Luận văn thạc sĩ Sử dụng phương pháp phân tích giao thức bằng lời nói để nâng cao chất lượng thủ tục phân tích trong kiểm toán báo cáo tài chính ở Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM



NGÔ TH THÚY HÒA


S DNG PHNG PHÁPPHÂN TÍCH
GIAO THC BNG LI NÓI 
NÂNG CAO CHT LNG TH TC
PHÂN TÍCH TRONG KIM TOÁN BÁO
CÁO TÀI CHÍNH  VIT NAM




LUN VN THC S KINH T




Tp.H Chí Minh – Nm 2013
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM


NGÔ TH THÚY HÒA

S DNG PHNG PHÁP PHÂN TÍCH

GIAO THC BNG LI NÓI 
NÂNG CAO CHT LNG TH TC
PHÂN TÍCH TRONG KIM TOÁN
BÁO CÁO TÀI CHÍNH  VIT NAM

Chuyên ngành: K Toán
Mã s: 60340301


LUN VN THC S KINH T


NGI HNG DN KHOA HC:
PGS.TS V HU C


Tp.H Chí Minh – Nm 2013
LI CAM OAN


Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca tôi, có s h tr t Thy
hng dn là PGS.TS V Hu c.
Các ni dung nghiên cu và kt qu trong đ tài là trung thc và cha tng
đc ai công b trong bt k công trình nào. Nhng s liu trong các bng biu
phc v cho vic phân tích, nhn xét, đánh giá đc chính tác gi thu thp t các
ngun khác nhau có ghi trong phn tài liu tham kho. Ngoài ra, trong lun vn còn
s dng mt s nhn xét, đánh giá cng nh s liu ca các tác gi khác, c quan t
chc khác và đu có chú thích ngun gc sau mi trích dn đ d tra cu và kim
chng.
Tôi hoàn toàn chu trách nhim trc nhà trng v s cam đoan này.

Thành ph H Chí Minh, tháng 12 nm 2013
Ngi vit


Ngô Th Thúy Hòa
MC LC

Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc các ch vit tt
Danh mc bng biu
M U 1
Chng 1: TNG QUAN V PHÂN TÍCH TRONG QUY TRÌNH KIM TOÁN
BÁO CÁO TÀI CHÍNH 3
1.1 Các khái nim c bn v kim toán và quy trình kim toán BCTC 3
1.2 Th tc phơn tích c bn trong kim toán BCTC 4
1.2.1 Khái nim và yêu cu khi thit k và thc hin th tc phân tích 4
1.2.2 Các chun mc kim toán v th tc phân tích 7
1.2.3 Các loi hình phân tích c bn 8
1.2.4 Ý ngha ca th tc phân tích c bn 12
1.2.5 Mc đ tin cy ca th tc phân tích 13
1.3 Các nghiên cu v th tc phơn tích trc đó 14
1.3.1 V ch đ nghiên cu 14
1.3.2 V phng pháp nghiên cu 15
1.3.3 Nghiên cu th tc phân tích bng phng pháp VPA 16

Chng 2: PHNG PHÁP VÀ KT QU NGHIÊN CU 19
2.1 Phng pháp nghiên cu 19
2.2 Kt qu nghiên cu 23
2.2.1 Phân tích quá trình thu thp d liu 25
2.2.2 Phân tích quá trình đánh giá thông tin 37
2.2.3 Phân tích kt qu điu chnh ca KTV 47
2.2.4 Phân tích KTV 50
2.2.5 Các hn ch ca nghiên cu 54
Chng 3: KT LUN VÀ KIN NGH GII PHÁP 56
3.1 Nhn xét chung 56
3.2 Kin ngh gii pháp 56
3.2.1 Ban hành hng dn chi tit nâng cao hiu qu áp dng th tc
phân tích trong kim toán BCTC 57
3.2.2 Cung cp các công c h tr cho vic thc hin phân tích trong
kim toán BCTC 59
3.2.3 Gii pháp đi vi công ty kim toán 61
KT LUN 64
Tài liu tham kho
Ph lc



DANH MC CÁC CH VIT TT

CP
Chi phí
BCTC
Báo cáo tài chính
B&C

Nghiên cu v th tc phân tích ca Eward
Blocher và Jean C.Cooper
GPPT
Xu hng t l lãi gp
JDM
a ra quyt đnh da trên xét đoán ngh nghip
HTK
Hàng tn kho
KDDD
Kinh doanh d dang
KTV
Kim toán viên
NVL
Nguyên vt liu
QLDN
Qun lý doanh nghip
TSC
Tài sn c đnh
TSNH
Tài sn ngn hn
TTG
Th tc đánh giá
TTPT
Th tc phân tích

DANH MC BNG BIU

Bng 2.1: Tng hp tin trình ra quyt đnh ca các KTV 24
Bng 2.1A: Cách thc thu thp thông tin 25
Bng 2.1B: Quan h gia th tc thu thp thông tin và kt qu quyt đnh 27

Bng 2.1C: ánh giá thông tin 37
Bng 2.1D: Quan h gia th tc đánh giá thông tin và kt qu quyt đnh 44
Bng 2.1E: Quan h gia thi gian và kt qu 49
Bng 2.2: Th tc phân tích theo tng trng hp – KTV s 1 29
Bng 2.3: Th tc phân tích theo tng trng hp – KTV s 2 30
Bng 2.4: Th tc phân tích theo tng trng hp – KTV s 3 31
Bng 2.5: Th tc phân tích theo tng trng hp – KTV s 4 32
Bng 2.6: Th tc phân tích theo tng trng hp – KTV s 5 33
Bng 2.7: Kt qu đúng ca nhng th tc đc KTV la chn 34
Bng 2.8: Kt qu s dng nhng th tc dùng đ đa ra quyt đnh ca KTV 35
Bng 2.9: Th tc phân tích theo trng hp – KTV s 1 41
Bng 2.10: Th tc phân tích theo trng hp – KTV s 2 41
Bng 2.11: Th tc phân tích theo trng hp – KTV s 3 42
Bng 2.12: Th tc phân tích theo trng hp – KTV s 4 42
Bng 2.13: Th tc phân tích theo trng hp – KTV s 5 43
Bng 2.14: Phân tích quá trình đánh giá ca các KTV 46
Bng 2.15: Thói quen s dng th tc phân tích và kinh nghim ca KTV 51
1

M U
Th tc phân tích ngày càng tr nên quan trng hn trong quy trình kim toán
BCTC khi các chun mc kim toán trên th gii chuyn hng sang phng pháp tip
cn ri ro kinh doanh. Các chun mc tng t cng đã đc ban hành ti VN và có
hiu lc t nm 2014.
Mc dù vy, nng lc thc hin th tc phân tích ca nhiu KTV còn hn ch. Do
đó vic nghiên cu v vn đ này s có ý ngha quan trng trong vic xây dng các
chng trình đào to kim toán trong nhà trng cng nh ti công ty kim toán.
Phân tích trong kim toán là mt quá trình x lý thông tin và ra quyt đnh ca
KTV da trên kin thc là nn tng và kinh nghim ca KTV. Do đó, kho sát vn đ
này không phi là điu d dàng v mt phng pháp nghiên cu. Phng pháp phân

tích giao thc bng li nói (Verbal Protocol Analysis) là mt phng pháp thc
nghim đc áp dng nhiu trong lnh vc phân tích hành vi và quá trình ra quyt đnh.
Trên th gii, nhiu nghiên cu đã áp dng phng pháp này, trong đó có c nhng
nghiên cu v lnh vc kim toán.  Vit Nam, phng pháp này cha đc áp dng
trong các nghiên cu v th tc kim toán.
Do đó, tác gi chn đ tài ắS DNG PHNG PHÁP PHỂN TệCH GIAO
THC BNG LI NịI  NÂNG CAO CHT LNG TH TC PHÂN
TÍCH TRONG KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH  VIT NAMẰ vi mong
mun đóng góp thêm vào c s lý lun kim toán và thc tin ngh nghip kim toán
trong mt k thut quan trng ca kim toán, đó là phân tích BCTC.
2

Mc tiêu nghiên cu
1/ Xác lp th tc phân tích mà KTV s dng trong quá trình thc hin phân tích bao
gm các k thut s dng, trình t thc hin và phi hp cng nh cách thc rút ra kt
lun.
2/ ánh giá mt s nhân t có nh hng đn th tc phân tích nói trên bao gm thi
gian kinh nghim, v trí công vic, công ty kim toán.
3/  xut mt s gi ý chính sách liên quan đn vic hun luyn th tc phân tích
trong các chng trình đào to ti nhà trng cng nh ti công ty kim toán.
Phng pháp nghiên cu
 tài s dng phng pháp phân tích giao thc bng li nói là mt phng pháp
nghiên cu thc nghim và đnh tính. Trong phng pháp này, mt s KTV t nguyn
tham gia đc hun luyn trc v phng pháp VPA, s thc hin th tc phân tích
BCTC đc kim toán trên mt s BCTC có sn các sai sót. Quá trình thc hin đc
ghi chép li và sau đó, phân tích đ xác đnh các k thut s dng, các bc tin hành
và s phi hp các bc, các th tc cng nh cách thc đa ra kt lun cui cùng.
Phm vi nghiên cu
Tp trung vào phân tích BCTC trong giai đon lp k hoch. Các BCTC đc
chn là BCTC ca các DN sn xut và thng mi.

Các KTV đ tiêu chun tham gia là các KTV có t 3 nm kinh nghim tr lên,
làm vic ti các công ty kim toán khác nhau bao gm Big4 và không phi Big4 nhm
mc đích kho sát thói quen s dng th tc phân tích ca các KTV  các công ty kim
toán không gii hn các công ty kim toán ln. S lng KTV la chn là 5 KTV.



3

Chng 1: TNG QUAN V PHÂN TÍCH TRONG QUY TRÌNH KIM
TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH

1.1 Các khái nim c bn v kim toán BCTC và quy trình kim toán
BCTC
Có nhiu khái nim khác nhau v kim toán nhng khái nim hin đc chp
nhn rng rãi là:
ắKim toán là quá trình thu thp và đánh giá bng chng v nhng thông tin đc
kim tra nhm xác đnh và báo cáo v mc đ phù hp gia nhng thông tin đó vi các
chun mc đã đc thit lp. Quá trình kim toán phi đc thc hin bi các KTV đ
nng lc và đc lpẰ. (B môn Kim toán, 2004).
Kim toán BCTC là kim toán viên và công ty kim toán đa ra ý kin xác nhn
rng báo cáo tài chính có đc lp và trình bày trên c s chun mc và ch đ k toán
hin hành (hoc đc chp nhn), có tuân th pháp lut liên quan và có phn ánh trung
thc và hp lý trên các khía cnh trng yu hay không.
Quy trình kim BCTC ca KTV đc lp thng đc chia thành ba giai đon
chính là chun b, thc hin và hoàn thành kim toán.
 Giai đon chun b bao gm:
- Tin k hoch là quá trình KTV tip cn khách hàng đ thu thp nhng
thông tin cn thit nhm giúp cho KTV hiu v các nhu cu ca h, đánh
giá v kh nng phc v khách hàng… Trên c s đó, KTV và khách

hàng s ký hp đng kim toán hoc th cam kt kim toán.
- Lp k hoch kim toán bao gm vic thu thp thông tin v đc đim hot
đng kinh doanh, tìm hiu v h thng kim soát ni b, xác đnh mc
trng yu… đ lp k hoch và chng trình kim toán, mc đích đ nâng
cao tính hu hiu và hiu qu chung ca cuc kim toán.
4

 Giai đon thc hin k hoch kim toán: thu thp nhng bng chng kim toán
đy đ và thích hp nhm làm c s cho ý kin nhn xét ca KTV. Trong giai
đon này, KTV thc hin hai th nghim chính, đó là:
- Th nghim kim soát (kim tra h thng kim soát) là loi th nghim đ
thu thp bng chng v tính hu hiu ca h thng kim soát ni b. Ví
d, KTV có th chn mu các hóa đn bán hàng đ kim tra s xét duyt
ca ngi có thm quyn. Kt qu ca th nghim này s là bng chng
đ KTV gi nguyên, hay m rng nhng th nghim c bn.
- Th nghim c bn bao gm các th tc đ thu thp bng chng nhm
phát hin các sai lch trng yu trong BCTC. Có hai loi th nghim c
bn là th tc phân tích và th nghim chi tit:
o Trong th tc phân tích, KTV so sánh các thông tin và nghiên cu
các xu hng đ phát hin các đng thái bt thng, ví d vic so
sánh s d cui k và đu k ca các khon phi thu, hoc vic tính
s vòng quay n phi thu có th tit l cho KTV bit v kh nng sai
lch trng yu trong s d n phi thu cui k.
o Khi thc hin th nghim chi tit, KTV đi sâu vào vic kim tra các
s d hoc nghip v bng phng pháp thích hp, chng hn gi
th xác nhn các khon phi thu, chng kin kim kê hàng tn kho…
 Giai đon cui cùng là hoàn thành kim toán: Là giai đon tng hp và rà soát
li v nhng bng chng đã thu thp đ KTV hình thành ý kin nhn xét trên
báo cáo kim toán. Tùy theo s đánh giá v mc đ trung thc và hp lý ca
báo cáo tài chính mà KTV s phát hành loi báo cáo kim toán tng ng.

1.2 Th tc phơn tích c bn trong kim toán BCTC
1.2.1 Khái nim và yêu cu khi thit k và thc hin các th tc phân tích
5

Trong các chun mc kim toán Vit Nam, thut ng ắTh tc phân tíchẰ đc
hiu là vic đánh giá thông tin tài chính qua vic phân tích các mi quan h hp lý gia
d liu tài chính và phi tài chính. Th tc phân tích cng bao gm vic điu tra, khi cn
thit, v các bin đng hoc các mi quan h đc xác đnh là không nht quán vi các
thông tin liên quan khác hoc có s chênh lch đáng k so vi các giá tr d tính.
Các th tc phân tích bao gm vic so sánh các thông tin tài chính ca đn v vi:
 Thông tin có th so sánh ca các k trc;
 Các kt qu d tính ca đn v, nh k hoch hoc d toán, hoc các c tính
ca KTV, nh c tính chi phí khu hao ;
 Các thông tin tng t ca ngành, nh so sánh t sut doanh thu bán hàng trên
các khon phi thu ca đn v đc kim toán vi s liu trung bình ca
ngành, hoc vi các đn v khác trong cùng ngành có cùng quy mô hot đng.
Các th tc phân tích cng bao gm vic xem xét các mi quan h nh:
 Mi quan h gia các yu t ca thông tin tài chính đc k vng theo mt
chiu hng có th d đoán đc da trên kinh nghim ca đn v đc kim
toán, nh t l lãi gp;
 Mi quan h gia thông tin tài chính và thông tin phi tài chính có liên quan
nh chi phí nhân công vi s lng nhân viên.
KTV có th s dng nhiu phng pháp khác nhau đ thc hin các th tc phân
tích, t vic so sánh đn gin đn các phân tích phc tp đòi hi phi s dng các k
thut thng kê tiên tin. Các th tc phân tích có th đc áp dng cho báo cáo tài
chính hp nht, các b phn cu thành hoc các yu t riêng l ca thông tin.
Trc đây trong chun mc ISA 520 cng nh VSA 520, th tc phân tích đc
xem nh mt th tc đc s dng trong c ba giai đon ca kim toán BCTC. Trong
D án tng cng tính rõ ràng ca chun mc (clarify project), ISA 520 tp trung vào
th tc phân tích c bn, ngha là th tc phân tích áp dng cho giai đon thc hin

kim toán nh mt th nghim c bn. Chun mc VSA 520 (2012), biên son trên
6

tinh thn ISA 520 cng tp trung vào th tc phân tích c bn. Vic phân tích trong
giai đon lp k hoch đc trình bày trong chun mc VSA 315.
Các th nghim c bn mà KTV thc hin  cp đ c s dn liu có th là kim
tra chi tit, th tc phân tích c bn, hoc kt hp c hai. Vic quyt đnh thc hin th
tc kim toán nào, k c quyt đnh có s dng th tc phân tích c bn hay không, tùy
thuc vào xét đoán ca KTV v hiu qu và hiu sut ca các th tc kim toán có th
áp dng đ gim ri ro kim toán  cp đ c s dn liu xung mt mc thp có th
chp nhn đc.
KTV có th phng vn Ban Giám đc đn v đc kim toán v mc đ sn có
và đ tin cy ca các thông tin cn thit cho vic áp dng các th tc phân tích c bn,
và kt qu ca bt k th tc phân tích nào mà đn v đã thc hin. Vic s dng d
liu phân tích do Ban Giám đc đn v lp có th có hiu qu nu KTV tha mãn rng
các d liu này đc lp mt cách đúng đn.
Chun mc kim toán s 520 cng nêu ra nhng yêu cu khi thit k và thc hin
các th tc phân tích c bn mt cách đc lp hoc kt hp vi kim tra chi tit nh là
các th nghim c bn theo đon 18 Chun mc kim toán Vit Nam s 330 nh sau,
KTV phi:
 Xác đnh s phù hp ca các th tc phân tích c bn c th đi vi các c s
dn liu nht đnh, trong đó có tính đn ri ro có sai sót trng yu đã đc
đánh giá và các kim tra chi tit (nu có) đi vi các c s dn liu này;
 ánh giá đ tin cy ca d liu mà KTV s dng đ d tính v các s liu, t
s đã ghi nhn, trong đó có xem xét đn ngun gc, tính có th so sánh đc,
ni dung và s phù hp ca thông tin sn có, và các kim soát đi vi vic to
lp thông tin;
 D tính v các s liu, t s đã ghi nhn và đánh giá liu d tính này có đ
chính xác đ xác đnh mt sai sót, khi xét riêng l hoc kt hp vi các sai sót
khác, có th làm cho báo cáo tài chính b sai sót trng yu hay không;

7

 Xác đnh giá tr ca bt k chênh lch nào có th chp nhn đc gia s liu
đn v đã ghi nhn và giá tr d tính mà không cn điu tra thêm.
1.2.2 Các chun mc kim toán v th tc phân tích
1.2.2.1 Chun mc kim toán Vi t
Chun mc kim toán Vit Nam s 520 ắTh tc phân tíchẰ đc ban hành kèm
theo thông t s 214/2012/TT-BTC ngày 06 tháng 12 nm 2012 ca B Tài chính.

V c bn chun mc kim toán s 520 ắTh tc phân tíchẰ hu nh không có s
khác bit so vi chun mc kim toán quc t ISA 520 ắTh tc phân tíchẰ  các ni
dung chính. VSA 520 ắTh tc phân tíchẰ mt ln na khng đnh ni dung và mc
đích ca th tc phân tích cng nh vic áp dng th tc phân tích cho các giai đon
khác nhau ca cuc kim toán. Theo chun mc thì th tc phân tích mang li đ tin
cy không cao do mc đ tin cy còn ph thuc vào nhiu yu t. Do đó, khi áp dng
th tc phân tích cn chú ý mt s vn đ sau:
 Mi quan h bn cht ca các ch tiêu đc so sánh. Nu gia chúng không có
mi quan h vi nhau hoc có mi quan h mt cách hi ht thì vic phân tích
s tr nên vô ngha. Trong mt s trng hp, đ thu đc kt qu hp lý và
có th so sánh, KTV phi bit loi tr mt s yu t gây nhiu bng mt s
phng pháp thích hp.
 Mc đ trng yu ca khon mc trong mi quan h vi tng th gia các
thông tin tài chính. Riêng nhng khon mc trng yu thì không ch s dng
th tc phân tích mà còn phi kt hp vi kim tra chi tit nhm gim thiu ri
ro phát hin liên quan đn c s dn liu ca BCTC.
 Tính cht ca khon mc hay đc đim ngành ngh kinh doanh (th hin thành
ri ro tim tàng ca khon mc). i vi nhng khon mc có tính nhy cm
cao, các nghip v phc tp hay các mô hình đòi hi có s c tính ch quan
thì vic áp dng duy nht th tc phân tích có th dn đn nhng kt lun sai
lm.

8

 Mc đ hu hiu ca h thng kim soát ni b. Mt h thng kim soát ni
b yu kém thì vic áp dng th tc phân tích s ri ro rt cao.
 Kt qu ca th tc kim toán khác nhau có cùng mc tiêu kim toán có th
khng đnh hoc ph đnh vi kt qu ca th tc phân tích. KTV s phi vn
dng xét đoán ngh nghip ca mình đ xem xét nên s dng bng chng
kim toán thích hp nào.
Bên cnh Chun mc kim toán s 520, mt s chun mc khác cng đ cp đn
th tc phân tích, ví d nh: Chun mc kim toán Vit Nam s 200 ắMc tiêu và
nguyên tc c bn chi phi kim toán BCTCẰ, Chun mc kim toán Vit Nam s 500
ắBng chng kim toánẰ, Chun mc kim toán Vit Nam s 240 ắGian ln và sai
sótẰ.
1.2.3 Các loi hình phân tích c bn
1.2.3.1 Phân tích ng
Phân tích xu hng là quá trình phân tích s thay đi ca các s d hoc các loi
hình nghip v gia k hin ti vi các k trc hoc các k vi nhau.
Trong quá trình phân tích, KTV phi hiu đc các yu t to ra xu hng ca s
d tài khon và ca loi hình nghip v ca khách hàng. KTV thng vn dng các
kin thc và kinh nghim thu thp đc t khách hàng trong nhng nm trc nh mt
thi đim khi đu đ lp k hoch cho cuc điu tra ca nm hin hành. Bng cách s
dng th tc phân tích mà qua đó các thông tin cha đc kim toán ca nm hin
hành đc so sánh vi các thông tin đã đc kim toán  nm trc, mi bin đng s
đc phát hin. Nhng bin đng này có th d báo nhng xu hng hay hin tng
đc bit có nh hng đn vic lp k hoch kim toán.
Vic xem xét xu hng bin đng ca các s liu theo thi gian giúp KTV phát
hin ra xu hng bt thng hoc các bin đng tng gim đt ngt mà không có lý do
rõ ràng. Các xu hng bin đng bt thng này luôn phi đc xem xét trong mi
quan h vi các s liu khác. Ví d mt s gia tng bt thng và trng yu và khon
9

phi thu tm ng cui k có th xut phát t yêu cu sn xut kinh doanh nhng cng
có th do s lm dng hay trì tr trong vic thu hi tm ng. Trong quá trình phân tích
xu hng, KTV có th phi s dng nhiu phng pháp tính toán khác nhau, đn gin
vi mt bin s đn phc tp hn vi nhiu bin s. Ngoài ra KTV có th da trên xu
hng ca nm trc và s hiu bit v các nghip v ca khách hàng đ tính toán
đc giá tr d đoán ca nm hin ti, sau đó so sánh d đoán này vi s liu thc t
ca đn v. Ví d có th d đoán doanh thu da trên xu hng doanh thu hàng nm
hoc cn c vào xu hng bin đi các khon đu t đ d đoán thu nhp t hot đng
đu t.
KTV phi luôn nhn thc rng nhng xu hng trc kia có th không liên quan
gì đn xu hng hin ti và trong thc t chúng có th đem đn nhng nhn đnh sai
lm. Phân tích xu hng ch đc xem xét khi có đánh giá cho thy nhng xu hng
trc kia tht s có liên quan đn hin ti. Nói cách khác, ch có th phân tích xu
hng da trên các s liu có mi quan h gia các k là cht ch. Nu không s bin
đng ca chúng s không có ý ngha trong phân tích. Ví d d đoán lãi gp da trên xu
hng ca tng hp các loi sn phm. Phân tích v xu hng lãi gp hàng tháng
không có tính hiu qu tr khi ta phân tích theo sn phm hay theo nhóm sn phm.
Nu không khó có th xác đnh đc mt cách chi tit s thay đi ca tng hp các sn
phm bán ra và nh hng ca nó đn lãi gp.
1.2.3.2. Phân tích t s
Phân tích t s là quá trình phân tích các loi t s hoc có th kt hp vi phân
tích xu hng đ phát hin ra s bin đng ca các t s trong mt khong thi gian
hoc so sánh các loi t s ca các b phn khác nhau trong cùng mt đn v hay các
đn v trong cùng mt ngành.
Các loi t s thng đc s dng trong phân tích là:
10

 T s gia loi hình nghip v vi s n. Ví d phân tích t s gia
chi phí khu hao vi tng giá tr tài sn c đnh hoc chi phí sa cha và bo

dng vi giá tr nhà xng, máy móc thit b có liên quan.
 T s gia loi nghip v này vi loi nghip v khác. Ví d phân tích t s
gia li nhun hoc chit khu bán hàng vi tng doanh thu.
 T s gia s n này vi s n khác. Ví d phân tích t s
gia khon d phòng gim giá hàng tn kho vi tng giá tr hàng tn kho.
 T s gia d liu tài chính vi d liu hong. Ví d phân tích t s gia
doanh thu bán hàng trên mt đn v din tích mt bng trong siêu th hoc t l
chi phí tin lng trên mt công nhân.
Khi phân tích mt t s cn phi hiu rõ mi quan h ca các yu t cu thành nên
t s. Mi quan h này phi đm bo các yêu cu sau:
 Mi quan h này luôn thay đi theo các bin: Nu trong các bin có mt yu
t c đnh thì t s s thay đi. Ví d t s gia chi phí bán hàng so vi doanh
thu s gim xung khi doanh thu tng lên mà chi phí bán hàng li thay đi.
Cn phi hiu v giá tr tng đi ca nhng yu t c đnh, yu t bin đi và
v nhng thay đi ca mt t s d kin.
 Mi quan h này là mi quan h tuyn tính: Gi đnh này là hp lý vi nhiu
loi chi phí. Ví d nu chi phí bán hàng ch yu là tin hoa hng thì chi phí
này bin đi tuyn tính theo doanh thu.
 Mi quan h này là mi quan h hoàn chnh: Cn phi kt hp tt c các nhân
t nh hng đn lãi sut. Ví d chi phí bán hàng có th chu nh hng bi
doanh thu cng nh loi hàng đem bán.
 Mi quan h này n đnh theo thi gian và các t s này đc s dng rng rãi
trong thc t: Khi so sánh t s theo thi gian gia các đn v khác nhau thì
phi xem xét xem s liu có tn ti bt k s khác bit nào v cách tính t s
hay không. Ví d mt vài quy đnh vòng quay hàng tn kho là t s gia giá
11

vn hàng bán và giá tr hàng tn kho trong khi mt s ni khác li quy đnh là
t s gia doanh thu ròng và giá vn hàng bán.
Phân tích t s còn giúp cho KTV đánh giá hot đng liên tc ca đn v. Các t s

tài chính thng cung cp thông tin kh nng tài chính. Vic xem xét v kh nng tài
chính ca đn v còn đc thc hin trong quá trình đánh giá ri ro cng nh liên h
vi các gi đnh đn v hot đng liên tc khi son tho báo cáo tài chính. Trong bt c
tình hung nào cng cn phi chú ý đn nhng t s đc thù ca mt ngành kinh doanh
và nhng biu hin chính ca ri ro mà nhà qun lý s dng đ kim soát đn v ca
mình. Ví d t l n dài hn trên tng tài sn cao hn mc bình thng cùng vi t l
li nhun trên tng tài sn di mc trung bình ca ngành cho thy đn v đang trong
tình trng thiu ht tài chính. Bng chng này không ch nh hng đn k hoch kim
toán mà còn ch ra nhng nghi ng v kh nng hot đng liên tc ca đn v.
1.2.3.3. Phân tích d báo
Phân tích d báo là quá trình phân tích mà trong đó KTV xây dng công thc đ
đa ra mt c tính v s s mt tài khon hay s phát sinh mt loi nghip v, sau đó
so sánh giá tr c tính đó vi s liu thc t ca đn v đ kim tra s hp lý và gii
thích các khác bit bt thng.
KTV có th c tính s d mt tài khon hay s phát sinh mt loi hình nghip v
theo mt trong hai cách sau:
 c tính trên c s s liu nm trc có điu chnh theo nhng thay đi ca
nm nay. Ví d c tính chi phí lng nm nay da trên c s chi phí lng
nm ngoái kt hp vi điu chnh theo nhng thay đi v t l tin lng, đn
giá tin lng, s nhân viên và s gi lao đng.
 Xây dng mô hình d đoán vi nhng bin s cn thit. Ví d có th c tính
chi phí nhiên liu ca đi xe ti tng công ty trên c s s lng xe, mc tiêu
th nhiên liu trung bình trên mt km và s km xe chy.
 có đc nhng c tính chính xác cn phi đm bo các yêu cu sau:
12

 KTV phi có nhng hiu bit đy đ v mi quan h gia các tài khon vi
nhau, gia các thông tin tài chính trong k, gia các thông tin tài chính vi
nhng thông tin không có tính cht tài chính. KTV có th da trên mi quan
h bn cht gia các s d, các khon mc trên báo cáo tài chính đ đánh giá

mc đ hp lý ca các s liu. Ví d c tính chi phí tin lng trong k trên
c s s lng công nhân viên, mc lng bình quân, s gi lao đng bình
quân hoc c tính chi phí lãi vay trên c s lãi sut bình quân tháng vi s d
cui k ca tài khon n vay.
 Khi xây dng mt mô hình, KTV nht thit phi tìm hiu tt c các nhân t có
th tác đng đn các bin s đc s dng trong mô hình. Khi mt bin s c
th nào đó phi chu mt lot nhng nh hng thì KTV cn đm bo rng đã
đa vào mô hình ca mình tt c nhng nh hng này hoc ti thiu nhng
nh hng quan trng nht. Vic b sót các bin s quan trng đng ngha vi
vic không kt hp vi mt vài nh hng ln s làm mt đi tính chính xác và
hp lý ca d báo.
 S liu c tính luôn th hin mt s kt hp nhng nh hng ca khá nhiu
các mi liên h cng nh nhng s kin v tài chính và hot đng. Th tc
phân tích đc áp dng càng chi tit bao nhiêu thì nhng mi liên h và nhng
s kin này càng ít phc tp hn by nhiêu đng thi càng có kh nng cung
cp đc nhng d đoán chính xác.
1.2.4 Ý ngha ca th tc phân tích c bn
Th tc phân tích c bn là mt k thut kim toán giúp KTV gim bt áp lc v
thi gian và nhân lc thng gp trong mt cuc kim toán, góp phn nâng cao cht
lng ca cuc kim toán thông qua:
 ánh giá ri ro có sai sót, gian ln trng yu;
 nh hng kim tra cho cuc kim toán;
 Thu thp bng chng kim toán phù hp và đáng tin cy;
13

Tuy nhiên vic s dng th tc phân tích c bn vào kim toán còn gp nhng
đim hn ch nh:
 Các KTV thng không đa ra đc các câu tr li nht đnh trong quá trình
phân tích;
 Cn phi có k nng và kin thc tt v ngành ngh kinh doanh ca khách

hàng mi có th áp dng đc nhng th tc phân tích hu hiu;
 Vic d báo nhng mi quan h phi xut phát t nhng ngun thông tin đc
lp và đáng tin cy đ có th đa ra kt lun phù hp.
1.2.5 Mc đ tin cy ca th tc phân tích
Mc đ tin cy ca th tc phân tích ph thuc rt ln vào đ tin cy ca d liu
phân tích.  tin cy ca d liu chu nh hng ca ngun gc, ni dung ca d liu
và ph thuc vào hoàn cnh mà d liu đc thu thp. Do vy, đ xác đnh liu d liu
có đáng tin cy cho vic thit k các th tc phân tích c bn hay không, KTV cn xem
xét nhng yu t sau đây:
 Ngun gc ca thông tin thu thp đc. Ví d, theo đon A31 Chun mc
kim toán Vit Nam s 500, thông tin có th đáng tin cy hn nu đc thu
thp t các ngun đc lp bên ngoài đn v;
 Kh nng so sánh ca thông tin thu thp đc. Ví d, d liu chung cho ngành
có th cn đc b sung đ so sánh đc vi d liu ca mt đn v sn xut
và bán các sn phm đc thù;
 Ni dung và s phù hp ca thông tin thu thp đc. Ví d, liu d toán có
đc lp da trên kt qu c tính thay vì đc lp trên c s các mc tiêu
phi đt đc hay không;
 Các kim soát đi vi vic to lp thông tin đc thit k đ đm bo tính đy
đ, tính chính xác và tính hp l ca thông tin. Ví d, các kim soát đi vi
vic lp, soát xét và duy trì d toán.
14

KTV có th cân nhc vic kim tra tính hu hiu ca hot đng kim soát, nu có,
đi vi vic to lp thông tin mà KTV s dng đ thc hin các th tc phân tích c
bn đ x lý các ri ro đã đánh giá. Khi các kim soát đó hot đng hu hiu, KTV
thng tin tng hn vào đ tin cy ca thông tin và do đó cng tin tng hn vào kt
qu ca các th tc phân tích. Vic kim tra tính hu hiu ca hot đng kim soát đi
vi thông tin phi tài chính thng đc thc hin kt hp vi các th nghim kim soát
khác.

Các loi th tc phân tích khác nhau có các mc đ đm bo khác nhau. Các th
tc phân tích, ví d d đoán tng thu nhp t vic cho thuê mt tòa nhà chung c,
trong đó có tính đn giá cho thuê, s lng cn h và t l các cn h trng, có th
cung cp bng chng thuyt phc và có th loi b s cn thit phi xác minh thêm
bng các kim tra chi tit, vi điu kin là các yu t đc xác minh mt cách phù hp.
Trái li, vic tính toán và so sánh các t l lãi gp đ xác nhn s liu v doanh thu có
th cung cp bng chng ít thuyt phc hn, nhng li cung cp bng chng chng
thc hu ích nu đc s dng kt hp vi các th tc kim toán khác.
1.3 Các nghiên cu v th tc phân tích trc đó
Có rt nhiu nghiên cu v th tc phân tích trc đây, mi mt bài nghiên cu
đu đi sâu vào mt hng nghiên cu riêng rt đa dng và phong phú v c mt ch đ
và phng pháp nghiên cu.
1.3.1 V ch đ nghiên cu
V mt ch đ nghiên cu, có rt nhiu nghiên cu xung quanh th tc phân tích,
chúng đc phân loi thành 3 mng chính nh sau:
1.3.1.1 Kh n gian ln
Phn nhiu nghiên cu kt lun rng k thut phân tích có kh nng phát hin sai
lch trên BCTC nh Hylat et al (1992), Coglitore et al (1988), Wright (1989). Th tc
phân tích trong quá trình kim toán có th giúp phát hin đc: doanh thu b khai
15

khng, doanh thu và phi thu không có thc, d phòng phi thu khó đòi ghi nhn thiu,
hàng tn kho b khai khng, ghi nhn cha đy đ ngha v phi tr cho vic mua hàng
và mt s chi phí cha đc trích trc đy đ.
Mt s nghiên cu khác cho thy kh nng này gii hn trong mt s hay phng
pháp hay t s nht đnh nh Kenney (1979), Kenney (1987), Person (1995), Beneish
(1999), Kaminski et al (2004)…
Loebbecke et al (1987) cho rng k thut này tt trong nhn dng sai lch nhng
không th dùng đ kt lun rng BCTC không có sai lch.
1.3.1.2 Kh p bng chng kim toán:

Hu ht các nghiên cu nh nghiên cu ca Biggs et al (1988), Loebbeck và
Steinbart (1987) đu cho rng hu ht các KTV đu áp dng th tc phân tích đ phát
hin ra vn đ. Tuy nhiên, rt ít bng chng thc nghim ch ra KTV gim thiu c
mu ca th tc kim tra chi tit ca nhng khon mc mà th tc phân tích ch ra ri
ro là thp. Th tc phân tích không th cung cp c s tin cy và hu hiu đ gim
thiu c mu kim tra chi tit và không nên s dng th tc phân tích cho mc đích
này.
1.3.2 V phng pháp nghiên cu
Có nhiu phng pháp khác nhau đc s dng trong nghiên cu v th tc phân
tích. Mt trong nhng thách thc v mt phng pháp là th tc phân tích v bn cht
là chui hành vi khác nhau ca kim toán viên đ đa ra quyt đnh rng liu có sai sót
trong s liu hay không. Vì vy, nhiu nghiên cu chn cách tip cn da trên tin
trình ra quyt đnh (Judgment and Decision Making – vit tt JDM).
Tin trình đa ra quyt đnh da trên xét đoán ngh nghip là quá trình thc hin
mt chui các hành vi bao gm đa ra các ý kin, đánh giá, nhn đnh v mt s vt,
hin tng, đa ra d kin v tng lai, dùng tâm trí suy ngh v vn đ đang xem xét
và chn ly mt phng hng hành đng phù hp. Ví d, KTV s dng xét đoán
ngh nghip ca mình đ xác đnh báo cáo tài chính có kh nng có sai sót trng yu
16

hay không, sau đó, KTV đa ra quyt đnh v loi ý kin kim toán phát hành da trên
xét đoán ngh nghip ca mình v ri ro có sai sót trng yu. Quá trình thc hin th
tc phân tích là mt dn chng v quá trình thc hin hành vi JDM trong kim toán.
Bonner (1999) cho rng có rt nhiu phng pháp có th dùng đ nghiên cu quá
trình JDM. Các phng pháp nghiên cu bao gm phng pháp th nghim, phân tích
thông tin lu tr ca các nghiên cu trc, phng vn và thm dò…Mi phng pháp
đu có u và nhc đim riêng do đó đc áp dng cho nhng trng hp nghiên cu
riêng.
Phng pháp VPA là mt phng pháp trong nhóm các nghiên cu s dng
phng pháp th nghim. Phng pháp VPA có th s dng đ theo dõi chui các hot

đng tham gia vào quá trình thu thp thông tin và đ suy lun v các cách thc thông
tin đc s dng. Phng pháp VPA giúp nhà nghiên cu nhn dng loi thông tin,
tiêu chí la chn và chin lc đc s dng trong các tin trình thc hin nhim v
đa ra quyt đnh.
Trong lnh vc kim toán, phng pháp này cho d liu v cách thc xét đoán
ca KTV thc t đc thc hin và có th ch ra cách đ nâng cao kh nng xét đoán
ca KTV (Biggs & Mock, 1983).
1.3.3 Nghiên cu th tc phân tích bng phng pháp VPA
Nghiên cu ca Eward Blocher và Jean C.Cooper (1988) là mt nghiên cu dùng
phng pháp VPA trong tìm hiu th tc phân tích. Tin trình thc hin nghiên cu
theo phng pháp VPA đc mô t nh sau:
(a) Phng pháp nghiên cu:
 Kho sát 5 KTV có kinh nghim v vic s dng th tc phân tích, điu tra v
hiu qu thc hin ca KTV trong vic s dng các th tc đánh giá phân tích.
 KTV thc hin th tc đánh giá phân tích gii hn ca giy t làm vic ca 14
khách hàng kim toán và quyt đnh công ty nào có bút toán điu chnh quan
trng trong tài khon hàng tn kho. 14 khách hàng đc la chn thành 7 cp
17

tng đng v quy mô, lnh vc hot đng, trong đó mt công ty có bút toán
điu chnh trng yu trong khon mc hàng tn kho, mt công ty không có.
 Mi KTV đc tham gia hoàn tt quá trình VPA trong phòng hi tho  vn
phòng công ty Kim toán, xem xét giy t làm vic ca KTV đ áp dng th
tc phân tích đ xác đnh có điu chnh trng yu trong khon mc hàng tn
kho hay không. Các KTV đc yêu cu nói to nhng suy ngh ca mình trong
quá trình làm vic (think aloud) và mt thit b ghi âm đc dùng đ ghi nhn
li nhng suy ngh và công vic ca KTV. Mt ngi đc giao nhim v
nhc nh các đi tng nu h im lng quá 5 giây.
 Mã hóa d liu giao thc bng li nói đc chia thành ba phn: thu nhn
thông tin bao gm thc hin th tc đánh giá phân tích, đánh giá thông tin đt

đc trong phn thu nhn thông tin, quyt đnh điu chnh ca KTV bao gm
tng cng thi gian ra quyt đnh và s lng quyt đnh đúng.
(b) Kt qu nghiên cu:
Kt qu ch ra rng, vic áp dng th tc phân tích ca KTV không có liên quan
nhiu ti kh nng phát hin bút toán điu chnh trong c 7 trng hp. Tuy nhiên, khi
phân tích đt sang mt bên 4 trng hp mà KTV đúng hoàn toàn và sai hoàn toàn, và
chú ý vào 3 trng hp còn li, có th thy đc mt s suy lun d kin v tin trình
ra quyt đnh ca KTV.
Bên cnh đó, t kt qu nghiên cu thc t s dng th tc phân tích ca các
KTV, th tc phân tích xu hng ắt l lãi gp trên doanh thuẰ là hu hiu nht đi vi
vic đánh giá ri ro có sai sót trng yu trên khon mc hàng tn kho.
Trong vic phân tích các yu t nh hng ti kh nng cho quyt đnh đúng ca
KTV, thì bn cht và s nm kinh nghim ca KTV có nh hng ln ti kt qu cho
quyt đnh đúng. Hu ht các KTV đu s dng th tc phân tích thng xuyên trong
quá trình kim toán. Tuy nhiên vic KTV đc tri qua mt khóa đào to v th tc
phân tích s cho kt qu tt hn hn so vi KTV cha đc đào to bài bn v th tc
18

phân tích mc dù đu s dng th tc phân tích thng xuyên trong quá trình kim
toán.