Các nhân tố tác động đến dòng thương mại Việt Nam và các nước tham gia đàm phán hiệp định TPP Luận văn thạc sĩ

B GIÁO DCăVẨăẨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH



NGUYN TH KIM NGÂN




CÁC NHÂN T TỄCăNGăN DÒNG
THNGăMI GIA VIT NAM VÀ CÁC
NCăTHAMăGIAăẨMăPHỄNăHIP NH TPP



LUNăVNăTHCăSăKINHăT










Tp. H Chí Minh - Nm 2014

B GIÁO DCăVẨăẨOăTO

TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH


NGUYN TH KIM NGÂN


CÁC NHÂN T TỄCăNGăN DÒNG
THNGăMI GIA VIT NAM VÀ CÁC
NCăTHAMăGIAăẨMăPHỄNăHIPăNH TPP

Chuyên ngành: Kinh doanh thngămi
Mã s: 60340121

LUNăVNăTHCăSăKINHăT



NGIăHNG DN KHOA HC:
TS. TRIU HNG CM








Tp. H Chí Minh - Nm 2014
LIăCAMăOAN
Tôi cam đoan rng lun vn “Các nhân t tác đng đn dòng thng mi gia

Vit Nam và các nc tham gia đàm phán Hip đnh TPP” là công trình nghiên cu
ca riêng tôi, nhng kt qu trình bày trong lun vn này đu là nhng kt qu mi
cha tng xut hin trong các công trình nghiên cu trc đây, Tôi cng cam đoan
rng các thông tin d liu đc s dng đu trung thc và đc trích dn vi
ngun gc rõ ràng.

TP. H Chí Minh, tháng 10 nm 2014
Hc viên


Nguyn Th Kim Ngân

MC LC
Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc vit tt
Danh mc bng s liu
Dnh mc s đ, biu đ
Tóm tt 1
Chng 1. Li m đu 2
1.1. t vn đ 2
1.2. Mc tiêu nghiên cu 7
1.3. i tng và phm vi nghiên cu 7
1.4. Phng pháp nghiên cu 7
1.5. Ý ngha và tính mi ca đ tài 8
1.6. Kt cu ca lun vn 8
Kt lun chng 1 10
Chng 2. C s lý thuyt và mô hình nghiên cu 11
2.1. Nghiên cu lý thuyt v mô hình trng lc trong thng mi quc t 11

2.1.1. Nhóm các yu t nh hng đn cung 16
2.1.2. Nhóm các yu t nh hng đn cu 17
2.1.3. Nhóm các yu t hp dn hay cn tr 18
2.2. Nghiên cu thc nghim v mô hình trng lc trong thng mi quc t 19
Kt lun chng 2 29
Chng 3. Thit k nghiên cu 30
3.1. Mô hình kinh t lng 30
3.2. Phng pháp nghiên cu và la chn mô hình đ phân tích 32
3.2.1. Phng pháp c lng mô hình 32
3.2.2. Các kim đnh đc thc hin trong nghiên cu 34
3.3. Ngun và d liu nghiên cu 36
Kt lun chng 3 38
Chng 4. Phân tích kt qu nghiên cu 39
4.1. Tng quan tình hình xut-nhp khu hàng hóa gia Vit Nam và các nc
thành viên TPP 39
4.2. Thng kê mô t 41
4.3. Kt qu nghiên cu 44
Kt lun chng 4 57
Chng 5. Nhng gii pháp đy mnh dòng thng mi gia Vit Nam và các
nc TPP 58
5.1. Kt lun 58
5.2. Mt s kin ngh gii pháp nhm đy mnh dòng thng mi gia Vit Nam và
các nc tham gia đàm phán Hip đnh TPP 60
5.2.1. Nhóm gii pháp do Chính ph thc hin 60
5.2.2. Nhóm gii pháp do Ngân hàng Nhà nc Vit Nam thc hin 61
5.2.3. Nhóm gii pháp do B Công Thng thc hin 62
5.2.4. Nhóm gii pháp do các doanh nghip thc hin 63
5.3. Hn ch ca nghiên cu và hng nghiên cu tip theo 65
Kt lun chng 5 66
Kt lun chung 67

Danh mc tài liu tham kho
Ph lc

DANH MC VIT TT
AFTA (ASEAN Free Trade Area): Khu vc thng mi t do ASEAN.
ASEAN (Association of Southeast Asian Nations): Hip hi các quc gia ông
Nam Á.
CPI (Consumer price index): ch s giá tiêu dùng.
EU (European Union): Liên minh châu Âu.
FEM (Fixed Effects Method): Phng pháp tác đng c đnh.
FGLS (feasible generalized least squares): phng pháp bình phng ti thiu tng
quát.
FTA (Free trade area): Hip đnh thng mi t do.
GDP (Gross Domestic Product): tng sn phm quc ni.
GNP (Gross National Product): Tng sn phm quc gia.
IMF (International Monetary Fund): Qu tin t quc t.
MERCOSUR (Mercado Común del Cono Sur): Khi th trng chung Nam M.
MFN (Most Favoured Nation): nguyên tc ti hu quc.
NAFTA (North America Free Trade Agreement): Hip đnh thng mi t do Bc
M.
NER (Nominal exchange rate): t giá hi đoái danh ngha.
NIC (Newly Industrialized Country): Nc công nghip mi.
OECD (Organization for Economic Cooperation and Development): T chc hp
tác và phát trin kinh t.
Pooled OLS (Pooled Ordinary Least Square): Phng pháp bình phng cc tiu
thng kt hp.
REM (Random Effect Method): Phng pháp tác đng ngu nhiên.
SAARC (South Asian Association for Regional Cooperation): Hip hi hp tác khu
vc Nam Á.
TCTK: Tng cc thng kê.

TPP (Trans Pacific Partnership): Hip đnh Hp tác kinh t chin lc xuyên Thái
Bình Dng.
VIF (Variance – inflating factor): Tha s phóng đi phng sai.
WDI (the World Development Indicators): Ch s phát trin th gii.
WRIs (World resources Institutions ): Vin tài nguyên th gii.
WTO (World Trade Organization): T chc thng mi th gii.



DANH MC BNG S LIU
Bng 1.1. Hip đnh đu t song phng ca các nc tham gia đàm phán Hip
đnh TPP nm 2013 4
Bng 2.1. Các bin trong mô hình nghiên cu và tác đng ca chúng đn dòng
thng mi quc t trong các nghiên cu trc 25
Bng 3.1. Ngun d liu và các bin trong mô hình 37
Bng 4.1. Phân tích mô t d liu ca các nc TPP giai đon 2000-2012 41
Bng 4.2. Phân tích mô t d liu bin gi ca các nc thành viên TPP giai đon
2000-2012 42
Bng 4.3. Ma trn tng quan gia các bin trong mô hình nghiên cu 43
Bng 4.4. Kt qu ch s nhân t phóng đi VIF ca các bin trong mô hình 43
Bng 4.5. Kt qu la chn các c lng 44
Bng 4.6. Kt qu kim đnh F-test cho c lng Fixed Effect Method 45
Bng 4.7. Kt qu kim đnh Breusch and Pagan Lagrangian multiplier test cho
c lng Random Effect Method 46
Bng 4.8. Kt qu kim đnh Hausman test cho kt qu c lng bng FEM hay
REM 46
Bng 4.9. Kt qu c lng theo phng pháp FEM bao gm bin gi thi gian
47
Bng 4.10. Kim đnh tác đng ca bin gi thi gian lên bin ph thuc 48
Bng 4.11. Kt qu kim đnh Wald test đ tin cy chung ca h s trong mô hình

kinh t lng vi 7 bin đc lp 48
Bng 4.12. Kim đnh phng sai sai s thay đi trong mô hình REM (Phng
pháp Breusch-Pagan Lagrange multiplier) 49
Bng 4.13. Kim đnh t tng quan trong mô hình REM (Kim đnh nhân t
Lagrange) 49
Bng 4.14. Kt qu c lng theo phng pháp REM 50
Bng 4.15. Kt qu c lng các nhân t tác đng đn thng mi gia Vit Nam
và các nc TPP theo phng pháp FGLS 51
Bng 4.16. Kt qu ch s nhân t phóng đi VIF ca các bin trong mô hình sau
khi loi b các bin gây ra hin tng đa cng tuyn 51



DANH MCăSă, BIUă
Biu đ 1.1. T trng GDP toàn khi TPP nm 2012 3
Biu đ 1.2. Hip đnh thng mi hin có gia các thành viên TPP nm 2013 4
Biu đ 1.3. Thu quan trung bình ca các thành viên TPP nm 2012 6
S đ 2.1. Mô hình trng lc trong thng mi quc t 16
Biu đ 4.1. Cán cân thng mi gia Vit Nam và các nc thành viên TPP giai
đon 2000-2012 39
Biu đ 4.2. Tc đ tng trng GDP ca các nc tham gia đàm phán Hip đnh
TPP giai đon 2000-2012 52



1

TÓM TT

Tôi thu thp s liu ca các quc gia tham gia đàm phán Hip đnh TPP trong

giai đon t nm 2000 đn 2012, phng pháp nghiên cu ca tôi da trên mô hình
trng lc cùng vi d liu bng, tôi s dng các phng pháp khác nhau nh
phng pháp bình phng cc tiu thng kt hp pooled OLS, phng pháp tác
đng c đnh FEM, phng pháp tác đng ngu nhiên REM và phng pháp bình
phng ti thiu tng quát FGLS đ hi quy và c lng mô hình nghiên cu. Sau
khi tin hành so sánh đ hiu qu ca các phng pháp này, tôi nhn thy rng
phng pháp FGLS là hiu qu hn c. Da vào phng pháp FGLS tôi khám phá
ra bn nhân t quan trng nh hng đn mc đ thng mi gia Vit Nam và các
quc gia thành viên TTP bao gm GDP, khong cách đa lý, t giá hi đoái và vic
tham gia các hip đnh thng mi song phng và đa phng. Kt qu nghiên cu
và các kin ngh, gii pháp nh mt s tham kho cho các nhà làm chính sách Vit
Nam thúc đy hot đng thng mi sau khi TPP chính thc đc ký kt.







2
CHNGă1. LI M U

1.1.ăt vnăđ
Trong hn 25 nm thc hin chính sách đi mi, nn kinh k Vit Nam đư có
s phát trin vt bc vi ch s GDP tng trung bình  mc 6.6%/ nm. Vit Nam
t vic thiu go và phi nhp khu lng thc tr thành mt trong nhng quc gia
xut khu go ln nht trên th gii. i sng ngi dân đc ci thin, nn kinh t
đt nc đi lên và dn hi nhp vào nn kinh t toàn cu. Chính sách m ca đi
kèm vi ci cách thng mi là mt phn quan trng trong chính sách đi mi ca
Vit Nam.  thc hin mc tiêu đó, Vit Nam đư đy mnh quan h thng mi

vi các nc trên th gii bng vic ch đng ký kt và tham gia vào các hip đnh
thng mi song phng và đa phng, mt trong s đó là Hip đnh Hp tác kinh
t chin lc xuyên Thái Bình Dng (Trans Pacific Partnership – TPP) đang trong
quá trình đàm phán.
Hip đnh TTP là mt hip đnh thng mi t do đc nhiu bên ký kt vi
mc tiêu thit lp mt mt bng thng mi t do chung cho các nc châu Á-Thái
Bình Dng. Hip đnh này đc xây dng ln đu vào nm 2003 nh mt l trình
t do hóa thng mi trong khu vc châu Á-Thái Bình Dng, Hip đnh bt đu
có hiu lc t ngày 28/5/2006, ban đu ch có 4 nc Singapore, Chile, New
Zealand và Brunei. Sau đó, Hoa K t ý đnh mun tham gia TTP, đn tháng
11/2008 các nc khác là Australia, Peru, Vit Nam cng th hin ý đnh tng t.
Hin ti ngoài 8 quc gia k trên còn có thêm các nc Malaysia, Mexico, Canada
và Nht Bn đang trong quá trình đàm phán. Mc tiêu ca Hip đnh là gim các
loi thu xut nhp khu gia các nc thành viên xung bng không vào nm
2015. ây là mt tha thun toàn din bao quát tt c các khía cnh chính ca mt
hip đnh thng mi t do, bao gm trao đi hàng hóa, các quy đnh v xut x,
rào cn k thut, trao đi dch v và nhiu vn đ khác.
Nu Hip đnh TPP đc ký kt, Vit Nam s có thêm nhiu c hi mi cho
hot đng xut-nhp khu hàng hóa, điu này giúp Vit Nam thu đc rt nhiu li
3
ích v kinh t. Theo báo cáo ca Trung tâm H tr hi nhp WTO thành ph H
Chí Minh (2013) thì sau khi gia nhp TTP thu nhp quc dân ca Vit Nam s tng
lên nhanh chóng, c đt 235 t USD vào nm 2025. Theo đánh giá ca các chuyên
gia trong nc cng nh quc t, Vit Nam s là mt trong nhng nc có li nhiu
nht, vì mc tiêu chính ca TPP là gim thu và nhng rào cn hàng hoá và dch v.
Khi các dòng thu gim xung, Vit Nam có th gia tng xut khu các mt hàng
vn là th mnh ca mình nh dt may, qun áo, giày dép v.v… vào các th trng
ln mà không phi cnh tranh vi sn phm ca mt s nc khác. Nu so vi các
thành viên trong t chc thì Vit Nam là quc gia có các hip đnh đu t song
phng ln th hai vi 42 hip đnh (xem Bng 1.1). Vì vy, vic gia nhp TTP s

tác đng tích cc ti kh nng thng mi ca Vit Nam vi các nc thành
viên. c bit, hàng hóa ca Vit Nam s có điu kin thâm nhp sâu hn vào th
trng Hoa K, Nht Bn là nhng quc gia có quy mô kinh t hàng đu th gii,
chim ln lt 60% và 17% GDP trong tng các quc gia thành viên tham gia đàm
phán Hip đnh TPP nm 2012 (xem Biu đ 1.1). Trong điu kin Vit Nam đang
hoàn thin c ch kinh t th trng thì vic gia nhp TPP s là cú hích quan trng
giúp chúng ta ci cách th ch, qua đó ci thin môi trng kinh doanh.
Biuăđ 1.1. T trng GDP toàn khi TPP nmă2012

Ngun: Tác gi tính toán và tng hp theo d liu t WDI nmă2012.
Australia
4%
Brunei
Darussalam
0%
Canada
5%
Chile
1%
Japan
17%
Malaysia
2%
Mexico
7%
New Zealand
1%
Peru
1%
Singapore

1%
United States
60%
Vietnam
1%
4
Bng 1.1. Hipăđnhăđuătăsongăphngăca cácănc thamăgiaăđƠmă
phán Hipăđnh TPP nmă2013
Aust.
Brunei
Canada
Chile
Japan
Malaysia
Mexico
N.Z
Peru
Sing.
U.S
Vietnam
21
3
26
39
15
49
28
2
30
35

41
42
Ngun: DinăđƠn Thngămi và Phát trin Liên Hip quc (UNCTD) nmă2013.
Chú ý: Ch bao gm nhng hipăđnh có hiu lc t tháng 6/2012.
Cui cùng, các quc gia TPP hin đang hp tác vi nhau rt tt thông qua các
hip đnh thng mi hin có. Biu đ 1.2 cho thy s lng hip đnh thng mi
t do FTA đang có hiu lc và đang chun b thc thi hoc đang đàm phán gia các
thành viên TPP, t Canada ch vi 4 hip đnh đn Chile nhiu nht vi 10 hip
đnh. Hip đnh thng mi t do FTA gia bn nc Brunei, Chile, New Zealand
và Singapore đc xem là đim khi đu cho Hip đnh TPP. Ba nc là thành viên
ca Hip đnh thng mi t do Bc M NAFTA bao gm Canada, Mexico và Hoa
K cng là thành viên tham gia đàm phán Hip đnh TPP và chim ti 50% tng
thng mi hàng hóa ca TPP. Nhng liên kt trong Biu đ 1.2 hàm ý nhng li
ích to ln mà các thành viên đt đc khi Hip đnh đc ký kt.
Biuăđ 1.2. Hipăđnhăthngămi hin có gia các thành viên TPP nmă2013

Ngun: D liu t website chính ph caăcácănc thành viên TPP nmă2013.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

ang có hiu lc
ang ch thc thi
hoc đang đàm
phán
5
Song song vi nhng li ích to ln t vic kí kt Hip đnh TPP mang li, nn
thng mi Vit Nam cng đi mt không ít thách thc sau đây: Khi là thành viên
ca TPP chúng ta bt buc phi ct gim các dòng thu nhp khu, hu ht mt
hàng phi gim mc thu nhp khu xung bng không nhm đt đc mt hip
đnh thng mi t do cht lng cao. Vì vy, các doanh nghip trong nc phi
đi mt vi s cnh tranh ngày càng khc lit hn vi các doanh nghip nc
ngoài. Biu đ 1.3 biu th mc thu MFN trung bình ca các thành viên TTP trong
nm 2012, kt qu so sánh này cho thy rng Vit Nam là quc gia có mc thu
MFN trung bình cao nht vi 9.5%, trong khi đó Singapore là nc áp dng mc
thu MFN trung bình thp nht vi 0.2%. Do đó, đi vi Vit Nam, vic áp dng
tiêu chun mi trong TPP s to ra nhng rào cn k thut k c lao đng và môi
trng, cng nh quyn li ca nhà đu t. Mt vn đ quan trng khác là quá trình
ci cách th ch cha đáp ng đc yêu cu mong đi đ thúc đy phát trin kinh
t, đc bit là vn đ tham nhng, hi l còn đang là tình trng ph bin ti các
doanh nghip đi vi h thng công quyn. Hn na, trong các quc gia tham gia
đàm phán Hip đnh TPP thì Vit Nam là nc có th hng v môi trng kinh
doanh thp nht. Cui cùng, yêu cu ngun gc xut x trong TPP cao và phc tp
khin cng đng doanh nghip t ra lo ngi vì nguyên liu hàng xut khu ca Vit
Nam, đc bit nhng ngành nh may mc, giày dép… ch yu nhp t các nc
ngoài TPP (nh Trung Quc, Hàn Quc và mt s nc ASEAN). Nhng đim nêu
trên thc s là bài toán nan gii mà chúng ta cn phi nghiên cu tht k lng đ
tìm ra nhng bin pháp x lý cho tho đáng.

6
Biuăđ 1.3. Thu quan trung bình caăcácăthƠnhăviênăTPPănmă2012
năv tính: %

Ngun: D liu t WTOăTariffăProfilesănmă2012.
(*): d liuănmă2011.
T nhng điu nêu trên, vn đ cp thit hin nay là làm th nào đ có th thúc
đy hot đng thng mi trong môi trng cnh tranh khc nghit.  làm đc
điu đó, chúng ta nht thit phi hiu thu đáo các nhân t nh hng đn dòng
thng mi gia Vit Nam và các quc gia tham gia đàm phán Hip đnh TPP, cng
nh tim nng thng mi trong quan h song phng gia các quc gia thành viên.
Trên c s lý thuyt đó, chúng ta mi có th vch ra nhng đnh hng đúng đn
giúp nhanh chóng nm bt c hi và tn dng mi th mnh đ thúc đy dòng
thng mi Vit Nam tng nhanh và bn vng. Tôi cho rng đây là mt vn đ cp
thit và hu ích cn phi nghiên cu mt cách tng tn. Vì vy, tôi mnh dn chn
đ tài nghiên cu cho lun vn là: “Các nhân t tác đng đn dòng thng mi
gia Vit Nam và các nc tham gia đàm phán Hip đnh TPP”.


0
1
2
3
4
5
6

7
8
9
10
7
1.2. Mc tiêu nghiên cu
Bài nghiên cu gm hai mc tiêu c th nh sau:
- Khám phá và đánh giá mc đ nh hng ca các nhân t đn dòng thng
mi hàng hóa gia Vit Nam và các nc tham gia đàm phán Hip đnh TPP thông
qua vic ng dng mô hình trng lc trong thng mi quc t.
- Kin ngh mt s gii pháp nhm đy mnh dòng thng mi gia Vit Nam
và các nc tham gia đàm phán Hip đnh TPP khi TPP đc ký kt.
1.3.ăiătng và phm vi nghiên cu
- i tng nghiên cu: nghiên cu các nhân t chính tác đng đn dòng
thng mi gia Vit Nam và 11 nc TPP, bao gm: Brunei, Chile, Malaysia,
New Zealand, Peru, Singapore, M, Canada, Mexico, Úc và Nht Bn.
- Phm vi nghiên cu: Kim ngch xut-nhp khu hàng hóa, GDP, dân s,
khong cách đa lý, t giá hi đi, hip đnh vùng và hip đnh thng mi ca 12
thành viên tham gia đàm phán Hip đnh TPP giai đon 2000– 2012.
1.4.ăPhngăphápănghiênăcu
Nghiên cu này s dng phng pháp nghiên cu đnh lng. Tôi thu thp s
liu ca Vit Nam và 11 nc tham gia ký kt Hip đnh TPP trong giai đon t
nm 2000 đn 2012 bao gm: Kim ngch xut-nhp khu hàng hóa, GDP, dân s,
khong cách đa lý, t giá hi đi, hip đnh vùng và hip đnh thng mi. Phng
pháp nghiên cu ca tôi da trên mô hình trng lc cùng vi d liu bng, tôi s
dng các phng pháp khác nhau nh pooled OLS, FEM, REM và FGLS đ hi
quy và c lng mô hình nghiên cu.
Sau khi tin hành so sánh đ hiu qu ca các phng pháp này bng các kim
đnh nh kim đnh F-test, kim đnh Breusch-Pagan Lagrangian multiplier, kim
đnh Hausman-Taylor, kim đnh Lagram-Multiplier và kim đnh Wald, tôi nhn

thy rng phng pháp FGLS là thích hp hn c vì nó có th khc phc các nhc
đim ca các phng pháp pooled OLS, FEM và REM.


8
1.5.ăụănghaăvƠătínhămi caăđ tài
Có rt nhiu sn phm khoa hc s dng mô hình trng lc trong thng mi
quc t đ phân tích dòng thng mi song phng, đa phng và các nhân t nh
hng. Nói riêng đi vi Vit Nam đư có khá nhiu nghiên cu phân tích nhng
nhân t tác đng đn dòng thng mi song phng và đa phng ca Vit Nam
nh nghiên cu ca Nguyen Tien Trung (2002), Thai Do Tri (2006), Bac Xuan
Nguyen (2010), Nguyn Tin Dng (2011), ào Ngc Tin (2013) và nhiu công
trình khác liên quan, song vn còn nhiu nhân t quan trng khác cn đc xem xét
và làm rõ. Ngoài ra, tôi cha thy có tài liu nghiên cu nào phân tích sâu sc nh
hng ca các nhân t đn dòng thng mi gia Vit Nam và các nc TPP đ t
đó đ ra mt s gii pháp giúp Vit Nam nhanh chóng nm bt c hi và tn dng
mi th mnh đ thúc đy dòng thng mi Vit Nam tng trng bn vng. ây
cng chính là đim mi ca đ tài nghiên cu này.
1.6. Kt cu ca lunăvn
Phù hp vi mc tiêu, đi tng và phm vi nghiên cu nêu trên, ni dung ca
lun vn đc b cc nh sau:
Chng I. Li m đu: Trong chng này tôi s trình bày v lý do chn đ tài, mc
tiêu nghiên cu, đi tng và phm vi nghiên cu, phng pháp nghiên cu, ý
ngha và tính mi ca đ tài và cui cùng là kt cu ca lun vn.
Chng II. C s lý thuyt và mô hình nghiên cu: Trong chng này tôi trình bày
v c s lý thuyt, mô hình nghiên cu, các nghiên cu lý thuyt và thc nghim
trong và ngoài nc v mô hình trng lc trong thng mi quc t, đng thi xây
dng các gi thuyt nghiên cu. Tôi ngh rng đây là nhng vn đ nn tng và cn
thit trình bày đ giúp ngi đc có th hiu ni dung các chng k tip d dàng
hn.

Chng III. Thit k nghiên cu: Trong chng này tôi trình bày mô hình kinh t
lng, đng thi trình bày phng pháp nghiên cu. Tôi tin hành so sánh các
phng pháp khác nhau đ la chn mô hình thích hp cho phân tích. Trong phn
cui ca chng, tôi cung cp chi tit ngun và d liu s dng cho nghiên cu này.
9
Chng IV. Phân tích kt qu nghiên cu: Trong chng này tôi trình bày tng
quan tình hình xut-nhp khu hàng hóa gia Vit Nam và các nc TPP. Sau đó,
tôi s tin hành phân tích và đánh giá các kt qu có đc đ rút ra kt lun cho các
gi thuyt nghiên cu.
Chng V. Nhng gii pháp đy mnh dòng thng mi gia Vit Nam và các
nc TPP: Chng này trình bày v tng quan tình hình chung trong thi gian ti
và nhng gii pháp nhm đy mnh dòng thng mi gia Vit Nam và các nc
tham gia đàm phán Hip đnh TPP.
Kt Lun: Trong phn này này tôi tóm tt li nhng kt qu chính ca nghiên cu,
đng thi ch ra ý ngha ca nghiên cu đi vi các nhà làm chính sách. Cui cùng,
tôi trình bày nhng hn ch ca nghiên cu và đ xut mt s đnh hng cho
nhng nghiên cu tip theo.

10
KT LUNăCHNGă1

Tham gia TPP chúng ta s đi mt vi nhiu c hi cng nh thách thc. iu
quan trng là chúng ta phi xem các thách thc đó là sc ép buc chúng ta phi đi
mi và ci cách nhanh hn và mnh hn. Do vy, vic xác đnh nhân t nào tác
đng mnh, nhân t nào tác đng nh đ t đó đ xut các kin ngh gii pháp vi
các c quan hu nng và doanh nghip là c s đ nâng cao nng lc cnh tranh
trong quá trình hi nhp. iu này, nu đc thc hin tt, chính là kt qu ln nht
mà TPP và tin trình hi nhp kinh t quc t nói chung mang li cho đt nc ta.

11
CHNG 2. C S LÝ THUYT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU

Ngày nay, các quc gia ngày càng liên kt cht ch thông qua thng mi. Các
nc phát trin và đang phát trin đang dn g b nhng hàng rào k thut nhm
đy mnh quan h thng mi vi phn còn li ca th gii, trong đó xut-nhp
khu hàng hóa là mt phn rt quan trng. Nhng cm t nh mu dch t do, t do
hóa thng mi dn tr nên ph bin và đc đ cp thng xuyên trên các bn tin
hàng ngày. Chúng ta có th đt ra mt s câu hi c bn nh: Ti sao các nc li
giao thng vi nhau? Phi chng mi quc gia đu có li t thng mi quc t?
Làm sao tính đc đ ln thng mi gia các nc?  tr li nhng câu hi đó
thuyt thng mi c đin (lý thuyt li th tuyt đi, lý thuyt li th so sánh, mô
hình Hecksher-Ohlin) và thuyt thng mi hin đi đư ra đi và gii thích rt thành
công cho câu hi đu tiên. Tuy nhiên, các lý thuyt này li không th đa ra li gii
thích tha đáng cho câu hi th hai và câu hi th ba. Mt đt phá ln trong nn
kinh t hc hin đi đó là bng vic s dng các nguyên lý tng t nh nguyên lý
trong đnh lut vn vt hp dn ca Isaac Newton, các nhà kinh t hc vi nhiu
công trình xut sc đư cùng nhau xây dng mt lý thuyt mi có tên gi là mô hình
trng lc (lc hp dn) trong thng mi quc t (Thai Do Tri, 2006). Lý thuyt
tuyt vi này đư gii thích rt thành công cho câu hi v khi lng cng nh chiu
hng thng mi song phng gia các quc gia và đa đn rt nhiu áp dng
thc tin. Trong chng này tôi s trình bày nhng vn đ cn bn nht ca lý
thuyt mô hình trng lc trong thng mi quc t, ni dung ca chng s là nn
tng lý lun cho nhng chng k tip.
2.1. Nghiên cu lý thuyt v mô hình trng lc trongăthngămi quc t
Lý thuyt v mô hình trng lc trong thng mi quc t đc xây dng da
trên nh lut vn vt hp dn ca Isaac Newton trong c hc c đin, trong đó
đnh lut ca Newton phát biu rng lc hút ca hai vt th t l thun vi tích khi
lng ca hai vt th, đng thi t l nghch vi bình phng khong cách gia
chúng. C th đnh lut này đc th hin qua công thc sau đây:

12
ij
2
.
ij
ij
MM
FG
D

(Tinbergen, 1962) (1)
Trong đó:
F
ij
: Trng lc gia hai vt.
G: Hng s hp dn.
M
i
, M
j
: Khi lng ca hai vt.
D
ij
: Khong cách gia hai vt.
nh lut ca Newton đc áp dng đ gii thích cho s vn đng ca mi vt
th trong v tr. im thú v là đnh lut này vn đúng khi áp dng cho thng mi
quc t.
Lý thuyt v mô hình trng lc trong thng mi quc t ln đu tiên đc Jan
Tinbergen s dng vào nm 1962 nhm đánh giá tác đng ca các hip đnh thng
mi t do FTA ti dòng chy thng mi gia các nc. Công thc ca Jan

Tinbergen có dng nh sau:
ij
ij
ij
YY
XA
D



(Tinbergen, 1962) (2)

Trong đó:
X
ij
: Xut khu t quc gia i sang quc gia j.
A: hng s t l
Y
i
: GDP ca quc gia i.
Y
j
: GDP ca quc gia j.
D
ij
: Khong cách đa lý gia các trung tâm kinh t hoc khong cách gia các
th đô ca quc gia i và j đc đo lng bng đng bin hoc đt lin.
Tinbergen lu ý rng mc đ tác đng trc tip gia bin gii thích và bin
đc gii thích không nht thit phi làm rõ. Vì vy, các s m , ,  có nhng giá
tr khác so vi phng trình (1). Chúng đ cp đn đ co giãn ca GDP ca nc

xut khu (), đ co giãn ca GDP ca nc nhp khu () và đ co giãn ca quãng
13
đng (). Khi  =  = 1 và  = 2, phng trình (2) s tng đng vi phng
trình vn vt hp dn ca Isaac Newton.
Kt qu nghiên cu ca Tinbergen ch ra rng khong cách đa lý có tác đng
tiêu cc trong khi bin GDP li có tác đng tích cc đn dòng thng mi gia hai
nc. Nh vy, các quc gia vi nn kinh t có quy mô càng ln và khong cách
càng gn nhau thì có xu hng mu dch vi nhau càng nhiu.
Ban đu, do cha có cn c lý thuyt nn tng nên mô hình ca Tinbergen b
nhiu nhà khoa hc phê phán (Thai Do Tri, 2006). Tuy nhiên sau đó, nhiu c s lý
thuyt đư ra đi đ chng minh cho s đúng đn ca mô hình này. Mt trong nhng
công trình đu tiên đt nn móng lý thuyt cho mô hình trng lc đc Linnemann
đa ra nm 1966, trong công trình này Linnemann (1966) đư chng minh rng
phng trình trng lc thc cht xut phát t mô hình cân bng cc b. Cách chng
minh ca Linnemann nh sau: S dng mô hình cân bng cc b ông thy rng
thng mi gia hai nc i và j chu tác đng bi nhóm nhân t cung ca nc i,
nhóm nhân t cu ca nc j và mt s nhân t cn tr hay hp dn thng mi
gia hai nc i và j. Sau đó, ông cho cung, cu xut khu bng nhau và thu đc
mô hình hp dn trong thng mi quc t. S hn ch trong chng minh ca
Linnemann là vic ông phi s dng mô hình cân bng cc b, mt mô hình đư b
Bergstrand (1985) và các nhà nghiên cu khác ch ra là không th gii thích đc
dng m rng ca phng trình, đng thi đ li mt s tham s không đc xác
đnh rõ ràng do vic loi bin đng giá c. Tuy nhiên, kt qu ca Linnemann xng
đáng đc ghi nhn vì vi dng đn gin nht ca phng trình thì nhng bin lun
loi tr bin giá c ca Linnemann là hoàn toàn phù hp.
Mt công trình khác đáng quan tâm là ca Anderson (1979). Trong công trình
này Anderson đư thit lp phng trình trng lc t hàm chi tiêu vi các tham s t
hàm Cobb-Douglas da trên gi đnh rng các sn phm đc đa dng hóa t chính
quc gia xut x. Sau đó, Anderson đư phát trin mô hình ca Tinbergen vi nhng
bin là giá tr tích s ca các bin trong công thc ca Tinbergen. Tuy vy, hn ch

trong mô hình ca Anderson là ông phi thêm vào gi thit v s đng nht trong s
14
thích tiêu dùng cng nh s tng t trong h thng thng mi và cu trúc thu
gia các nc.
Mt cách tip cn khác là ca Bergstrand (1985, 1989) da trên mô hình cân
bng tng th
1
do Léon Walras đ xng. Trong khi nhng phân tích ca Anderson
da trên c s kinh t hc v mô thì Bergstrand li chng minh c s lý thuyt ca
mô hình trng lc bng cách s dng lý thuyt kinh t vi mô cho tng ngành. Tác
gi chng minh mô hình trng lc chính là mô hình rút gn cân bng cc b ca
cân bng tng th vi các loi sn phm quc gia khác bit. Theo ông, cung hàng
mt ngành ca mt quc gia đc to nên bi hot đng ti đa hóa li nhun ca
các doanh nghip trong khi cu hàng đc to nên bi hot đng ti đa hóa đ tha
dng vi gii hn v ngân sách (ti đa hóa li ích ca ngi tiêu dùng). Khi nn
kinh t  trng thái cân bng thì cung bng cu và ta thu đc mô hình hp dn
trong thng mi.
Trong lp lun ca Bergstrand (1985) bi vì dng rút gn loi b tt c các bin
ni sinh ra khi phn gii thích ca mi phng trình nên thu nhp và giá c cng
có th đc s dng nh các bin gii thích cho thng mi song phng. Vì vy,
thay vì thay th tt c các bin ni sinh, tác gi x lý thu nhp và mc giá nh bin
ngoi sinh và khi x lý h thng cân bng tng th vn gi li nhng bin này nh
là nhng bin gii thích. Mô hình này đc gi là “phng trình trng lc tng
quát”. Nm 1989, Bergstrand m rng mô hình ca ông trong điu kin sn xut
đc đt di cnh tranh đc quyn gia các công ty s dng vn và lao đng nh
nhng nhân t sn xut. Các công ty sn xut sn phm khác bit theo quy lut nng
sut tng theo quy mô.
Cách tip cn da trên nn tng vi mô khng đnh gi thit hàng hóa là sn
phm thay th hoàn ho trong mô hình trng lc c đin là không thc t, bi vì

1
Lý thuyt cân bng tng th là mt nhánh ca kinh t hc lý thuyt, đc xem là thuc kinh t vi mô. Lý
thuyt này tìm cách gii thích cung, cu và giá ca tng th mt nn kinh t vi rt nhiu th trng ca rt
nhiu mt hàng. Lý thuyt này chng minh rng giá cân bng ca các mt hàng có tn ti và khi giá th
trng ca tt c các mt hàng đt ti trng thái cân bng thì nn kinh t đó đt ti cân bng tng th. Trng
thái cân bng tng th là trái ngc vi trng thái cân bng tng phn. Lý thuyt này là có tính cht tru
tng, nhng là mt lý thuyt có ích nu xét các giá cân bng trong dài hn và nhìn nhn giá tht nh là mt
đ lch ca đim cân bng. Lý thuyt này đc Léon Walras phát trin t nhng nm 1870.
15
mt s chng c đư ch ra rng dòng thng mi s khác nhau nu nó xut phát t
nhng ni khác nhau. Anderson (1979), Bergstrand (1985, 1989), Helpman và
Krugman (1987), Thursby và Thursby (1987) và các nhà khoa hc khác đu đa ra
quan đim này. Nhng nghiên cu ca các tác gi này ch ra rng ngoài nhng bin
đư có trong phng trình trng lc c đin thì bin giá c cng là mt bin có tính
thng kê rt quan trng trong vic gii thích dòng thng mi ca các quc gia
tham gia (Oguledo và Macphee, 1994 trích trong Rahman (2003)). Mt cách tng
quát, hàng hóa s di chuyn t ni có giá thp đn ni có giá cao. Vì vy, nhng
thay đi giá xut khu s nh hng tích cc và nhng thay đi giá nhp khu s tác
đng tiêu cc đn dòng thng mi song phng (Karemera và các cng s, 1999).
Tuy nhiên, bin giá và t giá hi đi có th loi khi mô hình khi hàng hóa là sn
phm thay th hoàn ho và không có chi phí vn chuyn gia các th trng. Vn đ
này đư dn dt các nhà nghiên cu đn vic chng minh nn tng ca mô hình trng
lc trong thng mi quc t da vào các lý thuyt thng mi quc t (Jakab, et
al., 2001). Eaton và Kortum (1997) đư ch ra mô hình trng lc có th gii thích
dòng thng mi da trên s khác bit v công ngh trong mô hình ca Ricardo.
Trong khi đó, Deardorff (1998) trích trong Rahman (2003) tìm ra c s lý lun ca
mô hình trng lc là do s khác bit v ngun lc các nhân t sn xut đu vào
trong mô hình Heckscher – Ohlin.
Da trên c s lý thuyt v mô hình trng lc, mt cách tng quát, các nhân t
nh hng đn các dòng thng mi quc t đc xp vào ba nhóm chính: nhóm

các nhân t nh hng đn cung, nhóm các nhân t nh hng đn cu và nhóm các
nhân t hp dn hay cn tr nh s đ 2.1 di đây: