4.28: Xác sut khi s ln khám cha bnh ngoi trú tng thêm mt ln 53
Bng 4.29: Xác sut khi s ln điu tr ni trú tng thêm môt ln 53
12


Bng 4.30: Tng hp xu hng xác sut thay đi 55



13


DANH MC HÌNH V

Hình 2.1: Khung phân tích 14



14


DANH MC CH VIT TT
AGTBV2012
 án gim ti bnh vin nm 2012

DV
Dch v

RMS
Royal medical services (dch v y t nhà nc Jordan)

UNRWA
United nations relief and works agency (dch v y t ca các t
chc phi chính ph  Jordan)

VHLSS2012
B d liu Kho sát mc sng h gia đình Vit Nam nm 2012


15


Tóm tt
Bài vit da trên d liu kho sát mc sng h gia đình Vit Nam nm 2012

(VHLSS2012, 2012) đ phân tích mô t và kt hp vi s dng mô hình hi qui đa
thc (multinomial logit) nhm nghiên cu tác đng ca các yu t giá dch v y t,
thu nhp, bo him y t và giáo dc nh hng nh th nào ti vic ra quyt đnh
la chn c s y t cho vic chm sóc sc khe sinh sn ph n. Nhng phát hin
s khi ban đu t phân tích thng kê mô t cùng vi h s tác đng biên s cho
thy chiu hng tác đng ca tng yu t trên đn quyt đnh la chn c s y t.
T đó, nhn din các nguyên nhân dn đn tình trng quá ti ti các bnh vin ph
sn trung ng  Hà Ni và thành ph H Chí Minh.


16


H s tác đng biên ca bin p_outpat
Trong điu kin các yu t khác không đi, giá dch v ngoi trú thay đi
mt đn v (tng mt triu đng). H s tác đng biên do yu t giá dch v ngoi
trú thay đi đc tình nh sau:
L
i
= ln



1 


=




1
x e

p_outpat
(h s 
p_outpat
tham chiu ti Bng 4.16)
P(2)
P(1)
x e

2p_outpat
=
0,227
0,175
x e
0,000520
= 1,3040238 (1)
P(3)
P(1)
x e
3
p_outpat
=
0,319
0,175
x e
0,000461
= 1,8312834 (2)
P(4)

P(1)
x e

4p_outpat
=
0,019
0,175
x e
0,004147
= 0,1090226 (3)
P(5)
P(1)
x e
5
p_outpat
=
0,228
0,175
x e
0,005151
= 1,3095859 (4)
P(6)
P(1)
x e
6
p_outpat
=
0,032
0,175
x e

0,005751
= 0,1839118 (5)
T (1), (2), (3), (4), (5) =>

(
2
)
+
(
3
)
+
(
4
)
+
(
5
)
+(6)
(1)

=
1,3040238 + 1,8312834 + 0,1090226 + 1,3095859 + 0,1839118
(1)
=
4,7378276
(1)

Xác sut la chn c s y t sau khi giá dch v ngoi trú tng lên mt triu đng:

T công thc P
i
=
1
1+ 

=
1
1+ 
(0+ 11+ 22++ )

Ta có P
(1) new
=
1
1+ 

=> P
(1) new
=
1
1+ 4,7378276
= 0,1742820
T (1) có
P(2)
P(1)
= 1,3040238 =>P
(2) new
= 0,1742820x 1,3040238 = 0,2272679
T (2) có

P(3)
P(1)
= 1,8312834 =>P
(3) new
= 0,1742820 x 1,8312834= 0,3191597
T (3) có
P(4)
P(1)
= 0,1090226 =>P
(4) new
= 0,1742820 x 0,1090226= 0,0190007
T (4) có
P(5)
P(1)
= 1,3095859 =>P
(5) new
= 0,1742820 x 1,3095859= 0,2282372
T (5) có
P(6)
P(1)
= 0,1839118 =>P
(6) new
= 0,1742820 x 0,1839118= 0,03205

17


H s tác đng biên ca bin p_outpat2
Trong điu kin các yu t khác không đi, giá dch v ngoi trú tng theo
đng parabol. H s tác đng biên do yu t giá dch v ngoi trú bình phng

thay đi đc tình nh sau:
L
i
= ln



1 


=



1
x e

p_outpat2
(h s 
p_outpat2
tham chiu ti Bng 4.16)
P(2)
P(1)
x e

p_outpat2
=
0,227
0,175
x e

-0,000000948
= 1,2971416 (6)
P(3)
P(1)
x e

p_outpat2
=
0,319
0,175
x e
-0,000000827
= 1,8228556 (7)
P(4)
P(1)
x e

p_outpat2
=
0,019
0,175
x e
-0,000000577
= 0,1085714(8)
P(5)
P(1)
x e

p_outpat2
=

0,228
0,175
x e
-0,000000846
= 1,3028560(9)
P(6)
P(1)
x e

p_outpat2
=
0,032
0,175
x e
-0,000000851
= 0,1828570(10)
T (6), (7), (8), (9), (10) =>

(
2
)
+
(
3
)
+
(
4
)
+

(
5
)
+(6)
(1)

=
1,2971416 + 1,8228556 + 0,1085714 + 1,3028560 + 0,1828570
(1)
=
4,7142817
(1)

Xác sut la chn c s y t sau khi giá dch v ngoi trú bình phng tng theo
đng parabol.T công thc P
i
=
1
1+ 

=
1
1+ 
(0+ 11+ 22++ )

Ta có P
(1) new
=
1
1+ 


=> P
(1) new
=
1
1+ 4,7142817
= 0,175000124
T (6) có
P(2)
P(1)
= 1,2971416 =>P
(2) new
= 0,175000124 x 1,2971416 = 0,226999946
T (7) có
P(3)
P(1)
= 1,8228556=>P
(3) new
= 0,175000124 x 1,8228556= 0,318999963
T (8) có
P(4)
P(1)
= 0,1085714=>P
(4) new
= 0,175000124 x 0,1085714= 0,019000003
T (9) có
P(5)
P(1)
= 1,3028560=>P
(5) new

= 0,175000124 x 1,3028560= 0,227999969
T (10) có
P(6)
P(1)
= 0,1828570=>P
(6) new
= 0,175000124 x 0,1828570= 0,031999995

1

CHNG 1: TNG QUAN V  TÀI
1.1. t vn đ
Theo l thông thng khi xy ra quá ti  bnh vin trung ng điu đó có
ngha cu bnh vin trung ng tng.Khi đó, gii pháp gim tình trng quá ti do
cu tng ngi ta s phi gia tng ngun cung. Nhng,ti các bnh vin ph sn
trung ng, khi càng gia tng ngun cung tình trng quá ti bnh vin càng trm
trng hn.Thc t cho thy, ti bnh vin trung ng càng m rng (kê thêm
ging bnh) thì tình trng quá ti không nhng không gim mà còn tng thêm. Vì
vy, tình trng quá ti các bnh vin trung ng c tng lên theo s “ci ni, kê
thêm ging bnh”. Ti thành ph Hà Ni, tình trng quá ti din ra liên tc t
nhiu nm  hu ht các bnh vin ca thành ph, nm sau cao hn nm trc mc
dù bnh vin đã khc phc bng cách kê thêm ging bnh t 50% đn 100% so
vi ging k hoch. Công sut s dng ging bnh chung ca các bnh vin
trung ng nm 2009 là 116% tng lên 120% nm 2010 và 118% nm 2011, trm
trng nht là bnh vin Ph sn Trung ng Hà Ni là 124%. in hình là bnh
vin Ph sn Hà Ni công sut s dng ging bnh luôn trên 230%. Ti thành ph
H Chí Minh, theo thng kê cha đy đ, s lng bnh nhân t các tnh đn khám
cha bnh ti các bnh vin ln ca thành ph chim t l t 30 % đn 40%. Tình
trng quá ti din ra  hu ht các bnh vin tuyn thành ph. Các bnh vin đa
khoa, công sut s dng ging bnh cao nht là bnh vin Nhân dân 115 khong

113%, bnh vin Nhân dân Gia nh khong 106% và bnh vin cp cu Trng
Vng khong104%. Bnh vin chuyên khoa Ph sn T D TP. H Chí Minh là
126% ( án gim ti bnh vin - AGTBV, 2012).
Nhìn nhn tình trng quá ti bnh vin di góc đ chuyên khoa cho thy
mt s chuyên khoa có mc đ quá ti cao là khoa ung bu, tim mch, chn
thng chnh hình, sn và nhi. Không ch  nhng bnh vin tuyn trên, qua đánh
giá ti các bnh vin chuyên khoa cho thy tình trng quá ti xut hin  100% các
bnh vin chuyên khoa ung bu, chn thng chnh hình, tim mch và 70% s
2


bnh vin chuyên khoa sn. Ngc li vi tình trng quá ti bnh vin tuyn trung
ng và bnh vin tuyn cui  thành ph Hà Ni và thành ph H Chí Minh, tình
trng bnh vin hot đng di ti cng xy ra tng đi ph bin  tuyn huyn và
tuyn tnh  mt s vùng Tây Bc, Tây Nam B và Tây Nguyên. Ti nhng khu
vc này, có ti 24,4% s bnh vin tuyn tnh và 29,5% bnh vin tuyn huyn có
công sut s dng ging bnh di 85% (Khng Anh Tun và cng s, 2007).
Vy câu hi đt ra là ti sao trong khi các bnh vin tuyn trên luôn hot
đng quá ti thì các bnh vin tuyn di li luôn hot đng di ti? Nguyên nhân
ca hai hin tng này có th là do mc giá dch v không linh hot không bin
đng theo cht lng dch v, dng nh nhng bt qui tc ca th trng đu din
ra  đây. Giá dch v chm thay đi đ phù hp vi giá th trng, cùng mt dch v
k thut thì mc giá ti các bnh vin tuyn trung ng và mc giá ti bnh vin
tuyn tnh, huyn không chênh lch hoc chênh lch không đáng k. Mt nguyên
nhân na có th k đn đó là nim tin, hu ht các bnh nhân đu tin cht lng
dch v ti các bnh vin tuyn trung ng và dng nh bnh nhân không đt nim
tin nhiu vào cht lng dch v ca các c s y t tuyn di nht là trm y t
xã/phng. Bnh nhân không tin tng vào cht lng ca h thng y t c s
không phi là không có lý do khi mà c s vt cht ca tuyn y t c s còn yu
kém, đi ng nhân viên y t còn thiu nht là thiu nhng bác s có chuyên môn

cao. Ngoài ra, mt nguyên na có th đó là chính sách v bo him y t còn nhiu
bt cp, cha có s khác bit nhiu gia nhng bnh nhân có bo him y t và
nhng bnh nhân không có bo him y t.
Theo mt nghiên cu ca Vin Chin lc và Chính sách Y t (B Y t),
2007. Nghiên cu v tình hình quá ti ca nmbnh vin ln nht ti Hà Ni và
TP.HCM (Bch Mai, Ch Ry, Nhi Trung ng, Ph sn Trung ng và Ph sn
T D). Nghiên cu này cho thy tình trng vt tuyn ca bnh nhân đã khin vn
đ quá ti thêm trm trng. c bit, ti bnh vin Ph sn Trung ng t l bnh
nhân không có giy gii thiu ca tuyn di lên ti 90%. T l này  bnh vin
Ph sn T D thm chí còn lên đn 97%. iu đáng nói là, ngay c ngi bnh
3


không có điu kin kinh t cng có xu hng đn bnh vin tuyn trung ng đ
khám và điu tr ngày ln đu tiên mà không ti các bnh vin tuyn di đ thm
khám điu tr. Nghiên cu này cng cho thy t l bnh nhân vt tuyn  bnh
vin tuyn trung ng là 75%, trong đó 56% bnh nhân ni trú  bnh vin ph sn
là sinh thng hoc viêm nhim ni khoa có th cha ti tuyn di thm chí ngay
ti trm y t xã/phng.
1.2. Tính cp thit ca đ tài
V lý lun đ tài s lý gii các quyt đnh la chn c s y t ca ph n
trong vic chm sóc sc khe sinh sn (sinh đ, khám thai, k hoch hóa gia đình),
da trên lý thuyt v hàm ti đa hóa hu dng. V thc tin đ tài lý gii tình trng
quá ti ngày càng trm trng ti các bnh vin ph sn tuyn tnh/TP, tuyn trung
ng và các bnh vin ph sn tuyn cui  hai thành ph Hà Ni và thành ph H
Chí Minh.
Câu hi đt ra ti sao có nhiu dch v k thut chm sóc sc khe sinh
sncó th thc hin mt cách thun li ti các bnh vin tuyn di, nhng ph n
vn chn vt tuyn lên các bnh vin tuyn trung ng đ đc thm khám và
điu tr? Nhng yu t nào tác đng đn quyt đnh vt tuyn ca bnh nhân?

1.3. Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu ca đ tài là phân tích các yu t tác đng đn quyt đnh la chn
c s y t ca cá nhân, c th là ca ph n trong vic chm sóc sc khe sinh sn
đ tr li cho ba câu hi: Mt là,các yu t v kinh t cótác đng nh th nào đn
la chn c s y t ca ph n?Hai là,các yu t v nhân khu hc có tác đng đn
la chn c s y t ca bnh nhân không?Ba là,các yu t v y t có tác đng đn
vic ra quyt đnh la chn c s y t ca bnh nhân không?
Trong bi cnh đó, nghiên cu này s phân tích các yu t tác đng đn
quyt đnh la chn c s y t vi các rào cn tài chính nh: thu nhp, mc giá dch
v y t, bo himy t và các yu t có tác đng đn quyt đnh la chn c s y t
ca bnh nhân nh tui, giáo dc, khu vc sinh sng, ngh nghip, dân tc và s ln
khám cha bnh. Nghiên cu s la chn c s y t da trên lý thuyt v hàm ti đa
4


hóa hu dng trong kinh t hc. Qua đó,phn nào gii thích tình trng quá ti ti các
vin bnh ph sn tuyn trung ng.
1.4. i tng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu là quyt đnh la chn c s y t ca bnh nhân trong
vic chm sóc sc khe sinh sn. Phm vi nghiên cu là các bnh nhân n đã s
dng các dch v chm sóc sc khe sinh sn ti các c s y t trong h thng c s
y t.Không gian nghiên cu ca đ tài là toàn b lãnh th Vit Nam. D liu nghiên
cutrích trong b d liu Kho sát mc sng h gia đình Vit Nam nm 2012
(VHLSS2012).
Thi gian nghiên cu t 11/2014 đn 03/2015.
1.5. Phng pháp nghiên cu
 tài s dng phng pháp nghiên cu mô t ct ngangkt hp phng
pháp đnh lng. Phng pháp thng kê mô t là phng pháp thng kê phi tham s
nhm phát hin nhng hin tng s khi ban đu nhm h tr cho kt qu ca
phng pháp đnh lng. Phng pháp đnh lng da vào ngun s liu th cp

(VHLSS2012) đ xây dng hàm hi quiđa bin vi bin ph thuc là s la chn
c s y t ca bnh nhân, các bin đc lp (bin gii thích) là các yu t tác đng
đn quyt đnh la chn c s y t ca bnh nhân. Kt qu ca hàm hi qui đa bin
s lng hóa tác đng ca các bin đc lp và hng tác đng ca các bin đc lp.
Vic kim đnh da vào phng pháp kim đnh giá tr ti hn (Chi)
2
và giá tr
(Chi)
tính toán
. Nghiên cu s dng các công c tính toán và phân tích s liu là phn
mm x lý thng kê Stata12và phn mm Excel 2010.
1.6. Kt cu ca đ tài
 tài nghiên cu đc tác gi trình bày gm 5 chng.Chng 1 trình bày
tng quan nghiên cu. Chng 2 trình bàyc s lý thuyt.Chng 3 trình bày v
tng quan h thng y t Vit Nam. Chng 4 trình bày v phng pháp nghiên cu
và kt qu nghiên cu. Cui cùng làChng 5 trình bàykt lun nghiên cu, nhng
gi ý chính sách, hng m rng nghiên cu và nhng hn ch ca đ tài.

5


CHNG 2: C S LÝ THUYT VÀ KHUNG PHÂN TÍCH
C s lý thuyt là phn quan trng ca mt nghiên cu. Trong chng này
tác gi trình bày v lý thuyt hàm ti đa hóa hu dng. Lý thuyt này gi đnh là
ngi tiêu dùng c gng đem li li ích ti đa bng cách s dng mt s lng
ngun lc nht đnh nào đó. Ngha là, trong s nhng hàng hóa mà ngi tiêu dùng
có th mua đc, ngi tiêu dùng s chn nhóm hàng hóa có kh nng mang li s
tha mãn ti đa. Vì th, mc tiêu ca chng này là nhm nghiên cu cách thc
ngi tiêu dùng s dng thu nhp ca mình đ ti đa hóa s tha mãn ca bn
thân.Trong điu kin gii hn v thu nhp, khi mua (tiêu dùng) mt hàng hóa nào

đó, ngi tiêu dùng s cân nhc xem liu rng hàng hóa đó có tha mãn cao nht
nhu cu ca mình không. Chng này cng s gii thích s la chn ca ngi tiêu
dùng s b nh hng ca giá hàng hóa, thu nhp, th hiu, .v.v. ra sao. Tip theo tác
gi trình bày khung phân tích ca nghiên cu.
2.1. C s lý thuyt ca hàm hu dng
Nhiu tác gi đng ý rng lý lun ca kinh t hc phúc li Tân C in đc
bit quan trng và cn thit đ hiu đc vic đi đn mt phân tích chun tc trong
lnh vc sc khe.Kinh t hc phúc li Tân C in gm bn ni dung c bn là
sti đa hóa tha dng, ch quyn cá nhân, ch ngha quy kt (giá tr ca hành đng
đc đánh giá trên kt qu ca hành đng đó) và ch ngha phúc li. Yu t đu
tiên, s ti đa hóa mc tha dng, v bn cht là mt gi đnh v hành vi. Ba yu t
sau là nhng gi đnh chun tc v vic ai là ngi đúng đn nht đ phán quyt v
phúc li và v các tiêu chun đ đánh giá s hp lý trong phân b phúc li. S ti
đa hóa mc tha dng gi đnh rng nhng cá nhân la chn mt cách lý trí. Vi
nhng la chn nht đnh, mt cá nhân có kh nng phân bit và xp hng đ chn
ra phng án đc a thích nht theo nhng quan đim mang tính nht quán không
có s mâu thun. Tính nht quán rt quan trng không có tính nht quán ngi ta
khó có th suy lun và khái quát hóa t nhng hành vi quan sát đc.Ch quyn cá
nhân đ cp đn vic cá nhân là ngi đa ra phán xét tt nht cho phúc li ca
chính mình, và rng mi s đánh đi phúc li cá nhân nên da trên đánh giá ca
6


bn thân cá nhân đó. Nguyên tc này phn bác ch ngha gia trng, vn quan nim
rng mt bên th ba có th am tng hn chính nhng cá nhân v vic phân chia
phúc li ca cá nhân.Ch ngha quy kt quan nim rng mi hành đng, la chn và
chính sách ch đc đánh giá trên kt qu mà la chn đó hoc chính sách đó mang
li. Chính kt qu ch không phi quá trình mi là điu quan trng.Ch ngha phúc
li là ý tng v vic hiu qu ca mi vic (ví d phân b ngun lc) ch đc
phán quyt da trên mc tha dng mà cá nhân đt đc t vic đó. Ch ngha

phúc li loi tr tt c các quan đim ngoàivn đ tha dng (Cao Thúy
Xiêm,2008).
Khái nim hu dngđ cp đn tt c các loi hàng hóa, dch v mà có kh
nng tha mãn ít nht mt nhu cu nào đó ca con ngi. Các nhà kinh t hc cho
rng hàng hóa, dch v có tính hu dng. Trong kinh t hc, thut ng hu dng
đc dùng đ ch mc đ tha mãn ca con ngi sau khi tiêu dùng mt s lng
hàng hóa, dch v nht đnh. Trong thc t, hu dng không th quan sát cng nh
không th đo lng đc mà đc suy din t hành vi ca ngi tiêu dùng. Các nhà
kinh t hc gi đnh ngi tiêu dùng có th xp hng các hàng hóa theo s a
thích ca bn thân hay mc hu dng mà chúng đem li.Ngha là, ngi tiêu dùng
có th bàng quan hay bit đc hàng hóa này mang li tha dng cao hn hàng hóa
kia nhng không bit chính xác cao hn bao nhiêu. Trong trng hp lý tng, các
nhà kinh t hc gi s hu dng có th đc đo lng bng s và đn v ca phép
đo lng này là đn v hu dng (đvhd).Trong mt chng mc nht đnh, ngi
tiêu dùng thích nhiu hàng hóa, dch v hn ít. Tt nhiên đây phi là nhng hàng
hóa đc mong mun, ch không phi nhng hàng hóa không mong mun. Rõ
ràng, ngi tiêu dùng cm thy tha mãn nhiu hn khi tiêu dùng nhiu hàng hóa,
dch v hn. Ngoài ra các nhà kinh t hc cng cho rng th hiu có tính bc cu và
gi thit này cho thy s thích ca ngi tiêu dùng có tính nht quán theo thi gian.
Nh vy, khái nim v hu dng dùng đ tóm tt cách xp hng các tp hp hàng
hóa, dch v theo s thích ca ngi tiêu dùng (Cao Thúy Xiêm, 2008).

7


T khái nim thut ng hu dng, các nhà kinh t hc đnh ngha tng hu
dng là toàn b lng tha mãn đt đc do tiêu dùng mt s lng hàng hóa hay
mt tp hp các hàng hóa, dch v nào đó trong mt khong thi gian nht đnh.
Tng hu dng đc ký hiu là U. Nh vy, mc hu dng mà mt cá nhân có
đc t vic tiêu dùng ph thuc vào s lng hàng hóa, dch v mà cá nhân đó

tiêu dùng. Theo đó, chúng ta có khái nim v hàm hu dng (Cao Thúy Xiêm,
2008).
Hàm hu dnglà hàm biu din mi liên h gia s lng hàng hóa, dch v
đc tiêu dùng và mc hu dng mà mt cá nhân đt đc t vic tiêu dùng s
lng hàng hóa, dch v đó. Hàm hu dng thng đc vit nh sau U = U(X)
trong đó U là tng mc hu dng đt đc và X là s lng hàng hóa tiêu dùng.
Lu ý là trong trng hp này X va đc dùng đ ch tên mt hàng hóa, dch v
nào đó và cng đng thi ch s lng đc tiêu dùng ca hàng hóa đó. Nu mt cá
nhân tiêu dùng mt tp hp hai hay nhiu hàng hóa X
1
,X
2,
X
3,
,X
k
thì hàm tng
hu dng có dng: U = U(X
1
,X
2,
X
3,
,X
k
) vi i = 1, 






.
Hàm hu dng ca cá nhân có dng U
i
= U
ij
(X
1
,X
2,
X
3,
,X
k
) + 
ij
vi i =
1, 





; j = 1, 





trong đó X

1
,X
2,
X
3,
,X
k
là các yu t quan sát đc, 
ij
là các yu t
không quan sát đc. Thuc tính quan sát đc có th là thu nhp, giá dch v y t,
giáo dc, bo him, tui, dân tc, đa bàn c trú và mt s yu khác. Các thuc tính
không quan sát đc có th là tâm lý, nhn thc ca cá nhân v c s y t, cht
lng và mt s yu t khác.
2.2. Mt s đc đim ca th trng chm sóc sc khe
Cng nh nhng th trng hàng hóa dch v khác, chm sóc sc khe là
mt ngành dch v trong đó nhà cung ng và ngi s dng giao dch vi nhau
thông qua giá dch v. Tuy nhiên, không ging các loi dch v khác chm sóc sc
khe còn có mt s đc đim riêng bi nhng đc đim riêng này mà th trng
chm sóc sc khe va là th trng mà va không là th trng. Vy nhng đc
đim riêng vn có ca th trng chm sóc sc khe là gì tác gi xin nêu mt s đc
đim nh sau: c đim th nht ca th trng chm sóc sc khe mà hu ht các
8


nhà nghiên cu v kinh t sc khe đu nhn thy rng mi ngi đu có nguy c
mc bnh  bt k thi đim nào trong cuc đi và nhu cu chm sóc sc khe 
mi thi đim có mc đ khác nhau. Chính vì không d đoán đc thi đim mc
bnh nên thng ngi ta gp khó khn trong chi tr các chi phí y t không lng
trc đc. Dch v y t là loi hàng hóa mà ngi s dng (ngi bnh) thng

không th hoàn toàn t mình ch đng la chn loi dch v theo ý mun mà ph
thuc rt nhiu vào bên cung ng (c s y t). C th, khi ngi bnh có nhu cu
khám cha bnh, vic điu tr bng phng pháp nào, thi gian bao lâu hoàn toàn
do thy thuc quyt đnh. Nh vy, bnh nhân ch có th la chn ni điu tr (c s
y t), còn đa phn bác s s là ngi chn phng pháp điu tr bnh. Do dch v y
t là loi hàng hóa gn lin vi tính mng con ngi nên trong nhng thi đim tính
mng b đe da, bnh nhân gn nh không có s la chn k c khi không còn kh
nng chi tr vin phí bnh nhân vn phi tip tc cha bnh. Có th nói đây là đc
đim khác bit nht ca th trng chm sóc sc khe không ging các loi hàng
hóa dch v khác, nu hàng hóa không phi là sc khe, ngi mua có th có nhiu
gii pháp la chn khác, thm trí tm thi không mua nu cha có kh nng tài
chính. Do có nhng đc đim riêng bit trên, nên c ch th trng không th vn
hành mt cách hiu qu (Lê Quang Cng, 2014)
Các nhà phân tích kinh tđã tha nhn rng trong th trng chm sóc sc
khe luôn tn ti các yu t tht bi th trng. Th trng y t không phi th
trng t do. Giá dch v chm sóc sc khe không da trên s tha thun t
nguyn ca ngi mua (bnh nhân) và ngi bán (s s y t) giá dch v do ngi
bán quyt đnh. Dch v y t là mt ngành dch v có điu kin, tc là có s hn ch
nht đnh đi vi s gia nhp th trng ca các nhà cung ng dch v y t. C th,
mun cung ng dch v y t cn đc cp giy phép hành ngh và cn đm bo
nhng điu kin nht đnh v c s vt cht do nhà nc qui đnh. Nói mt cách
khác, trong th trng y t không có s cnh tranh hoàn ho. Th trng chm sóc
sc khe vn mang trong mình yu t bt đi xng thông tin gia bên cung cp
dch v và bên s dng dch v. Trên thc t, bnh nhân bit rt ít v bnh tt và các
9


ch đnh điu tr ca bác s. Do vy, hu nh ngi bnh hoàn toàn phi da vào các
quyt đnh ca thy thuc, chính xác là thy thuc gi vai trò quyt đnh trong vic
la chn dch v y t (cu do cung quyt đnh). c đim ca dch v y t là hàng

hóa công và mang tính cht ngoi vi. Chính điu này không to ra đc đng c li
nhun cho nhà sn xut, không khuyn khích đc vic cung ng các dch v này.
Vi th trng bo him y t t nhân, các yu t tht bi th trng phát sinh do có
s la chn nghch ch nhng ngi có bnh mi tham gia mua bo him y t và
xut hin tâm lý  li tc là mt khi đã có bo him y t, ngi dân s không có ý
thc t bo v sc khe hoc công ty bo him t nhân ch la chn nhng ngi
khe mnh ít nguy c đ bán bo him y t. Vì th, ngay ti các nc có nn kinh t
th trng phát trin mnh, ngun tài chính t các công ty bo him y t t nhân vn
không phi là ngun thu ch yu trong ngân sách nhà nc dành cho y t (Lê
Quang Cng, 2014).
Tóm li, do tính cht đc thù ca sc khe, dch v chm sóc sc khe và th
trng chm sóc sc khe vy nên vai trò ca Nhà nc rt cn thit trong vic
kim soát giá c và cht lng dch v. Công c hu hiu nht trong kim soát giá
c và cht lng dch v cung ng chính là phng thc chi tr phù hp theo c ch
th trng.
2.3. Các công trình nghiên cu liên quan
Nghiên cu v nhu cu chm sóc sc khe đã đc nhiu nhà nghiên cu
trên th gii tin hành nghiên cu thc nghim  nhiu quc gia khác nhau. Các
nghiên cu thng tp trung vào hành vi tìm kim chm sóc y t trên c s phân
tích v thu nhp, mc giá, kh nng tip cn các dch v y t và các đc tính cá nhân
nh tình trng hôn nhân, tôn giáo, dân tc, giáo dc và tui ca ngi bnh.
Kamla Raj (2011), nghiên cu v s la chn dch v chm sóc sc khe 
vùng Kogi State, Nigeria. Nghiên cu s dng mô hình hi quy logit đa thc
(multinomial logit model) đ phân tích các yu t nh hng đn vic la chn dch
v chm sóc sc khe ca bnh nhân. Bin ph thuc là mt bin ri rc ly giá tr
0, 1, 2 và 3 các bin này ln lt tng ng vi bnh vin công, bnh viên t
10


nhân,chm sóc truyn thng và t chm sóc. Bin đc lp (bin gii thích) gm tui

(nm), gii tính (1 = nam gii; 0 = n gii), giáo dc (s nm đi hc), qui mô h
(hhsize), tng thu nhp ca h (totalinc), khong cách đn bnh vin (disotrea), tng
chi vin phí (totcossh) và mt s bin khác. Kt qu nghiên cu cho thy tui có
nh hng ti s la chn dch v chm sóc sc khe, c th nh sau 68,4% s
ngi trong đ tui t 20 tui đn 30 tui chn dch v chm sóc sc khe ca bnh
vin t nhân. Trong khi đó ch có 34,2% s ngi trong đ tui t 31 tui đn 40
tui chn bnh vin t nhân và có ti 54,1% s ngi trong đ tui t 41 tui đn
50 tui chn dch v chm sóc sc khe truyn thng. Gii tính có nh hng ti
la chn c s y t ca bnh nhân c th có 38% ch h là nam gii s dng thuc
truyn thng, trong khi 38,9% ch h là n gii chn dùng thuc tây. Ngoài ra, còn
có 34,5% ch h là nam gii chn dch v chm sóc sc khe hin đi trong khi đó
ch có 24,8% ch h là n gii chn dch v chm sóc sc khe hin đi. iu này
ng ý rng mc đ s dng c s y t hin đi thp hn  nhng ph n là ch h
so vi nam gii là ch h.Quy mô h vi h t bn thành viên ch xung thì chn
dch v y t hin đi thng xuyên trong khi 75% s h t 14 thành viên tr lên
không chn c s y t hin đi. Kt qu này hn na cho thy rng các bnh vin t
nhân ít đc la chn  khu vc nông thôn có th do chi phí cao. Giáo dc tác đng
quan trng đn quyt đnh la chn c s y t có ti 56,5% nhng ch h có trình
đ ph thông trung hc chn dch v chm sóc sc khe hin đi, trong khi đó có
ti 57,9% ch h không có trình đ giáo dc ph thông không chn c s y t hin
đi. Ngoài ra, nghiên cu cng cho thy có ti 60% các h có ch h bit ch
không chn c s y t hin đi. Kt qu này ng ý rng vic s dng dch v chm
sóc y t hin đi tng theo tri thc giáo dc. Khong cách ti c s y t cng nh
hng ti quyt đnh la chn c s y t. Vi khong cách t 0 kilomet đn bn
kilomet ch có 18% các h gia chn trung tâm y t công, trong khi đa s (62,1%)
chn bnh vin công. Nhng vi khong cách t 15km đn 19km thì có 42,1% các
h chn chm sóc y t truyn thng. Nghiên cu cng ch ra rng chi phí cho vin
11

phí cao ngi dân có xu hng chn dch v chm sóc sc khe truyn thng hn
và thu nhp cao thì có xu hng chn c s y t hin đi.
Y.Halasa and Aknandankumar (2009), nghiên cu các yu t quyt đnh la
chn dch v chm sóc sc khe  Jordan. Nghiên cu này xem xét các yu t nh
hng đ s la chn ca bnh nhân đi vi dch v y t cho bnh nhân ngoi trú 
Jordan. Các yu t bao gm nhân khu hc, kinh t xã hi, tình trng bo him, cht
lng chm sóc, ngi thân trong gia đình và chi phí chm sóc sc khe. Nghiên
cu s dng mô hình hi qui đa thc logit vi d liu là 1031 bnh nhân ngoi trú,
s liu đc kho sát vào nm 2000. Các đc đim kinh t xã hi và nhân khu hc
ca bnh nhân có nh hng ti la chn nhà cung cp dch v (c s y t). Bo
him không có ý ngha thng kê trong vic la chn c s y t. Bnh nhân s dng
khu vc y t công nhy cm v giá, và do đó bt k n lc đ ci thin kh nng
tip cn dch v chm sóc sc khe nào  Jordan đu nên cân nhc điu này. H
thng y t  Jordan là mt s pha trn ca nhiu thành phn nhng ch yu có hai
khu vc là khu vc y t t nhân và khu vc y t công. Khu vc công có hai chng
trình tài tr và cung cp dch v chm sóc sc khe là B Y t và các dch v y t
Hoàng gia (RMS). Ngoài ra, dch v chm sóc sc khe còn đc cung cp bi các
chng trình y t ca các t chc phi chính ph và các nhà tài tr ln trên th gii
nh c quan (UNRWA) cung cp dch v y t cho ngi t nn. Theo s liu kho
sát  Jordan nm 2000, có khong 60% dân s có ít nht mt hình thc bo him y
t trong đó RMS bo him khong 25%, UNRWA bo him khong 7,5% và khu
vc t nhân khong 7,5% còn li 40% dân s không có bo him. Nghiên cu này
kho sát các yu t nh yu t nhân khu hc và kinh t xã hi, tình trng bo him,
cht lng chm sóc, kích thc h gia đình, chi phí chm sóc sc khe và tác đng
ca chúng đn s la chn ca bnh nhân vi dch v chm sóc sc khe. Tác gi
s dng mô hình hi qui logit đa thc (multinomial logit model) đ phân tích các
yu t nh hng đn vic la chn dch v chm sóc sc khe ca bnh nhân. Mô
hình có dng nh sau Ln {
P (usej )
P (usep )

} = Xβ
j
trong đó j đi din cho 3 la chn ca nhà
cung cp dch v y t ca B Y t hoc RMS hoc khu vc t nhân, usep là nhóm
12


c s ngi la chn các nhà cung cp t nhân, X là mt vector ca bin gii thích
và β
j
là h s ca vector bin gii thích la chn nhà cung cp j. Bin ph thuc là
s la chn nhà cung cp dch v chm sóc sc khe gm ba giá tr 1, 2 và 3 tng
ng vi la chn ba nhà cung ng là B Y t, RMS và khu vc t nhân. Bin đc
lp gm bin gii tính đc đo nh mt bin gi, bin v trí đa lý đc đo nh là
bin dummy, bin tui đc tính bng nm đy đ và đc coi nh bin liên tc,
bin giáo dc đc đo bng s nm đi hc, bin ngh nghip, bin tình trng hôn
nhân đc đo nh mt bin gi, bin quy mô h gia đình đc đo bng s thành
viên trong gia đình là bin liên tc, bin tình trng bo him (1= có bo him; 0 =
khác), bin cht lng bao gm mt s câu hi liên quan đn thi gian ch đi, v
sinh, cán b y t và mt s bin khác. Kt qu nghiên cu cho thy 41% ngi bnh
chn dch v chm sóc sc khe ca các trung tâm y t thuc B Y t, 9% bnh
nhân chn dch v chm sóc sc khe ca các bnh vin thuc B Y t, 7% bnh
nhân chn dch v chm sóc sc khe do RMS cung cp và 3,6% bnh nhân chn
dch v chm sóc sc khe do các t chc phi chính ph cung cp. Ngoài ra nghiên
cu cng cho thy có ti 27% bnh nhân chn dch v chm sóc sc khe ca
phòng khám t nhân và 11% chn t điu tr. Phân theo thu nhp 75,4% ngi có
thu nhp cao chn dch v y t t nhân trong khi 65,2% ngi có thu nhp thp
chn dch v y t ca các trung tâm y khoa thuc B Y t. Kt qu nghiên cu cng
cho thy các bin nhân khu hc, các yu t kinh t xã hi có nh hng đáng k
đn quyt đnh la chn c s y t ca bnh nhân. Nghiên cu kt lun rng khu

vc t nhân đóng vai trò quan trng trong vic cung cp dch v y t  Jordan, đc
bit là  vùng Amman. Phân tích hi qui cho thy cho thy thu nhp có nh hng
quan trng ti quyt đnh chn dch v y t, điu này cng là mt bng chng v s
bt bình đng trong h thng y t ca Jordan.
Anh D. Ngo and Peter S. Hill (2010), nghiên cu v la chn dch v chm
sóc sc khe sinh sn ti các trm y t xã trong h thng y t Vit Nam. Nghiên cu
đc tin hành ly mu kho sát  hai tnh Tha Thiên Hu và Vnh Long ca Vit
Nam. Nghiên cu này đt trong bi cnh ngành y t Vit Nam đang ci cách mt
13


cách sâu rng theo hng đa dng hóa nhà cung cp dch v y t. Trm y t xã chu
s cnh tranh ngày càng tng ca h thng dch v y t t nhân và ngày càng có
nhiu bnh nhân b qua trm y t xã đ chn c s y t cao cp hn. Nghiên cu
này mô t các mô hình v chm sóc sc khe sinh sn và k hoch hóa gia đình
cng nh s la chn dch v ca ph n ti trm y t xã và các c s y t khác, tìm
hiu các yu t nhân khu hc và kinh t xã hi nh hng nh th nào ti vic la
chn s dng dch v sc khe sinh sn  cp y t xã. H thng y t nhà nc 
Vit Nam bao gm bn cp, cp quc gia vi B Y t và các bnh vin trung ng,
cp tnh vi S Y t tnh và các bnh vin tnh/thành ph, cp huyn vi trung tâm
y t qun/huyn, các bnh vin huyn và cp xã vi trung tâm y t xã/phng. Dch
v sc khe sinh sn và k hoch hóa gia đình có sn  tt c các cp trung ng,
bnh vin tnh, huyn và trm y t xã. Mc dù có nhiu thay đi, nhng trm y t xã
vn gi đc trách nhim là ni cung cp chính các dch v sc khe sinh sn và k
hoch hóa gia đình  c s và đc tr cp t ngân sách nhà nc. Trm y t xã là
cn thit đ đáp ng mc tiêu ca chính ph v các ch s s dng dch v sc khe
sinh sn và k hoch hóa gia đình c bn. Phng pháp nghiên cu gm hai bc,
bc đu tin thng kê mô t d liu theo các bin nhân khu hc, vic chn bin
pháp tránh thai, khám thai, sn khoa và c s y t mà ph n chn. Bc th hai
dùng hàm hi qui logit vi bin ph thuc là có hay không ph n đn thm khám,

điu tr và sn khoa  mt c s y t. Bin đc lp bao gm đ tui ca ph n, s
con, tôn giáo, dân tc, ngh nghip, giáo dc, thu nhp và đa đim sinh sng (thành
th hay nông thôn). Mi bin nhân khu hc đc phân tích đu tiên là mt yu t
d báo đn bin đ có đc mt t s chênh thô (OR) và khong tin cy 95% (CI).
Bin liên quan đáng k (p<0.05) sau đó đc đa vào mt phân tích đa bin đ có
đc OR điu chnh và 95% CI. Kt qu nghiên cu nh sau vi dch v đt vòng
tránh thai có 71% ph n chn trm y t xã, 19% chn bnh vin huyn, 8% chn
phòng khám t nhân và 2% chn c s khác. Ti Tha Thiên Hu: các vùng nông
thôn t l chn trm y t xã là 76%, bnh vin huyn là 34%, nhng ti đô th t l
chn phòng khám t nhân là 50%, bnh vin huyn là 32%. Ti Vnh Long: 47%