Phân tích những biểu hiện gian lận báo cáo tài chính thông qua sự kết hợp chỉ số Z và chỉ số P của các công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
INH T TP. H CHÍ MINH


TRN NGC TRÂM
NGUYN ÌN
H HÙNG

PHÂN TÍCH NHNG BIU HIN GIAN LN BÁO CÁO TÀI
CHÍNH THÔNG QUA S KT HP CH S Z VÀ CH S P
CA CÁC CÔNG TY NIÊM YT TRÊN TH TRNG
CHNG KHOÁN VIT NAM





LUN VN THC S

PGS.TS. VÕ VN NH



Nm 2013

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH

TRN NGC TRÂM
NGUYN ÌN HÙNG

PHÂN TÍCH NHNG BIU HIN GIAN LN BÁO CÁO TÀI
CHÍNH THÔNG QUA S KT HP CH S Z VÀ CH S P
CA CÁC CÔNG TY NIÊM YT TRÊN TH TRNG
CHNG KHOÁN VIT NAM


Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60340301


LUN VN THC S


NGI HNG DN KHOA HC
TS. NGUYN ÌNH HÙNG
PGS.TS. VÕ VN NH

Nm 2013


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu đc lp ca tôi vi s hng
dn ca Ngi hng dn khoa hc. Tt c các ngun tài liu tham kho đã
đc công b đy đ. Ni dung ca lun vn là trung thc.
Tác gi lun vn
Trn Ngc Trâm

ình Hù
I

Mc lc
Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc các ch vit tt
Danh mc các bng, biu đ và hình v
M U 1
CHNG 1: TNG QUAN GIAN LN BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ VAI
TRÒ CA CH S Z TRONG PHÁT HIN GIAN LN BCTC 6
1.1 Khái nim 6
1.1.1 Gian ln 6
1.1.2 Gian ln báo cáo tài chính 7
1.2 Các nghiên cu trc đây v gian ln và gian ln báo cáo tài chính 7
1.2.1 V hc thut 7
1.2.2 Nghiên cu ca các t chc ngh nghip 11
1.2.3 Các trng hp gian ln báo cáo tài chính đin hình ti Hoa
K ………………………………………………………………….14
1.3 Các hình thc gian ln báo cáo tài chính 19
1.3.1 Che giu n phi tr và chi phí 19
1.3.2 Ghi nhn doanh thu không có tht 20
1.3.3 nh giá sai tài sn 20
1.3.4 Ghi nhn sai niên đ 20
1.3.5 Không công b thông tin quan trng 20
1.4 Z’Score và vai trò trong phát hin gian ln báo cáo tài chính 21

1.4.1 Tác gi 21
1.4.2 Công thc tính 21
1.4.3 Các nghiên cu trc Edward I.Altman 22
1.4.4 Tính chính xác 22
II

1.4.5 Z’Score và d báo gian ln báo cáo tài chính 23
KT LUN CHNG 1 26
CHNG 2: PHÂN TÍCH NHNG BIU HIN GIAN LN BÁO CÁO
TÀI CHÍNH THÔNG QUA S KT HP CH S Z VÀ CH S P CA
CÁC CÔNG TY NIÊM YT TI VIT NAM 27
2.1 Tng quan v th trng chng khoán Vit Nam giai đon t nm
2000 - 2010 27
2.1.1 Các giai đon phát trin 27
2.1.2 Quy mô và đóng góp cho nn kinh t 28
2.2 Kho sát v gian ln BCTC thông qua ch s Z và kt hp ch s P ca
các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam. 29
2.2.1 Tng quan v đi tng kho sát 29
2.2.2 Phân tích các ch s 32
2.2.3 Kt lun v kt qu kho sát 49
KT LUN CHNG 2 50
CHNG 3: XÂY DNG MÔ HÌNH NHN DIN GIAN LN BÁO
CÁO TÀI CHÍNH THÔNG QUA BIN NG VÀ TNG QUAN CA
CH S Z KT HP CH S P 51
3.1 Quan đim ca các đ xut 51
3.1.1 Da trên thc tin Vit Nam 51
3.1.2 Tôn trng xu hng hi nhp 52
3.2 Mô hình 53
3.2.1 Mô hình 53
3.2.2 Các khuyn ngh áp dng 55

KT LUN CHNG 3 60
KT LUN 61
Danh mc tài liu tham kho
Ph Lc
III

Danh mc các ch vit tt

ACFE : Hip hi các nhà điu tra gian ln Hoa K
BBC : Công ty C phn Bibica
BBT : Công ty C phn Bông Bch Tuyt
BCTC : Báo cáo tài chính
CEO : Giám đc điu hành
CFO : Giám đc tài chính
COSO : y ban quc gia v chng gian ln báo cáo tài chính ca Hoa K
DVD : Công ty C phn Dc phm Vin ông
FBI : Cc iu tra Liên Bang Hoa K
SEC : y ban Chng khoán và hi đoái ca Hoa K
TRI : Công ty C phn nc gii khát Sài Gòn - Tribeco
TP.HCM : Thành ph H Chí Minh







IV

Danh mc các bng, biu đ và hình v

Danh mc các bng
Bng 1.1: Thng kê các trng hp gian ln báo cáo tài chính ti Hoa k 15
Bng 2.1: Thông tin chung v các đi tng kho sát 30
Bng 2.2: Quy mô vn các đi tng kho sát 31
Bng 2.3: Ch s Z ca các công ty kho sát 33
Bng 2.4: Thng kê mô t ch s Z 34
Bng 2.5: Ch s Z qua 5 nm quan sát 34
Bng 2.6: Tng hp xu hng ch s Z qua 5 nm quan sát 36
Bng 2.7: Tng hp so sánh ch s Z vi ngng kh nng phá sn 37
Bng 2.8: Tng hp xu hng (Z – 1,81) qua 5 nm quan sát 38
Bng 2.9: Ch s P ca các công ty kho sát 39
Bng 2.10: Thng kê mô t ch s P 40
Bng 2.11: Ch s P qua 5 nm quan sát 40
Bng 2.12: Tng hp xu hng ch s P qua 5 nm quan sát 42
Bng 2.13: Hiu s (∆P - ∆Z) ca các công ty kho sát 43
Bng 2.14: Thng kê mô t (∆P - ∆Z) 44
Bng 2.15: Hiu s (∆P - ∆Z) qua 5 nm quan sát 44
Bng 2.16: Tng hp xu hng (∆P - ∆Z) qua 5 nm quan sát 46
Bng 2.17: So sánh hiu s (∆P - ∆Z) vi ngng 0,37 47
Bng 2.18: Tng hp xu hng ((∆P - ∆Z) – 0,37) qua 5 nm quan sát 48
Bng 3.1 Các du hiu nhn din kh nng gian ln BCTC 55

Danh mc các biu đ
Biu đ 2.1: Xu hng bin đng ch s Z 35
Biu đ 2.2: Xu hng bin đng ch s Z so vi ngng 1,81 37
Biu đ 2.3: Xu hng bin đng ch s P 41
V

Biu đ 2.4: Xu hng bin đng hiu s (∆P - ∆Z) 45

Biu đ 2.5: Xu hng bin đng hiu s (∆P - ∆Z) so vi ngng 0,37 47

Danh mc các hình v
Hình 3.1: Mô hình nhn din gian ln báo cáo tài chính…………………….53


1
M U

1. Tính cp thit ca đ tài
Gian ln báo cáo tài chính trên th gii ngày càng gia tng và tr thành
vn đ nghiêm trng đi vi các doanh nghip, chính ph, và các nhà đu t.
c bit là ti các quc gia có th trng vn, gian ln báo cáo tài chính đã đe
da đn nim tin ca công chúng vào thông tin trên th trng.
Ti Hoa k, chi phí ca các t chc doanh nghip b tn hi liên quan
đn gian ln hàng nm c tính hn 400 t đôla, vi gian ln l trung bình
ca mt doanh nghip là khong 6% trên tng s doanh thu. Trng hp đin
hình, gian ln báo cáo tài chính  công ty Enron đã gây ra khon l 80 t đôla
trên th trng vn hóa ca các nhà đu t bao gm các t chc tài chính và
các nhân viên nm gi c phiu ca công ty.
Vi s liu trên, chúng ta thy gian ln báo cáo tài chính gây ra nh
hng nghiêm trng đi vi th trng vn nói chung và đi vi các công ty
niêm yt nói riêng (bao gm phá sn, nhng thay đi quan trng trong quyn
s hu, b hy niêm yt trên th trng chng khoán). Do đó, nghiên cu gian
ln báo cáo tài chính có giá tr ln bi vì tính hiu qu và sc khe ca th
trng vn ph thuc vào cht lng, tính trung thc, tính hu ích, và tính
đáng tin cy ca báo cáo tài chính đc cung cp trên th trng. Vic ngn
chn và phát hin gian ln báo cáo tài chính mang tính quyt đnh đi vi s
phát trin nn kinh t và s hng thnh ca mt quc gia.
Ti Vit Nam, nhng gian ln báo cáo tài chính gn đây thông qua

nhng tp đoàn kinh t ln, các công ty niêm yt đã đc phát hin và hu
qu gây ra cho th trng và nim tin ca công chúng không nh. Vì vy, vic
phân tích nhng biu hin gian ln báo cáo tài chính đ có nhng bin pháp
ngn chn trc khi gian ln xy ra và gây hu qu nghiêm trng là cn thit
và đc bit đi vi các đi tng là các công ty niêm yt trên th trng
chng khoán. Chính vì vy, tác gi chn đ tài “Phân tích nhng biu hin
2
gian ln báo cáo tài chính thông qua kt hp ch s Z và ch s P ca các
công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam” làm đ tài nghiên
cu đ đáp ng s cp thit và trong xu th hi nhp hin nay.
2. Tng quan nhng nghiên cu trc đây
Theo kho sát ca tác gi v các đ tài liên quan đn gian ln báo cáo tài
chính ca các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam thông
qua c s d liu ti th vin i hc Kinh t Thành ph H Chí Minh, các
nghiên cu trc đây cho thy:
- Có 6 đ tài lun vn thc s nghiên cu v gian ln báo cáo tài chính
t nm 2001 đn nm 2013.
- Ni dung các đ tài v gian ln báo cáo tài chính đu liên quan đn
khía cnh lnh vc kim toán, c th là các th tc kim toán và vai
trò ca kim toán viên. Cu trúc tng t nhau gm 3 Chng trong
đó Chng 1 đ cp đn ni dung v khái nim gian ln, gian ln báo
cáo tài chính, các bài hc rút ra t gian ln báo cáo tài chính đin hình
trên th gii và  Vit Nam, các phng pháp thc hin gian ln báo
cáo tài chính.
- Các nghiên cu trc đây đu tp trung vào vic hoàn thin các th
tc kim toán và nâng cao trách nhim ca kim toán viên đ phát
hin gian ln báo cáo tài chính trong cuc kim toán báo cáo tài
chính, ch cha đi vào vic quan sát s bin đng tng quan ca các
ch s tài chính trong các nm trc nm phát hin ra gian ln báo cáo
tài chính đ t đó xây dng mô hình nhn din gian ln báo cáo tài

chính.
3. Mc đích và phm vi nghiên cu
3.1 Mc đích nghiên cu
Nghiên cu tìm hiu v mi quan h gia gian ln báo cáo tài chính và
các ch s Z, ch s P đ nhn dng nhng tín hiu v biu hin gian ln báo
cáo tài chính thông qua các ch s này.
3
3.2 Phm vi nghiên cu
Tác gi ch tp trung vào kho sát ch s Z và ch s P ca 04 công ty
niêm yt, bao gm:
- Công ty c phn Bông Bch Tuyt (BBT)
- Công ty c phn Bibica (BBC)
- Công ty c phn Dc phm Vin ông (DVD)
- Công ty c phn nc gii khát Sài Gòn – Tribeco (TRI)
4. i tng và phng pháp nghiên cu
4.1 i tng nghiên cu
Nhng bin đng, tng quan ca các ch s Z và ch s P ca 04 trng
hp xy ra gian ln báo cáo tài chính đã đc phát hin trên th trng chng
khoán Vit Nam.
4.2 Phng pháp nghiên cu
Nghiên cu bt đu bng vic kho sát lý thuyt v gian ln, gian ln báo
cáo tài chính và các hình thc gian ln báo cáo tài chính đng thi kho sát
các nghiên cu trc đây trên góc đ lý thuyt và bài hc kinh nghim v
gian ln báo cáo tài chính đ tìm ra mô hình tng quan gia gian ln báo cáo
tài chính và các ch s, t s tài chính ca doanh nghip.
Trên c s lý thuyt và các kho sát v các nghiên cu trc đây, nghiên
cu bài hc kinh nghim t các trng hp gian ln báo cáo tài chính đin
hình trên th gii, nghiên cu s da trên gi thuyt nghiên cu là gian ln
báo cáo tài chính có mi quan h vi các ch s, t s tài chính ca doanh
nghip. Trên c s đó, câu hi nghiên cu là:

Q1: Các trng hp gian ln báo cáo tài chính ti Vit Nam có chng
minh đc đc gi thit trên hay không?
Q2: Nu gi thit đc chng minh thì đc đim v bin đng và tng
quan ca ch s Z và kt hp vi ch s P s nh th nào?
Tip đn nghiên cu s tin hành thu thp d liu đ tính toán ch s Z
và kt hp vi ch s P ca 04 công ty niêm yt có gian ln báo cáo tài chính
4
ti Vit Nam đ tin hành các phân tích, đánh giá, bin lun và đa đn kt
lun.
Trên c s kt lun nghiên cu có th đa ra mô hình v nhn din gian
ln báo cáo tài chính thông qua nhn din nhng đc đim v bin đng,
tng quan ca ch s Z và kt hp vi ch s P.
5. óng góp v mt lý lun và thc tin ca đ tài
5.1 V mt lý lun
- Trình bày và tng kt nhng đc đim chung nht trong ni dung v
gian ln và gian ln báo cáo tài chính.
- Trình bày các nghiên cu trc đây v s dng ch s Z và ch s P
trong nhn din các gian ln báo cáo tài chính.
- Thng kê và tóm tt các gian ln báo cáo tài chính đin hình trên th
gii.
5.2 V mt thc tin
- Tính toán và trình bày đc các bin đng, tng quan ca ch s Z
và ch s P ca 4 trng hp gian ln báo cáo tài chính đin hình ti
Vit Nam đ kt lun v tín hiu gian ln báo cáo tài chính thông qua
các ch s này.
-  xut các mô hình nhn din ri ro gian ln báo cáo tài chính cho
các đi tng có liên quan đ s dng trong kim toán báo cáo tài
chính, kim soát trình bày thông tin tài chính
6. Kt cu lun vn
Ngoài phn m đu, kt lun, ph lc và các danh mc, ni dung lun

vn đc chia thành ba chng:
Chng 1: Tng quan gian ln báo cáo tài chính và vai trò ca ch s Z
trong phát hin gian ln báo cáo tài chính
Chng 2: Phân tích nhng biu hin gian ln báo cáo tài chính thông
qua s kt hp ch s Z và ch s P ca các công ty niêm yt ti Vit
Nam
5
Chng 3: Xây dng mô hình nhn din gian ln báo cáo tài chính
thông qua bin đng và tng quan ca ch s Z kt hp ch s P

6
CHNG 1: TNG QUAN GIAN LN BÁO CÁO
TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ CA CH S Z TRONG PHÁT HIN
GIAN LN BÁO CÁO TÀI CHÍNH

1.1 Khái nim
1.1.1 Gian ln
Gian ln là mt hat đng đc thc hin trong môi trng kinh t, xã
hi và gây ra hu qu xu cho nn kinh t, doanh nghip và các cá nhân. Có
rt nhiu đnh ngha v gian ln, c th nh sau:
- Theo Hip hi các nhà điu tra gian ln Hoa K, gian ln là vic lm
dng hoc áp dng sai mt cách ch tâm đi vi tài sn hoc ngun
lc ca doanh nghip vi mc đích t li.
- Cc điu tra liên bang Hoa k (FBI) trình bày mt đnh ngha rng
hn nhng hu ích v gian ln. C th v ti phm vn phòng có
nhng đc tính nh la di, hành đng che giu, hoc li dng s tin
tng. Nhng hành đng gian ln đc tha nhn bi cá nhân và t
chc cha đng yu t liên quan đn tin, bt đng sn, hoc dch v,
đ tránh tr tin hoc mt tin, hoc đ bo đm thun li cá nhân
hoc doanh nghip.

- Theo chun mc Kim toán Vit Nam s 240 – Trách nhim ca
kim toán viên liên quan đn gian ln trong quá trình kim toán báo
cáo tài chính, gian ln là hành vi c ý do mt hay nhiu ngi trong
Ban qun tr, Ban giám đc, các nhân viên hoc bên th ba thc hin,
bng các hành vi gian di đ thu li mt cách bt chính hoc bt hp
pháp.
Tóm li, gian ln là hành vi t li, lm dng hoc áp dng sai mt cách
c ý, bin th tài sn hoc ngun lc ca t chc gây thit hi cho t chc đó
nói riêng và nn kinh t nói chung.
7
1.1.2 Gian ln báo cáo tài chính
Cng nh khái nim v gian ln, gian ln báo cáo tài chính cng có
nhiu khái nim khác nhau, c th nh sau:
- Theo Hip hi các nhà điu tra gian ln ca Hoa K, gian ln báo cáo
tài chính là báo cáo sai lch do c ý hoc b sót nhng nhân t quan
trng, hoc d liu k toán sai lch, và hu qu gây ra cho ngi đc
có nhng quyt đnh hoc đánh giá không chính xác khi xem xét các
thông tin trên báo cáo tài chính.
- Theo Báo cáo ca y ban thuc Hi đng quc gia v chng gian ln
trên báo cáo tài chính ca Hoa K (Treadway Commission), gian ln
báo cáo tài chính là s kim soát thiu thn trng do c ý hay vô ý
dn đn kt qu báo cáo tài chính sai lch nghiêm trng.
Tóm li, gian ln báo cáo tài chính cng mang nhng đc đim ca gian
ln tuy nhiên phm vi thc hin ca nó nh hn ch gii hn trong vic làm
sai lch các thông tin trên báo cáo tài chính.
1.2 Các nghiên cu trc đây v gian ln và gian ln báo cáo tài chính
1.2.1 V hc thut
Tác gi s tóm tt các nghiên cu đin hình v gian ln, gian ln báo cáo
tài chính di góc đ hc thut v hai ni dung ch yu là phm vi nghiên
cu và kt qu nghiên cu. Các nghiên cu đin hình bao gm:

1.2.1.1 Edwin H. Sutherland (1883-1950)
- Phm vi kho sát
Hành vi gian ln đc thc hin bi nhà qun lý đi vi ch s hu.
- Kt qu nghiên cu
 Ti phm hc cng cn phi đc nghiên cu bài bn, ging nh toán
hc, lch s hay ngoi ng.
8
 Quá trình phm ti thng thông qua mt quá trình giao tip vi xã
hi, vì hành vi phm ti không th tin hành nu nh không có s tác
đng ca yu t bên ngòai.
 Mt t chc mà có các nhân viên không lng thin s nh hng
ngay đn các nhân viên lng thin.
1.2.1.2 Donald R.Cressey (1919-1987)
- Phm vi kho sát
Phân tích gian ln di góc đ tham ô và bin th, thông qua kho sát
200 trng hp ti phm kinh t.
- Kt qu nghiên cu
Mô hình “Tam giác gian ln”, gm ba nhân t sau:
 Áp lc: có th là nhng b tc trong cuc sng cá nhân nh khó khn
v tài chính, rn nt trong mi quan h gia ngi ch và ngi làm
thuê… Qua kho sát nhng hành vi gian ln, Donald R.Cressey đã
tóm tt v sáu trng hp chính to nên áp lc nh sau:
o Loi 1: Khó khn v tài chính
o Loi 2: Hu qu t tht bi cá nhân
o Loi 3: Khó khn v kinh doanh
o Loi 4: B cô lp
o Loi 5: Mun ngang bng ngi khác
o Loi 6: Mi quan h ch - th
 C hi: Khi đã b áp lc, nu có c hi, h sn sàng thc hin hành vi
gian ln. Có 2 yu t liên quan đn c hi là nm bt thông tin và k

nng thc hin.
o Nm bt thông tin: là khi nghe đc, nhìn thy đc hành vi
gian ln ca mt ngi khác hay nhn thy  v trí ca mình
có th thc hin hành vi gian ln tng t.
9
o K nng thc hin: là cách thc đ thc hin hành vi gian
ln, k nng này tùy thuc vào v trí ca h trong t chc.
 Thái đ, cá tính: Theo nghiên cu ca Donald R.Cressey, không phi
tt c mi ngi khi gp khó khn và có c hi cng đu thc hin
gian ln, vì nó còn ph thuc rt nhiu vào thái đ hay cá tính ca
tng cá nhân. Có nhng ngi dù chu áp lc và có c hi thc hin
nhng vn không h thc hin hành vi gian ln, và ngc li.
1.2.1.3 D.W.Steve Albrecht (1980)
- Phm vi kho sát
Phân tích 212 trng hp gian ln vào nhng nm 1980, di s tài
tr ca Hip hi các nhà sáng lp chuyên nghiên cu v kim toán ni
b.
- Kt qu nghiên cu
 Xây dng 50 du hiu đ ch dn v gian ln tp trung vào 2 đi tng
là nhân viên và t chc.
o Mt s du hiu đi vi nhân viên:
 Sng di mc trung bình
 N nn cao
 Quá mong mun có thu nhp cao
 Có mi liên h thân thit vi khách hàng hay nhà cung
cp
 Cm giác đc tr lng không tng xng vi s
đóng góp
 Mi quan h ch - th không tt
 Có mong mun chng t là h có th vt qua đc s

kim soát ca t chc
 Có thói quen c bc
 Chu áp lc t gia đình hay ph thuc gia đình quá mc
10
 Không đc ghi nhn thành tích
o Mt s du hiu liên quan đn t chc:
 t quá nhiu lòng tin vào nhân viên ch cht
 Thiu th tc phê chun thích hp
 Không yêu cu công b đy đ các khon đu t và thu
nhp cá nhân
 Không tách bit chc nng bo qun tài sn và xét
duyt
 Thiu kim tra hay soát xét đc lp vic thc hin
 Không theo dõi chi tit các hot đng
 Không tách bit chc nng bo qun tài sn vi chc
nng k toán
 Không tách bit mt s chc nng v k toán
 Thiu ch dn rõ ràng v nhim v và quyn hn
 Thiu s giám sát ca kim toán ni b
 Mô hình bàn cân gian ln: gm 3 nhân t là hoàn cnh to ra áp lc,
c hi và tính trung thc ca cá nhân. Khi hoàn cnh to ra áp lc, c
hi thc hin gian ln cao cùng vi tính liêm chính ca cá nhân thp,
nguy c xy ra gian ln là rt ln. Ngc li, khi hoàn cnh to ra áp
lc, c hi thc hin gian ln thp cùng vi tính liêm chính cao, nguy
c xy ra gian ln là rt thp.
1.2.1.4 Richard C.Hollinger (1983)
- Phm vi kho sát
Nghiên cu vi c mu ln vi hn 10.000 nhân viên làm vic ti Hoa
K.
- Kt qu nghiên cu

Bn vn đ sau cn đc các nhà qun lý tp trung đ ngn nga
nhng hành vi n cp trong t chc:
11
 Quy đnh rõ ràng nhng hành vi không đc chp nhn trong t chc.
 Không ngng ph bin nhng thông tin hu ích, nhng quy đnh ca
t chc cho toàn th nhân viên.
 Thc hin vic phê chun trong thc t.
 Công khai các phê chun.
1.2.2 Nghiên cu ca các t chc ngh nghip
1.2.2.1 Hip hi các nhà điu tra gian ln Hoa K (ACFE) (1993-2012)
- Phm vi kho sát
Gi bng câu hi cho các đi tng nhm thu thp thông tin v các
trng hp gian ln mà h tng chng kin t nm 1993 đn nm
2012.
- Kt qu nghiên cu
 S trng hp gian ln liên quan đn tài sn > tham ô, tham nhng >
gian ln báo cáo tài chính.
 Mc đ thit hi do gian ln liên quan đn tài sn < tham ô, tham
nhng < gian ln báo cáo tài chính.
 Ngi thc hin gian ln do nhân viên > nhà qun lý > ch s hu,
nhà qun lý cp cao.
 Mc đ tn tht do nhân viên thc hin gian ln < nhà qun lý < ch
s hu, nhà qun lý cp cao.
 Gian ln  doanh nghip có quy mô nh là cao nht do kim soát
không cht ch.
 Bình quân l do gian ln gây ra trong nghiên cu mi nht ca ACFE
trên báo cáo nm 2012 là khong 140.000 đôla M. Hn 1/15 các
trng hp này gây ra l ít nht 1 triu đôla M.
 Báo cáo gian ln thng kéo dài bình quân khong 18 tháng trc khi
b phát hin theo báo cáo mi nht ca ACFE nm 2012.

12
 Phn ln các ngành công nghip liên quan đn gian ln báo cáo tài
chính là các ngành dch v tài chính và ngân hàng, các c quan qun
lý công cng, và các doanh nghip sn xut.
1.2.2.2 COSO (2010)
- Phm vi kho sát
Phân tích 347 báo cáo tài chính gian ln ca các công ty  M trong
sut 10 nm t nm 1998 đn 2007.
- Kt qu nghiên cu
So vi COSO 1999, s trng hp gian ln ngày càng ln hn, liên
quan đn các công ty ln hn (nh Enron, WorldCom, …), liên quan
đn CEO và CFO nhiu hn, và liên quan đn khai khng doanh thu
nhiu hn. C th, nh sau:
 S tin gian ln báo cáo tài chính gn 400 triu đôla M cho mt
trng hp, gp 16 ln trng hp gian ln trên báo cáo COSO 1999
ch có 25 triu đôla M cho mt trng hp.
 im bình quân gian ln là 12,05 triu đôla M trong nghiên cu hin
ti, gp 3 ln đim bình quân gian ln 4,1 triu đôla M trên nghiên
cu COSO 1999.
 Các công ty gian ln báo cáo tài chính có đim bình quân tài sn và
doanh thu ch di 100 triu đôla M, ln hn các công ty gian ln
trên nghiên cu COSO 1999, có đim bình quân tài sn và doanh thu
di 16 triu đôla M.
 S lng CEO và CFO liên quan đn gian ln báo cáo tài chính chim
89%, tng lên t 83% trên nghiên cu COSO 1999.
 Gian ln doanh thu chim hn 60%, so vi con s 50% trong nghiên
cu COSO 1999.
13
 26% công ty gian ln thay đi kim toán gia k báo cáo tài chính
sch và báo cáo tài chính gian ln, ngc li ch có 12% công ty

không gian ln thay đi kim toán trong cùng thi gian. 60% công ty
gian ln thay đi kim toán trong sut thi k gian ln, trong khi vn
duy trì 40% công ty gian ln thay đi kim toán trong nm tài chính
trc khi gian ln bt đu.
1.2.2.3 KPMG (1999)
- Phm vi kho sát
Kho sát 5.000 công ty nhà nc hàng đu ca M đ xác đnh phm
vi và tm nh hng ca gian ln trong t chc, bao gm gian ln báo
cáo tài chính, kim tra gian ln, trm cp hàng tn kho.
- Kt qu nghiên cu
 Gian ln có chi phí trung bình ln nht là gian ln báo cáo tài chính.
 Khon l bình quân ca gian ln báo cáo tài chính là 1,24 triu đôla
M.
 Kim soát ni b kém và qun lý t là hai điu kin ph bin nht đ
gian ln xut hin.
 Vic cu kt gia nhân viên vi đi tng bên ngòai, cng ging nh
là gia nhân viên vi nhà qun lý đc xem nh là nguyên nhân quan
trng ca gian ln.
 Áp lc tài chính cá nhân, theo sau là trm cp hay lm dng tài sn,
đc nhìn nhn là du hiu quan trng cho kh nng gian ln xut
hin. Nhng du hiu khác là li than phin đi vi t chc, cng
thng tng lên, áp lc ni b, k ngh ngn, và gi gic bt thng.
 Chin lc ngn chn và phát hin gian ln đc đ ngh là s ci tin
ca kim soát ni b, tng s chú ý đn các nhà qun lý cp cao bng
cách thit lp tinh thn chung cho các cp cao, cung cp khóa hun
14
luyn trong vic ngn chn và phát hin gian ln, thành lp mt mã
kim soát doanh nghip, kim tra nhân viên mi và cung cp ni quy
hun luyn nhân viên.
1.2.2.4 Ernst & Young (2000)

- Phm vi kho sát
Nghiên cu 10.000 t chc  30 ngành công nghip khác nhau và  15
nc v gian ln.
- Kt qu nghiên cu
 Phn ln các nhà qun tr cp cao (82%) ch ra rng tt c các gian ln
vi phm bi nhân viên và 28% là các nhà qun lý.
 Hu nh 2/3 các t chc có th có gian ln trong vòng 12 tháng trc.
 Phn ln các t chc (80%) biu l s quan tâm ln đn kh nng gian
ln nghiêm trng trong t chc ca h.
 Gn 33% các t chc nói rng xem xét gian ln đc thc hin gn
đây trong t chc ca h.
 Hn 40% các t chc ch ra s thiu ht chính sách c th liên quan
đn báo cáo gian ln trong t chc ca h.
1.2.3 Các trng hp gian ln báo cáo tài chính đin hình ti Hoa K
Zabihollah Rezaee (2002), đã tin hành thu thp và thng kê v các
trng hp gian ln báo cáo tài chính đin hình ti Hoa K t nhng nm
1990 đn 2002, các thng kê v các trng hp gian ln đin hình đc tp
hp nh sau:






15
Bng 1.1: Thng kê các trng hp gian ln báo cáo tài chính
ti Hoa K
Tên Công Ty
Ng


i th

c hi

n
hoc có liên
quan
K thut gian
ln
Lnh vc hot
đng
Cendant
Corporation
Ba nhà sáng l

p
công ty
Khai

kh

ng
doanh thu khong
500 triu đôla M
gia nm 1995 và
1997
B

t đ


ng s

n và
công nghip du
lch
HBO &
Company
Hai nhà sáng l

p,
Ch tch và Giám
đc điu hành
Th

i ph

ng l

i
nhun khong
hàng trm triu
đôla M t 1997
đn tháng 3/1999
Truy

n hình cáp
và lnh vc
truyn hình v
tinh

Sunbeam
Corporation
Ch


t

ch h

i đ

ng
qun tr, Giám
đc điu hành, và
4 nhà qun lý cp
cao
Ghi nh

n doanh
thu không có thc

S

n xu

t thi

t b


gia dng đin
W.R.Grace &
Company
Giám đ

c tài
chính
S


d

ng bút toán
đo đ thi phng
li nhun
T

p đoàn hóa
cht




16
Tên Công Ty
Ng

i th


c hi

n
hoc có liên
quan
K thut gian
ln
Lnh vc hot
đng
Enron
Corporation
Ch


t

ch h

i đ

ng
qun tr, Giám
đc điu hành,
Giám đc tài
chính
Khai kh

ng
doanh thu, gim
chi phí, khai

khng ngun vn
Công ty v


đi

n,
khí gas t nhiên,
thông tin liên lc,
giy
Digital
Lightware, Inc.
Nhà sáng l

p và
các c đông ln
Khai kh

ng
doanh thu
Cung c

p thi

t b


kim tra và công
ngh cho ngành
công nghip vin

thông
MicroStrategy,
Inc.
Ba nhà đi

u hành
đng đu trong
đó có Giám đc
tài chính
Th

i ph

ng
doanh thu
Cung c

p d

ch v


kinh doanh thông
minh, phn mm
đin thoi di
đng, dch v da
trên đám mây
KnowledgeWa
re

Giám đ

c đi

u
hành và 6 nhà
điu hành khác
Th

i ph

ng các
báo cáo li nhun
Công ty ph

n
mm
Informix
Corporation
Nhóm nhà qu

n
lý cp cao và các
nhà kim toán
Khai kh

ng
doanh thu
Công ty ph


n
mm máy tính



17
Tên Công Ty
Ng

i th

c hi

n
hoc có liên
quan
K thut gian
ln
Lnh vc hot
đng
American
Banknote
Corporation
(ABN)
Các
nhà đi

u
hành cp cao,
Ch tch hi đng

qun tr, Giám
đc điu hành
Th

i ph

ng
doanh thu và thu
nhp thun
In

n tem bu
chính và tin t
quc gia
Livent, Inc.

Chín nhà qu

n lý
cp cao, Giám
đc, và các nhân
viên k toán ca
Big-Five
Khai kh

ng
doanh thu, vn
hóa chi phí
Công ty gi


i trí

Aurora Foods,
Inc.
Giám đ

c tài
chính, Giám đc
điu hành, nhà
phân tích tài
chính cp cao,
Giám đc dch v
tài chính khách
hàng
Khai kh

ng báo
cáo li nhun,
gim chi phí th
trng vi hn 43
triu đôla M
S

n xu

t
và ti

p
th các sn phm

có thng hiu
Premier Laser
Systems, Inc.
Phó ch


t

ch h

i
đng qun tr,
Giám đc tài
chính
Khai kh

ng
doanh thu hàng
quý
Cung c

p thi

t b


và trang thit b y
t