Nhân tố hành vi ảnh hưởng đến quyết định đầu tư cá nhân trên TTCK Việt Nam Luận văn thạc sĩ

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH
o0o



VÕ TUNăV

NHÂN T HÀNH VI NHăHNGăN
QUYTăNHăUăTăCÁăNHỂNăTRểNă
TH TRNG CHNG KHOÁN
VIT NAM

LUNăVNăTHCăSăKINHăT



TP. H CHÍ MINH – NMă2015

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH
o0o



VÕ TUNăV


NHÂN T HÀNH VI NHăHNG
N QUYTăNHăUăTăCÁăNHỂNă
TRÊN TH TRNG CHNG KHOÁN

VIT NAM
Chuyên ngành: Tài chính ậ Ngân hàng
Mã Ngành: 60340201

LUNăVNăTHCăSăKINHăT
NGIăHNG DN KHOA HC
TS. TRN TH MNG TUYT


TP. H CHÍ MINH – NMă2015



LIăCAMăOAN
Tôi xin cam đoan lun vn nƠy hoƠn toƠn đc thc hin trên quá trình nghiên
cu trung thc di s c vn ca ngi hng dn khoa hc. ơy lƠ đ tài lun vn
thc s kinh t, chuyên ngành Tài Chính-ngân hàng. Lun vn nƠy cha đc ai công
b di bt k hình thc nào và tt c tài liu tham kho đu đc trích dn đy đ.


Tp. H Chí Minh,ăNgƠyầ.Thángầ.Nmă2015
Tác gi


Võ TunăV

MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH SÁCH BNG BIU
DANH SÁCH HÌNH V
DANH SÁCH T VIT TT
LI NịI U
CHNG 1 : Lụ THUYT TNG QUAN V NHÂN T HÀNH VI NH
HNG N QUYT NH U T CÁ NHỂN TRểN TH TRNG
CHNG KHOÁN 1
1.1 Lý thuyt tài chính hành vi 1
1.2 Các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá nhơn trên thi trng
chng khoán 3
1.2.1 Các khái nim c bn v các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh
đu t cá nhơn trên th trng chng khoán 3
1.2.2 S cn thit nghiên cu các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh
đu t cá nhơn trên th trng chng khoán 6
1.2.3 Các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá nhơn trên th

trng chng khoán 7
1.3 Các nghiên cu trc đơy v nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá
nhân trên th trng chng khoán 16
1.4 Thit k nghiên cu 17
1.4.1 Thit k nghiên cu 17
1.4.2 Phng pháp thu thp d liu 18
1.4.3 La chn đi tng kho sát 19
1.4.4 Thit k thang đo vƠ bng câu hi 20
1.4.5 X lý và phân tích d liu 23

KT LUN CHNG 1 26
CHNG 2 : THC TRNG CÁC NHÂN T HÀNH VI NH HNG N
QUYT NH U T CÁ NHỂN TRểN TH TRNG CHNG KHOÁN
VIT NAM 27
2.1 S lc v th trng chng khoán Vit Nam 27
2.1.1 Giai đon 2000-2005: 27
2.1.2 Giai đon 2006 đn cui nm 2007: 28
2.1.3 Giai đon 2008 đn đu nm 2009: 29
2.1.4 Giai đon nm 2009 đn nay: 29
2.2 Thc trng tình hình đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam 32
2.3 Thc trng các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá nhơn trên th
trng chng khoán Vit Nam 34
2.3.1 Giai đon 2006 đn cui nm 2007: 34
2.3.2 Giai đon 2008 đn đu nm 2009 37
2.3.3 Giai đon nm 2009 đn nay 38
KT LUN CHNG 2 40
CHNG 3 : PHỂN TệCH THC NGHIM CÁC NHÂN T HÀNH VI NH
HNG N QUYT NH U T CÁ NHỂN TRểN TH TRNG
CHNG KHOÁN VIT NAM 41
3.1 Mô hình nghiên cu 41

3.2 D liu nghiên cu 43
3.3 Phng pháp nghiên cu 46
3.3.1 o lng đ tin cy thang đo vi h s Cronbach Alpha 46
3.3.2 Phân tích nhân t(EFA) các yu t hành vi nh hng đn quyt đnh đu
t vƠ nhơn t quyt đnh đu t 50
3.3.3 Mc đ tác đng ca các nhân t hƠnh vi đn quyt đnh đu t 53

3.3.4 nh hng ca các nhân t hƠnh vi đn quyt đnh đu t cá nhơn bng
phân tích mô hình cu trúc tuyn tính SEM 56
3.4 Phân tích kt qu thc nghim 60
3.4.1 Các nhân t hƠnh vi tác đng đn quyt đnh đu t 60
3.4.2 Quyt đnh đu t 64
3.4.3 ánh giá kt qu mô hình cu trúc tuyn tính các nhân t hành vi nh
hng đn quyt đnh đu t 66
KT LUN CHNG 3 69
CHNG 4 : GII PHÁP VN DNG TÁC NG CA CÁC NHÂN T
HÀNH VI NH HNG N QUYT NH U T CÁ NHÂN TRÊN TH
TRNG CHNG KHOÁN VIT NAM 70
4.1 nh hng phát trin th trng chng khoán Vit Nam 70
4.1.1 nh hng chung 70
4.1.2 nh hng cho nhƠ đu t cá nhơn 71
4.2 Gii pháp vn dng tác đng ca các nhân t hƠnh vi đn quyt đnh đu t cá
nhân trên th trng chng khoán Vit Nam 72
4.2.1 Gii pháp v nhân t t nghim 72
4.2.2 Gii pháp v nhân t trin vng 74
4.2.3 Gii pháp v nhân t th trng 74
4.2.4 Gii pháp v nhân t hiu ng đám đông 75
4.3 Các gii pháp h tr mang tính kin ngh 75
4.3.1 Gii pháp cho y ban chng khoán. 75
4.3.2 Gii pháp phát trin hành lang pháp lý. 76

4.3.3 Gii pháp hoàn thin vic công b thông tin 76
4.4 Các hn ch ca đ tƠi vƠ hng pháp trin trong tng lai. 77
KT LUN CHNG 4 78

KT LUN CHUNG 79
TÀI LIU THAM KHO
PH LC I: BNG CÂU HI
PH LC II: PHỂN TệCH  TIN CY CRONBACH’S ALPHA
PH LC III: PHÂN TÍCH NHÂN T KHÁM PHÁ CHO BIN HÀNH VI VÀ
QUYT NH U T
PH LC IV: MÔ HÌNH CU TRÚC TUYN TÍNH CHO BIN HÀNH VI
NH HNG N QUYT NH U T

DANH MC BNG BIU
Bng 1.1 Tóm tt các nhân t hƠnh vi tác đng đn quyt đnh đu t 15
Bng 1.2 Th phân môi gii các công ty chng khoán quý II/2014 và s bng kho
sát đc gi 20
Bng 1.3 : Các Thang đo thông tin cá nhơn 21
Bng 1.4: Các Thang đo cho bin hành vi và quyt đnh đu t 22
Bng 1.5 : Tiêu chí chp nhn trong mô hình SEM 26
Bng 3.1 Cronback’s Alpha cho nhơn t t nghim 47
Bng 3.2 Cronback’s Alpha cho nhơn t trin vng 48
Bng 3.3 Cronback’s Alpha cho nhơn t Th trng-Ln 3 48
Bng 3.4 Cronback’s Alpha cho nhơn t Th trng-Ln 4 49
Bng 3.5 Cronback’s Alpha cho nhơn t hiu ng đám đông 49
Bng 3.6 Cronback’s Alpha cho nhơn t quyt đnh đu t 50
Bng 3.7 Tng kt kt qu phơn tích Cronbach’s Alpha 50
Bng 3.8 Phân tích nhân t khám phá cho bin hành vi và quyt đnh đu t 52
Bng 3.9 Mc đ tác đng ca các bin t nghim vào quyt đnh đu t 53
Bng 3.10 Mc đ tác đng ca các bin trin vng vào quyt đnh đu t 54
Bng 3.11 Mc đ tác đng ca các bin th trng vào quyt đnh đu t 55
Bng 3.12 Mc đ tác đng ca các bin byđƠn vƠo quyt đnh đu t 55
Bng 3.13 Kt qu ca quyt đnh đu t 56
Bng 3.14  tin cy ca mô hình SEM 58
Bng 3.15 Phân tích giá tr phân bit ca mô hình SEM 58
Bng 3.16 Phân tích kim đnh Bootstrap 59

DANH MC HÌNH V
Hình 2.1. VN-Index t nm 2000 đn tháng 10 nm 2014 27
Hình 2.2 Tng trng tài khon giao dch 32
Hình 3.1 Mô hình nghiên cu ca lun vn 42
Hình 3.2 Thng kê v gii tính, tui và kinh nghim ca nhƠ đu t 43
Hình 3.3 T l các nhƠ đu t đư tng tham gia khóa hc v th trng chng khoán
44
Hình 3.4 T l ca các công ty chng khoán hƠng đu mƠ nhƠ đu t m tài khon
đ giao dch 45
Hình 3.5 T l vn đu t ca nhƠ đu t trong vòng mt nm qua 46
Hình 3.6 Mô hình cu trúc tuyn tính cho các bin hành vi và quyt đnh đu t 60

DANH SÁCH T NG VIT TT

AMOS
Phn mm phân tích AMOS
Confirmatory Factor Analysis(CFA)
Phân tích nhân t khng đnh
CTCK
Công ty chng khoán
Expected Unility Theoty(EUT)
Lý thuyt v đ tho dng k vng
Exploratory Factor Analysis(EFA)
Phân tích nhân t khám phá
HNX-Index(HASTC)
Ch s Chng khoán s giao dch chng
khoán Hà Ni
Ho Chi Minh Stock Exchange(HOSE)
S giao dch Chng Khoán TP. H Chí
Minh
NT
NhƠ đu t
NHNN
Ngơn hƠng nhƠ nc
NHTM
Ngơn hƠng thng mi
Structural Equation Modeling (SEM)

Mô hình cu trúc tuyn tính
TCHV
Tài chính hành vi
TSSL
T sut sinh li
TTCK
Th trng chng khoán
UBCK
y ban chng khoán
VN-Indiex
Ch s Chng khoán Vit Nam









LI M U
Lý do chnăđ tài
Vi vai trò ca mình th trng chng khoán là tiêu chun đánh giá cho sc
mnh và phát trin ca nn kinh t mà xu hng ca th trng chng khoán là s đi
din cho sc khe ca nn kinh t. S gia tng trong xu hng giá chng khoán liên
quan đn s gia tng ca đu t, s đa đn s tng trng cao hn ca mt công ty
nói riêng và nn kinh t nói chung. Th trng chng khoán (TTCK ) nh hng đn
nn kinh t thông qua tính thanh khon. Thanh khon giúp cho các nhƠ đu t c
phiu mt cách d dàng và nhanh chóng, trong khi các công ty s dng vn mt cách
dài hn cho s phát trin bn vng. Thông qua đa dng hóa ri ro, th trng chng

khoán có th nh hng đn tng trng kinh t bng cách chuyn các khon đu t
vào các d án (kênh đu t) mang li li nhun cao hn. Bên cnh đó, th trng c
phiu thúc đy vic mua bán các thông tin v doanh nghip, s mang li nhiu li ích
trc khi thông tin đó tr nên rng rưi vƠ lƠm giá thay đi. iu đó thúc đy các nhà
đu t nghiên cu và quan sát doanh nghip mt cách tt hn. TTCK lƠ ni thúc đy
s phát trin ca nn kinh t thông qua vic phân b ngun lc và ti u hóa vic s
dng ngun lc, thông qua TTCK, dòng tin tit kim t nhƠ đu t s đi vƠo sn
xut sn phm và dch v. Qua đó có th thy tm quan trng và s nh hng ca
TTCK đn s phát trin ca nn kinh t là không th ph nhn.
TTCK Vit Nam, t khi ra đi đn nay đư tri qua nhiu cung bc thng trm
khác nhau. T nhng ngƠy đu ch s VN- Index  mc 100 đim vn lên 571 đim
(25/6/2001) ri sau đó quay li mc 150 đim, hay s tng trng mnh m ca th
trng trong giai đon 2005-2008, mc đnh đim lƠ 1170.67 đim (12/3/2007).
Nhng sau đó lƠ mt chui dƠi khó khn ca th trng, khi mà mi bt cp ca th
trng b bc l.
Chúng ta thy đc mi quan h tng quan dng gia TTCK và nn kinh
t, s gia tng ca TTCK tác đng tích cc đn s phát trin ca nn kinh t vƠ ngc
li. Theo cách đó, các quyt đnh ca các nhƠ đu t trên TTCK đóng mt vai trò
quan trng trong xu hng ca th trng, điu mà s nh hng ti nn kinh t. 

hiu đc vƠ đa ra cách gii thích phù hp cho các quyt đnh ca nhƠ đu t, điu
quan trng là nghiên cu các nhân t hƠnh vi tác đng đn quyt đnh ca nhƠ đu t
cá nhân trên th trng chng khoán Vit Nam. iu đó thc s có ích cho các nhà
đu t khi hiu đc các hành vi ph bin, t đó giúp h có các phn ng tt hn.
Nhà qun lý th trng cng s dng thông tin nƠy đ hiu rõ hn v các nhƠ đu t
đ d báo mt cách chính xác hn, đa ra đc các khuyn ngh tt hn. Do đó, tác
gi chn đ tài ắNhơnăt hành vi nhăhngăđn quytăđnhăđuătăcáănhơnătrênă
th trng chng khoán VităNam” nhm mc đích ng dng tài chính hành vi ti
th trng chng khoán Vit Nam.
Mc tiêu nghiên cu

úc kt lý lun tng quan v vic ng dng tƠi chính hƠnh vi đ xác đnh các
nhân t có th nh hng đn quyt đnh đu t ca nhƠ đu t cá nhơn ti th trng
chng khoán Vit Nam.
Xác đnh mc đ nh hng ca các nhân t hƠnh vi đn quyt đnh đu t
ca nhƠ đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam.
a ra các khuyn ngh cho nhƠ đu t cá nhơn nhm gia tng hiu qu đu
t.
ụănghaăca đ tài mang li
i vi các nhƠ đu t cá nhơn:  tài có th là tài liu tham kho v hành vi
trong đu t chng khoán giúp các nhƠ đu t cơn nhc vƠ phơn tích xu hng th
trng chng khoán trc khi đa ra các quyt đnh phù hp hn trong đu t.
i vi nhà qun lý th trng:  tài cung cp cho h mt nn tng tt cho
d đoán xu hng ca TTCK trong tng lai vƠ đa ra các t vn hp lỦ hn cho các
nhƠ đu t.
i vi lnh vc tài chính hành vi: Các khái nim ca tài chính hành vi
(TCHV) tng đi mi m so vi các lý thuyt tài chính khác. Trong mt TTCK phát
trin, TCHV thì đc bit đn mt cách rng rãi v vic khám phá các nhân t nh
hng đn quyt đnh đu t. Trong khi, TCHV có rt ít ng dng ti các TTCK kém

phát trin.  tài này hy vng mang li mt xác nhn v s phù hp trong vic ng
dng TCHV vào tt c các loi TTCK.
i vi tác gi:  tài mang li mt thay đi tt cho tác gi hiu đc nhiu
hn v lý thuyt và thc hành v TTCK cng nh lƠ các lỦ thuyt v TCHV.
iătng và phm vi nghiên cu
Vi đ tƠi ắNhơn t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá nhơn trên th
trng chng khoán Vit Nam”, đi tng nghiên cu là nghiên cu tác đng ca
các nhân t hƠnh vi đn quyt đnh đu t cá nhơn.
Do gii hn v thi gian, lun vn ch tp trung vào hành vi ca các nhƠ đu
t cá nhơn ti S giao dch Chng khoán thành ph H Chí Minh (HOSE). Nghiên
cu thc trng đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam t nm 2000

đn tháng 6 nm 2014. Bng kho sát thc t thc hin t tháng 8 nm 2014 đn
tháng 9 nm 2014. Nu thc s cn thit, s m rng nghiên cu cho toàn b TTCK
Vit Nam đ cho mt bc tranh tng quát hn. Bên cnh đó lƠ các nhƠ đu t t chc,
nh ngơn hƠng, công ty chng khoánầ cng nên đc khám phá đ có th có nhng
thông tin tin cy v các nhân t hành vi nh hng đn TTCK Vit Nam.
Phngăphápănghiênăcu
Da vào nn tng các lý thuyt v tài chính hành vi, các nh hng ca hành
vi trong quyt đnh đu t.
 tài da vào phơn tích đnh lng, da trên bng câu hi và kho sát thc t
và kt hp lý thuyt nn tng, các nghiên cu đi trc, các thc nghim th trng đ
gii thích các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t.
Kt cuăđ tài
Ngoài phn m đu và kt lun, đ tài gm 4 chng:
 Chng 1: LỦ thuyt tng quan v nhân t hành vi nh hng đn quyt
đnh đu t cá nhơn trên th trng chng khoán.
 Chng 2: Thc trng các nhân t hành vi nh hng đn quyt đnh
đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam.

 Chng 3: Phơn tích thc nghim các nhân t hành vi nh hng đn
quyt đnh đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam.
 Chng 4: Gii pháp vn dng tác đng các nhân t hƠnh vi đn quyt
đnh đu t cá nhơn trên th trng chng khoán Vit Nam.

1

CHNG 1 : LÝ THUYT TNG QUAN V NHÂN T HÀNH VI NH
HNGăN QUYTăNHăUăT CÁ NHÂN TRÊN TH TRNG
CHNG KHOÁN
1.1 Lý thuyt tài chính hành vi
Trong thi gian gn đơy lnh vc tài chính hành vi (behavioral finance) đc
nhc đn nh mt hng nghiên cu mi ca các nhà kinh t. Các ng dng ca tài
chính hành vi là khá ph bin ti các quc gia có th trng tài chính phát trin, đc
bit sau cuc khng hong tài chính nm 2008.
Tài chính hành vi là mt b phn ca tài chính. Trong khi tài chính truyn
thng (tranditional finance) nghiên cu da trên các mô hình đnh giá thì tài chính
hƠnh vi hng nghiên cu vào các hành vi ca con ngi th hin trên th trng tài
chính, ng dng kin thc ca tâm lý hc, xã hi hc và kin thc tài chính gii thích

các đim bt thng ca th trng tài chính mà các lý thuyt c đin trc đơy không
gii quyt đc.
Nghiên cu tài chính truyn thng luôn da vào gi thit th trng hiu qu.
Trong th trng kinh doanh chênh lch giá tn ti, và th trng có th t điu chnh.
Tuy nhiên lý thuyt hành vi s gii thích ti sao có nhng thi đim th trng không
th t điu chnh.
Lý thuyt tài chính hành vi là mt phm trù ca tài chính, nghiên cu b sung
cho các lý thuyt tài chính truyn thng bng vic đa ra các hƠnh vi tác đng đn
tin trình ra quyt đnh. Lý thuyt nƠy liên quan đn cá nhân và cách thc thu thp,
s dng thông tin. Nghiên cu lý thuyt tài chính hành vi giúp hiu và d báo nhng
thay đi bt thng mang tính tâm lý trên th trng tài chính.
Lý thuyt tài chính hành vi tn ti khi: Tn ti hành vi không hp lý, hành vi
bt thng mang tính h thng và gii hn kh nng chênh lch giá. Vi ba điu kin
nƠy đư to ra nn tng ắth trng không luôn luôn đúng” lƠ đi trng cho lý thuyt
th trng hiu qu trc đơy.
Tri qua thi gian my chc nm phát trin, nhng tài chính hành vi vn rt
mi m, đc bit là  Châu Á. Vit Nam là mt quc gia có nn kinh t mi ni 
2

Châu Á vi nhiu đc trng vn hóa tng t nh các nc châu Á khác.  to tin
đ cho đ tài nghiên cu này ti Vit Nam, tác gi xin đim li mt s bài nghiên cu
trc đơy ti Châu Á.
Chơu Á đc bit đn vi s đa dng v mc t bn (capitalism level) và kinh
nghim v tài chính gia các th trng là khác nhau, do đó lƠ mt ni thú v đ
nghiên cu tài chính hành vi. Mc dù mt s quc gia vn  giai đon đang phát trin,
mt s thì đư phát trin t lâu. Mc đ khác bit v kin thc và kinh nghim dn đn
s khác bit trong vic đa ra quyt đnh. Châu Á là nn tng tuyt vi đ nghiên cu
tƠi chính hƠnh vi. Hn na, ngi Châu Á có v b nh hng bi nhng sai lch v
mt nhn thc (cognitive biases) hn ngi phng Tơy lƠm cho các nhƠ đu t chơu
Á đc coi nh nhng con bc (gamblers). V mt lý thuyt, các nhà khoa hc xã hi

và tâm lý hc cho rng s gia tng ca các sai lch v mt hành vi (behavioral biases)
có th đc nuôi dng bi vn hóa dù mc đ có th khác nhau. Kim và Nofsinger
(2008, trang 2-5) gii thích s khác bit gia các nn vn hóa bng mt th v liên
tc ch ngha cá nhơn vƠ ch ngha tp th (individualism collectivism continuum).
Các nn vn hóa Chơu Á đc cho là thuc v mô hình xã hi tp th, đc cho là
nguyên nhân gây ra s quá t tin (overconfident) ca nhƠ đu t dn đn sai lch hành
vi. S khác bit v vn hóa, c th hn lƠ kinh nghim và giáo dc có th nh hng
đn hƠnh vi, do đó ngi ta tin rng khuynh hng hành vi có th khác nhau gia nn
vn hóa khác nhau. Mt s bng chng ch rng biu hin s sai lch hành vi ca
ngi Châu Á là nhiu hn là các ngi ln lên  Châu Âu và M (Yates và cng s,
1997, trang 87).
Mc dù có mt s tài liu v s khác bit nhng sai lch v hành vi gia ngi
Chơu Á vƠ ngi phng Tơy, nhng vn còn quá ít. Mt tài liu có h thng v các
hành vi ca ngi chơu Á vƠ đa ra nh hng đn ra quyt đnh đu t đc đ xut
bi Chen và cng s (2007, trang 425-451). Da vƠo đó, h thy rng các nhƠ đu t
Trung Quc b nh hng bi s quá t tin và hiu qu phân b nhiu hn so vi các
nhƠ đu t M.
3

Mc dù tài chính hành vi vn còn là mt ch đ tranh cãi, các nhà phân tích
tài chính hin nay có s hiu bit tt hn v hành vi ca con ngi và đc chp nhn
rng các hƠnh vi đó nh hng đn quyt đnh tài chính. Nhiu nhà nghiên cu cng
đng ý rng kinh doanh chênh lch giá (arbitrage) là gii hn. Do đó, nhng hành vi
có th nh hng đn giá. Trong khi đó, tƠi chính hƠnh vi đư giúp chúng ta hiu bit
hn v th trng tài chính. Lnh vc này ha hn nhiu hn trong tng lai.
1.2 Các nhân t hành vi nhăhngăđn quytăđnhăđuătăcáănhơnătrênă
thiătrng chng khoán
1.2.1 Các khái nimăcăbn v các nhân t hành vi nhăhngăđn quytăđnh
đuătăcáănhơnătrên th trng chng khoán
1.2.1.1 Khái nimănhƠăđuătăcáănhơn

NhƠ đu t trên th trng chng khoán có th phân loi thƠnh nhƠ đu t cá
nhơn vƠ nhƠ đu t t chc. Trong đó, nhƠ đu t cá nhơn lƠ nhng ngi có vn nhàn
ri tm thi, thc hin đu t trên tƠi khon ca chính mình đ đt đc mc tiêu tài
chính ca cá nhân.
Các đc đim ca nhƠ đu t cá nhơn
- NhƠ đu t cá nhơn thng có vn đu t nh nên mc đ đa dng hoá danh
mc đu t thp, quy mô và khi lng giao dch không ln nh các nhƠ đu
t t chc.
- NhƠ đu t cá nhơn thng không có chin lc đu t dƠi hn và theo các
trit lỦ đu t c th, d b tác đng và b tn thng.
- Quá trình ra quyt đnh đu t ca nhƠ đu t cá nhơn thng din ra nhanh
chóng do bn thơn nhƠ đu t t quyt đnh trên tài khon đu t ca mình.
- Các nhƠ đu t cá nhơn thng b nh hng bi yu t đám đông nhiu hn
các nhƠ đu t t chc.
1.2.1.2 Khái nimăhƠnhăviănhƠăđuătăcáănhơn
Các nhà sinh hc cho rng hành vi là cách sng và hot đng trong mt môi
trng nht đnh da trên s cn thit thích nghi ti thiu ca c th vi môi trng.
Nhng ngi theo ch ngha hƠnh vi quan nim “hành vi là t hp các phn ng ca
4

c th tr li các kích thích tác đng vào c th”. Trong khi đó, tơm lỦ hc Mácxít
coi con ngi là mt ch th tích cc ch không phi là mt cá th thích nghi th
đng vi môi trng, do đó hƠnh vi ca con ngi bao gi cng có mc đích đ đm
bo cho con ngi không ch tn ti mà còn phát trin. Vì vy, hƠnh vi đc hiu là
“mt chui các hành đng ni tip nhau mt cách tng đi nhm đt mc đích đ
thoã mãn nhu cu ca con ngi”
Nh vy, hƠnh vi nhƠ đu t cá nhơn trên th trng chng khoán có th đc
hiu là chui hành đng ca nhà đu t trc các kích thích ca môi trng bên
ngoài có liên quan đn th trng chng khoán và các yu t bên trong thuc v nhà
đu t.

1.2.1.3 Khái nim v quytăđnhăđuăt caănhƠăđuătăcáănhơnătrênăth trng
chng khoán
Là các quyt đnh liên quan đn đu t chng khoán ca các nhƠ đu t. Các
quyt đnh trên bao gm: Quyt đnh mua, quyt đnh bán, quyt đnh thi gian nm
gi c phiu, quyt đnh khi lng giao dch. Tuy nhiên hai quyt đnh quan trng
nht là quyt đnh mua và bán.
Quyt đnh bán: Các nghiên cu trc đơy ch ra rng các nhƠ đu t trì hoãn
và ngn ngi đa ra các quyt đnh bán tài sn khi xut hin mt khon l so sánh vi
giá mua ban đu hay vi vàng bán các c phiu li quá sm đ chng t quyt đnh
chính xác ca mình, xu hng đó đc gi là hiu ng ngc v th (dispositon effect)
đ xut bi Shefrin và và Statman (1985, trang 778).
Odean (1998b, trang 1795) cng xác nhn mt xu hng rng các nhƠ đu t
cá nhơn có xu hng bán c phiu giá tr (tng giá hn so sánh vi giá mua gc) hn
là vic bán các c phiu đang gim giá. Tuy nhiên, tht khó đ chng minh hin tng
nƠy nh lƠ mt c s tin cy. iu này không phi thc s hp lỦ đ kt lun rng
các nhƠ đu t lỦ trí bán các c phiu tt ca h bi vì h có th thy đc c phiu
ca mình kém hiu qu. Bên cnh đó, Odean cng nhn ra rng li nhun trung bình
ca các c phiu bán ra ln hn so vi li nhun trung bình ca các c phiu mà nhà
đu t nm gi.
5

Genesove và Mayer (2001, trang 19) cho rng các nhƠ đu t bán tƠi sn đang
thua l mong đi rng giá bán s cao hn mc giá bán ca các ngi bán khác yêu
cu. iu đó không ch là k vng ca ngi bán, mà còn là s điu chnh ca th
trng nh hng đn giá bán: NhƠ đu t (NT) gp phi mt s tn tht thng
làm cho các giao dch  mc giá tng đi cao so vi nhng ngi khác. Coval và
Shumway (2000, trang 3) tìm thy rng các NT, theo lỦ thuyt trin vng, có li
nhun (l) trong na đu ca ngày giao dch có xu hng b ít (nhiu) ri ro trong
na cui phiên giao dch.
Quyt đnh mua: Odean (1999, trang 1293) cung cp mt s hiu bit v các

c phiu mƠ các NT cá nhơn mun mua. Nh đư đ cp  trên, quyt đnh bán ch
yu u tiên các c phiu tt, trong khi đó, các quyt đnh mua thng liên quan đn
tt c các c phiu. Odean nói rng quyt đnh mua có th là mt kt qu ca mt
hiu ng chú Ủ. Khi đa ra quyt đnh mua, ngi ta có th không tìm thy c phiu
tt sau khi xem xét h thng hàng ngàn c phiu niêm yt. H thng mua mt c
phiu mà to ra s chú ý ca h đc gi là hiu ng chú ý (attention effect).
Theo Barberis và Thaler (2003, trang 1103), các NT cá nhơn dng nh ít b
nh hng bi s nm bt s chú ý (attention-grasping) trong các quyt đnh bán bi
vì quyt đnh mua và quyt đnh bán khác nhau hoàn toàn. Bi vì hn ch ca bán
khng, khi quyt đnh chn mt c phiu đ bán, h có th ch tp trung nhng c
phiu thuc v h. Trong khi đó, vi mt quyt đnh mua, các nhƠ đu t cá nhơn có
nhiu c hi đ la chn các c phiu mong mun t nhiu ngun la chn, điu này
gii thích ti sao các yu t tác đng đn s chú ý nh hng nhiu hn vƠo quyt
đnh mua c phiu hn lƠ quyt đnh bán.
Barber & Odean (2002, trang 2) đư chng minh rng quyt đnh bán ít quyt
đnh bi s chú Ủ hn quyt đnh mua trong trng hp NT cá nhơn.  đa ra
quyt đnh này, h to ra mt danh mc các c phiu nm bt s chú ý (attention-
grasping stocks) vi mt vài tiêu chí: c phiu có khi lng giao dch cao bt thng,
c phiu có t sut sinh li (TSSL) cao hoc thp bt thng và các c phiu bao gm
các các tin tc đc thông báo. Cui cùng các tác gi khám phá rng các NT cá
6

nhân trong mu ca h quan tâm vào vic mua các c phiu đc chú Ủ cao hn lƠ
bán chúng.
Nh vy, t quan đim tài chính hành vi, quyt đnh bán và quyt đnh mua
trong quyt đnh đu t b nh hng bi các yu t khác nhau. Trong khi quyt đnh
bán tác đng bi hiu ng ngc v th thì quyt đnh mua là mt hành vi ca s chú
ý.
1.2.2 S cn thit nghiên cu các nhân t hành vi nhăhngăđn quytăđnh
đuătăcáănhơnătrênăth trng chng khoán

Qua mt quá trình phát trin không lâu. Tuy còn nhiu tranh cưi nhng tƠi
chính hƠnh vi dng nh đang mang li hiu qu trong thc tin đu t hin nay.
Trc đơy, phơn tích tƠi chính vƠ đu t, luôn gn lin vi các lý thuyt kinh đin.
Phơn tích đu t da vào mô hình đnh giá tài sn, giá chng khoán đc xác đnh
da trên giá tr ni ti. Bên cnh đó vi lý thuyt th trng hiu qu nng n luôn
cho rng th trng luôn hp lý và th hin giá tr thc.
Qua hai cuc khng hong th gii 1987 vƠ 2008. Dng nh mi th đư thay
đi, các nhƠ tiên phong đư tìm kim cho lý do vì sao các cuc khng hong đn quá
nhanh và không th ngn chn. Lý thuyt tài chính hành vi là mt lý thuyt hp lý
khi đa ra quan đim th trng không hoàn toàn lý trí mà luôn tn ti các yu t v
hƠnh vi. Các nhƠ đu t, rõ hn lƠ các nhƠ đu t cá nhơn lƠ các nhơn t quyt đnh
đn xu hng ca th trng. Các quyt đnh ca h da vào mt h thng các x lý,
hƠnh vi, các tác đng dn đn vic ra quyt đnh ca h. Các quyt đnh ca các nhà
đu t có th không theo lý trí, làm cho các quyt đnh sai lch nh hng đn giá c
th trng.
Bên cnh đó, vic nghiên cu tài chính hành vi, c th là các nhân t hành vi
nh hng đn quyt đnh đu t cá nhn ti Châu Á, mang li nhiu Ủ ngha thc
tin, khi th trng tài chính  khu vc này bin đng rt ln, mà thc t nguyên nhân
bt ngun t các quyt đnh thiu lý trí ca nhƠ đu t. Do đó, vic nghiên cu các
hành vi nh hng quyt đnh đu t cá nhơn hy vng mang li cho các nhƠ đu t cá
nhân mt tài liu tt đ điu chnh các hành vi ca mình tt hn.
7

1.2.3 Các nhân t hành vi nhăhngăđn quytăđnhăđuătăcáănhơnătrênăth
trng chng khoán
 hiu rõ hn các nhơn t hành vi nh hng đn quyt đnh đu t cá nhơn,
các thành phn cu thành nhân t hành vi.Tác gi s đi sơu vƠo các ni dung này trong
phn di đơy.
Theo Ritter (2003, trang 429) tài chính hành vi da trên tâm lý, cho rng quá
trình ra quyt đnh ca con ngi nh hng bi mt vài o tng v nhn thc

(cognitive illusions). Nhng o tng nƠy đc chia thành hai nhóm: o tng gây
ra bi quá trình ra quyt đnh da vào t nghim (kinh nghim) và o tng bt ngun
thông qua các khung tinh thn (the adoption ofmental frames). Hai yu t đám đông
và tính th trng cng đc gii thiu nh sau:
1.2.3.1 Lý thuyt v t nghim (Heuristic theory)- Tácăđng bi yu t kinh
nghim
T nghim đc cho là quy tc ngón tay cái, giúp vic ra quyt đnh mt cách
d dàng hn. c bit trong môi trng phc tp và không chc chn (Ritter, 2003,
trang 431) bng cách gim phc tp và d đoán giá tr mt cách đn gin hn. Nhìn
chung, t nghim khá hu ích, đc bit trong các trng hp thi gian b gii hn.
Nhng thnh thong gây ra các lch lc (bias). Kahneman vƠ Tversky dng nh lƠ
mt trong các nhà nhà nghiên cu đu tiên đa ra các nhơn t thuc v t nghim khi
gii thiu 3 nhân t tên lƠ tính đi din (representativeness), s sn có (availability
bias) và neo quyt đnh (anchoring). Waweru cng đa ra hai nhơn t tên là o tng
ca con bc (Gambler’s fallacy) vƠ s quá t tin (Overconfidence).
Tính đi din (representativeness) th hin  ch các nhƠ đu t thng không
quan tơm đn yu t dài hn, h quan tâm nhiu đn các d liu đin hình gn đơy và
áp đt vào các d đoán trong tng lai. Mt ví d đin hình cho sai lch này các nhà
đu t suy ngh v tc đ tng trng dài hn cao sau mt vƠi quỦ tng gn đơy. Tính
đi din cng dn đn cái gi là b quên kích thc mu (sample size neglect) khi
ngi ta c gng đ kt lun t quá ít mu. Hay khi các nhƠ đu t quá quan tơm đn
8

các c phiu ắnóng” trên th trng và lãng quên phn còn li đó lƠ tính đi din, đó
là phn ng thái quá ca nhƠ đu t.
Trong mt hoàn cnh khác khi các nhƠ đu t da vào mu nh (các mu hay
các s kin rt ít khi xy ra) đ đa ra kt lun cho tt c (tng th) đc gi lƠ ắlun
s nh” và ly đó lƠm c s đ quyt đnh dn đn o tng ca con bc (Gambler’s
fallacy). C th hn, trong th trng chng khoán, o tng ca con bc phát sinh
khi con ngi không d đoán đc chính xác các đim đi chiu, khi th trng đt

đnh hoc bt đáy.
Neo quyt đnh (anchoring) là mt hin tng ngi ta s dng mt s hoc
giá tr nh mt đim neo (anchor), điu chnh các quyt đnh ca mình da vƠo đim
neo đó cho đn khi xác đnh đc mt giá tr có th chp nhn đc. Trong th trng
tài chính, neo quyt đnh gia tng khi thang giá tr đc c đnh bi các quan sát gn
đơy. Các nhƠ đu t luôn tham kho giá mua ban đu khi bán hoc phơn tích. Do đó,
giá c ngày thng đc xác đnh bng nhng giá c trong quá kh. Neo quyt đnh
lƠm cho các nhƠ đu t xác đnh mt phm vi cho mt giá c phiu hoc thu nhp ca
công ty da vƠo xu hng quá kh, kt qu to ra các phn ng chm vi nhng thay
đi bt ng. Neo quyt đnh có mt s kt ni vi tính đi din  đim là phn ánh
con ngi thng tp trung vào nhng kinh nghim gn đơy, có xu hng lc quan
hn khi th trng gia tng vƠ bi quan hn khi th trng gim.
Khi ngi ta đánh giá quá cao v kin thc và k nng ca h, khi đó biu
hin cho s quá t tin (Overconfidence). Nhiu nghiên cu cho thy giao dch quá
mc là mt nh hng t các nhƠ đu t quá t tin. Có bng chng cho thy rng các
nhƠ phơn tích tƠi chính thay đi các đánh giá ca h v mt công ty mt cách t t,
ngay c trong trng hp có mt du hiu mnh m chng minh rng đánh giá đó lƠ
không còn chính xác. Các nhƠ đu t vƠ phơn tích thng quá t tin vào kin thc
ca h. S quá t tin đ ci thin s kiên trì và quyt tơm, gia tng mc chp nhn
ri ro. Nói cách khác, quá t tin có th thúc đy hiu qu hn. Cng cn chú ý rng
s quá t tin có th giúp gia tng kh nng nhn thc v bn thơn, giúp đt đc điu
mong mun nhanh hn vƠ quá trình đu t tt hn.
9

S sn có (Availability bias) xy ra khi ngi ta s dng thông tin sn có mt
cách quá d dàng, mt cách quá mc. Trong kinh doanh chng khoán, điu này th
hin thông qua vic thích đu t các công ty đa phng mƠ các nhƠ đu t quen thuc
hoc có đc thông tin mt cách quá d dàng, mc dù các nguyên lỦ c bn phi đa
dng hóa danh mc đu t.
Trong đ tài này, 5 thành t ca t nghim: S quá t tin, o tng ca con

bc, s sn có, neo quyt đnh và tính đi din s đo lng mc đ tác đng đn vic
ra quyt đnh đu t cng nh hiu qu đu t ca các nhƠ đu t cá nhơn ti HOSE.
1.2.3.2 Lý thuyt v trin vng (Prospect Theory)
Lý thuyt v đ tha dng k vng (Expected Utility Theory(EUT)) và lý
thuyt trin vng (Prospect Theory) đc coi là hai cách tip cn đ đa ra quyt đnh
t nhng quan đim khác nhau. Lý thuyt trin vng tp trung vào ch quan đa ra
quyt đnh nh hng bi h thng giá tr ca nhƠ đu t. Trong khi đó EUT lƠ k
vng hp lý ca nhƠ đu t. EUT là mt mô hình chun mc ca s la chn hp lý
và mô hình mô t hành vi kinh t, th hin sc mnh khi phơn tích đa ra quyt đnh
trong điu kin ri ro. Tuy nhiên lý thuyt này b ch trích vì không gii thích đc
ti sao ngi ta li b hp dn bi bo him và c bc. Ngi ta có xu hng cho rng
kt qu có th xy ra ít hn so vi mt s ngi nht đnh và nhng ngi nƠy thng
phn ng khác nhau trong cùng mt tình hung tng t tùy thuc vào bi cnh thua
l hoc li nhun. Lý thuyt trin vng mô t mt s trng thái đu óc nh hng đn
quá trình ra quyt đnh bao gm cm ghét hi tic (regret aversion), cm giác mt mát
(loss aversion) và tính toán bt hp lý (mental accounting).
Cm ghét hi tic (Regret aversion) là mt cm xúc xy ra sau khi con ngi
phm sai lm. Các nhƠ đu t tránh nhng hi tic khi t chi bán c phiu gim giá
và sn sàng bán nhng c phiu tng giá. Hn th na, các nhƠ đu t có xu hng
hi tic nhiu hn khi gi các c phiu mt giá trong thi gian quá dài và bán các c
phiu tt quá sm.
Cm giác mt mát (Loss aversion) liên quan đn mc đ khác nhau v mc
pht tinh thn mà mi ngi có bi mt mc đ thua l và li nht đnh. Có bng
10

chng cho thy rng mi ngi đau kh nhiu hn trc vin cnh h đi mt vi
thit hi hn lƠ h vui bi nhng gì h đt đc tng đng. Hn th na, mt s
thua l đn sau mt li nhun đt đc s ít đau đn hn bình thng trong khi mt
s thua l đn sau mt thua l li đau đn hn bình thng. Ngoài ra, Lehenkari và
Perttunen thy rng nhƠ đu t không thích b mt mát. Lo ngi ri ro có th hiu nh

mt trong hành vi ph bin ca nhƠ đu t, tuy nhiên có th dn đn quyt đnh xu
nh hng đn túi tin ca nhƠ đu t.
Tính toán bt hp lý (Mental Accounting) là mt thut ng đ cp đn quá
trình mƠ ngi ta ngh v đánh giá các các giao dch tài chính ca h. Mô t khuynh
hng ca mi ngi trong vic đt nhng s kin c th vào nhng tính toán bt
hp lý da trên thói quen hi ht, thói quen thin cn. ụ tng chính di quan đim
v s tính toán bt hp lý (mental accounting) lƠ ngi ta có khuynh hng phân chia
nhng loi trò chi khác nhau vƠo tng mng/tài khon riêng bit và b qua s tng
tác gia chúng. S tính toán bt hp lý giúp gii thích đc rt nhiu hin tng nh
la chn ngc vi s thích (preference reversals), tâm lý s thua l (loss aversion),
hiu ng phân b tài sn. Tính toán bt hp lý còn th hin rt rõ khi ngi ta có tâm
lý thc hin lnh bán ngay khi mang li li nh và trì hoãn bán ngay khi xut hin
nhng khon l nh. Hay có th lý gii hiu ng này bng hiu ng t la di (s
rng nu bán mà b l s cm thy bn thân ra quyt đnh kém), và hiu ng tic nui
(l bán ri giá lên thì sao?). Tính toán bt hp lý có th là kt qu ca vic ắtin tt
b ném vào sau tin xu” (good money being thrown after bad money) bng vic tip
tc hot đng mo him trong tình trng l vi hi vng rng s hi phc s xy ra
vào mt lúc nƠo đó.
Trong đ tài này, có ba yu t : Cm ghét hi tic, cm giác mt mát và tính
toán bt hp lỦ đc s dng đ đo lng mc đ tác đng ca vic ra quyt đnh
đu t đu t ti HOSE.
1.2.3.3 Lý thuyt v th trng (Market)
Debondt và Thaler (1995) cho rng th trng tài chính nh hng bi hành vi
ca các nhƠ đu t theo cách tài chính hành vi. Nu quan đim v tài chính hành vi
11

là chính xác thì ngi ta tin rng các nhƠ đu t có th phn ng quá mc hay thiu
nhy bén khi giá c thay đi hoc tin tc, đa các xu hng trong quá kh vƠo tng
lai, thiu chú trng các yu t c bn ca mt c phiu, tp trung vào các c phiu
ph bin và chu k ca giá c. Các yu t th trng này, ln lt, nh hng đn

quyt đnh ca các nhƠ đu t trên th trng chng khoán. Các nhân t nh hng
ca th trng nh hng đn quyt đnh đu t lƠ: S thay đi giá c, thông tin th
trng, xu hng quá kh ca c phiu, tham kho ca khách hàng, phn ng quá
mc trc s thay đi giá, các yu t c bn ca c phiu.
Thông thng, nhng thay đi thông tin th trng, các yu t c bn ca c
phiu và giá c phiu có th gây ra phn ng quá mc hoc quá thn trng nh hng
đn s thay đi giá c. Nhng thay đi nƠy đc thc nghim chng minh là có nh
hng cao t hành vi ra quyt đnh ca nhƠ đu t. Các nhƠ nghiên cu thuyt phc
rng phn ng thái quá (Debondt và Thaler, 1985) hay quá thn trng (Lai, 2001) t
tin tc có th dn đn các chin lc kinh doanh khác nhau ca các nhƠ đu t do đó
nh hng đn quyt đnh đu t. Waweru và cng s (2008) kt lun rng thông tin
th trng có tác đng rt cao v quyt đnh ca các nhƠ đu t vƠ điu này làm cho
các nhƠ đu t, mt cách nƠo đó, có xu hng tp trung vào các c phiu ph bin và
các s kin đc chú ý khác. Hn na, Barber & Odean (2000) nhn mnh rng các
nhƠ đu t b nh hng bi các s kin trong th trng chng khoán mà thu hút s
chú ý ca h, ngay c khi h không bit đc nhng s kin này có th mang li mt
kt qu tt đp trong hiu qu đu t. Odean (1998a) khám phá nhiu nhƠ đu t giao
dch quá nhiu do s quá t tin ca h. Các nhƠ đu t hoƠn toƠn da vào cht lng
thông tin ca th trng chng khoán hay c phiu mà h có khi đa ra quyt đnh
đu t.
Nhiu nhƠ đu t có xu hng tp trung vào các c phiu ph bin hoc các
c phiu nóng ca th trng (Waweru và cng s, 2008). Odean (1999) đ xut rng
các nhƠ đu t thng chn nhng c phiu thu hút s chú ý ca h. Bên cnh đó,
la chn c phiu còn ph thuc vào s thích ca nhƠ đu t. NhƠ đu t xu th
(momentum investors) thng thích c phiu th hin tt gn đơy trong khi các nhƠ