Nghiên cứu thực nghiệm mối quan hệ giữa một số đặc điểm của công ty kiểm toán và kiểm toán viên đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận tại công ty niêm yết trên TTCK việt nam

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH


TRN TH THU THO

NGHIÊN CU THC NGHIM MI QUAN H GIA
MT S CăIM CA CÔNG TY KIM TOÁN VÀ
KIMăTOỄNăVIểNăNăHĨNHăVIăIU CHNH LI NHUN
TI CÔNG TY NIÊM YT TRÊN TH TRNG CHNG
KHOÁN VIT NAM

CHUYÊN NGÀNH: K TOÁN
MÃ S: 60340301

LUNăVNăTHCăS KINH T

NGIăHNG DN KHOA HC
TS. NGUYNăỊNHăHỐNG


TP. H CHÍ MINH ậ NMă2014




LIăCAMăOAN

Tôiăcamăđoanălunăvnăthcăsăkinhăt:ăắNghiên cu thc nghim mi quan

h gia mt s đcăđim ca công ty kim toán và kimătoánăviênăđn hành vi
điu chnh li nhun ti công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit
Nam”ălƠăcôngătrìnhănghiênăcu khoa hc nghiêm túc ca bn thân. Ni dung, kt
qu nghiên cu trong lunăvnănƠyălƠăhoƠnătoƠnătrungăthc và da theo s liu thu
thpăđc. Các tài liu,ăđon trích dnăđc s dng trong lunăvnăđuăđc dn
ngunăvƠăcóăđ chính xác cao nht trong phm vi hiu bit ca tác gi.

TP. HCM, ngày 28 tháng 10 nmăβ014
Tác gi lunăvn




Trn Th Thu Tho









MC LC
TRANG BÌA PH
LIăCAMăOAN
MC LC
DANH MC CÁC CH VIT TT
DANH MC CÁC BNG BIU
PHN M U 1

1. Tính cp thit caăđ tài 1
2. Mc tiêu nghiên cu 1
3. iătng nghiên cu 2
4. Phm vi nghiên cu 2
5. Phngăphápănghiênăcu 2
6. Nhng đóngăgópăcaăđ tài 2
7. B cc caăđ tài nghiên cu 3
CHNGă1:ăTNG QUAN CÁC NGHIÊN CU LIÊN QUAN 4
1.1. Quy mô công ty kimătoánăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun 4
1.2. Gii tính kimătoánăviênăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun 6
1.3. Luân chuyn kimătoánăviênăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun 9
1.4 . S nmăkinhănghim ca kimătoánăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun 11
CHNGăβ:ăCăS LÝ THUYT 13
2.1. Tng quan v kim toán 13
2.1.1. nhănghaăkim toán 13
2.1.2. Công ty kim toán 14
2.1.3. Kim toán viên 19
2.1.4. Mt s quyăđnh pháp lý ti VităNamăliênăquanăđn các vnăđ trongăđ
tài: 20
2.2 . Tng quan v hƠnhăviăđiu chnh li nhun 23
2.2.1. nhănghaăv hƠnhăviăđiu chnh li nhun 23
2.2.2. ngăcăcaăhƠnhăviăđiu chnh li nhun: 25


2.3. Cách thc tinăhƠnhăđiu chnh li nhun 31
2.4. Mt s môăhìnhăđnhălngăhƠnhăviăđiu chnh li nhun 35
CHNGăγ:ăTHIT K NGHIÊN CU 41
3.1 . Gi thuyt nghiên cu 41
3.2. Mô hình nghiên cu 42
3.3 . D liu nghiên cu 43

3.4. Phngăphápănghiênăcu 44
CHNGă4:ăKT QU NGHIÊN CU 48
4.1 . Phơnătíchăsăb kt qu nghiên cu thông qua bng thng kê mô t các bin
ầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầ.48
4.2. Kimăđnh Hausman testăđ la chn mô hình hi quy phù hp 50
4.4 . Kimăđnh nghimăđnăv 52
4.5. Kt qu hi quy tuynătínhăđnăbin 53
4.5.1. Kimăđnh mi quan h gia bin quy mô công ty kim toán (SIZE) và
các khon dn tích t đnh (DA) 53
4.5.2. Kimăđnh mi quan h gia bin gii tính kim toán viên (GENDER) và
các khon dn tích t đnh (DA) 54
4.5.3. Kimăđnh mi quan h gia bin nhim k kim toán viên (APT) và các
khon dn tích t đnh (DA) 55
4.5.4. Kimăđnh mi quan h gia bin nhim k công ty kim toán (AFT) và
các khon dn tích t đnh (DA) 56
4.5.5. Kimăđnh mi quan h gia bin s nmăkinhănghim ca kim toán viên
(AGE) và các khon dn tích t đnh (DA) 56
4.6 . Kt qu hiăquyăđaăbin 57
CHNGă5:ăKT LUN, KIN NGH VÀ NHNG HN CH CAă TÀI . 60
5.1. Kt lun và kin ngh 60
5.2. Mt s hn ch caăđ tài 61
TÀI LIU THAM KHO
PH LC


DANH MC CÁC CH VIT TT

BCTC Báo cáo tài chính
KTV Kim toán viên
TNHH Trách nhim hu hn

UBND y ban nhân dân
















DANH MC CÁC BNG BIU
Bngăγ.1:ăTngăquanămongăđiăđi vi các biên nghiên cu 43
Bng 4.1: Bng kt qu thng kê mô t các bin nghiên cuătrongăphngătrình 48
Bng 4.2: Kimăđnh Hausman Test 50
Bng 4.3: Kimăđnh Durbin-Watson test 51
Bng 4.4: Kimăđnh nghimăđnăv (Panel unit root test) 52
Bng 4.5: Kt qu hi quy tuynătínhăđnăbin gia SIZE và DA 53
Bng 4.6: Kt qu hi quy tuynătínhăđnăbin gia GENDER và DA 54
Bng 4.7: Kt qu hi quy tuynătínhăđnăbin gia APT và DA 55
Bng 4.8: Kt qu hi quy tuyn tính đnăbin gia AFT và DA 56
Bng 4.9: Kt qu hi quy tuynătínhăđnăbin gia AGE và DA 57
Bng 4.10: Kt qu hiăquyăđaăbin 58
Bng 4.11: Kt qu kimăđnh các gi thuyt nghiên cu 59

1

PHNăMăU
1. Tính cp thit caăđ tài
Lý thuyt thông tin bt cân xng ch ra rng nhà qunălỦăthngăcóăxuăhng
cung cp thông tin có li cho h vƠăcácăđiătng khác không cóăđiu kin tip cn
thông tin gc nên kh nngăs đaăraăquytăđnhăsai.ăóălƠăvnăđ luôn tn ti trên
th trng chng khoán.
Ngành kim toán raăđi nhm gim thông tin bt cân xngăđc bit là thông
tin công b v li nhun, mt trong nhng ch tiêu quan trng thu hút s quan tâm
caăcácănhƠăđuăt. Nhm đm bo thông tin v li nhun trong k đángătinăcy và
có th s dngăđc, vai trò ca kim toán viên  đơyălƠă phi phát hinăvƠăđiu
chnh ti thiu hóa các khonăđiu chnh mà nhà qunălỦăcóăxuăhng thc hinăđ
đtăđc mc li nhun mong mun trong quá trình kim toán ca mình.
Vy liu rngăkhiăđc báo cáo kim toán vi nhngăthôngătinănhătênăcôngătyă
kim toán, tên kimătoánăviênăquaăđóăbităđc gii tính kim toán viên, s chng
ch hành ngh, ,ă nhƠă đu có th có nhng nhnă đnhă bană đu v đ tin cy ca
thông tin li nhunăđc trình bày trên báo cáo tài chính hay không? Nhm tr li
câu hi trên tác gi thc hin nghiên cu thc nghimănƠyăđ xácăđnh mi liên h
gia mt s đcăđimăđc thù ca công ty kim toán, ca kim toán viên và hành vi
điu chnh li nhun ca nhà qun lý doanh nghip (đoălng thông qua các khon
dn tích t đnhă theoă môă hìnhă Deă Angeloă (1986)ă vƠă đc ci tin bi Friedlan
(1994) ti các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam.
2. Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu nghiên cu caăđ tài này là cung cp bng chng thc nghim v
mi quan h gia mt s đcăđim ca công ty kim toán (quy mô công ty kim
toán, nhim k công ty kim toán) và kim toán viên (gii tính, nhim k kim toán
2

viên, s nmăkinhănghim) vi vicăđiu chnh li nhun thông qua các khon dn
tích t đnh.
3. iătng nghiên cu
iătng nghiên cu caăđ tài là mi quan h gia mt s đcăđim ca
công ty kim toán (quy mô công ty kim toán, nhim k công ty kim toán) và kim
toán viên (gii tính, nhim k kim toán viên, s nmăkinhănghim) vi hành vi
điu chnh li nhun ca các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit
Nam.
4. Phm vi nghiên cu
Báoă cáoă tƠiă chínhă đưă đc kim toán ca 90 công ty niêm yt th trng
chng khoán Vit Nam ti S giao dch chng khoán Hà Ni (HNX) và S giao
dch chng khoán Thành ph H Chí Minh (HOSE).
5. Phngăphápănghiênăcu
Phng pháp nghiên cu : S dngăphngăphápăphơnătíchăđnhălngănhă
thng kê mô t, hi quy tuyn tính nhmăđnhălng và xem xét mi quan h gia
công ty kim toán (quy mô công ty kim toán, nhim k công ty kim toán), kim
toán viên (gii tính, nhim k kim toán viên, s nmăkinhănghim) vƠăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun.
Khong thi gian nghiên cu: Giaiăđon 2009 - 2013
6. Nhngăđóngăgópăcaăđ tài
V mt lý lun:
- H thng hóa và trình bày các kt qu nghiên cuătrcăđơyăv vnăđ này
ti VităNamăcngănhătrênăth gii.
- XácăđnhăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca nhà qun lý và tng hp mt s
bin pháp mà h có th s dngăđ điu chnh li nhun trong k ca doanh nghip.
3

V mt thc tin:
Thông qua kt qu nghiên cu, tác gi đaăraăbng chng thc nghim v

mi quan h gia các bin nghiên cuăđnăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. T đóăgiúpă
ngiăđc báo cáo tài chính có mt s nhnăđnhăbanăđu khi tip cn báo cáo kim
toán.
7. B cc caăđ tài nghiên cu
B cc caăđ tài gmă5ăchngăkhông bao gm phn m đu nhăsau:
Chngă1:ăTng quan các nghiên cu liên quan
Chngăβ:ăCăs lý thuyt
Chngăγ:ăThit k nghiên cu
Chngă4:ăKt qu nghiên cu
Chngă5:ăKt lun kin ngh và nhng hn ch caăđ tài
















4

CHNGă1: TNGăQUANăCỄCăNGHIểNăCUăLIểNăQUAN
1.1 QuyămôăcôngătyăkimătoánăvƠăhƠnhăviăđiuăchnhăliănhun

Nghiên cu thc nghim ca Becker và các cng s (1998) s dngăcăs d
liu d liu Compustat 1993, tin hành so sánh giá tr các khon dn tích t đnh
caăcácăcôngătyăđc kim toán bi Bigă6ăvƠăcácăcôngătyăđc kim toán bi các
công ty kim toán không phiălƠăBigă6ătrongăgiaiăđon t nmă1989ăđnănmă199β.ă
Mu nghiên cu gmă10.γ97ăquanăsátăđc kim toán bi Big 6 và 2.179 quan sát
đc kim toán bi các công ty kim toán không phi là Big 6. Các khon dn tích
t đnhăđcăc tính da trên mô hình ca Jone (1991). Kt qu nghiên cu cho
thyăcácăcôngătyăđc kim toán bi các công ty không phi là Big 6 có giá tr các
khon dn tích t đnh t 1,5%ăđn 2,1% tng tài snăvƠăcaoăhnăso các công ty
đc kim toán bi Big 6.
Francis và các cng s (1999)ăphánăđoánărng các công ty có các khon dn
tích lnăthng tích ccăhnăvƠăcóăcăhi trong vic thc hinăhƠnhăviăđiu chnh li
nhunăvƠăcóăđngăcăthuêăcácăcôngătyăkim toán Big 6 nhm đm bo rng báo cáo
tƠiăchínhălƠăđángătinăcy. Nghiên cu tin hành trên mu gm 74.390 quan sát là báo
cáoătƠiăchínhătrongăgiaiăđon 1974-1994 ca công ty niêm yt trên sàn NASDAQ.
Kt qu cho thy các công ty có các khon dn tích cao có nhiu kh nng s thuê
các công ty kim toán Big 6. Tuy nhiên, nghiên cuăcngăchoăthy nhng công ty
đc kim toán bi Big 6 mc dù có mc dnătíchăcaoănhngăgiáătr ca các khon
dn tích t đnhăc tính thì thpăhn.ăPhátăhin này nht quán vi các công ty kim
toán Big 6 hn ch áp dng các khon dn tích.
Nghiên cu thc nghim ca Elder và Zhou (2002) nhm kimă đnh mi
quan h gi chtălng kimătoánă(đoălng bng quy mô công ty kim toán và mc
đ chuyên môn hóa niăngƠnh)ăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhună(đoălng bi các
khon dn tích t đnh) ca các công ty lnăđu phát hành c phiu ra công chúng.
Nghiên cu tin hành trên mu gm 1.083 quan sát là các công ty lnăđu phát hành
5

c phiuăraăcôngăchúngătrongăgiaiăđon t nmă1996ăđnănmă1998ăđc ly ra t
că s d liu Compact Disclosure. Cross-sectională Jonesă modelă (1994)ă đc s
dngăđ c tính giá tr các khon dn tích t đnh. Kt qu nghiên cu cho thy

các công ty lnăđu phát hành c phiuăraăcôngăchúngăđc kim toán vi Big 5 có
mcăđiu chnh thpăhnăsoăviăcácăcôngătyăđc kim toán bi các công ty kim
toán không phi là Big 5. Nhóm tác gi trênăcngătin hành nghiên cuătngăt đi
vi mt mu gm 2.453 quan sát là các công ty phát hành thêm c phiu ra công
chúngă trongă giaiă đon t nmă 1991ă đnă nmă 1999.ă Mt kt lună tngă tă nhă
nghiên cuătrcăđóăđcăđaăraăkhiăxácăđnh mi quan h gia quy mô công ty
kimătoánăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Rusmin (2010) thc hin nghiên cu thc nghim ti Singapore nhm xác
đnh mi quan h giaăđ ln caăhƠnhăviăđiu chnh li nhun và chtălng kim
toán. Mô hình CrosssectionalămodifiedăJonesămodelăđc s dngăđ đoălng các
khon dn tích t đnh (DA) ậ đi dinăchoăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. T tng
th banăđu gm 551 công ty niêm yt trên hai bng niêm yt chính (Mainboard ậ
413 công ty và Sesdaq ậ 138 công ty) tiăngƠyăγ1ăthángă1βănmăβ00γ.ăCácăđnh ch
tƠiăchínhănhăngơnăhƠng,ăcácăcôngătyăbo him đc loi b ra khi tng th. Sau
khi loi b các công ty không phù hp yêu cu nghiên cu, mt mu gm 301 công
tyăđc s dng,ătrongăđó,ăβ60ăcôngătyăđc kim toán biăBigă4,ă41ăcôngătyăđc
kim toán bi các công ty kim toán không phi là Big 4. Kt qu nghiên cu cho
thy giá tr ca các khon dn tích t đnh (DA) caăcácăcôngătyăđc kim toán bi
Big 4 thpăhnăgiáătr các khon dn tích t đnh (DA) caăcácăcôngătyăđc kim
toán bi các hãng kim toán không phiălƠăBigă4.ăNhăvy, các công ty kim toán
Big 4 hn ch hƠnhăviăđiu chnh li nhun  các doanh nghipăđc h kim toán.
Nghiên cu thc nghim ca Yasar (2013) v mi quan h gia quy mô công
ty kimătoánăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhunăđcăđoălng thông qua các khon
dn tích t đnh (DA). Nghiên cuăđc thc hin trên mt mu gm 290 quan sát
là báo cáo tài chính trongăgiaiăđon t nmăβ00γăđn 2007 ca các công ty loi hình
6

sn xutăđc niêm yt ti Istanbul Stock Exchange (ISE). Các khon dn tích t
đnhă (DA)ă đcă că lng theo mô hình Crosssectional modified Jones model.
Trongăăβ90ăquanăsátăcóă1γ0ăquanăsátăđc kim toán biăBigă4ăvƠă160ăquanăsátăđc

kim toán bi các công ty kim toán không phi là Big 4. Kt qu nghiên cu cho
thy không có s khác bităđángăk v các khon dn tích t đnh gia các công ty
đc kim toán biăBigă4ăvƠăcácăcôngătyăđc kim toán bi các công ty khác.
Lâm HunhăPhngă(β01γ)ătrongălunăvnăthcăsănghiênăcu v mi quan
h gia chtălng kim toán và nhim k kim toán viên. Mu nghiên cuăđc
la chnălƠăbáoăcáoătƠiăchínhăđưăđc kim toán t nmăβ000ăđnănmăβ01βăca 39
côngătyăđc niêm yt trên sàn giao dch chng khoán HNX và HOSE. Kt qu
thc nghim ca tác gi cho thy khi xem xét mi quan h vi các khon dn tích
t đnh, bin nghiên cu quy mô công ty kimătoánăkhôngăcóăỦănghaăthng kê.
Nhìn chung các nghiên cuăđu cho thy quy mô công ty kim toán có nh
hngăđnăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca nhà qunălỦ.ăCácăcôngătyăđc kim
toán bi các công ty kim toán có quy mô lnă(Big)ăđc k vng là có giá tr tuyt
đi ca các khon dn tích t đnh thpăhnăsoăviăcácăcôngătyăđc kim toán bi
các công ty kim toán còn li (không phi là Big).
1.2 GiiătínhăkimătoánăviênăvƠăhƠnhăviăđiuăchnhăliănhun
Mt s nghiên cuăđưănghiênăcu s khác bit gii tính nhăhng lên các
khía cnh ca hành vi cá nhân. Các nghiên cuăđu có chung nhnăđnh rng ít nht
v đaăs, ph n không thích ri ro và ít c tinăhnănamăgii (Byrnes & Miller,
1999). Kt qu tngăt khi các muăđc la chnătrongălnhăvc k toán và tài
chính (Jianakoplos & Bernasek, 1998; Olsen & Cox, 2001; Graham và các cng s.,
2002; Dwyer và các cng s, 2002; Watson & McNaughton, 2007). Ph n cngăítă
c tin trong các vnăđ tƠiăchínhăhnănamăgii (Johnson & Powell, 1994); Barber &
Odean, 2001; Bliss & Potter, 2002).
7

Mt s nghiên cu cho rng không có s khác bit v gii tính trong vnăđ
đoăđc (Ford & Richardson, 1994), trong khi mt s nghiên cu khác cho rng ph
n căx cóăđoăđcăhnănamăgii. Ph n đc quan sát thyăcóăđoăđcăhnătrongă
bi cnh kinh doanh (Ruegger & King, 1992; Khazanchi, 1995; Eynon và các cng
s,ă1997).ăRoxasăvƠăStonebackă(β004)ăđng ý rng nhìn chung ph n ítăđng ý vi

các hành vi vi phmăđoăđc. Mt s nghiên cuăkhácăcngăchoăthy ph n ítăđng
ý vi các hành vi vi phmăđoăđcăđ nhnăđc các khonăthng  niălƠmăvic
(Betz và các cng s, 1989; Bernardi & Arnol, 1997).
Mt s nghiên cu v mi liên h gia giiătínhăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li
nhun. Clikeman và các cng s (2001) s dng d liu t mt cuc kho sát nhm
vào các sinh viên ngành k toánăđ nghiên cu liu gii tính và ngun gc quc gia
có nhăhngăđnăquanăđim v cácăphngăphápăthôngăthngăđ điu chnh li
nhun. Kt qu nghiên cu ch ra rng gii tính không phi là vnăđ quytăđnh
trong bi cnh này. Krishnan và Parsons (2006) nghiên cuăhƠnhăviăđiu chnh li
nhun  các công ty Fortune 500 và cho thy mi liên h gia gii tính vi hành vi
điu chnh li nhun. Gul và các cng s (2007) s dng d liu ca các công ty
S&P 500 và cho thy nhng hãng có n giámăđcătrongăbanăđiu hành có mcăđiu
chnh li nhun thpăhnăcácăhưngăkhôngăcóăn giámăđc.
Vai trò ca n kim toán viên trong ngh nghip kimătoánăđangăđc chú ý
nhiuă trongă giaiă đon gnă đơy.ă Goldă vƠă cácă cng s (2009) cung cp các bng
chng cho thy kim toán viên n ít thích riăroăhnăsoăviăcácăđng nghip nam
trongăcácăxétăđoánăngh nghip,ăđng thi kim toán viên n ít b nhăhng bi
các gii thích không th thmăđnh caăkháchăhƠngăhnăcácăkim toán viên nam.
Bernardi và Arnol (1997) nhn thy ph n trong Big 5 thc hin ttăhnăcácăđng
nghip nam trong vnăđ phát trinăđoăđc. Chung và Monroe (2001) kimăđnh
mi quan h gia gii tính ca kimătoánăviênăvƠăcácăxétăđoánăkim toán, kt lun
rng các n ch phn hùn (partner) x lý thông tin chính xác và hiu qu hnătrongă
các vnăđ kim toán phc tp.ăO’DonnellăvƠăJohnsonă(β001)ănhn thy kim toán
8

viên n phi n lc nhiuăhnăsoăviăcácănamăđng nghip trong vicăđaăraăcácăxétă
đoánăngh nghip (ít hu hiuăhn).ăGnăđơy,ăIttonenăvƠăPeniă(β01β)ăđưăkimăđnh
mi quan h gia kim toán viên n và phí kim toán bng nghiên cu thc nghim
vi mu gm 715 hpăđng kimătoánăđc ký kt vi mt s công ty thucănc
BcăỂuă(anăMch, Phn Lan, Thyăin) niêm yt trên sàn giao dch NASDAQ

OMXătrongăhaiănmătƠiăchính 2005 và 2006. Nghiên cu ch ra rng ch phn hùn
ph trách hpăđng là n đaăraămc giá phí kimătoánăcaoăhn,ăchoăthy kim toán
viên n thn trng, ít c tin, và mcăđ chun b cho cuc kimătoánăcaoăhnăđaă
đn mcăgiáăphíăcaoăhn.
Niskanen và các cng s (2009) nghiên cu liu rng gii tính kim toán
viênăcóătácăđngălênăđ ln caăhƠnhăviăđiu chnh li nhun trong các doanh nghip
tănhơnăva và nh  Phn Lan. Nghiên cu thc hin trên 5.000 công ty vi báo
cáoătƠiăchínhăchoăgiaiăđon 1999 ậ 2006, s dngămôăhìnhăJonesăModelă(1991)ăđ
c tính các khon dn tích t đnh nhmăđoălngăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Kt qu nghiên cu kt lun n kim toán viên cho phép mc t đnh trong báo cáo
thu nhpăcaoăhnăcácănamăkim toán viên.
Ittonen và các cng s (2013) kho sát mi liên h gia chtălng các khon
dn tích và gii tính ca ch phn hùn ph trách hpăđng kimătoán.ăCnăc vào
nhng khác bit do gii tính v tính thn trng, tính bo th, vic chp nhn ri ro,
tác gi đaăraăđnhăđ là các n kim toán viên có th nâng cao chtălng ca các
khon dn tích. Nghiên cuăđc tin hành trên mt mu gm 770 quan sát là công
ty Phn Lan và Thyăin niêm yt trên sàn giao dch Nasdaq OMX vi báo cáo tài
chính t nmăβ005ăđn 2007. Kt qu phân tích hi quy bng d liu chéo cho thy,
cácăcôngătyăđc kim toán bi các ch phn hùn n thì có các khon dn tích t
đnh nh hn,ăđiu này hàm ý là kim toán viên n có th có nhngătácăđng nhm
hn ch hƠnhăviăđiu chnh li nhun.
TrênăđơyălƠ mt s nghiên cu v tácăđng ca giiătínhăđnăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun. Tng hp các nghiên cuătrênăđaăđn nhnăđnh là kim toán viên
9

n dngănhăn lc nhiuăhnătrongăvic lp k hoch kimătoánăcngănhătrongă
vic phát hinăvƠăngnăchn hành viăđiu chnh li nhun. Tôi k vngăcôngătyăđc
kim toán bi kim toán viên n s có khon dn tích t đnh (DA) thpăhnăcôngă
tyăđc kim toán bi các kim toán viên nam.
1.3 LuơnăchuynăkimătoánăviênăvƠăhƠnhăviăđiuăchnhăliănhun

Các nghiên cu gnă đơyă ti châu Á có nghiên cu ca Kim và cng s
(2004) thc hin  Hàn Quc, mtămôiătrngăđc bităđi vi ngành kim toán.
Trong khi  cácănc khác vic luân chuyn kim toán mang tính bt bucănhngă
nhà qunălỦăvƠăđnăv kim toán vn có quyn la chn công ty kim toán và kim
toán viên mi. Tuy nhiên,  Hàn Quc k t nmă1989,ăquyăđnh mi v vic luân
chuyn kimă toánă đưă đcă thôngă qua.ă Theoă đó,ă cácă côngă tyă niêmă ytă đangă gp
khng hong v mt tài chính (kt qu đcăđoălng bng mt lot các ch s tài
chính do chính ph ban hành) s phi chp nhn vic kim toán bt buc t phíaăcă
quan chcănng,ăc th  đơyălƠăy ban giám sát tài chính (Financial Supervisory
Commission ậ FSC).ăCăquanănƠyăs ch đnh bt buc mt kimătoánăviênăđc lp
đ kim toán cho các công ty này. Các tác gi s dngăthcăđoăcácăkhon dn tích
đ đánhăgiáăchtălng kim toán viên và h thy rng DA gim dnăquaăcácănmă
sau khi công ty chu s kim toán bt buc.ăQuaăđóăchoăthy vic luân chuyn kim
toán viên bt buc là cn thit nhmătngăcngătínhăđc lp ca kim toán viên.
Tuyănhiên,ăcngăcnăluăỦărng mu nghiên cu mà h la chnălƠăcácăcôngătyăđangă
gpăkhóăkhnăv mtătƠiăchínhădoăđóănguyăcănhƠăqun tr điu chnh thông tin li
nhun là khá cao; và kt qu này không th áp dng chung cho c th trng trong
đóăbaoăgm các công ty hotăđng lành mnh.
Johnson và cng s (β00β)ăcngăs dngăDAălƠmăthcăđoăchtălng kim
toán. Các tác gi phân loi nhim k kim toán ra thành ba loi: ngn (2-γănm),ă
trung bình (5-8ănm)ăvƠădƠiă(ătrênă9ănm).ăQuaăđó,ăkhiăh ly DA ca loi trung
bình làm mc so sánh, các kt qu cho thy khi nhim k kim toán ngn, DA cao
hn;ătrongăkhiăđi vi loi dài thì DA và nhim k kimătoánăkhôngăcóăỦănghaăv
10

mt thngă kê.ă Quaă đó,ă các tác gi kt lun rng không có bng chng cho thy
nhim k kim toán dài làm gim chtălng thông tin li nhun, bên cnhăđóăcn
tngăs nmăbt buc luân chuynălênăvìăDAăcóăxuăhng gim xung khi nhim k
kimătoánătngălênă(ítănhtălƠă8ănm).
Myers và cng s (2003) nghiên cu mi quan h gia nhim k kim toán

viên và chtă lng thông tin li nhun. Chtă lng thông tin li nhună đcă đoă
lngăthôngăquaăhaiăthcăđoăDAă(cácăkhon dn tích t đnh)ăđcăc tính theo
mô hình Jone model (1991) và TA (tng các khon dn tích). Kt qu thc nghim
cho thy vi c haiăthcăđoănƠyăthìăkhiănhim k kimătoánătngălên,ăc TA và DA
đu gim xung. Và khi nhim k càng dài thì các khon dnătíchănƠyăkhôngădngă
quáăcaoăvƠăcngăkhôngăơmăquáăcao.ăQuaăđó,ăcácătác gi nêu lên rng khi kim toán
viên cung cp dch v cho cùng mt công ty trong mt khon thi gian dài thì kh
nngăđiu chnh thông tin li nhun ca nhà qun lý b hn ch,ălƠmăgiaătngăcht
lng báo cáo tài chính.
ChiăvƠăHuangă(β00γ)ăcngăthy rng banăđu DA và nhim k kim toán có
tngăquanăơmă(tc là nhim k kimătoánătngăthìăDAăgim).ăNhngăkhiăkhong
thiăgianăvtăquáă5ănm,ătngăquanăgia DA và nhim k kimătoánăđi chiu.
H cngăgii thích kt qu này bng hiu ng hiu bit trong nhngănmăđu và
hiu ng quá quen thuc trong nhngănmăsauăđóăkhin chtălng gim. Và h
cngăluăỦărng công ty kim toán có vai trò quan trng trong vic luân chuyn
kim toán viên bng các chính sách giúp nhóm kim toán viên mi có thêm s hiu
bit và kinh nghimăđc truyn li t các kim toán viên tin nhim. T đó,ăh cho
rngăquyăđnh bt buc luân chuyn là cn thitănhngăch nên dng li  cpăđ
kim toán viên, không áp dng trên quy mô công ty.
Lunăvnăthcăsăca tác gi Lâm HunhăPhngă(β013) nghiên cu v mi
quan h gia chtălng kim toán và nhim k kim toán viên. Mu nghiên cu
đc la chnălƠăbáoăcáoătƠiăchínhăđưăđc kim toán t nmăβ000ăđnănmăβ01βă
caăγ9ăcôngătyăđc niêm yt trên sàn giao dch chng khoán HNX và HOSE. Kt
11

qu thc nghim ca tác gi cho thy ti th trng Vit Nam nhim k kim toán
và chtălng kimătoán,ăđoălng bng các khon dn tích t đnh, có mi quan h
tuyn tính vi nhau (ít nhtălƠătrongăvòngă5ănmăđu). Khi nhim k kim toán càng
dài thì chtălng kimătoánăcƠngăcao,ănghaălƠăcácăkhon dn tích t đnh càng
gim. Bên cnhă đó,ă tácă gi cngăkt lun nhim k công ty kim toán không có

quan h vi chtălng kim toán, hay nói cách khác nhim k công ty kim toán
khôngătácăđngăđnăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Nhìn chung, các nghiên cu thc nghim cho thy khi nhim k kim toán
tngăthìăDAăgim xung.ăTheoăquyăđnh ti Vit Nam, nhim k kim toán viên ti
đaălƠăγănm.ăTheoătácăgi, mcădùăquyăđnhănƠyălƠmăgiaătngătínhăđc lp ca kim
toán viên li khin h phi gp ri ro cao trong ngh nghip khi làm lãng phí nhng
kinh nghim thc t, nhng hiu bit sâu sc v tìnhăhìnhăvƠăđcăđim kinh doanh
ca doanh nghip hin ti;ăđng thi h li gpăkhóăkhnătrongăvic tìm hiu mt
khách hàng mi đ lp k hoch kimătoánă nmăđu.ăTôiăcngăk vng rng khi
nhim k kimătoánătngălênăthìăDAăcngăgim xung.
1.4 SănmăkinhănghimăcaăkimătoánăvƠăhƠnhăviăđiuăchnhăliănhun
Các nghiên cuătrcăđơyăchoăthyăđngăcăca nhà qunălỦăcngănhăngi
laoăđngăthayăđi theo tui tác. Mt s nghiên cu cho thy nhng công ty có giám
đcăđiu hành gnăđn tui v huăthng ct gim chi phí nghiên cu phát trin
(R&D) và ngună kinhă phíă dùngă đ đuă t,ă muaă sm, nâng cp tài sn c đnh
(Dechow và Sloan, 1991; Barker và Mueller, 2002). Demers và Wong (2010) cho
rng nhà qunălỦălơuănmăthngăcóăđngăcăhnăsoăvi các nhà qun lý mi vào
ngh trong vic thi phng li nhun.
Trongă lnhă vc kim toán, Sundgren và Svanström (2010) nghiên cu tác
đng ca mt s đcăđim ca kim toán viên (s hpăđng ph trách, tui và kinh
nghim , mcăđ ph thuc vào giá phí) và chtălng kimătoánă(đoălng bng
khuynhăhng phát hành ý kin v gi đnh hotăđng liên tc). Nghiên cu trên
12

mt mu gm 1202 công ty trách nhim hu hnă đưă npă đnă pháă sn trong giai
đon t thángă10ănmăβ008ăđnăthángă9ănmăβ009ăti Thyăinăđc ly t căs
d liu Affärsdata. Tác gi tip cn báo cáo kimătoánăchoănmătƠiăchínhăgn vi
thiăđim np h săxinăpháăsnăvƠăxemăxétăđonăluăỦ v vnăđ hotăđng liên tc
trên báo cáo kim toán. Trong s 1202 báo cáo kim toán thì ch có 211 báo cáo
phát hành ý kin v gi đnh hotăđng liên tc. Kt qu nghiên cu cho thy rng

các kim toán viên ln tui ít phát hành ý kin v gi đnh hot đng liên tcăhnăsoă
vi các kim toán viên tr, hay nói cách khác, tui ca kimătoánăviênătngăquană
nghch bin vi chtălng kim toán.
Ngi vităchaătìmăthy nhiu nghiên cu v mi quan h gia tui ngh
ca kimă toánă viênă vƠă hƠnhă viă điu chnh li nhun. Nghiên cuă nƠyă đangă đc
thc hin trên mu là các công ty niêm yt,ăđiătngămƠăbáoăcáoătƠiăchínhăđc
quan tâm và s dng rngărưiăvƠăđiăkèmăvi nhiu riăroădƠnhăchoăngi hành ngh
kimătoán.ăDoăđó,ăkinhănghim là mt yu t quan trng giúp kim toán viên gim
thiu ri ro thì thc hin kimătoánăđi vi các công ty niêm yt.ăDoăđó,ăngi vit
k vng s nmăkinhănghim ca kimătoánăviênăcóătngăquanănghch bin vi các
khon dn tích t đnh (DA).








13

CHNGă2: CăSăLụăTHUYT
2.1 Tngăquanăvăkimătoán
2.1.1ănhănghaăkim toán
Kim toán (audit) ngun gc t laătinhăắaudire”ănghaălƠăắnghe”ăgi nên mt
hình nh c đin v kimătoánălƠăngiăđcăbáoăcáoăđc to lên cho mtăbênăđc lp
nghe và chp nhn.
Có nhiuăđnhănghaăkhácănhau v kim toán:
 Anhăngiătaăđnhăngha:ăắKim toán là s kimătraăđc lp và là s bày t
ý kin v nhng báo cáo tài chính ca mt xí nghip do các kimătoánăviênăđc b

nhimăđ thc hin nhng công vicăđóătheoăđúngăvi bt c nghaăv pháp lý nào
cóăliênăquan”.
TheoăđnhănghaăcaăLiênăđoƠnăK toán quc t (IFAC)ăắKim toán là vic
các kimătoánăviênăđc lp kim tra và trình bày ý kin ca mình v báo cáo tài
chính”.ăQuanăđim này xut hin là bi  cácănc phát trin,ăđiătng trc tip và
thng xuyên ca kim toán là các báo cáo tài chính. S raăđi và hotăđng ca
kim toán gn lin vi vic kim tra tính trung thc và hp lý ca các thông tin trên
báoăcáoătƠiăchínhănênăđưăcóăs đng nht kim toán vi kim toán báo cáo tài chính.
Tuy nhiên, hinănayăđnhănghaăđc chp nhn rngărưiălƠ:ăắKim toán là
quá trình thu thpăvƠăđánhăgiáăbng chng v nhngăthôngătinăđc kim tra nhm
xácăđnh và báo cáo v mcăđ phù hp gia nhngăthôngătinăđóăvi các chun mc
đưăđc thit lp. Quá trình kim toán phiăđc thc hin bi các kim toán viên
đ nngălcăvƠăđc lp”ă(ArensăvƠăLocbbeccke,ă1997).
Các thut ng trongăđnhănghaănêuătrênăđc hiuănhăsau:
- Thôngătinăđc kim tra có th là báo cáo tài chính ca các doanh nghip,
t khai np thu, quyt toán ngân sách caăcácăcăquanănhƠăncầăKt qu kim
toán s giúpăchoăngi s dngăđánhăgiáăđ tin cy ca các thông tin này.
- Các chun mcăđc thit lpălƠăcăs đ đánhăgiáăcácăthôngătinăđc kim
tra,ăchúngăthayăđi tùy theo thông tin đc kim tra.
- Bng chng kimătoánălƠăcácăthôngătinăđ chng minh cho ý kin nhn xét
ca kim toán viên.
14

- Báo cáo kimătoánălƠăvnăbn trình bày ý kin chính thc ca kim toán
viên v s phù hp giaăthôngătinăđc kim tra và chun mcăđưăđc thit lp.
- Kim toán viên phiăcóăđ nngălcăvƠăđc lpăđ có th thc hin cuc
kimătoánăđm bo chtălng.ăNngălc ca kimătoánăviênălƠătrìnhăđ nghip v
đcăhìnhăthƠnhăquaăđƠoăto và kinh nghimătíchăly,ăgiúpăchoăkim toán viên có
kh nngăxétăđoán công vic trong tngătrng hp c th. Còn s đc lpăđi vi
đnăv đc kim toán là yêu cu ti cn thităđ duy trì s khách quan ca kim

toán viên và toăđc nim tin  ngi s dng kt qu kim toán.
2.1.2 Công ty kim toán
2.1.2.1 nh ngha
Theoăđnhănghaăđc trình bày  đonă5,ăđiuă5,ăchngă1ăca Lut Kim
toánăđc lp (2011) thì “Doanh nghip kim toán là doanh nghip có đ điu kin
đ kinh doanh dch v kim toán theo quy đnh ca Lut này và các quy đnh khác
ca pháp lut có liên quan”.ă ng thiă theoă điuă γ,ă chngă 1ă ca Ngh đnh
17/β01β/N-CPă ngƠyă 1βă thángă 0γă nmă β01βă quyăđnh chi tită vƠă hng dn thi
hành mt s điu ca Lut kimătoánăđc lp,ăđưăcóăphơnătíchăsơuăhnăvƠăhng dn
c th:ăắDoanh nghip kim toán ti Vit Nam là doanh nghip đc thành lp và
hot đng theo quy đnh ca pháp lut Vit Nam, có đ điu kin kinh doanh dch
v kim toán theo quy đnh và đã đc B Tài chính Vit Nam cp giy chng nhn
đ điu kin kinh doanh dch v kim toán”.ă
2.1.2.2 Căcu t chc
Hình thc t chc ca các công ty kim toán  Vit Nam b chi phi bi hình
thc s hu công ty:
(1) i vi các công ty kim toán là doanh nghipănhƠănc, t chc ph thuc
vƠoăcăch qun lý caănhƠăncăđi vi các doanh nghipănhƠănc, trong
đó, Giámăđc,ăngiăđngăđuăcôngătyădoăcăquanăthƠnhălp b nhim (B
tài chính, UBND Thành ph). Cách thc t chc ti các công ty này theo
chcădanhăvƠătheoăcăcu hành chính. Trách nhim công vic và t chc hot
đng theo chc danh qun lý.
15

(2) i vi các công ty 100% vnăncăngoƠi.ăCácăcôngătyănƠyăđu thuc các
công ty kim toán quc t, do vy v căcu t chc gingănhăcácăcôngătyă
quc t.ăTuyănhiênăvìălƠăcôngătyăđc thành lp theo lutăđuătănc ngoài 
Vit nam, thuc hình thc công ty TNHH nên v t chc hành chính,  các
công ty này vn có chcădanhăGiámăđcăvƠălƠăđi din pháp lý ca công ty v
các vnăđ hƠnhăchínhătrcăcácăcăquanăchcănngăcngănhătrongăcácăhot

đng kinh t.
(3) i viăcácăcôngătyăTNHHătrongănc.ăCácăcôngătyănƠyăđn nay qui mô vn
rt hn ch vƠăchaăhìnhăthƠnhăhìnhăthc t chc rõ nét. Tuy vy, do hình
thc s huătănhơn,ădoăvyăgiámăđc công ty là ch s hu,ăngi theo pháp
lut phi có chng ch kim toán viên s chu trách nhimătrc pháp lutăđi
vi mi hotăđng ca công ty.
Qui mô ca các công ty kim toán  Vit Nam có s khác bit khá rõ nét.
Nhìn chung các công ty kim toán là doanh nghipănhƠănc có qui mô lnăhn,ăcóă
nhiuă chiă nhánhă vƠă vnă phòngă  các thành ph ln trong c nc. Các công ty
TNHH có qui mô hn ch nht,ăthng ch có mtăvnăphòngăchínhăniăthƠnhălp.
Các công ty kim toán có vnăđuătăncăngoƠiăđuăcóăvnăphòngă Hà Ni và
Thành ph H Chí Minh.
Hină nay,ă theoă điuă β1,ă chngă γă ca Lut kimătoánă đc lp (2011) các
doanh nghip kim toán ti Vit Nam tn tiădi các hình thc s hu sau: công ty
trách nhim hu hn hai thành viên tr lên; công ty hp danh; doanh nghip tă
nhân; chi nhánh doanh nghip kimătoánănc ngoài ti Vit Nam.
Nu là công ty hp danh, công ty kim toán thngăcóăcăcu t chc bao
gm các cp bc là ch phn hùn, ch nhim, kim toán viên chính và kim toán
viên ph vi trách nhim và quyn hnănhăsau:
16

- Ch phn hùn: là các kim toán viên cao cp và có phn hùn trong công ty.
H có thm quynăđi din công ty kimătoánăđ tip xúc vi khách hàng và gii
quyt các ý kin btăđng, giám sát nhân viên, ký báo cáo kimătoánầ
- Ch nhim: là nhng kim toán viên nhiu kinh nghim,ăthngăđc ch
phn hùn giao nhim v giám sát mt s hpăđng kimătoán,ănh xem xét h să
kimătoán,ăxácăđnh nhng th tc kim toán cn thit, tho lun viăkháchăhƠngầ
- Kimătoánăviênăchính:ălƠăngiăđc giao trách nhim lp k hoch kim
toán, trc tipăđiu hành cuc kim toán và son tho báo cáo kim toán trình cho
cp trên xét duyt.

- Kim toán viên ph: là nhng tr lý cho kimătoánăviênăchínhăvƠăthng
thc hin các ni dung chi tit caăchngătrìnhăkim toán.
Trong các loi hình doanh nghip kim toán khác, h thng t chcă cngă
thngăđc thit k tngăt.
Hin nay, Vit Nam có 134 công ty kimătoánăđưăđngăkỦăhƠnhăngh, gm:
- 04 Công ty 100% vnănc ngoài (E&Y, PwC, KPMG, Grant Thornton)
- 05 Công ty có vnăđuătănc ngoài (E Jung, Mazars, HSK, Immanuel,
S&S)
- 124 Công ty TNHH
- 01 Công ty hp danh (CPA VN)
(Ngun: VACPA)
2.1.2.3 Xuăhng phát trin ca các công ty kim toán ti Vit Nam
 Vit Nam, t khi chuyn sang nn kinh t th trng có s điu tit ca
NhƠănc, các hotăđngăđaădng và phc tp ca nn kinh t đòiăhi phi có dch
v kimătoán.ă đáp ng yêu cu ngày càng cao ca nn kinh t, ngày 13/5/1991
17

B Tài chính thành lp hai công ty kimătoánăđu tiên là Công ty kim toán Vit
Nam (VACO) và Công ty dch v tă vn Tài chính ậ K toán và Kim toán
(AASC). S raăđi caăhaiăcôngătyănóiătrênăđư to tinăđ cho s raăđi ca các công
ty tip theo bi s hotăđng tích cc và có hiu qu cngănhăyêuăcu,ăđòiăhi cp
thit ca nn kinh t nc ta trong nhngănmăđi mi.
Sauăhnăβ0ănmăhìnhăthƠnhăvƠăphátătrin, ngành Kimătoánăđc lp còn non
tr ca VităNamăđưăcóănhngăbc phát trinăvt bc. S lng các công ty hot
đngătrongăngƠnhătngălênănhanhăchóngăcùngăvi các dch v cung cpăngƠyăcƠngăđaă
dng và chuyên nghip cho thy hotăđng kimătoánăđc lp là mt nhu cu rt
thit thc ca nn kinh t, nht là khi Vit Nam hi nhpăsơuăhnăvƠoănn kinh t
th gii.
Báo cáo hotăđngăhƠngănmăca VACPA cho thy:
Nmăβ010ălƠănmăđnh cao vi 170 công ty kimătoán,ătrongăđóăcóă15βăcôngă

tyă đ điu kin hành ngh kim toán vi s lng nhân viên bình quân là 57
ngi/1ăcôngăty.ăNmăβ011ăvn có 152 công ty vi s lng nhân viên bình quân là
56ăngi.ăNmăβ01βătngălênă155ăcôngătyăvi s lng nhân viên bình quân là 65
ngi,ăđc bitănmăβ01γăs lng công ty gim mnh, ch còn 134 công ty (gim
14%) nhngăs lngănhơnăviênăbìnhăquơnălƠă78ăngi,ătngălênăβ0%ăsoăviănmă
2012.
V công ty kimătoánăđc công nhn là thành viên Hãng quc t cngătngă
nh,ănmăβ010ăvƠăβ011ăcóăβ7ăcôngăty,ănmăβ01βătngă4%,ănmăβ01γătngă11%ăsoă
viănmătrcătngăng.
V công ty kimătoánăđ điu kin kim toán niêm yt,ănmăβ010ăcóăγ1ăcôngă
ty, gim 9% so viănmăβ009,ănmăβ011ăcóă4γăcôngăty,ătngăγ9%;ănmăβ01βăvƠă
β01γăđuăcóă4γăcôngăty,ăkhôngătngăgim so viănmăβ011.ăơyălƠăkt qu doăcă
cu li, mt s công ty trung bìnhăcóăxuăhng sáp nhpăđ đ quyămôăđt tiêu
chun,ăđiu kin kim toán niêm yt.
18

Trong hoàn cnhăkhóăkhnăchungăca nn kinh t, ngành kimătoánăđc lp
vnăduyătrìăđc tcăđ tngătrng v doanhăthuăvƠătngănhanhăhnătcăđ tngă
trng v khách hàng, giáăphíăkháchăhƠngăcóătng,ăcóăgimănhngăbìnhăquơnăchungă
vnălƠătng.
Nu tng doanh thu toàn ngành nmăβ010ălƠăβ.744ăt đng,ătngăβ5%ăsoăvi
nmăβ009,ănmăβ011ătngă11%,ăβ01βătngăβγ%ăvƠănmăβ01γătngă11%ăsoăviănmă
trcătngăng. Trong khi s lng khách hàng (hpăđng)ănmăβ010ălƠăβ9.0βγ,ă
tngă1β%ăsoăviănmăβ009,ănmăβ011ătngă7%,ănmăβ01βătngă0%ăvƠănmăβ01γă
tngă8%ăsoăviănmătrcătngăng.ăNhăvy tcăđ tngădoanhăthuăvnănhanhăhnă
tcăđ tngăkháchăhƠng,ăvìăgiáăphíăbìnhăquơnătrênămt hpăđng cngătngăkhá.ăNmă
2010 bình quân là 95 triuăđng/hpăđng,ătngă1β%ăsoăviănmăβ009,ănmăβ011ă
tip tcătngăγ%,ăβ01βătngăβγ%ăvƠănmăβ01γătngăγ%ăsoăviănmătrcătngăng.
Nmăβ014ălƠănmăđu tiên thc hinăđyăđ Lut Kimătoánăđc lp v điu
kinăđngăkỦăhƠnhăngh kim toán (công ty kim toán phi có 5 KTV hành ngh, 3

t đng vnăphápăđnhầ)ăđưălƠmăriărng 10 công ty kim toán nh cóăKTVăđ
điu kin hành ngh nhngăchaăđ 5ăngi,ăvƠă1βăcôngătyăkhôngăcóăKTVănƠoăđ
điu kin hành ngh kim toán.
Các công ty kim toán Vit Nam cóăquyămôăkhá,ăđt tiêu chun,ăđiu kin
kim toán doanh nghip niêm yt (vn 4 t, có 10 KTV hành ngh trên 24 tháng, có
150 khách hàng kimătoánăBCTC,ătrongăđóăcóă10ăkháchăhƠngăniêmăyt)ăcngăđangă
gp khóăkhnătrc yêu cu mi, phiăcóăđ 6 t đngă(tngă50ă%),ăcóă15ăKTVăhƠnhă
ngh (tngă50%),ăcóăγ00ăkháchăhƠngăkim toán BCTC (tngăβ00%),ătrongăđóăcóăβ0ă
khách hàng niêm ytă(tngă100%)ầătrc 20/10/2015 (Thi hn cui cùng np h
săđngăkỦăthc hin kim toán khách hàng niêm yt).
Các công ty kim toán có quy mô vaăđt tiêu chun,ăđiu kin kim toán
đnăv có li ích công chúng (vn 4 t đng, có 7 KTV hành ngh trên 24 tháng, có
100 khách hàng kimătoánăBCTC,ătrongăđóăcóă5ăkháchăhƠngălƠăđnăv có li ích
19

côngăchúng)ăcngăgp nhng khóăkhnătngăt: phiăcóăđ 6 t đngă(tngă50%),ă
có 10 KTV hành ngh (tngă 4γ%),ă cóă β50ă kháchă hƠngă kim toán BCTCă (tngă
β50%)ătrongăđóăcóă10ăkháchăhƠng lƠăđnăv có liăíchăcôngăchúngă(tngă100%)ầă
trcăβ0/10/β015ănhănóiătrên.
Nhăvy, có th thyăđ đm bo mt s yêu cu theo lutăđnh, các công ty
kim toán nh đangăcóăxuăhng sáp nhpăđ đ quyămôăđt tiêu chun,ăđiu kin
kim toán niêm yt. Bên cnhăđó,ăcácăcôngătyăkimătoánăđc lpăcngăđangăn lc
đ thc hin các tiêu chun, m rng quan h đi ngoi nhmăđápăngăđc các yêu
cu tr thƠnhăđi din, thành viên ca các hãng kim toán quc t trên th gii.
2.1.3 Kim toán viên
2.1.3.1ănhăngha
Theoăđiuă5,ăchngă1ăLut Kimătoánăđc lp (2011):
“Kim toán viên là ngi đc cp chng ch kim toán viên theo quy đnh
ca pháp lut hoc ngi có chng ch ca nc ngoài đc B Tài chính công
nhn và đt k thi sát hch v pháp lut Vit Nam.”

“Kim toán viên hành ngh là kim toán viên đã đc cp Giy chng nhn
đng ký hành ngh kim toán.”
2.1.3.2 Tiêu chunăđ tr thành kim toán viên
Hu ht các qucă giaă đuă đòiă hi kim toán viên phiă cóă trìnhă đ chuyên
môn và phm chtăđoăđc nhtăđnh. Vì th, nu mun hành ngh kimătoánăđc
lp, h thng phiăđt các tiêu chunăsauăđơy:
- căđƠoăto v k toán  mtătrìnhăđ nhtăđnh
- ưăcóăkinhănghim thc tin v kim toán
- Trúng tuyn mt k thi quc gia v các kin thc k toán, kim toán, lut
kinhădoanhầ
Ti VităNam,ăđiuă14,ăchngăβ,ăLut Kimătoánăđc lpă(β011)ăquyăđnh: