TÁC ĐỘNG CỦA GIÁO DỤC ĐẾN HÀNH VI HÚT THUỐC LÁ VÀ UỐNG RƯỢU, BIA CỦA NGƯỜI DÂN TỘC HUYỆN ĐẠ HUOAI, TỈNH LÂM ĐỒNG

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
  



NGUYN PHNG TRI


TÁC NG CA GIÁO DC N HÀNH VI HÚT
THUC LÁ VÀ UNG RU, BIA CA NGI
DÂN TC K’HO THUC HUYN  HUOAI,
TNH LÂM NG



LUN VN THC S KINH T



TP.H


CHÍ MINH
-
NM 2015


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM

  

NGUYN PHNG TRI

TÁC NG CA GIÁO DC N HÀNH VI HÚT
THUC LÁ VÀ UNG RU, BIA CA NGI
DÂN TC K’HO THUC HUYN  HUOAI,
TNH LÂM NG

CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHÁT TRIN
MÃ S: 60310105

LUN VN THC S KINH T


NGI HNG DN KHOA HC
TS. NGUYN QUNH HOA


TP.H CHÍ MINH-NM 2015


LI CAM OAN
Tôi cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các trích dn và s liu s
dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi
hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca trng
i hc Kinh t TP. H Chí Minh.

TP. HCM, ngày tháng nm 2015

Nguyn Phng Tri














MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CH VIT TT
DANH MC CÁC BNG
DANH MC CÁC HÌNH
TÓM TT LUN VN
Chng 1: GII THIU  TÀI 1
1.1 Lý do chn đ tài 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 2
1.3 Câu hi nghiên cu 3
1.4 i tng nghiên cu 3
1.5 Phm vi nghiên cu 3

1.6 Phng pháp nghiên cu 3
1.7 Ý ngha thc tin ca đ tài 3
1.8 Kt cu ca đ tài 4
Chng 2: C S LÝ THUYT 5
2.1 Thuyt nhn thc - hành vi 5


2.1.1 Mô hình lý thuyt nhn thc-hành vi 5
2.1.2 Phng pháp tr liu nhn thc-hành vi 8
2.2 Các nghiên cu thc nghim v hành vi hút thuc lá, ung ru, bia 11
2.2.1 Mô hình giáo dc tác đng đn hành vi sc khe 11
2.2.2 Mô hình tôn giáo tác đng đn hành vi sc khe 14
2.2.3 Các yu t tác đng đn hành vi hút thuc lá ti Th Nh K 15
2.2.4 Các yu t tác đng đn hành vi hút thuc ti Malaysia 18
2.2.5 Hành vi s dng thc ung có cn ca hc sinh ti Thái Lan 21
2.2.6 Các yu t nh hng đn hành vi s dng thc ung có cn ti tnh Penang,
Malaysia 25
2.2.7 Các nghiên cu liên quan đn hành vi hút thuc lá ti Vit Nam 28
2.2.8 Khung phân tích ca đ tài 29
Chng 3: PHNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU 32
3.1 Thit k nghiên cu 32
3.2 Mô hình nghiên cu đ xut 33
3.3 C mu. 34
3.4 Phng pháp thu thp s liu 35
3.5 Bin s ca mô hình nghiên cu 36
Chng 4: KT QU NGHIÊN CU 22


4.1 Phân tích thng kê mô t b s liu 39
4.3 Phân tích yu t tác đng đn hành vi hút thuc 47

4.4 Phân tích yu t tác đng đn hành vi ung ru, bia 51
Chng 5: KT LUN VÀ KIN NGH 54
5.1 Kt lun 54
5.2 óng góp ca đ tài 55
5.3 Kin ngh chính sách 55
5.4 Hng nghiên cu m rng ca đ tài 56
TÀI LIU THAM KHO
PH LC











DANH MC CH VIT TT

WHO: T chc y t th gii
Ki-tô giáo: đo Tin lành và Công giáo La Mã
Vinacosh: Chng trình phòng chng tác hi ca thuc lá
CFA: (Confirmatory factor analysis) Phân tích nhân t khng đnh



DANH MC CÁC BNG
Bng 2.1. Thit k bin s trong mô hình ca Sadan Kaliscan (2009) 16

Bng 2.2. Kt qu phân tích hi quy binary logistic ca Sadan Kalsican (2009) 17
Bng 2.3. Kt qu hi quy binary logistic phân tích hành vi hút thuc lá ti Malaysia 19
Bng 2.4. Yu t nhân khu hc có liên quan đn hành vi s dng thc ung có cn
ca hc sinh ti min trung Thái Lan 24
Bng 2.5. Kt qu hi quy binary logistic phân tích hành vi s dng thc ung có cn
ti tnh Penang, Malaysia 26
Bng 3.1 . Bin s ca mô hình các yu t tác đng đn hành vi hút thuc lá 37
Bng 3.1 . Bin s ca mô hình các yu t tác đng đn hành vi ung ru, bia 37
Bng 4.1. T l hút thuc lá ca ngi K’Ho đc kho sát 39
Bng 4.2. T l ung ru, bia ca ngi K’Ho đc kho sát 40
Bng 4.3. Phân tích thng kê mô t hành vi ung ru, bia trong hai tun 40
Bng 4.4. T l nhóm tui ca mu kho sát 41
Bng 4.5.Phân tích thng kê mô t bin tui 41
Bng 4.6. Gii tính và hành vi hút thuc lá 42
Bng 4.7. Gii tính và hành vi ung ru, bia 42
Bng 4.8. Tình trng hôn nhân và hành vi hút thuc lá 43
Bng 4.9. Tình trng hôn nhân và hành vi ung ru, bia 43


Bng 4.10. Tôn giáo và hành vi hút thuc lá 44
Bng 4.11. Tôn giáo và hành vi ung ru, bia 44
Bng 4.12. Ngh nghip và hành vi hút thuc lá 45
Bng 4.13. Ngh nghip và hành vi ung ru, bia 45
Bng 4.14. Trình đ hc vn ca ngi K’Ho đc kho sát 46
Bng 4.15. Phân tích thng kê mô t bin s hc vn 46
Bng 4.16. Phân tích thng kê mô t bin s thu nhp 47
Bng 4.17. Ma trn h s tng quan ca các bin đc lp mô hình binary logistic 47
Bng 4.18. Ma trn h s tng quan ca các bin đc lp sau bin đi 48
Bng 4.19. Kt qu hi quy binary logistic 48
Bng 4.20. Kt qu hi quy binary logistic theo t s odd 49

Bng 4.21. Tác đng biên ca mô hình hi quy binary logistic 50
Bng 4.22. Ma trn h s tng quan ca các bin đc lp trong mô hình Poisson 51
Bng 4.23. Kt qu hi quy Poisson 51
Bng 4.24. Tác đng biên ca mô hình hi quy Poisson 52






DANH MC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Mô hình S-O-R-C 5
Hình 2.2. S đ quan h gia suy ngh, cm xúc và hành vi 6
Hình 2.3. S đ phát trin ca phng pháp tr liu nhn thc-hành vi 10
Hình 2.4.Tác đng ca giáo dc đn hành vi sc khe 11
Hình 2.5. Tác đng biên ca giáo dc đn hành vi hút thuc lá 13
Hình 2.6. Tác đng biên ca giáo dc đn hành vi ung ru, bia vt tiêu chun 13
Hình 2.7. Mô hình tôn giáo tác đng đn hành vi sc khe 10
Hình 2.8. Mô hình các yu t tác đng đn hành vi hút thuc ti Malaysia 19
Hình 2.9. Mô hình các yu t liên quan đn hành vi s dng thc ung có cn ca hc
sinh ti min trung Thái Lan 22
Hình 2.10. Tn s s dng thc ung có cn trong 30 ngày 23
Hình 2.11. Tn s s dng thc ung có cn vt quá tiêu chun trong khong thi
gian 30 ngày 23
Hình 2.12. Mô hình các yu t tác đng đn hành vi s dng thc ung có cn ti tnh
Penang, Malaysia 26
Hình 2.13.Biu đ quan h gia hút thuc lá và giáo dc 28
Hình 2.14. Khung phân tích yu t tác đng đn hành vi hút thuc ca ngi K’Ho . 30

Hình 2.15. Khung phân tích yu t tác đng đn hành vi ung ru, bia ca
ngi K’Ho 30
Hình 3.1. Quy trình nghiên cu 15
Hình 3.2. Phân phi Poisson 17



TÓM TT LUN VN
Hút thuc lá và ung ru, bia là hai vn đ nghiêm trng ca Vit Nam ngày nay.
Ngi K’Ho là mt dân tc thiu s ti Vit Nam, có trình đ dân trí thp nhng trong
đi sng hin nay h đã gim hút thuc và ung ru, bia so vi trc kia. Mc tiêu
ca đ tài là tìm hiu tác đng ca giáo dc đn hành vi hút thuc và ung ru, bia
ca ngi K’Ho.
Trên c s lý thuyt v tác đng ca giáo dc làm gim các hành vi gây nguy hi
đn sc khe nh hút thuc và ung ru, bia, nghiên cu đã kho sát 300 ngi dân
tc K’Ho đang sinh sng ti huyn  Huoai nhm xác đnh tác đng ca giáo dc và
các yu t khác đn hành vi hút thuc và ung ru, bia ca h. Phng pháp phân tích
hi quy binary logistic và phân tích hi quy Poisson đc s dng đ phân tích d liu
v các hành vi trên.
Kt qu cho thy, đi vi hành vi hút thuc lá thì hc vn làm gim xác sut hút
thuc ca ngi dân. i vi hành vi ung ru, bia thì giáo dc tác đng không đáng
k. Nhng ngi K’Ho theo Ki-tô giáo ít hút thuc lá và ung ru, bia hn ngi
không tôn giáo. Ngoài ra, nam gii thng hút thuc và ung ru, bia nhiu hn n.
Ngi hút thuc lá có xu hng s dng ru, bia nhiu hn ngi không hút.
T kt qu phân tích trên, nghiên cu cho thy giáo dc trong nhà trng đã làm
gim hút thuc lá nhng đi vi ung ru, bia thì cha. Do đó, cn đy mnh giáo
dc, tuyên truyn v tác hi ca ru, bia đ ngi dân phòng tránh. i sng ngi
dân tc K’Ho còn nhiu khó khn, nhà nc cn to điu kin đ h đn trng đ
nâng cao hc vn. Ngoài ra, t lý thuyt nhn thc-hành vi, cn đa chng trình giáo

dc v hành vi sc khe vào các t chc, đoàn th nh Hi Khuyn Nông, Hi Nông
dân và to điu kin đ ngi dân tham gia, t đó nâng cao hiu qu giáo dc.
T khóa: giáo dc và hành vi sc khe, giáo dc tôn giáo, lý thuyt nhn thc-hành vi
1

Chng 1
GII THIU  TÀI

1.1 Lý do chn đ tài
Theo WHO (2012, trang 3), “Thuc lá là nguy c ln nht đi vi sc kho con
ngi và là nguyên nhân hàng đu dn đn t vong sm trên toàn th gii. Các
nghiên cu cho thy hn 90% các ca ung th phi, 75% các ca bnh phi tc nghn
mn tính do s dng thuc lá gây ra”.
Tuy nhiên, theo WHO (2012) Vit Nam vn là mt trong 15 nc có t l nam
gii trng thành hút thuc cao trên th gii. Trong khi xu hng mc các bnh lây
nhim gim thì các bnh không lây nhim gia tng nhanh chóng. Các bnh có
nguyên nhân chính t s dng thuc lá nh đt qu, mch vành, bnh phi tc
nghn mãn tính, ung th phi… là nhng nguyên nhân hàng đu gây ra t vong 
c nam và n, gn 11% tng s ca t vong  nam gii Vit Nam là do các bnh liên
quan đn thuc lá.
Theo trng đi din WHO ti Vit Nam - Takeshi Kasai , “khong 70% đàn
ông Vit Nam ung ru, bia và c bn ngi thì mt ngi s dng bia  mc đ
có hi - tng đng sáu cc bia hi mi ngày”. Theo bà V Th Minh Hnh - Phó
Vin trng Vin Chin lc và Chính sách y t trích dn s liu thng kê nghiên
cu ca B Y T nm 2012: “ngi Vit Nam tiêu th hn ba t lít bia, gn 68 triu
lít ru - đng s mt ông Nam Á và đng th ba Châu Á”.
Ngi K’Ho là mt dân tc thiu s ti Vit Nam, có dân s 166.112 ngi
(theo Tng điu tra dân s và nhà  nm 2009), c trú ti 46 trên tng s
63 tnh, thành ph. Ngi K’Ho c trú tp trung ti tnh Lâm ng 145.665 ngi,
chim 12,3% dân s toàn tnh và 87,7% tng s ngi K’Ho ti Vit Nam.

V xã hi, đn v t chc xã hi thng thy ca ngi K’Ho là bn. ó va là
mt đn v t chc xã hi, va là mt đn v kinh t t cp, t túc ca dân tc
K’Ho. Bn là làng truyn thng theo kiu mt công xã nông thôn mang đm du n
2

ca th tc mu h da trên c s c trú trong nhng cn nhà dài, k cn nhau theo
nhóm dòng h. ng đu bn là già làng. V quyn li kinh t, già làng cng ging
nh mi thành viên khác ca làng nhng v mt tinh thn, ngi này li có uy tín
gn nh tuyt đi so vi các thành viên khác trong làng. Già làng là hin thân ca
truyn thng và là mt yu t tinh thn đa đn s thng nht ca cng đng trong
xã hi truyn thng ca ngi K’Ho.
Trong sinh hot hàng ngày ca ngi K’Ho, ru cn đc s dng rng rãi
nht là trong các dp nghi l. àn ông, đàn bà K’ho đu hút thuc theo kiu lá thuc
phi khô cun li. Sau này, khi  gn ngi Kinh h chuyn qua ung nhng thc
ung có cn pha ch sn (ru trng, bia) và hút thuc gói. Hút thuc lá và ung
ru, bia là hai hành vi quen thuc trong đi sng hàng ngày ca dân tc K’Ho.
Huyn  Huoai thuc tnh Lâm ng có nhng đa phng cng đng ngi
K’Ho chim t l ln. Thc t trong nhng nm gn đây, mt b phn ln ngi
K’Ho theo đo Tin lành và Công giáo La Mã (sau đây gi chung là Ki-tô giáo) đã
không còn s dng ru, bia, thuc lá. Theo Nguyn Thanh Liêm và nhóm cng s
(2010), thanh thiu niên nam dân tc Kinh/Hoa hút thuc lá nhiu hn thanh thiu
niên dân tc thiu s (trung bình 9,6 điu/ngày so vi 7,4 điu/ngày), tuy nhiên
ngi Kinh/Hoa li thng sng  các đô th ln, có mt bng dân trí cao so vi
ngi dân tc thiu s.
Vic nghiên cu tác đng ca giáo dc và các yu t khác đn hành vi hút thuc
lá và ung ru, bia ca ngi K’Ho có th gi ý nhng chính sách đ giúp h
phòng tránh và gim các hành vi hút thuc lá và ung ru, bia gây hi. Ngoài ra,
Vit Nam đang xây dng chin lc quc gia phòng chng bnh không lây nhim,
nghiên cu này có th gi ý các chính sách trong công tác hoch đnh và thc thi
chin lc đó.

1.2 Mc tiêu nghiên cu
Xác đnh, c lng tác đng ca giáo dc đn hành vi hút thuc và ung ru,
bia ca ngi dân tc K’Ho ti huyn  Huoai, t đó kin ngh chính sách đ gim
các hành vi hút thuc lá và ung ru, bia ca h.
3

1.3 Câu hi nghiên cu
Giáo dc tác đng đn hành vi ung ru, bia và hút thuc lá ca ngi K’Ho
thuc huyn  Huoai nh th nào?
Nhng yu t nào (ngoài giáo dc) nh thu nhp, ngh nghip, gii tính, tôn
giáo… tác đng đn hành vi ung ru, bia và hút thuc lá ca ngi dân tc K’Ho
thuc huyn  Huoai?
Các c quan, đoàn th nhà nc nên thc hin chính sách gì đ ngi K’Ho
gim s dng ru, bia, thuc lá?
1.4 i tng nghiên cu
Hành vi hút thuc lá và ung ru, bia ca ngi dân tc K’Ho thuc huyn 
Huoai t 17 tui tr lên.
1.5 Phm vi nghiên cu
Phm vi nghiên cu v thi gian: nm 2014.
Phm vi nghiên cu v không gian: Huyn  Huoai, tnh Lâm ng.
1.6 Phng pháp nghiên cu
Phng pháp thng kê mô t nhm phân loi, mô t các yu t trong b d liu
s cp.
Phng pháp đnh lng nhm xác đnh, đánh giá các yu t tác đng đn hành
vi hút thuc lá và ung ru, bia ca ngi dân tc K’Ho t d liu s cp.
1.7 Ý ngha thc tin ca đ tài
 tài có ý ngha thc tin cho nhng ngi qun lý ti đa phng nm rõ các
yu t tác đng đn hành vi có hi cho sc khe ngi K’Ho là hút thuc lá và ung
ru, bia. T đó, nhà nc s có nhng chính sách, gii pháp hiu qu hn trong
vic phòng tránh và gim thiu các hành vi hút thuc lá và ung ru, bia cho ngi

dân tc K’Ho. Ngoài ra, các chng trình mc tiêu quc gia nh phòng chng hút
thuc lá và phòng chng ung ru, bia cn xây dng phù hp vi đc đim tng
dân tc, tng vùng đa lý đ nâng cao hiu qu trong quá trình thc hin.


4

1.8 Kt cu ca đ tài
Chng 1: Gii thiu tng quát v vn đ nghiên cu, t đó xác đnh mc đích,
phm vi và phng pháp nghiên cu.
Chng 2: Trình bày c s lý thuyt, các nghiên cu thc nghim v hành vi sc
khe, hành vi hút thuc lá, hành vi s dng thc ung có cn nhm xác đnh khung
nghiên cu, mô hình, phng pháp nghiên cu.
Chng 3: Trình bày phng pháp và mô hình nghiên cu ca lun vn.
Chng 4: Trình bày kt qu nghiên cu t k thut thng kê mô t và hi quy.
Chng 5: T kt qu nghiên cu chng 4, chng 5 nêu kt lun, kin ngh chính
sách và hn ch, hng m rng ca đ tài;
5

Chng 2
C S LÝ THUYT

Trong chng này, tác gi s trình bày lý thuyt nhn thc-hành vi và nhng
nghiên cu thc nghim liên quan đn hành vi hút thuc và ung ru, bia. T đó,
tác gi đ xut khung nghiên cu ca đ tài.
2.1 Thuyt nhn thc-hành vi
Theo Jame M. (2000), khái nim “nhn thc-hành vi” ln đu tiên đc đ cp
trong nm 1970 bi các nhà tâm lý hc làm vic ti Hoa K và Canada. Sau đó,
Mahoney nghiên cu “Nhn thc và thay đi hành vi”, Goldfried và Merbaum
nghiên cu “Thay đi hành vi t kh nng t ch”, Meichenbaum nghiên cu “Thay

đi nhn thc-hành vi: mt cách tip cn tích hp” đã phát trin thành
lý thuyt “nhn thc-hành vi” hin đi.
Thuyt nhn thc-hành vi cho rng: chính t duy quyt đnh phn ng ch
không phi do tác nhân kích thích quyt đnh. S d chúng ta có nhng hành vi hay
tình cm lch chun vì chúng ta có nhng suy ngh không phù hp. Do đó đ làm
thay đi nhng hành vi lch chun chúng ta cn phi thay đi chính nhng suy ngh
không thích nghi.
2.1.1. Mô hình lý thuyt nhn thc-hành vi
Trong lý thuyt nhn thc-hành vi hin đi, quan h gia quá trình nhn thc và
thay đi hành vi ca mi cá nhân đã đc Jame M. (2000) trình bày thành các
nguyên tc sau:
Môi trng nh hng đn hành vi
Vic khi đim ca phân tích hành vi là tìm mt s kin kích thích ca môi
trng (Stimulus) gi ra mt phn ng (Response). Các phn ng ph thuc vào
các s kin kích thích trc đó. Hình thc “phn x có điu kin” c đin đc
phát hin bi Pavlov phù hp vi mô hình này.
Trong các hình thc hc tp đc phát hin bi Skinner, phn ng b nh hng
bi các điu xy ra sau đó hn các điu xy ra trc đó. Nu hu qu
6

(Consequences) là xu, có mt kh nng rt cao rng hành đng đó s không đc
lp đi lp li, tuy nhiên nu hu qu là tt, các hành đng mà dn đn nó có kh
nng din ra cao hn. Hành vi di s kim soát bi hu qu ca nó.
Mt kích thích gây ra phn ng còn tùy thuc vào các nhân t ni ti ca cá
nhân đó (Organism) nh s quan tâm, nhn thc và ý ngha các kích thích bên trong
cá nhân đó. Quá trình tác đng ca ca môi trng đ đa đn kt qu ca mt cá
nhân đc tng trng bi mô hình sau:

Hình 2.1. Mô hình S-O-R-C

Ngun: Jame M. (2000), Liverpool University, Cognitive-Behavioural
Approaches
Mô hình S-O-R-C là nn tng c bn ca xã hi hc và lý thuyt nhn thc -
hành vi. Các nhn thc trung gian đc đi din bi nhân t ni ti ca cá nhân
(Organism) là cách tip cn hoàn toàn mi trong lý thuyt hành vi.
Quan h gia suy ngh, cm xúc và hành vi
Nguyên tc th hai khng đnh các hot đng ca mt sinh vt, hoc cá nhân có
ba phng thc. ó là hành vi, cm xúc, và nhn thc. Hành vi là nhng chuyn
đng ca c th, nhng cng bao gm các hành vi bng li nói. Nhng hiu ng
ca t ng đôi khi đc dùng đ biu th cm xúc, chúng cng đc áp dng cho
các thuc tính nhn thc ca cm xúc. Hành vi, cm xúc và nhn thc liên kt cht
ch vi nhau trong mt cá nhân theo s đ tam giác sau:
Mt s kin kích thích ca môi
trng (Stimulus)
Nhân t ni ti ca cá nhân
(Organism)
Phn ng ca cá nhân
(Response)
Hu qu
(Consequences)
7

Hình 2.2. S đ quan h gia nhn thc, cm xúc và hành vi

Ngun: Jame M. (2000), Liverpool University, Cognitive-Behavioural Approaches

Theo s đ trên, mi nhân t nh hành vi, nhn thc, cm xúc đu chu nh
hng bi hai nhân t kia. Do đó, khi đánh giá mt nhân t không th b qua hai
nhân t còn li.
T điu chnh
Trong nhng thp k qua, tâm lý hc nhn thc đã có nhng bc tin đáng k
thông qua vic s dng các mô hình chc nng ca b não da trên khái nim v x
lý thông tin. Bng nhng nghiên cu thc nghim, các nhà khoa hc đã phân bit
chc nng t đng x lý thông tin và kim soát thông tin.
Mt t l rt ln nhng vic làm ca con ngi trên c s x lý thông tin t
đng. Thc dy, mc qun áo, lái xe và nhiu hot đng tng t nh các chng
trình tun t mà không cn suy ngh có ý thc thc hin.
Hot đng kim soát thông tin là loi hình hot đng nhn thc khi chúng ta
phi đi mt vi tình hung mi l, thc hin các quyt đnh hoc gii quyt vn đ.
Nó cng phi hp x lý t đng các thông tin đc tip nhn. Nu mt chng
trình thng xuyên b gián đon, kim soát có th làm cho chuyn sang mt thói
quen khác. Kim soát cng phc v mt chc nng t điu tit. Trong giai đon
Hành vi
Nhn thc Cm xúc

8

phôi thai, nhiu hành vi ca con ngi đc quy đnh t bên ngoài, bi cha m và
nhng ngi khác. Hc tp và tác đng ca xã hi không ch sa đi hành vi mà
còn giúp con ngi có đc các k nng t điu chnh.
Nhân t ni ti ca các cá nhân
Mt trong nhng nn tng ca lý thuyt nhn thc hành vi là quan h cht ch
gia quá trình nhn thc và hành vi. Các cá nhân trong cùng mt hoàn cnh có th
có nhng hành vi khác nhau tùy theo quá trình nhn thc. iu này có th nh
hng bi gii tính, vn hóa, đa lý sinh sng, chng tc…
Tng tác gia các cá nhân
Trong cách tip cn nhn thc-hành vi ca cá nhân, các yu t ni tâm linh và
tình hung, các yu t môi trng đc xem là quan trng. Tuy nhiên, ngi ta
cho rng nhng li gii thích tt nht ca hành vi con ngi s đn t mt phân tích
v s tng tác gia hai ngi. Trong thc t, các nghiên cu đã nhiu ln ch ra
rng d đoán tt nht ca hành vi không phi t thông tin liên quan đn các yu t
ni ti ca cá nhân mà là nhng nhng hiu ng tng tác ca hai ngi. Do đó, khi
nghiên cu hành vi ca con ngi phi đt h trong mi quan h tng tác gia các
cá nhân trong t chc.
2.1.2. Phng pháp tr liu nhn thc-hành vi
K tha t lý thuyt nhn thc-hành vi, nhà tâm lý tr liu ngi M-Albert Ellis
cùng các cng s ca ông đã phát trin thành phng pháp tr liu nhn thc-hành
vi. ây là mt trong nhng liu pháp đc ng dng rng rãi, mang li nhiu kt
qu thit thc. Mt s lnh vc ng dng phng pháp này nh điu tr các chng
trm cm, ri lon lo âu, ri lon ám nh cng bc, s khong rng, s đc hiu,
ri lon stress sau sang chn, ri lon n ung, nghin cht nh ma túy, thuc lá,
thc ung có cn…, chng nghi bnh, ri lon chc nng tình dc, ri lon kim
soát xung đng, ri lon nhân cách, ri lon tâm thn, ri lon đau.
S đ phát trin ca phng pháp nhn thc-hành vi đc trình bày nh
hình 2.3. Trong đó, giáo dc chim v trí khi ngun đ điu chnh hành vi.

Lý thuyt hc hi xã hi ca A. Bandura (1977) m rng thêm quan đim này và
9

cho rng hu ht các lý thuyt hc hi đt đc qua nhn thc ca con ngi và
suy ngh v nhng điu mà h đã tri nghim qua. H có th hc hi qua vic xem
xét các ví d ca ngi khác và điu này có th áp dng vào vic tr liu.
K thut thc hin tr liu nhn thc-hành vi bao gm ba bc: trang b kin
thc cho bnh nhân, xây dng k thut v nhn thc, xây dng k thut v hành vi.
Trong bc xây dng kin thc cho bnh nhân cn gii thích cho bnh nhân v ri
lon ca h; gii thích cho bnh nhân hiu mi liên quan gia ý ngh, cm xúc và
hành vi; hng dn cho bnh nhân nhng kiu nhn thc lch lc thng gp và xác
đnh bnh nhân thng ri vào kiu nhn thc nào, cùng vi bnh nhân xác đnh
mc tiêu ca quá trình điu tr.
Di góc đ tr liu nhn thc hành vi, nu xem nhng ngi nghin thuc lá,
ngi có hành vi ung ru bia gây hi nh đi tng cn tr liu thì vic cung cp
kin thc bc đu cho h rt quan trng. Giáo dc có th đm nhim vai trò này
nh cung cp kin thc, làm cu ni đa kin thc khoa hc đn vi h đ làm h
điu chnh hành vi, t đó to hiu lc đ h t gii quyt vn đ nh dng hút thuc
lá, dng ung ru bia gây hi.

10

Hình 2.3. S đ phát trin ca phng pháp tr liu nhn thc-hành vi

Ngun: J.McGuire (2000), Liverpool University, Cognitive-Behavioural
Approaches
11

2.2 Các nghiên cu thc nghim v hành vi hút thuc lá, ung ru bia
2.2.1 Mô hình giáo dc tác đng đn hành vi sc khe
Theo thuyt nhn thc-hành vi, nhng ngi có nn tng giáo dc cao thông
thng s nhn thc tt hn, môi trng làm vic và sinh sng ca h cng tt hn
nhng ngi có nn tng giáo dc thp, do đó hành vi ca h s khác, h t điu
chnh đ có các hành vi tt cho sc khe, cho cuc sng ca h. Nghiên cu giáo
dc tác đng đn các hành vi sc khe ti Hoa K, David Cutler, Adriana Lleras-
Muney (2010) s dng d liu iu tra v sc khe quc gia ti Hoa K, d liu
Kho sát Thanh Niên Hoa K, d liu Kho sát phát trin Trung niên Hoa K, d
liu nghiên cu sc khe và Hu trí Anh Quc, d liu Kho sát v Hút thuc Anh
Quc, và d liu Nghiên cu Phát trin tr em Anh Quc đ phân tích. Nhóm tác
gi s dng nhiu ngun d liu nh trên đ đm bo kim đnh đc tt c các gi
thit đc đa ra. Tuy không gii hn đ tui đi tng đc nghiên cu nhng u
tiên các đi tng nh hn 25 tui (vì 25 là đ tui mi ngi thng hoàn thành
quá trình giáo dc nhà trng). Sc dân da trng chim t l cân bng vi các sc
dân khác đ đm bo tính đi din ca mu nghiên cu (vì hc vn trung bình ngi
da trng thng cao hn các sc dân khác).
Trong nghiên cu này, nhóm tác gi đnh ngha hành vi sc khe là hút thuc lá,
s dng thc ung có cn (ru, bia) và hành vi gây tng cân, béo phì…. Giáo dc
đc đo bng trình đ hc vn. Mô hình nghiên cu nh hình 2.4:

Hình 2.4. Tác đng ca giáo dc đn hành vi sc khe






Ngun: D. Cutler, A. Lleras-Muney (2010), Journal of Health Economics

…………….

Giáo dc
Tu

i

Chng tc
Gi

i tính

Hành vi sc khe
(hút thuc, ung
r

u, bia, béo phì)

12

 nghiên cu tác đng ca giáo dc đn hành vi sc khe, nhóm tác gi s

dng hi quy đ c lng nh sau:

H
i
= 
0
+ 
1
*Education + X
i
 + 
i

Trong đó H
i
là các hành vi nh hng đn sc khe nh ung ru, hút thuc.
Education là s nm đi hc. X
i
là các bin mô t gii tính, tui, chng tc. Tuy
nhiên, giáo dc ca mt ngi li chu tác đng bi di truyn ca cha m, sc khe
khi ra đi…Do đó, bin Z
i
đc s dng đ c lng các yu t ni sinh ca bin
Education, phng trình hi quy mi nh sau:
H
i
= 
0
+ 
1

*Education + X
i
 + Z
i
+ 
i

i vi b d liu iu tra sc khe quc gia Hoa K, nhóm tác gi thc hin
phân tích các nm 1990, 1991, 1994, 2000 đ tìm hiu tác đng ca giáo dc đn
hành vi sc khe. Các hành vi sc khe đc phân thành tám nhóm nh sau: hút
thuc lá; n kiêng/tp th dc; s dng thc ung có cn; s dng ma túy trái phép;
an toàn lái xe; an toàn h gia đình; phòng bnh; chm sóc ngi bnh mãn tính (tiu
đng hoc cao huyt áp). Trong mi nhóm, có nhiu đo lng v hành vi sc
khe. Mu trong nghiên cu này xp x 23.000 cá th.
Kt qu cho thy, giáo dc làm gim hút thuc lá và s dng thc ung có cn
(bia, ru vang, ru nng) ca ngi dân Hoa K. Mi nm đi hc gim 3% xác
sut hút thuc lá hay mt ngi tt nghip đi hc thì xác sut hút thuc lá thp hn
12% so vi ngi tt nghip trung hc ph thông. Hình 2.4 cho thy tác đng biên
ca hành vi hút thuc lá vi s nm đi hc trong phân tích hi quy logistic. S nm
đi hc càng tng thì xác sut hút thuc lá càng gim.
i vi hành vi s dng thc ung có cn quá mc, nhóm tác gi đnh ngha
mt ngi s dng vt tiêu chun là hn nm đn v trong mt ln. Kt qu mt
nm giáo dc tng thêm làm gim 1,8% xác sut s dng thc ung có cn vt
13

tiêu chun (hình 2.5). c bit, ngi hc vn cao thì tn sut s dng thc ung có
cn cao nhng thng ít s dng vt tiêu chun.
Hình 2.5. Tác đng biên ca giáo dc đn hành vi hút thuc lá

Ngun: D. Cutler, A. Lleras-Muney (2010), Journal of Health Economics

Hình 2.6. Tác đng biên ca giáo dc đn hành vi ung ru, bia vt tiêu chun

Ngun: D. Cutler, A. Lleras-Muney (2010), Journal of Health Economics