CHỦ NGHĨA mác lê NIN NHỮNG vấn đề cần NGHIÊN cứu HIỆN NAY

CHỦ NGHĨA MÁC - LÊ-NIN: NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU
HIỆN NAY
Nói tới chủ nghĩa Mác - Lê-nin là nói tới thế giới quan, hệ tư tưởng và
phương pháp luận của giai cấp công nhân và đội tiên phong của nó là Đảng
Cộng sản trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, tiến tới xây dựng chủ
nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, thực hiện lý tưởng và mục tiêu cộng sản chủ
nghĩa. Chủ nghĩa Mác - Lê-nin đã có lịch sử trên 150 năm, trải qua nhiều giai
đoạn phát triển khác nhau, gắn liền với lịch sử đấu tranh của giai cấp công nhân
và phong trào công nhân, của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.
Sự phát triển lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa Mác - Lê-nin từ khi ra đời tới
nay còn gắn liền với các cuộc cách mạng vô sản mà tiêu biểu nhất là Cách mạng
xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga năm 1917 - cuộc cách mạng mở ra một thời
đại mới trong lịch sử loài người, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ
nghĩa xã hội.
Chủ nghĩa Mác - Lê-nin đã trở thành nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam hành
động không chỉ đối với các Đảng Cộng sản cầm quyền, đối với giai cấp công
nhân và nhân dân lao động ở các nước xã hội chủ nghĩa đã và đang xây dựng
chủ nghĩa xã hội trong nhiều thập kỷ nay, mà còn đối với các Đảng Cộng sản và
công nhân trên thế giới trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân
chủ và tiến bộ xã hội.
Lịch sử hình thành và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin còn là lịch sử của
cuộc đấu tranh nhằm chống lại chủ nghĩa giáo điều, chủ nghĩa xét lại và chủ
nghĩa cơ hội đủ loại với mưu toan xuyên tạc bản chất khoa học và cách mạng
của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, hòng hạ thấp tầm vóc và ý nghĩa của nó, tiến tới
phủ nhận và từ bỏ nó trong đời sống ý thức xã hội và trong thực tiễn phong trào
cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới.
Cuộc đấu tranh đó càng trở nên phức tạp và gay gắt hơn trong bối cảnh hiện
nay, khi chủ nghĩa xã hội hiện thực chưa ra khỏi cuộc khủng hoảng, phong trào
cách mạng thế giới đang lâm vào thoái trào sau sự đổ vỡ của chế độ xã hội chủ
nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu, hệ thống xã hội chủ nghĩa tan rã, trật tự thế giới
thay đổi, toàn cầu hóa kinh tế mang tính chất tư bản chủ nghĩa và cách mạng

khoa học - công nghệ đang tác động mạnh mẽ tới tất cả các khu vực, các quốc
gia - dân tộc.
Chủ nghĩa Mác - Lê-nin và chủ nghĩa xã hội đang đứng trước những thách
thức to lớn và trước những đòi hỏi bức xúc của đổi mới để phát triển. Việc nhận
thức lại chúng trên quan điểm đổi mới, phát triển, sáng tạo và hiện đại nhằm
làm sáng tỏ bản chất khoa học và cách mạng của chúng có một tầm quan trọng
đặc biệt, có ý nghĩa sống còn đối với những người cộng sản và các Đảng Cộng
sản trên thế giới, cũng như đối với tương lai, triển vọng của chủ nghĩa xã hội và
đối với công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay ở nước ta.
Thực tiễn và kinh nghiệm cho thấy: Khi nào nhận thức đúng đắn và vận dụng
sáng tạo bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào thực
tiễn thì phong trào cách mạng phát triển và thu được thành tựu to lớn. Khi nào
phạm sai lầm giáo điều, chủ quan, duy ý chí, xa rời bản chất khoa học và cách
mạng của chủ nghĩa Mác - Lê nin thì cách mạng lâm vào khó khăn, lý luận bị xơ
cứng, lạc hậu và phong trào cách mạng sẽ bị trì trệ, khủng hoảng, thậm chí gặp
tổn thất lớn và thất bại.
Những khuynh hướng, quan điểm và thái độ khác nhau giữa bảo vệ và xuyên
tạc bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin diễn ra không
chỉ trong nội bộ phong trào công nhân, phong trào cộng sản quốc tế và trong các
Đảng Cộng sản ở các nước, mà còn trong sự đấu tranh giữa các lực lượng đối
lập, giữa cách mạng và phản cách mạng, giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư
bản, giữa những người mác-xít chân chính và những kẻ giả danh mác-xít.
Đảng ta, qua 20 năm đổi mới đã nhất quán lập trường có tính nguyên tắc là
kiên trì sự lựa chọn con đường xã hội chủ nghĩa, độc lập dân tộc gắn liền với
chủ nghĩa xã hội, khẳng định chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh là
nền tảng tư tưởng của Đảng và của nhân dân ta, là kim chỉ nam cho hành động
của cách mạng Việt Nam.
Việc nghiên cứu một cách cơ bản và hệ thống, làm sáng tỏ bản chất khoa học
và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin chẳng những cần thiết cho việc đổi
mới nhận thức, phát triển lý luận, mà còn cung cấp những luận chứng khoa học

đáng tin cậy làm cơ sở cho việc hoạch định đường lối, chính sách của Đảng, góp
phần thúc đẩy sự nghiệp đổi mới tới thắng lợi, tham gia vào cuộc đấu tranh tư
tưởng - lý luận nhằm bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, phát huy
sức sống và ảnh hưởng của nó trong tiến trình phát triển của cách mạng.
Khái niệm "bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác- Lê-nin"
được sử dụng từ lâu trong lịch sử nghiên cứu, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lê-nin,
trong hoạt động tư tưởng, lý luận và trong đường lối chính trị của các Đảng
Cộng sản, trong phong trào cách mạng của nhiều nước trên thế giới. Thuật ngữ
khoa học này thường được diễn đạt bằng nhiều cách khác nhau. Có khi nó được
diễn đạt là tính đảng và tính khoa học, tính cách mạng và tính khoa học, hoặc
chủ nghĩa duy vật khoa học và thực tiễn cách mạng
Về vấn đề này, đã có lần V. I. Lê-nin chỉ quy vào một từ, đó là phép biện
chứng. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh giá trị, sức sống của chủ nghĩa Mác -
Lê-nin, cho rằng, cái bản chất, cốt lõi của nó mà những người cách mạng phải
nắm vững là tinh thần và phương pháp để nhận thức thế giới và cải tạo thế giới.
Trong các văn kiện chính trị và sách báo lý luận, chúng ta thường thấy cách
diễn đạt, trình bày một cách phổ biến về bản chất chủ nghĩa Mác - Lê-nin là:
trước hết, nhấn mạnh đến cách mạng, sau đó mới là khoa học trong cụm từ "bản
chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin".
Chúng tôi cho rằng, cần phải nhận thức lại vấn đề này. Nghiên cứu một học
thuyết, một chủ nghĩa, trước hết là nhận thức, tiếp cận chân lý, nắm lấy thuộc
tính bản chất của đối tượng, phát hiện quy luật chi phối sự vận động và xu
hướng phát triển của nó. Chỉ trên cơ sở ấy mới có thể bàn tới giá trị, ý nghĩa
cách mạng của học thuyết, chủ nghĩa mà chúng ta nghiên cứu.
Có thể nói, khoa học là cơ sở, là tiền đề lý luận của cách mạng. Cách mạng
là hệ quả tất yếu nảy sinh từ thực tiễn và khoa học. Từ nhận thức khoa học, đi
tới hành động cách mạng. Từ nhận thức đúng đắn, chân thực thế giới khách
quan, đi tới cải tạo thế giới.
Làm sáng tỏ vấn đề và những mối liên hệ nêu trên chẳng những góp phần đổi
mới tư duy lý luận, trau dồi năng lực tư duy lý luận sáng tạo trong nghiên cứu,

vận dụng chủ nghĩa Mác - Lê-nin, mà còn xác lập cơ sở khoa học thực tiễn đúng
đắn cho việc giải quyết các vấn đề mà thực tiễn đặt ra trong đổi mới và phát
triển hiện nay.
Di sản mà các nhà kinh điển để lại cho hậu thế thật là đồ sộ, bao quát nhiều
lĩnh vực khác nhau của đời sống hiện thực. Đã có không ít công trình của các
học giả trong nước và ngoài nước đề cập tới những khía cạnh khác nhau của vấn
đề này. Theo chúng tôi, để làm rõ bản chất, đặc điểm của chủ nghĩa Mác - Lê-
nin, cần tổ chức tốt lực lượng chuyên gia, tập trung nghiên cứu một cách có hệ
thống các vấn đề sau đây:
Thứ nhất, nghiên cứu lịch sử hình thành và các giai đoạn phát triển từ chủ
nghĩa Mác đến chủ nghĩa Mác - Lê-nin, trong đó cần chú ý đến "giai đoạn Lê-
nin trong sự phát triển của chủ nghĩa Mác".
Thứ hai, nghiên cứu nội dung lý luận trong từng bộ phận hợp thành của chủ
nghĩa Mác.
Thứ ba, nghiên cứu di sản của V.I. Lê-nin và những đóng góp của ông trong
sự truyền bá, vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác cũng như trong sự phát triển từ
chủ nghĩa Mác đến chủ nghĩa Mác - Lê-nin.
Thứ tư, nghiên cứu mối tương quan giữa chủ nghĩa Mác với chủ nghĩa xã hội
khoa học - theo cả nghĩa rộng và hẹp.
Thứ năm, nghiên cứu mối tương quan giữa chủ nghĩa Mác - Lê-nin với chủ
nghĩa xã hội hiện thực.
Thứ sáu, nghiên cứu lịch sử phép biện chứng mác-xít.
Thứ bảy, nghiên cứu các tác phẩm cụ thể của các nhà kinh điển và của Chủ
tịch Hồ Chí Minh.
Thứ tám, nghiên cứu tác phẩm và chùm tác phẩm theo chủ đề và theo giai
đoạn.
Thứ chín, nghiên cứu mối quan hệ giữa khoa học và cách mạng, cách mạng
và khoa học trong chủ nghĩa Mác - Lê-nin.
Thứ mười, nghiên cứu các mối quan hệ giữa thế giới quan - phương pháp luận
- hệ tư tưởng, giữa lý luận và phương pháp, giữa lý luận và tổng kết thực tiễn để

phát triển lý luận và dự báo khoa học.
Nhận thức đúng bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin,
làm sáng tỏ chân giá trị và sức sống của nó trong tình hình hiện nay là một vấn
đề không đơn giản. Ở đây, có không ít trở lực cần vượt qua như nhận thức giáo
điều đối với chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Sự phong phú của tư tưởng và sự sâu sắc,
uyên bác của trí tuệ khoa học thể hiện trong các tác phẩm kinh điển đã bị giản
lược hóa, làm nghèo nàn đi, thậm chí bị thông tục và tầm thường hóa. Những giá
trị khoa học gắn liền với năng lực sáng tạo cũng như tư tưởng nói chung của các
ông đã từng bị diễn giải một cách cứng nhắc, khuôn sáo và hình thức. Những
nguyên lý của chủ nghĩa Mác được hình thành và phát triển trong một quá trình
lâu dài, thể hiện sự kết hợp hữu cơ giữa nghiên cứu lý luận nghiêm túc với tổng
kết thực tiễn đấu tranh chính trị một cách công phu, với tất cả sự phong phú của
kinh nghiệm lịch sử, dũng khí phê phán và tự phê phán, tính nhất quán, triệt để
về quan điểm và phương pháp, về tư tưởng và học thuật của các nhà kinh điển
nhiều khi đã bị làm lu mờ đi.
Trong lịch sử chủ nghĩa Mác từng diễn ra hai tình huống:
Một là, những kẻ thù đủ mọi loại của chủ nghĩa Mác thường xuyên tạc, phê
phán, bác bỏ C. Mác một cách có dụng ý, thậm chí để chống C.Mác, nhiều khi
chúng phải khoác áo mác-xít. Điều đó, theo V. I. Lê-nin, chỉ càng nói lên giá trị,
sức sống của chủ nghĩa Mác.
Hai là, những người gọi là "mác-xít" theo đuổi chủ nghĩa Mác, ra sức truyền
bá và thực hành tư tưởng của chủ nghĩa Mác, tưởng như tất cả đều trung thành
và bảo vệ C.Mác nhưng trong thực tế, không ít người đã làm mất tín nhiệm, làm
tổn thương giá trị của chủ nghĩa Mác, dù là không tự giác, do thiếu hiểu biết
khoa học, do bị cầm tù bởi chủ nghĩa giáo điều. Họ đã vô tình biến tư tưởng
khoa học thành những giáo điều, tín điều bất biến, tạo ra những rào chắn mọi
khả năng tìm tòi sáng tạo. Học thuyết khoa học và cách mạng bị họ làm cho mất
sinh khí lý luận và thực tiễn vốn có của nó.
Để khắc phục tình trạng đó, cần bảo đảm tự do tư tưởng trong nghiên cứu,
khuyến khích những nghiên cứu sáng tạo trong Đảng, trong xã hội. Nói tóm lại,

phải xác lập thái độ, tinh thần và phương pháp khoa học đối với chủ nghĩa Mác -
Lê-nin, nghĩa là nghiên cứu, tiếp cận nó trên mảnh đất hiện thực, như Ph.Ăng-
ghen đã đòi hỏi.
Cũng ở đây, có một tình huống có vấn đề về thuật ngữ chủ nghĩa Mác - Lê-
nin - thuật ngữ liên quan đến quan điểm và cách giải thích của Sta-lin. Cần hiểu
như thế nào về mối liên hệ giữa "chủ nghĩa Mác" và "chủ nghĩa Lê-nin"? Vì
vậy, vấn đề về sự trung thành với chủ nghĩa Mác - Lê-nin, vốn được coi là một
nguyên tắc tư tưởng của Đảng Cộng sản, cần được làm sáng tỏ hơn. Ở đây, sự
trung thành được hiểu là trung thành với phẩm chất khoa học và cách mạng của
chủ nghĩa Mác - Lê-nin trên tinh thần độc lập, sáng tạo, có nghiên cứu, chứ
không phải là trung thành một cách giáo điều.
Rõ ràng, phải có những nghiên cứu công phu cả về lịch sử và lý luận chủ
nghĩa Mác mới đủ sức cắt nghĩa điều đó, mới nhận ra diện mạo chân thực của
Mác và chủ nghĩa mang tên ông.
Trong nghiên cứu lý luận hiện nay, có thể cần nhận thức lại nhiều điều mà từ
bấy lâu nay vẫn được xem là đã rõ ràng, sáng tỏ, nhưng thực tế không hẳn là
như vậy. Chẳng hạn, về cách hiểu các nguồn gốc hình thành chủ nghĩa Mác,
ngoài ba nguồn gốc trực tiếp được các nhà kinh điển kế thừa có chọn lọc, có phê
phán, còn biết bao thành tựu tư tưởng, lý luận, khoa học khác đã được các ông
thâu thái, phát triển để làm nên những tinh hoa tư tưởng ở thời đại mình.
Hoặc, một vài khía cạnh lý luận có quan hệ trực tiếp đến những kiến giải về
chủ nghĩa xã hội và xây dựng chủ nghĩa xã hội như:
- Lý luận về sở hữu, về xóa bỏ chế độ tư hữu được coi như một tóm tắt lý
luận của những người cộng sản trong "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản". Liệu sở
hữu xã hội (chế độ công hữu), được coi là đặc trưng bản chất của chủ nghĩa xã
hội, có tách rời khỏi sở hữu cá nhân với tư cách là sở hữu của người sản xuất
hay không? Sở hữu cá nhân có phải chỉ là sở hữu về tư liệu tiêu dùng, của cải,
tài sản cho sinh hoạt của anh ta như vẫn hiểu bấy lâu nay, hay nó phải là sở hữu
cá nhân về tư liệu sản xuất, và nó là cơ sở không thể thiếu để sở hữu xã hội trở
nên có tính hiện thực?

- Lý luận về tha hóa, từ tha hóa lao động đến tha hóa bản chất người (nhân
tính), trong "Bản thảo kinh tế - triết học 1844" của Mác. Liên quan đến vấn đề
này là vấn đề bóc lột, trong những kiến giải của C.Mác ở nửa sau thế kỷ XIX.
Cho đến nay, trong điều kiện mới của thế kỷ XXI, vấn đề bóc lột cần được hiểu
như thế nào?
- Lý luận về lô gic lịch sử - tự nhiên trong sự phát triển của quá trình lịch sử
xã hội và sự kế tiếp nhau của các thời đại kinh tế, của các chế độ xã hội. Vấn đề
đặt ra là, làm thế nào để bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa mà không làm sai lệch
lô-gíc lịch sử - tự nhiên trong tổ chức và xây dựng xã hội mới?
- Lý luận về dân chủ và pháp quyền, nhà nước pháp quyền và xã hội công
dân hay đời sống xã hội dân sự. Liên quan đến vấn đề này là vấn đề xây dựng
một nền chính trị văn minh, không xảy ra tha hóa quyền lực; có thể dùng các
thiết chế quyền lực ngoài nhà nước để kiểm soát quyền lực nhà nước, quyền lực
chính trị nói chung được dân chúng ủy quyền?
Tư tưởng, học thuyết của chủ nghĩa Mác cần được nhìn nhận trong trạng thái
động, cần được bổ sung và phát triển, không nên biến thành những tín điều.
Chính Hồ Chí Minh đã dạy chúng ta rằng, chủ nghĩa Mác - Lê-nin là kim chỉ
nam hành động chứ không phải là kinh thánh.
V.I. Lê-nin từng đòi hỏi phải không ngừng bổ sung vào lý luận của C.Mác và
phải phân tích cụ thể một tình hình cụ thể khi xem xét từng nguyên lý của chủ
nghĩa Mác. Đó chính là bản chất, linh hồn sống của chủ nghĩa Mác. Ph.Ăng-
ghen, vào những năm cuối đời, đã đặc biệt lưu ý rằng, lý luận của Mác mà ông
có phần đóng góp, là một phương pháp, một sự gợi mở cho tư duy và hành động
để mỗi người phải tự mình độc lập giải quyết lấy vấn đề đặt ra, chứ không xem
những gì các ông để lại là những câu trả lời vạn năng cho mọi tình huống của
cuộc sống.
Đó cũng là cái cần thiết cho chúng ta hiện nay trong nghiên cứu chủ nghĩa
Mác - Lê-nin, nhằm nhận thức đầy đủ bản chất và đặc điểm của nó, và qua đó,
hiểu đúng, làm đúng, phù hợp với thực tiễn đang biến đổi mau lẹ, biến đổi chưa
từng có so với thời đại của các nhà kinh điển.