Thúc đẩy hoạt động sáp nhập và mua lại nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
==========

Trần Thị Tố Uyên

THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG
SÁP NHẬP VÀ MUA LẠI NHẰM NÂNG CAO
NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM



LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ






TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
==========

Trần Thị Tố Uyên

THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG
SÁP NHẬP VÀ MUA LẠI NHẰM NÂNG CAO
NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài Chính Ngân Hàng
Mã số: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TS. PHẠM VĂN NĂNG


TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sỹ kinh tế này do chính tôi nguyên cứu
và thực hiện. Các thông tin số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực
và chính xác.

Tác giả



Trần Thị Tố Uyên

i

MỤC LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT vi
DANH MỤC CÁC BẢNG viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ix
MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG SÁP NHẬP, MUA LẠI VÀ NĂNG
LỰC CẠNH TRANH TẠI CÁC NHTM
1.1 Tổng quan chung về sáp nhập và mua lại 4
1.1.1 Khái niệm về sáp nhập và mua lại 4
1.1.2 Phân loại sáp nhập và mua lại ngân hàng 4
1.1.2.1 Dựa trên hình thức liên kết 4
1.1.2.2 Dựa trên chiến lược mua lại 5
1.1.2.3 Dựa trên phạm vi lãnh thổ 5
1.1.3 Các phương thức thực hiện sáp nhập và mua lại ngân hàng 6
1.1.3.1 Thương lượng với Hội đồng quản trị và Ban diều hành (Friendly
mergers) 6
1.1.3.2 Thu gom cổ phiếu trên thị trường chứng khoán 7
1.1.3.3 Chào mua công khai (Tender offer) 7
1.1.3.4 Mua tài sản 8
1.1.3.5 Lôi kéo cổ đông bất mãn 8
1.1.4 Những lợi ích và hạn chế của thương vụ sáp nhập và mua lại ngân hàng 9
1.1.4.1 Lợi ích của hoạt động sáp nhập và mua lại ngân hàng 9
1.1.4.2 Hạn chế của hoạt động sáp nhập và mua lại ngân hàng 12
1.1.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động M&A 15
1.1.5.1 Yếu tố pháp lý 15
1.1.5.2 Chủ thể tham gia vào hoạt động M&A 15
1.1.5.3 Hệ thống thông tin 15
ii

1.1.5.4 Văn hóa doanh nghiệp 15
1.1.5.5 Nguồn nhân lực 15
1.2 Tổng quan về năng lực cạnh tranh tại ngân hàng thương mại cổ phần 16

1.2.1 Cạnh tranh và năng lực cạnh tranh tại ngân hàng thương mại cổ phần 16
1.2.1.1 Khái niệm về cạnh tranh 16
1.2.1.2 Khái niệm về năng lực cạnh tranh của các NHTMCP 17
1.2.2 Các chỉ tiêu đo lường năng lực cạnh tranh tại các Ngân hàng thương mại cổ
phần 17
1.2.2.1 Năng lực tài chính 18
1.2.2.2 Năng lực về sản phẩm dịch vụ 19
1.2.2.3 Năng lực về công nghệ 20
1.2.2.4 Năng lực quản lý và cơ cấu tổ chức 20
1.2.2.5 Năng lực về nguồn nhân lực 21
1.2.2.6 Thị phần và hệ thống kênh phân phối 21
1.3 Mối quan hệ giữa hoạt động M&A và năng lực cạnh tranh của các Ngân hàng
thương mại cổ phần 22
1.4 Một số thương vụ M&A của các ngân hàng trên thế giới và bài học kinh nghiệm
cho các NHTMCP Việt Nam 23
1.4.1 Kinh nghiệm quốc tế thúc đẩy hoạt động sáp nhập và mua lại nhằm nâng
cao năng lực cạnh tranh tại các ngân hàng thương mại cổ phần 23
1.4.2 Bài học kinh nghiệm cho các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam 25
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 26

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG SÁP NHẬP VÀ MUA LẠI CỦA
CÁC NHTMCP VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1 Toàn cảnh về tình hình hoạt động của các ngân hàng tại VN gần đây 27
2.1.1 Sơ lược về hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam 27
2.1.2 Toàn cảnh về thị trường ngành ngân hàng năm 2012 28
iii

2.1.3 Đánh giá năng lực cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay 29
2.1.3.1 Năng lực tài chính 29

2.1.3.2 Năng lực cạnh tranh về sản phẩm dịch vụ 34
2.1.3.3 Năng lực cạnh tranh về công nghệ 34
2.1.3.4 Năng lực cạnh tranh về thị phần và hệ thống kênh phân phối 34
2.1.3.5 Năng lực cạnh tranh về thương hiệu 36
2.1.3.6 Năng lực cạnh tranh về nguồn nhân lực 36
2.2 Thực trạng hoạt động sáp nhập và mua lại tại các ngân hàng thương mại cổ phần
Việt Nam 36
2.2.1 Tổng quan về hoạt động M&A tại Việt Nam 36
2.2.2 Thực trạng hoạt động M&A tại cácNgân hàng thương mại cổ phần Việt
Nam 38
2.2.2.1 Hoạt động sáp nhập và mua lại tại các NHTMCP Việt Nam giai đoạn
1990-2005 38
2.2.2.2 Hoạt động sáp nhập và mua lại tại các NHTMCP Việt Nam giai đoạn
2005 đến nay 40
2.3 Một số thương vụ M&A Ngân hàng tiêu biểu nhằm nâng cao năng lực cạnh
tranh của các NHTMCP Việt Nam 45
2.3.1 Thương vụ sáp nhập 3 ngân hàng: Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB), Ngân
hàng TMCP Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank) và Ngân hàng TMCP Đệ Nhất
(Ficombank) 45
2.3.1.1 Khái quát tình hình 3 ngân hàng Sài Gòn – Tín Nghĩa – Đệ Nhất trước
khi sáp nhập 45
2.3.1.2 Cơ hội và thách thức đối với ngân hàng khi sáp nhập 49
2.3.1.3 Đánh giá năng lực cạnh tranh của các ngân hàng sau hợp nhất 49
2.3.2 Thương vụ sáp nhập giữa NHTMCP Liên Việt (LienVietBank) và Công ty
Dịch vụ Tiết kiệm Bưu Điện (VPSC) 52
2.3.2.1 Khái quát tình hình của LienVietBank và VPSC trước khi sáp nhập 52
iv

2.3.2.2 Cơ hội và thách thức của LienViet-Post bank hậu M&A 53
2.3.2.3 Đánh giá năng lực cạnh tranh của LienViet-Postbank hậu M&A 54

2.4 Những thành tựu đạt được và những hạn chế từ hoạt động M&A tại các
NHTMCP Việt Nam 58
2.4.1 Những thành tựu đạt được 58
2.4.2 Những mặt hạn chế 59
2.4.3 Những nguyên nhân tồn tại 61
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 62

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG SÁP NHẬP VÀ MUA
LẠI NGÂN HÀNG NHẰM TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CỦA CÁC NHTMCP VIỆT NAM
3.1 Dự báo xu hướng của hoạt động M&A trong thời gian sắp tới 63
3.1.1 Nhân tố góp phần thúc đẩy hoạt động sáp nhập và mua lại ngân hàng
thương mại cổ phần Việt Nam 63
3.1.2 Xu hướng hoạt động M&A trong lĩnh vực ngân hàng trong thời gian tới 64
3.2 Giải pháp thúc đẩy hoạt động sáp nhập và mua lại nhằm nâng cao năng lực cạnh
tranh tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam 65
3.2.1 Nhóm giải pháp đối với các NHTMCP Việt Nam 65
3.2.1.1 Xây dựng mục tiêu và chiến lược, quy trình cụ thể cho hoạt động
M&A tại các NHTMCP VN 65
3.2.1.2 Các giải pháp hạn chế hoạt động thiếu hiệu quả của ngân hàng mới 74
3.2.2 Nhóm giải pháp hỗ trợ 76
3.2.2.1 Hoàn thiện khung pháp lý về M&A ngân hàng tại Việt Nam 76
3.2.2.2 Tăng cường các hoạt động truyền thông về hoạt động sáp nhập và mua
lại thông qua các hội thảo, diễn đàn 79
3.2.3 Vai trò của Nhà nước trong việc quản lý và điều tiết hoạt động sáp nhập và
mua lại ngân hàng 79
v

3.2.3.1 Phát triển kênh kiểm soát thông tin cũng như tính minh bạch thông tin
trong hoạt động M&A 80

3.2.3.2 Tạo điều kiện hỗ trợ cho các ngân hàng thành viên tham gia M&A 80
3.2.3.3 Quy định chặt chẽ đối với việc thành lập ngân hàng mới và điều kiện
sáp nhập bắt buộc đối với các NHTMCP Việt Nam 81
3.2.3.4 Tăng cường giám sát đối với hoạt động M&A của các NHTMCP Việt
Nam 81
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 83

KẾT LUẬN 84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 85


vi

DANH MỤC VIẾT TẮT

ABB: Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình (AB Bank).
ACB: Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu.
BIDV: Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam.
CAR: Hệ số an toàn vốn.
CN: Chi nhánh.
DongA: Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Á (DongA Bank).
EXB: Ngân hàng thương mại cổ phần xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank).
HBB: Ngân hàng thương mại cổ phần nhà Hà Nội (Habubank).
LVB: Ngân hàng TMCP Liên Việt
LVPB: Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt
M&A: Sáp nhập và mua lại.
Marit Bank: Ngân hàng thương mại cổ phần Hàng Hải (Maritime Bank).
MB: Ngân hàng thương mại cổ phần Quân Đội (Military Bank).
NHLD: Ngân hàng liên doanh.
NHNN & PTNT: Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn.

NHNN: Ngân hàng Nhà nước.
NHTM: Ngân hàng thương mại.
NHTMCP: Ngân hàng thương mại cổ phần.
NHTMQD: Ngân hàng thương mại quốc doanh.
OCB: Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Đông.
Ocean Bank: Ngân hàng thương mại cổ phần Đại Dương.
PVFC: Công ty Tài Chính Dầu Khí.
ROA: Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản.
ROE: Tỷ suất lợi nhận trên vốn chủ sở hữu.
SaigonBank: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB).
Saigon-HanoiBank: Ngân hàng thương mại Sài Gòn- Hà Nội (SHB).
SEAB: Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Nam Á (SeaBank).
vii

Southernbank: Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Nam.
STB: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín (Sacombank).
TCB: Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam (Techcombank).
TCTC: Tổ chức tài chính.
TCTD: Tổ chức Tín Dụng.
UBCK: Ủy ban chứng khoán.
VIB: Ngân hàng thương mại cổ phần Quốc Tế (VIB Bank).
Vietcombank: Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam.
Vietinbank: Ngân hàng Công thương Việt Nam.
VP: Ngân hàng thương mại cổ phần ngoài quốc doanh (VP Bank).
VPSC: Công ty Dịch vụ tiết kiệm Bưu điện
WTO: Tổ chức thương mại thế giới.

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Số lượng các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 1991 – 2012 27
Bảng 2.2: Thị phần (%) các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 1991 – 2012 27
Bảng 2.3: Vốn điều lệ của các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2009 – 2012 30
Bảng 2.4: Hệ số CAR ( %) một số NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2009 – 2012 31
Bảng 2.5: Dư nợ tín dụng một số các NHTMCP từ năm 2009 đến 2012 31
Bảng 2.6: Hoạt động M&A ngân hàng Việt Nam giai đoạn 1997 – 2005 40
Bảng 2.7: Bảng tóm tắt 15 thương vụ M&A có yếu tố nước ngoài 41
Bảng 2.8: Các vụ mua bán sáp nhập của Ngân hàng Việt nam giai đoạn cơ cấu lại45
Bảng 2.9: Một số chỉ tiêu tài sản của SCB, TNB and FCB 2009 – Q3/2011 46
Bảng 2.10: Tổng hợp dư nợ tín dụng của SCB, TNB và FCB từ 2009 − 2010 47
Bảng 2.11: Tỷ lệ dư nợ trên vốn huy động của SCB, TNB, và FCB 2009 − 2010 49
Bảng 2.12: Một số chỉ tiêu trước và sau khi hợp nhất tại SCB 50
Bảng 2.13: Một số chỉ tiêu ROE, ROA, NIM trước và sau khi hợp nhất tại SCB 51
Bảng 2.14: Quy mô tổng tài sản của LienVietBank từ 2009 − 2012 55
Bảng 2.15: Chỉ tiêu ROA, ROE, và tỷ lệ nợ xấu (%) của LienVietPostbank từ 2009
− 2012 56



ix

DANH MỤC CÁC BIỂU

Biểu 2.1: Bảng tăng trưởng tín dụng từ năm 2001 đến 2012 29
Biểu 2.2: Tỷ lệ nợ xấu toàn ngành từ năm 2009 đến 2012 32
Biểu 2.3: Tỷ lệ nợ xấu tại một số các NHTMCP Việt Nam trong năm 2012 32
Biểu 2.4: Tỷ lệ ROA, ROE, NIM trung bình của toàn ngành từ 2009 – 2012 33

Biểu 2.5: Tình hình huy động vốn của một số các NHTMCP từ 2009 – 2012 35
Biểu 2.6: Thống kê số lượng chi nhánh, phòng giao dịch và ATM của một số các
NHTM từ 2009 – 2012 35
Biểu 2.7: Thị trường M&A Việt Nam 10 năm qua (2003 − 2012) 37
Biểu 2.8: Tổng hợp cơ cấu tài sản của SCB, TNB và FCB tính đến Q3/2011 46
1










phát 



                

ân hàng.
n trình hi nhp WTO mà Vit t ngày
 


       

  thách thc i mt vi

s cnh tranh gay gt cc ngoài.





2

g

Nam
2. Mc tiêu nghiên cu:
 H th lý lun v hoc cnh tranh và
mi quan h gic cnh tranh và hong M&A ti các NHTMCP.
 Phân tích thc trng hong M&A ti các NHTMCP Vit Nam hin nay,
nhng thành công, và hn ch trong quá trình thc hin M&A ca các NHTMCP
Vit Nam.
  xut giy hong M&A nhc cnh
tranh ca các NHTMCP Vit Nam.
3. Phng nghiên cu:
 Phm vi nghiên cu: Mt s i Vit Nam và các t
chc tài chính có liên quan. Ngun s ling niên ca Ngân hàng nhà
c Ving niên ca các NHTMCP Vin 2009-
2012.
 ng nghiên cu: Thc trc cnh tranh và tình hình hot
ng M&A ti các NHTMCP Vit Nam. Thông qua thc tin din ra hot ng
M&A cc trên th gi d báo các hình thc M&A mà các ngân hàng
Vit Nam s i các chính sách cc trong ving
        c cnh tranh thông qua hot ng
M&A.

u:
 Luc nghiên cu da trên vic s dng các ng
i chinh pháp lý ca NHNN và hong thc
tin ca M&A ca các NHTMCP Vit Nam.
 Lu  d     ng h  i chng,
nh tính kt hp so sánh quy mô hoc và sau hong M&A
ca mt s NHTMCP trong thi gian qua.
3

5. Kt cu ca lu

: 
NHTM
: Thc trng hong mua bán sáp nhp nhc cnh
tranh ca các NHTMCP Vit Nam hin nay
: Giy hong sáp nhp và mua li ngân hàng nh
c cnh tranh ca các NHTMCP VN.

4

: 




 



Theo quy nh s -       a

Thc -NHNN ngày 11
 

 Sáp nhp: Là vic mt hoc mt s TCTD (gi là TCTD b sáp nhp) sáp
nhp vào mt TCTD khác (gi là TCTD nhn sáp nhp). Sau khi sáp nhp, TCTD
b sáp nhp s chuyn toàn b tài sn, quy và li ích hp pháp sang
TCTD nhn sáp nhng thi chm dt s tn ti ca TCTD b sáp nhp.
 Hp nht: Là vic hai hay nhiu TCTD (gi là TCTD b hp nht) hp
nht thành mt TCTD mi (TCTD hp nht). Sau khi hp nht, TCTD b hp nht
s chuyn toàn b tài sn, quy và li ích hp pháp sáng TCTD hp
nhtng thi chm dt s tn ti ca TCTD b hp nht.
 Mua li: Là hình thc mt TCTD (gi là TCTD mua li) mua toàn b tài
sn, quy và li ích hp pháp ca TCTD khác (TCTD b mua li). Sau
khi mua li, TCTD b mua li tr thành công ty trc thuc ca TCTD mua li.


 Sáp nhp theo chiu ngang (Horizontal merger): là giao dch M&A gia
hai ngân hàng và cnh tranh trc tip v mt dòng sn phm và dch v trong cùng
mt th ng. Kt qu ca giao dch này có th mang li cho bên sáp nhp nhiu
5

l rng th ng, gim bi th cnh tranh, tn dng ngun lc v
i, h thng công ngh k thu
 Sáp nhp và mua li theo chiu dc (Vertical merger): là giao dch
M&A gia mt ngân hàng vi mt doanh nghip c
tin  forward) hoc gia mt ngân hàng vi mt doanh nghip là nhà cung ng cho
h (M&A lùi  backward). M&A theo chiu dc mang li cho ngân hàng bên mua
các lc ri ro khi cp tín dng cho khách hàng, gim các chi
phí trung gian
 Sáp nhp hình thành t hp (Conglomerate merger): Là giao

dch M&A din ra gia ngân hàng và doanh nghip khác hong  cc
kinh doanh, ngành ngh không liên quan vi nhau. Mt tên gi khác ca giao dch
này là M&A hình thành tu sáp nhp này ph bin vào thp niên 60 khi
các lut chc quyn các doanh nghinh sáp nhp theo chiu
dc hoc chiu ngang. Bi vì M&A hình thành tng lp tc
n m tp trung ca th ng. Li ích ca hong này là gim thiu ri ro
nh ng hóa, tit kim chi phí gia nhp th ng và li nhu có
nhiu sn phm dch v.

 M&A thân thin (Friendly takeover): là mt giao dch M&A mà c hai
u mun thc hiu cm thy mình s có li t  này.
   ch (Hostile takeover): là mt giao dch M&A mà mt bên
bng mi cách phi mua li bên kia bt k ng
hp này bên mua s dùng tim lc tài chính c mua li th
nhm trit tiêu s cnh tranh ci th 

 c (Domestic M&A): là hong M&A din ra gia các
ngân hàng trong cùng mt lãnh th quc gia.
 M&A xuyên biên (Cross-border M&A): là hong M&A din ra gia
các ngân hàng thuc các quc gia khác nhau. Tuy nhiên, các hong này din ra
6

phc t   i M&  c. Nguyên nhân là do s khác bit v môi
ng chính tr, kinh t    c truyn thng, nguyên tc thu, k
a các quc gia.


  bên




               

            
mergers)

ngân hàng. 
        



 



Ngoài c





7




  




               

                


1.1.3.3 Chào mua công khai (Tender offer)










             



 

8


          -   













 




        









9

n 

m








               
 


                


A

hàng B là V
B

AB

 :
M&A = V
AB
(V
A
+V
B
) (1.1)
  



  

hàng.
 Li th nh quy mô. Hai hay nhiu ngân hàng sáp nhp vào nhau s to
c quy mô l vi, s   to ra
c kh ng vn cho nhng d án li vn nhiu và kéo
10

dài vi lãi sut ca, vi s  s ng chi nhánh, ngân
hàng sau sáp nhp s c nhu ca khách hàng mt
cách tc sáp nhp s dn s ct gim nhng chi nhánh ca hai hay
nhia bàn hot  duy trì mt chi nhánh,
phòng giao dch t  ct gic mt s ng nhân viên, ct gim chi phí
           hot ng ca chi nhánh,
phòng giao dch. Chi phí hong s gim xu là yu t
làm cho hiu qu hot ng ca ngân hàng sau sáp nhng thi, hai
hay nhiu ngân hàng riêng l có nhng sn phm khác nhau khi kt hp li s to ra
vic s dng các sn phm h tr cho nhau hoc thay th ln nhau s 
tính tin ích ca sn phm dch v ngân hàng sau sáp nhp t  thu hút nhiu
 dch v ca sn phm s n hiu
qu hong ca ngân hàng 
 . 

          
cá nhân và



thì h





                



11

 






 . Khi ngân hàng
sáp n






 T. 

- ngân hàng. Các ngân
      

- 

 

mô  
  này qua ngân
hàng khác.



12

 kinh doanh

 
 
 . 




 




 


 Quyn li ca các c u s b ng. Trong quá trình sáp
nhp và mua li ngân hàng làm cho quyn li ca các c  u s b nh
ng. Các quyn li và ý kin ca c u s có th b b qua trong cuc

hi hng c  thông qua vic sáp nhp bi vì s ng c phiu ca
h   ph quyt quynh ci hng c 
nên s t gia nhng c u s u hành. Nu khi các c
u s không hài lòng vp thì h có th bán c phiu ca
h  h s thit thòi do thm bán c phiu là th sáp
nhp sp hoàn tt nên giá c phim mi có thông tin ca
 a nu h tip tc nm gi nm gi thì t l quyn biu
quyt ca h trên tng s c phiu có quyn biu quyt s nh c, bi vì sau
khi sáp nhp hai hay nhiu ngân hàng li vi nhau thì s vu l s ít nht bng
13

vu l ca các ngân hàng sáp nhp li vi nhau cng lng s quyn
biu quyt s ln li ca các c u s trên tng s
s gim xung, h c th hin ý kin ca mình trong
các cuc hp ci hng c 
 . 
h 






 

 
 . 


 



 






