SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CÁC HỘ DÂN TỘC THIỂU SỐ SỐNG TẠI CÁC VÙNG ĐỊNH CANH, ĐỊNH CƯ. TÌNH HUỐNG HUYỆN VỊ XUYÊN - TỈNH HÀ GIANG.PDF

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM












NGUYN HNG HNH




SINH K BN VNG CHO CÁC H DÂN TC
THIU S SNG TI CÁC VÙNG NH CANH,
NH C. TÌNH HUNG HUYN V XUYÊN –
TNH HÀ GIANG



Chuyên ngành : Kinh t phát trin
Mã s : 60.31.05

LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC
TS. TRN TIN KHAI







TP. H CHÍ MINH – NM 2013
i

LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu s
dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu
bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc Kinh
t thành ph H Chí Minh hay Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright.
TP. H Chí Minh, ngày 29 tháng 4 nm
2013
Tác gi


Nguyn Hng Hnh

ii

LI CM N
Tôi xin gi li cm n đn quý Thy, Cô ti Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright đã
truyn nhng kin thc quý báu, to đng lc và cm hng cho tôi trong sut quá trình hc
tp và làm lun vn. c bit, tôi xin gi li cm n sâu sc đn TS. Trn Tin Khai –
Ngi hng dn lun vn cho tôi. S hng dn nhit tình, và nhng chia s, góp ý quý
báu ca Thy đã giúp tôi có nhng ý tng, hng đi và lp lun logic cho lun vn.
Cm n ch Vàng Th Dí (xã Thanh Thy – huyn V Xuyên), anh Vàng Mí Dình (xã Bch
Ngc – huyn V Xuyên), và anh Thào Mí L (xã Thun Hòa – huyn V Xuyên) đã làm
phiên dch, và giúp tôi trong quá trình làm quen, tìm hiu và trao đi vi các h dân tc
Mông sng ti các đim nghiên cu.
Cm n các anh, ch hc viên lp MPP4, MPP3, bn bè và gia đình đã luôn ng h và to
điu kin tt nht đ tôi hoàn thin lun vn ca mình.



iii

TÓM TT
i vi Hà Giang – mt tnh min núi  cc Bc ca Vit Nam, vic thc hin chính sách
đnh canh, đnh c đã giúp nhiu h dân có cuc sng tt hn. Nhng vic đánh giá hiu
qu chính sách mt cách c th, rõ ràng thì vn là mt vn đ b ng. Do đó, trên góc đ
sinh k, tác gi đã thc hin đ tài “Sinh k bn vng cho các h dân tc thiu s sng ti
các vùng đnh canh, đnh c. Tình hung huyn V Xuyên – tnh Hà Giang”. Áp dng
khung sinh k bn vng ca DFID vi đi tng là ngi dân tc Mông, kt qu nghiên
cu cho thy:
Tuy có s h tr t các d án đnh canh, đnh c và t chính quyn đa phng ni tip
nhn nhng sinh k ca các h dân tc Mông sng ti các vùng đnh canh, đnh c hin
nay cha bn vng. H còn gp nhiu khó khn nh: trình đ nhân lc còn thp; đt sn

xut ngày càng thiu và kém màu m; cha bit cách s dng đng vn vay hiu qu;
lng thc, thc phm sn xut ra mi dng  mc đ n, và không có ngun d tha; tài
sn vt cht ca các h gia đình còn gin đn, s sài; và điu kin kinh t ca các h rt d
b suy gim khi phi đi mt vi bnh tt, thiên tai (l quét, gió lc, hn hán), v.v…
Da trên nhng phân tích v thc trng sinh k ca các h dân ti các đim nghiên cu, tác
gi đã đ xut sáu gii pháp nhm đem li sinh k bn vng cho h. Bao gm: 1. Hng
dn k thut trng trt, chn nuôi vi hình thc là thc hành trên nng ry, đng rung;
2. Tp hun s dng vn hiu qu và đy nhanh quá trình cp giy chng nhn quyn s
dng đt cho các h dân; 3. a dng hóa hot đng sinh k thông qua đào to ngh và gii
thiu vic làm; 4. Vn đng bà con sinh đ có k hoch; 5. Ci thin h thng c s h
tng, đc bit là h thng đin, nc sn xut, đng giao thông; 6. To điu kin cho tr
em đn trng hc bng hình thc bán trú dân nuôi.
Tác gi cng đa ra các gi ý chính sách đi vi các vùng chun b thc hin chính sách
đnh canh, đnh c. Các gi ý này đc chia làm hai nhóm: nhóm 1 là đi vi s h tr ban
đu t các d án, và nhóm 2 là đi vi s h tr t chính quyn đa phng ni tip nhn.
Thc t nghiên cu ch ra rng, cn có s kt hp gia hai nhóm h tr trên. Trong đó, vai
trò ca chính quyn đa phng ni tip nhn là rt quan trng, không nhng giúp các h
dân thích ng vi nhng thay đi trong cuc sng khi chuyn đn ni  mi, mà còn giúp
h làm quen, hòa nhp, và tng bc n đnh sn xut.
iv

MC LC

2TLI CAM OAN2T i
2TLI CM N2T ii
2TTÓM TT2T iii
2TMC LC2T iv
2TDANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH VIT TT2T vi
2TDANH MC CÁC BNG BIU, HÌNH V VÀ HP2T vii
2TDANH MC PH LC2T viii

2TCHNG 1. GII THIU2T 1
2T1.1 Bi cnh nghiên cu2T 1
2T1.2 Mc tiêu nghiên cu2T 2
2T1.3 Câu hi nghiên cu2T 2
2T1.4 i tng và phm vi nghiên cu2T 2
2T1.5 Cu trúc ca lun vn2T 2
2TCHNG 2. TNG QUAN C S LÝ THUYT2T2T
VÀ CÁC KT QU NGHIÊN CU
LIÊN QUAN 3
2T2.1 Các khái nim2T 3
2T2.2 Khung sinh k bn vng ca DFID2T 3
2T2.3 Các nghiên cu liên quan2T 4
2TCHNG 3. THIT K NGHIÊN CU2T 7
2T3.1 Vn đ nghiên cu2T 8
2T3.2 Chn đim nghiên cu2T 8
2T3.3 Phng pháp thu thp s liu2T 9
2T3.4 Phng pháp phân tích2T 10
2TCHNG 4. KT QU NGHIÊN CU2T 11
2T4.1 Chính sách đnh canh, đnh c ca tnh Hà Giang2T 11
2T4.1.1 H tr ban đu t các d án đnh canh, đnh c2T 11
2T4.1.2 H tr t phía chính quyn đa phng ni đnh canh, đnh c2T 12
2T4.2 Ngun vn sinh k ca các h dân tc Mông sng ti các đim đnh canh, đnh c2T 12
2T4.2.1 Ngun vn con ngi2T 12
v

2T4.2.2 Ngun vn t nhiên2T 17
2T4.2.3 Ngun vn tài chính2T 20
2T4.2.4 Ngun vn vt cht2T 22
2T4.2.5 Ngun vn xã hi2T 25
2T4.3 Bi cnh d gây tn thng2T 28

2T4.4 Chin lc sinh k2T 29
2T4.4.1 Mc tiêu sinh k2T 29
2T4.4.2 Chin lc sinh k2T 30
2T4.5 Kt qu sinh k2T 32
2TCHNG 5. KT LUN VÀ KIN NGH CHÍNH SÁCH2T 33
2T5.1 Kt lun2T 33
2T5.1.1 V thc trng sinh k ca các h ngi Mông sng ti các đim đnh canh, đnh
c2T 33
2T5.1.2 V hiu qu thc hin chính sách đnh canh, đnh c2T 33
2T5.2 Kin ngh chính sách nhm ci thin sinh k cho các h ngi Mông sng ti các
đim đnh canh, đnh c2T 34
2T5.3 Gi ý chính sách cho các đim chun b thc hin chính sách đnh canh, đnh c2T 36
2T5.3.1 i vi s h tr ban đu t các d án2T 36
2T5.3.2 i vi chính quyn đa phng ni tip nhn2T 37
2TTÀI LIU THAM KHO2T 38
2TPH LC2T 43






vi

DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH VIT TT

T vit tt Tên ting Anh Tên ting Vit
CSHT

C s h tng

CSXH

Chính sách xã hi
DFID
UK Department for International
Development
B Phát trin Quc t - Vng quc
Anh
DTTS

Dân tc thiu s


im
CC

nh canh đnh c
HG

H gia đình
Q

Quyt đnh
SLF
Sustainable Livelihoods Framework
Khung sinh k bn vng
TB

Trung bình
TH

Tiu hc
THCS

Trung hc c s
THPT

Trung hc ph thông
TP

Thành ph
UBDT

y ban dân tc
UBND

y ban nhân dân
UNFPA
United Nations Population Fund
Qu dân s Liên hp quc



vii

DANH MC CÁC BNG BIU, HÌNH V VÀ HP
DANH MC BNG
2TUBng 3.1: c đim ca các đim nghiên cuU2T 9
2TUBng 4.1: Quy mô, s lao đng trong h, và s h sinh con th 3U2T 12
2TUBng 4.2: Tình trng sc khe ca các h gia đìnhU2T 14

2TUBng 4.3: Trình đ hc vn ca các h gia đìnhU2T 15
2TUBng 4.4: T l h có thành viên mi, có đt khai phá/mua thêm sau đnh canh, đnh cU2T . 19
2TUBng 4.6: Tình trng nhà  ca các h gia đìnhU2T 23
2TUBng 4.7: Tài sn sinh hot ca các h gia đìnhU2T 24
2TUBng 4.8: Tài sn sn xut ca các h gia đìnhU2T 25
2TUBng 5.1: Phân cp và phân k thc hin các kin ngh chính sáchU2T 36
DANH MC HÌNH V
2TUHình 3.1: Quy trình nghiên cuU2T 7
2TUHình 3.2: V trí các đim nghiên cuU2T 8
2TUHình 4.1: T l nam, n trong đ tui lao đngU2T 13
2TUHình 4.2: T l dân s ph thucU2T 14
2TUHình 4.3: T l ngi s dng các ngôn ngU2T 16
2TUHình 4.4: Din tích đt đc phân trung bình (mUP
2
PU/khu)U2T 18
2TUHình 4.5: T l h gia đình vay vnU2T 21
2TUHình 4.6: Ngun gc nhà  ca các h gia đìnhU2T 23
2TUHình 4.7: Mng li quan h xã hi ca các h gia đìnhU2T 25
2TUHình 4.8: T l h có thành viên tham gia các t chc hi, đoàn thU2T 27

DANH MC HP
2TUHp 4.1: nh hng ca khong cách gia các ln sinh ngn đn sc khe ngi ph nU2T 15
2TUHp 4.2: Suy ngh ca ngi dân v giy chng nhn quyn s dng đtU2T 20
2TUHp 4.3: Câu chuyn v tham gia hp thônU2T 28
2TUHp 4.4: La chn ging ngô đ gieo trng ti các đim đnh canh, đnh cU2T 30


viii

DANH MC PH LC

2TUPh lc 1: c đim ca ngi dân tc MôngU2T 43
2TUPh lc 2: S đ khung sinh k bn vng ca DFIDU2T 44
2TUPh lc 3: Mi quan h gia các cu phn trong khung sinh k bn vng ca DFIDU2T 45
2TUPh lc 4: Trích quyt đnh s 33/2007/Q-TTg ngày 05/3/2007U2T 45
2TUPh lc 5: Trích quyt đnh s 190/2003/Q-TTg ngày 16/9/2003U2T 61
2TUPh lc 6: Trích quyt đnh s 167/2008/Q-TTg ngày 12/12/2008U2T 61
2TUPh lc 7: Trích ngh đnh 49/2010/N-CP ngày 14/5/2010U2T 62
2TUPh lc 8: Cách tính t l ph thuc theo Tng cc Thng kêU2T 63
2TUPh lc 9: Lch thi v ngôU2T 63
2TUPh lc 10: Chng trình tín dng u đãi cho h nghèo ca ngân hàng Chính sách xã hiU2T 63
2TUPh lc 11: Tình hình vay vn ca các h gia đìnhU2T 65
2TUPh lc 12: Cht lng h thng c s h tng k thut ti các đim đnh canh, đnh cU2T 65
2TUPh lc 13: Tiêu chí phân loi nhà U2T 66
2TUPh lc 14: Tình trng nhà  ca các h gia đìnhU2T 66
2TUPh lc 15: ánh giá ca các h gia đình v trng nhóm  3 đim đnh canh, đnh cU2T 67
2TUPh lc 16: C cu h thng đào to ngh ca Vit NamU2T 68
2TUPh lc 17: Bng câu hi phng vn h gia đìnhU2T 69
1

CHNG 1. GII THIU
1.1 Bi cnh nghiên cu
T nm 1968, nc ta đã có ch trng thc hin chính sách đnh canh đnh c (CC)
cho đng bào dân tc thiu s (DTTS). Và cho đn nay, chính sách trên đang đc trin
khai ti 30 tnh vi quy mô là 29.718 h tng ng vi 140.313 khu (Th tng Chính
ph, 2009). Mc tiêu ca chính sách là nhm to điu kin cho các h DTTS có ni  n
đnh, có đ điu kin phát trin sn xut, nâng cao đi sng vt cht và tinh thn, xóa đói,
gim nghèo. Nhng theo Hi đng Dân tc – Quc hi khóa XII (2010) thì mc tiêu trên
cha thc hin đc, c th: “… Theo đánh giá, đn cui nm 2009 mi có 4 tnh hoàn
thành di dân CC xen ghép, cha có d án tp trung nào hoàn thành. Các d án mi

dng li  các hng mc san i, đn bù gii phóng mt bng, làm đng giao thông… Các
hng mc công trình nhm đm bo n đnh cuc sng và n đnh sn xut cho ngi dân
nh đt sn xut, công trình phúc li cha đc chú ý đu t…”.
Xét riêng tnh Hà GiangP0F
1
P, toàn tnh có 728 h, tng ng 3.526 khu là ngi dân tc
Mông đc th hng chính sách CC (Th tng Chính ph, 2009). Tính đn nm
2010, Tnh mi thc hin đc 25% k hoch, tng ng 179 h (Hoàng Ngc, 2011). 
nhiu vùng CC trong tnh, sau khi CC trong mt thi gian dài, hu ht ngi dân
cha n đnh đc cuc sng, vn thuc din h nghèo, cn nghèo, và còn nhiu khó khn
nh: thiu đt sn xut, thiu nc sinh hot (Khánh Toàn, 2012; Nguyn Phi Anh, 2011).
Trong khi đó, Tnh cha có nghiên cu nào v cuc sng ca ngi dân sau CC. Vn
đ chính sách đt ra là cn phi đánh giá hiu qu ca chính sách CC đ có gii pháp
nhm ci thin đi sng ca các h DTTS hin đang sng ti các vùng CC và làm c s
đ điu chnh chính sách cho các d án CC tip sau.
Vì vn đ đi sng ca ngi dân bao hàm nhiu khía cnh khác nhau nên tôi chn cách
tip cn theo khung sinh k bn vng (SLF) ca B Phát trin Quc t - Vng quc Anh
(DFID) đ nghiên cu, và đánh giá hiu qu ca chính sách. Kt qu nghiên cu ca đ tài
có th áp dng đ thc hin chính sách CC cho các h DTTS đang sng ti các vùng


1
Là tnh có điu kin tng đi phc tp, ch yu là đi núi và sn dc, đc chia làm 3 tiu vùng: vùng
cao núi đá phía Bc, vùng cao núi đt phía Tây, và vùng núi thp. Hà Giang có 22 dân tc cùng sinh sng,
trong đó đông nht là ngi dân tc Mông (Cng thông tin đin t tnh Hà Giang, 2010).
2

CC  mt s tnh min núi có điu kin gn tng đng vi Hà Giang nh: Yên Bái,
Cao Bng, in Biên, Lào Cai…
1.2 Mc tiêu nghiên cu

Mc tiêu th nht ca đ tài là tìm hiu, phân tích thc trng sinh k ca các h DTTS
sng ti các vùng CC. Thông qua đó, đ tài s đánh giá hiu qu chính sách CC trên
góc đ sinh k. Và hng đn mc tiêu th hai là đ xut các gii pháp, kin ngh nhm
đem li ngun sinh k bn vng cho các h DTTS khi thc hin chính sách CC.
1.3 Câu hi nghiên cu
1. Sinh k ca các h dân tc thiu s sng  vùng đnh canh, đnh c nh th nào?
2. Chính quyn đa phng cn có chính sách và gii pháp c th nào đ đm bo ngun
sinh k bn vng cho các h dân tc thiu s sng ti các vùng đnh canh, đnh c?
3. Gi ý chính sách cho các chng trình đnh canh, đnh c tip sau là gì?
1.4 i tng và phm vi nghiên cu
Do toàn b các h thuc din th hng chính sách CC ca tnh đu là ngi dân tc
Mông nên đi tng nghiên cu ca đ tài là sinh k ca các h dân tc Mông khi h
chuyn đn sng ti các vùng CC. Phm vi nghiên cu là huyn V Xuyên, tnh Hà
Giang trong thi gian t nm 2012 – 2013.
1.5 Cu trúc ca lun vn
Lun vn có kt cu bao gm 5 chng. Bao gm:
Chng 1: Gii thiu
Chng 2: Tng quan c s lý thuyt và các nghiên cu liên quan
Chng 3: Thit k nghiên cu
Chng 4: Kt qu nghiên cu
Chng 5: Kt lun và kin ngh chính sách

3

CHNG 2. TNG QUAN C S LÝ THUYT
VÀ CÁC KT QU NGHIÊN CU LIÊN QUAN
2.1 Các khái nim
Sinh k: Theo Chambers và Conway (1992), sinh k bao gm các kh nng, các tài sn
(gm c ngun lc vt cht và xã hi) và hot đng cn thit đ kim sng. Mt sinh k
đc xem là bn vng khi nó có th đi phó, phc hi hay vt qua đc các cú sc, cng

thng, duy trì hoc ci thin nng lc và tài sn  c hin ti và tng lai mà không làm
hao mòn các ngun tài nguyên thiên nhiên.
Dân tc thiu s: Là nhng dân tc có s dân ít hn so vi dân tc đa s trên phm vi lãnh
th mt nc (Chính ph, 2011). Theo kt qu cuc tng điu tra dân s và nhà  ngày
01/4/2009, dân tc Mông chim 1,24% tng dân s c nc. Trong khi dân tc Kinh chim
hn 80% tng dân s c nc. c đim ca ngi dân tc Mông đc trình bày trong ph
lc 1.
nh canh đnh c: Là phng thc c đnh đa bàn sn xut và c trú. Có hai hình thc
CC là xen ghép và tp trung. Hình thc tp trung là vic t chc CC cho các h dân
v sinh sng ti các vùng CC mi, phù hp vi quy hoch b trí, sp xp dân c đc
cp có thm quyn phê duyt. Hình thc xen ghép là vic t chc CC cho các h dân
v sinh sng xen ghép vi các h dân s ti  các thôn, bn đã có (UBDT, 2007). Trong
khuôn kh bài vit, tác gi s nghiên cu v hình thc CC tp trung.
Vùng đnh canh đnh c: Ni tp trung dân c trong mt phm vi lãnh th nht đnh nhm
n đnh sn xut và đi sng ca ngi dân (Vin t đin hc và bách khoa toàn th Vit
Nam, 2013).
2.2 Khung sinh k bn vng ca DFID
Theo DFID (1999), đ hiu rõ v sinh k ca ngi dân cn phi phân tích 5 vn đ sau:
- Các ngun vn sinh k bao gm: ngun vn con ngi, t nhiên, tài chính, vt cht, và xã
hi. Trong đó, ngun vn con ngi gm: các k nng, kin thc, kh nng lao đng, sc
khe và th lc ca các thành viên trong h gia đình (HG) đ theo đui các chin lc
sinh k khác nhau và đt đc các mc tiêu sinh k. Ngun vn t nhiên là các ngun lc
t nhiên có ích cho hot đng sinh k ca HG mà các h có th s dng đ phc v cuc
4

sng. Ngun vn tài chính là các ngun lc tài chính mà HG s dng đ đt đc các
mc tiêu sinh k. Có hai ngun chính là ngun sn có và ngun vn thng xuyên. Ngoài
ra, cn k đn các ngun vn vay t các kênh tín dng chính thc và phi chính thc.
Ngun vn vt cht gm có ngun vn gn vi cng đng (h thng c s h tng) và gn
vi HG (tài sn sinh hot, tài sn phc v sn xut). Ngun vn xã hi đc th hin 

các mng li quan h, s kt ni ca HG vi xã hi.
- Bi cnh d b tn thng là các yu t đn t môi trng bên ngoài tác đng vào cuc
sng ca ngi dân mà h b hn ch hoc không th kim soát đc. ó là nhng xu
hng thay đi v ngun lc, công ngh…; các cú sc v sc khe, thiên tai, l lt, dch
bnh…; và c nhng vn đ mang tính mùa v nh giá c nông sn, c hi ngh nghip…
- Các th ch, chính sách ca các cp chính quyn đa phng và các đn v, t chc thuc
khu vc t nhân, đc c th hóa bng các lut, chính sách, và th ch.
- Chin lc sinh k đc hiu là các la chn và các hot đng ca HG nhm đt đc
các mc tiêu sinh k. Bao gm: các hot đng sn xut, chin lc đu t, các la chn tái
đu t…
- Kt qu sinh k là thành tu mà HG đt đc khi h s dng các ngun vn sinh k đ
thc hin các chin lc sinh k. ó có th là thu nhp đc nhiu hn, gim thiu các tn
thng t các cú sc, đm bo an ninh lng thc, v.v…
S đ khung SLF ca DFID và mi quan h gia các cu phn trong khung đc trình bày
trong ph lc 2 và 3.
2.3 Các nghiên cu liên quan
Chính sách CC cho đng bào DTTS đã đc thc hin  Vit Nam t nhng nm 1970.
Nhng cho đn nay cha có mt đ tài nào nghiên cu v vn đ sinh k cho đng bào dân
tc Mông  các tnh min núi phía Bc khi h chuyn đn sng ti các vùng CC. Ch có
nhng đ tài nghiên cu v sinh k cho đng bào DTTS bn đa (Pa Kô & Vân kiu, Ê
ê…), sinh k cho các HG sau tái đnh c. Vì vy, tác gi tìm hiu các nghiên cu liên
quan theo ba nhóm đ tài là: sinh k, DTTS và tái đnh c.
Nghiên cu v sinh k ca dân tc Ê ê, Nguyn Th Minh Phng (2012) đã áp dng
khung SLF ca DFID đ tìm hiu thông tin v thc trng sinh k ca các h dân thông qua
5

hình thc phng vn nhóm và phng vn chuyên sâu. Sau khi phân tích bng phng pháp
thng kê mô t, so sánh gia 3 nhóm h (giàu, khá, và nghèo), tác gi nhn đnh thách thc
ln nht đi vi các nông h là vn con ngi. Tip đn là thách thc v vn t nhiên và
vn tài chính. ó là do kh nng nm bt, vn dng các k thut chm sóc cây trng vt

nuôi ca ngi dân còn yu; Din tích đt sn xut ngày càng thiu so vi quy mô dân s
ngày càng tng, và đ màu m ca đt gim do quá trình canh tác lâu dài; Kh nng tip
cn vi các ngun vn vay ca h cng b hn ch.
 tài “Các nhân t h tr và cn tr h nghèo tip cn các ngun vn sinh k đ gim
nghèo bn vng” ca Phm Bo Dng (2009) đã xác đnh các yu t thúc đy và cn tr
các h nghèo (trong đó có các h là DTTS) theo tng nhóm ngun vn sinh k trong khung
SLF ca DFID. Các yu t thúc đy bao gm: lc lng lao đng tr, đông; qu đt có th
khai hoang còn nhiu; đc tip cn vi nhiu ngun vn, đc vay vn và s dng vn
vay hiu qu; đc Nhà nc xây dng c s h tng (CSHT) thit yu. Các yu t cn tr
bao gm: trình đ vn hóa, chuyên môn thp; khong cách đa lý t nhà đn các ni cung
cp dch v y t, giáo dc ln; CSHT kém; tp quán canh tác lc hu; cht lng và đa th
đt xu; s hòa nhp ca ngi dân vi cng đng xung quanh.
Nghiên cu v “Nghèo ca các dân tc thiu s  Vit Nam: Hin trng và thách thc 
các xã thuc chng trình 135 giai đon II, 2006-2007” ca Phm Thái Hng, Lê ng
Trung & Nguyn Vit Cng (2011) đã ch ra rng ngi nghèo là ngi DTTS chim t
l ngày càng cao trong tng dân s nghèo. Sinh k ca các h DTTS ch yu da vào nông
nghip di hình thc t cung t cp, và thng không sn xut các loi cây hoa màu, cây
công nghip có giá tr kinh t cao. Do đó, đt đai đc xem là tài sn vt cht quan trng
nht đi vi h. Kh nng nói tho ting ph thông (sau đây gi là ting Kinh) m ra c
hi cho các h DTTS trong vic nâng cao trình đ hc vn, tip cn thông tin th trng, và
s dng các dch v công nh y t, giáo dc, v.v…
 tài “Thc trng đi sng kinh t xã hi các h gia đình sau tái đnh c: Vn đ và gii
pháp” ca Lê Vn Thành và cng s (2008) đc tin hành  TP H Chí Minh vi đi
tng nghiên cu là các HG phi di di ch  theo chng trình tái đnh c ca thành
ph. Kt qu nghiên cu cho thy khi các HG phi di di đn ch  mi h s phi đi
mt vi nhng thay đi v vic làm, thu nhp, giáo dc, y t, nhà , các điu kin sinh
6

hot, và các quan h xã hi. Và s giúp đ t phía chính quyn đa phng là rt quan
trng trong vic giúp ngi dân thích nghi, hòa nhp vi cuc sng mi.

Kinh nghim rút ra t các đ tài nghiên cu trên là:
1. Nên s dng hình thc phng vn nhóm và phng vn sâu HG đ tìm hiu thc trng
sinh k ca các h ngi Mông. ng thi, s dng kt hp vi phng pháp quan sát
thc đa và phng vn bán cu trúc đ so sánh, đi chiu, b sung các s liu và thông tin
đc thu thp t hai phng pháp trc.
2. Trong nghiên cu v sinh k s có nhiu ch báo không đnh lng đc nên tác gi s
s dng ch yu phng pháp đnh tính kt hp vi thng kê mô t.
3.  phân tích đc thc trng sinh k ca các h, tác gi s thu thp, và phân tích thông
tin theo h thng ch báo v các ngun vn sinh k ca các HG nh sau:
- Vn con ngi: s lng lao đng, tui th, trình đ hc vn, sc khe, ngh nghip, k
thut sn xut, kh nng s dng ting Kinh.
- Vn t nhiên: din tích đt rung, đt nng, đt rng, đa th và cht lng đt, kh
nng thâm canh tng v, tình trng nc ti.
- Vn tài chính: tin mt, tin tit kim, tin gi ngân hàng, tin gi t ngi thân, lng,
tin làm thuê, các gia súc, gia cm, nông sn có th bán đc, các khon vn vay.
- Vn vt cht: 1. H thng CSHT k thut gm: đng giao thông ni thôn, liên thôn, liên
xã, đin li, nc sch, nc ti, truyn thanh, truyn hình; 2. H thng CSHT xã hi
gm: trng hc, trm y t, ch, đim vn hóa; 3. Các công c, trang thit b phc v cho
sn xut, sinh hot, din tích nhà , kiu nhà, nhà v sinh ca HG.
- Vn xã hi: mi quan h vi bà con hàng xóm, h hàng, ngi thân; s tham gia ca
thành viên HG vào các t chc, mng li xã hi.
4. Khác vi ngi dân bn đa, các h ngi Mông khi di chuyn đn các vùng CC thì
h đc th hng chính sách CC và có s thay đi v sinh k so vi ni  c. iu
này s tác đng trc tip đn sinh k ca các h dân nên tác gi s thu thp thông tin liên
quan đ làm c s phân tích.
7

CHNG 3. THIT K NGHIÊN CU

T nhng kinh nghim đc rút ra trong chng 2, tác gi la chn khung SLF ca DFID

làm khung phân tích cho nghiên cu ca mình vi quy trình nghiên cu nh sau:
Hình 3.1: Quy trình nghiên cu

Thu thp d liu
Chn đim nghiên cu
Vn đ nghiên cu
D liu s cp

D liu th cp
Phng vn
HG
Quan sát
thc đa

Phng vn
nhóm
Thc trng sinh k:
- S h tr t phía Nhà nc.
- Bi cnh d b tn thng.
- Các ngun vn sinh k.
- Chin lc và kt qu sinh k
ánh giá hiu qu chính sách CC:
- Chính sách CC.
- Mc tiêu ca HG khi đn CC.
- S thay đi sinh k ca HG sau CC.

- Báo cáo phát trin kinh t -
xã hi ca các xã có đim
CC.
- Các chính sách có liên

quan ca chính quyn đa
phng.
- Các vn bn trin khai,
đánh giá chính sách CC.

Phân tích d liu
Vit báo cáo
Báo cáo
Phng
vn bán
cu trúc

8

3.1 Vn đ nghiên cu
 tr li cho câu hi nghiên cu 1 và 2, tác gi s tìm hiu các vn đ v thc trng sinh
k hin nay ca các h ngi Mông ti các vùng CC, bao gm: nhng h tr t phía
Nhà nc, bi cnh d b tn thng, các ngun vn, chin lc, và kt qu sinh k.
 tr li cho câu hi nghiên cu 3, tác gi s đánh giá hiu qu ca chính sách CC da
trên vic tìm hiu 3 nhóm thông tin sau: 1. Chính sách CC ca Nhà nc (nh: mc
tiêu chính sách, s h tr t phía Nhà nc, v.v…); 2. Mc tiêu ca các HG khi chuyn
đn sng ti các vùng CC; 3. S thay đi sinh k ca các HG sau CC.
3.2 Chn đim nghiên cu
Tác gi chn 3 đim nghiên cu vi đc đim là trc khi di chuyn v các vùng CC,
các h ngi Mông đã cùng sinh sng ti mt vùng khó khn (xã Cán T - huyn Qun B
- tnh Hà Giang). Và h đc di chuyn đn 3 đim CC này theo 3 đt di dân khác
nhau.
Hình 3.2: V trí các đim nghiên cu

Ngun: Tác gi v da trên điu tra kho sát

Chú thích:
- Du sao: Xã Cán T
- Du tròn: 3 đim CC
- ng mi tên: Hng di
chuyn
9

Bng 3.1: c đim ca các đim nghiên cu
im CC
c đim
Nm CC
S h
Thôn Minh Thành
– xã Bch Ngc
- Cách trung tâm xã 8km
- Cách trung tâm huyn 28km
2007
11
Thôn Giang Nam
– xã Thanh Thy
- Cách trung tâm xã 1km
- Cách trung tâm huyn 40km
2004
17
Thôn Hòa Sn
– xã Thun Hòa
- Cách trung tâm xã 8km
- Cách trung tâm huyn 37km
2004

6


3.3 Phng pháp thu thp s liu
S liu th cp bao gm: điu kin kinh t - xã hi ca đim nghiên cu, các chính sách h
tr ca Nhà nc trc và sau khi các HG chuyn đn sng ti các đim CC, các vn
bn trin khai, đánh giá thc hin chính sách CC. Các s liu trên đc thu thp t các
đn v trong tnh nh: Ban Dân tc, Chi cc Kinh t hp tác, Phòng Dân tc huyn V
Xuyên, UBND các xã Thun Hòa, Thanh Thy, Bch Ngc – huyn V Xuyên và các bài
vit liên quan trên các trang thông tin đin t.
S liu s cp đc thu thp qua các bc sau:
Bc 1: Quan sát thc đa v h thng CSHT, điu kin nhà , đt sn xut, v.v… đ thy
đc tng quan điu kin sinh sng, và các hot đng sinh k thng ngày ca các HG.
Bc 2: Phng vn nhóm vi hai phân nhóm là nam và n trong cùng đ tui 20 – 40 tui
(là nhóm tui ca lao đng chính, và có quyn quyt đnh đn sinh k ca HG ngi
Mông). Ni dung tho lun xoay quanh các vn đ v thc trng sinh k ca các HG, s
thay đi sinh k sau CC, và v chính sách CC ca Nhà nc. Sau đó, tin hành tng
hp thông tin đ xây dng bng câu hi phc v cho vic phng vn sâu tng HG.
Bc 3: Phng vn sâu HG bng bng câu hi nhm thu thp các thông tin, quan đim,
đánh giá, nhn xét, mong mun ca tng HG v hin trng sinh k, v k hoch sinh k
trong tng lai. Do s HG sng ti các đim nghiên cu không nhiu nên tác gi chn
hình thc điu tra tng th.
ng thi, tác gi thc hin phng vn bán cu trúc đi vi các đi tng liên quan đn
vic thc hin chính sách CC (nh: cán b thc hin d án CC, cán b xã, cán b
10

thôn bn…) đ thy đc các nhn xét, đánh giá, góc nhìn khác nhau v mt đc và cha
đc ca chính sách CC trong vic đm bo sinh k bn vng cho ngi dân.
3.4 Phng pháp phân tích
Tác gi s dng 3 phng pháp phân tích là: thng kê mô t, so sánh và đnh tính. Trong

đó, phng pháp thng kê mô t đc s dng đ làm rõ v bi cnh, thc trng sinh k
ca các h dân tc Mông ti các đim nghiên cu. Phng pháp phân tích so sánh đc
dùng đ phân tích s khác nhau v sinh k  3 đim nghiên cu, và phân tích v hiu qu
ca chính sách CC (bng cách so sánh kt qu sinh k hin nay ca các HG vi mc
tiêu ca chính quyn, và mc tiêu ca các h trc khi chuyn đn các đim CC).
Phng pháp phân tích đnh tính đc dùng đ phân tích, đánh giá v mt đc và cha
đc ca chính sách CC, v nhng khó khn, thun li, các nhân t quyt đnh hay h
tr các h dân đm bo đc ngun sinh k bn vng.

11

CHNG 4. KT QU NGHIÊN CU
4.1 Chính sách đnh canh, đnh c ca tnh Hà Giang
Trong giai đon t 2003 cho đn nay, cn c đ thc hin các d án CC cho đng bào
DTTS ca tnh là hai quyt đnh ca Th tng Chính ph nh sau: Q s 33/2007/Q-
TTg (Ph lc 4) và Q s 190/2003/Q-TTg (Ph lc 5). Trong đó, đim Thanh Thy và
Thun Hòa thc hin theo Q s 190/2003/Q-TTg. im Bch Ngc thc hin theo c 2
quyt đnh trên.
Mc tiêu chung ca các d án CC là đm bo các h dân có nhà , đt , đt sn xut,
đc tip cn vi các h thng CSHT thit yu (gm: đng giao thông, đin, thy li, lp
hc, trm y t), đc s dng đin, nc hp v sinh; không còn h đói, gim s h nghèo.
Các h dân khi đn đim CC nhn đc hai ngun h tr di đây.
4.1.1 H tr ban đu t các d án đnh canh, đnh c
Theo kt qu phng vn, các h dân  c 3 đim nghiên cu khi di chuyn đn ni  mi
theo d án CC ca tnh đu đc hng các chính sách h tr ban đu ging nhau. Các
chính sách này bao gm:
- H tr chi phí cho các h dân đi xem ni  mi đ h bit hin trng đim CC, và làm
c s đ h ra quyt đnh có đng ý đn sng hay không.
- H tr các h dân di chuyn nhà ca, vt dng, đ đc, gia súc, gia cm… đn đim
CC bng ô tô.

- H tr các h dân san nn nhà, làm nhà . Tùy thuc vào điu kin kinh t và nguyn
vng ca h mà Nhà nc h tr thêm chi phí đ dng nhà hoc dng sn nhà cho.
- Cp đt sn xut cho các h dân cn c vào qu đt ca tng đa phng ni có đim
CC và quy đnh ca UBND tnh v mc din tích đt b trí cho các h.
- H tr khai hoang đt sn xut.
- H tr go trong 6 tháng đu, vi mc h tr 10kg/khu/tháng đ ngi dân có thi gian
ci to đt sn xut, và có ngun thu lng thc.
- Xây dng h thng cung cp nc sinh hot cho các h dân. Trong đó, mi HG có mt
b nc riêng.
12

4.1.2 H tr t phía chính quyn đa phng ni đnh canh, đnh c
im chung là chính quyn ti 3 đim nghiên cu đu to điu kin cho tr em trong đ
tui đn trng hc; cp th bo him y t cho 100% các h nghèo; h tr các h dân có
mong mun và có kh nng xóa nhà tm theo Q s 167/2008/Q-TTg (Ph lc 6); h tr
cho các em hc sinh thuc din h nghèo theo ngh đnh 49/2010/N-CP (Ph lc 7); h
tr các h dân vay vn theo chng trình y thác vn vay ca ngân hàng CSXH; kéo đin
cho các h dân.
Ngoài ra, chính quyn xã Bch Ngc cp thêm đt rng cho các h dân đim CC.  hai
đim Thun Hòa và Thanh Thy, chính quyn xã đã m, và nâng cp đng giao thông lên
các đim CC, giúp ngi dân đi li thun tin hn. im Thanh Thy do nm  vùng
giáp biên, có oàn Kinh t Quc phòng 313 đóng quân nên mt s h dân còn đc hng
thêm chng trình h tr nuôi rP1F
2
P trâu, bò t oàn.
4.2 Ngun vn sinh k ca các h dân tc Mông sng ti các đim đnh canh, đnh c
4.2.1 Ngun vn con ngi
Quy mô h gia đình
Bng 4.1: Quy mô, s lao đng trong h, và s h sinh con th 3

. Bch Ngc
. Thun Hòa
. Thanh Thy
TB
Quy mô h (ngi/h)
5,9
6,2
5,6
5,88
S h sinh con th 3 tr lên
55%
83%
76%
71%
S lao đng (ngi/h)
3,8
3,7
3,1
3,51


Hu ht các HG  c 3 đim nghiên cu có hai th h cùng sinh sng, trung bình mi h
có 5,88 thành viên. Trong đó, lc lng lao đng tng đi di dào, trung bình có 3,51
ngi/h. S h sinh con th ba tr lên còn nhiu, trung bình là 71%. Khong cách gia
các ln sinh cng ngn, thng t 2-3 nm.  tui kt hôn thng t 18-20 tui. iu này
là do các h dân vn duy trì phong tc, tp quán sinh sng ca mình  ni  c. H có nhu
cu rt ln v lao đng khi canh tác trên các vùng núi đá cao, vi phng tin chuyên ch


2

Tc là oàn Kinh t Quc phòng s b tin ra mua trâu, bò cái và đa cho các h dân nuôi. Sau mt thi
gian khi con vt đ, oàn đc hng con đu tiên. Con th hai dành cho các h dân. Và tun t nh vy
đc tip din v sau.
13

duy nht là chic quy tuP2F
3
P. Và ngi Mông quan nim rng con cái là tài sn trong gia
đình.
Nên t l sinh tng và tui lp gia đình gim.
Xét đ tui lao đng t 15 - 65 tui, đim Bch Ngc có t l ngi trong đ tui lao đng
là cao nht 68%. Thp nht là đim Thanh Thy vi 55%. Lc lng lao đng gn nh cân
bng gia hai gii, đ chênh lch gia gii nam và gii n không đáng k, trung bình là
6%.
Hình 4.1: T l nam, n trong đ tui lao đng


Xét t l ph thucP3F
4
P, thì t l này  hai đim Thanh Thy và Thun Hòa khá cao, ln lt
là 83% và 69%. Trong đó, t l ph thuc là ngi già chim rt ít, khong 5%. Còn t l
ph thuc là tr em di 15 tui chim ti 43%, 64%, 79% ln lt tng ng vi các
đim Bch Ngc, Thun Hòa và Thanh Thy. Nh vy, s ngi trong đ tui không lao
đng gn bng vi s ngi trong đ tui lao đng. iu này có th to nên gánh nng đi
vi lc lng lao đng v nhu cu lng thc, thc phm, chi tiêu giáo dc, y t cho tr
em, ngi già trong gia đình.

3
Tên gi ca chic gùi, có ming hình tròn, dáng vuông, có nhiu kích c, nguyên liu đan là tre, na, và dây
mây rng.
4
Cách tính xem ph lc 8.
35%
32%
28%
32%
27%
26%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
. Bch Ngc . Thun Hòa . Thanh Thy
Nam
N
14

Hình 4.2: T l dân s ph thuc

Tình trng sc khe
Sc khe ca các thành viên có nh hng rt ln đn các hot đng sinh k ca HG.
Sc khe tt s giúp các h theo đui các chin lc sinh k tt hn. Ngc li, sc khe

yu có th s làm suy gim các ngun vn sinh k ca gia đình.
Bng 4.2: Tình trng sc khe ca các h gia đình

. Bch Ngc
. Thun Hòa
. Thanh Thy
TB
Tình trng
sc khe
Yu
9,7%
16,2%
5,3%
10%
Bình thng
56,5%
43,2%
46,3%
49%
Tt
33,9%
40,5%
48,4%
41%

Theo kt qu phng vn thì sc khe ca các h dân  3 đim nghiên cu đu khá tt,
trung bình có đn 41% dân s có sc khe tt, và 49% dân s có sc khe bình thng.
Tuy nhiên,  đim Thun Hòa có ti 16,2% ngi dân có sc khe yu. Mt phn đn t
s ngi già yu, mt phn là t các ch em ph n sinh con th 3 tr lên, vi khong cách
gia các ln sinh ngn.

43%
64%
79%
5%
5%
4%
. Bch Ngc
. Thun Hòa
. Thanh Thy
T l ph thuc tr T l ph thuc già
15

Hp 4.1: nh hng ca khong cách gia các ln sinh ngn đn sc khe ngi ph
n
Anh Tráng Mí L, sinh nm 1988, sng ti xã Thun Hòa. V anh sinh nm 1983. Trong 5 nm
t 2005 – 2010, v chng anh đã sinh đc 4 cháu. Tính trung bình thì trong 3 nm, anh ch sinh
đc 2 cháu. Hin sc khe ca v anh rt yu, ch thng xuyên b đau bng do nh hng ca
vic sinh n. Ch ch có th giúp anh các công vic vt trong gia đình nh nu cm, git đ…
Và gi gia đình ch có mt lao đng chính duy nht là anh, vi gánh nng là mt v và 4 con
còn nh.


Ngun: Tác gi ghi nhn t điu tra kho sát
Trình đ hc vn
Trung bình 3 đim nghiên cu có đn 23% dân s mù ch (không bit đc, bit vit ting
Kinh). H đu là các bc cha m trong đ tui t 40 tr lên. Còn t 30 – 40 tui thì có rt ít
ngi hc tiu hc, và THCS. Nguyên nhân là do khi sng ti các vùng khó khn, cách xa
trung tâm, đng giao thông đi li ch có th đi b nên h không có điu kin tip cn vi

giáo dc. Và do h không có nhu cu s dng ting Kinh nên không quan tâm đn vic đi
hc.
Mc phân b trình đ hc vn  các đim CC tng đi bng nhau gia các cp hc.
Trung bình có 35% dân s  trình đ tiu hc, 18%  trình đ THCS, và trình đ THPT rt
him ch có 2%.
Bng 4.3: Trình đ hc vn ca các h gia đình


. Bch Ngc
. Thun Hòa
. Thanh Thy
TB
Mù ch
21%
22%
26%
23%
Cha đi hc
6%
3%
12%
7%
Mu giáo
13%
19%
11%
14%
Tiu hc
31%
46%

29%
35%
THCS
24%
11%
20%
18%
THPT
5%
0%
2%
2%


16

Tr em đc đn trng đúng đ tui nhng tình trng b hc din ra khá ph bin khi các
em hc đn lp 6, lp 7. Nguyên nhân là do các em không thích đn trng, đn lp và
thiu s quan tâm, đnh hng hc tp ca cha m. Càng lên các lp cao hn thì kin thc
nhiu và khó hn, đòi hi các em phi hc nhiu và trao đi nhiu hn vi bn bè và giáo
viên. Nhng kh nng s dng thành tho ting Kinh đã tr thành rào cn đi vi các em.
Dn đn vic các em ngi giao tip, ngi hc, và kéo theo tâm lý mun b hc đ  nhà
chi hay ph giúp b m làm vic.
Kh nng s dng ting Kinh
Hình 4.3: T l ngi s dng các ngôn ng

Theo kho sát thì s ngi ch dùng ting Mông chim t l tng đi cao, trung bình là
41%. Ch yu là tr nh hc mu giáo và ngi ln b mù ch. Do tính t cung t cp
trong sn xut, và do đc b trí sinh sng tp trung trong các đim CC nên nhu cu
giao lu, giao tip vi xã hi ngoài cng đng không nhiu, không to thành đng lc đ

ngi dân hc và nói ting Kinh.
Mt khác, tuy s ngi s dng c ting Kinh và ting Mông trong giao tip cao hn so vi
s ngi ch dùng ting Mông nhng phn nhiu trong s h cha vit, nói, đc thông tho
ting Kinh. Quá trình phng vn cho thy, nam gii có kh nng nói ting Kinh tt hn n
gii do h giao tip vi bên ngoài cng đng CC nhiu hn. Ngi ph n Mông có
32%
43%
48%
68%
57%
52%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
. Bch Ngc
. Thun Hòa
. Thanh Thy
Ch dùng ting Mông Dùng ting Mông + Kinh