Luận văn thạc sĩ 2015 các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí khám bệnh của cá nhân vùng đồng bằng sông cửu long

B GIỄO DC VÀ ÀO TO
TRNGăIăHCăKINHăTể

ăTPăHCM

HUNHăLUăANHăPHNG




CỄCăYUăTăNHăHNG NăCHIăPHệăKHỄMă
CHAăBNHăCAăCỄăNHỂNăVỐNGăNGăBNGă
SỌNGăCUăLONG




LUNăVN THCăSăKINHăT





TpăHăChíăMinh,ănmă2015

B GIỄO DC VÀ ÀO TO
TRNGăIăHCăKINHăTể

ăTPăHCM

HUNHăLUăANHăPHNG


CỄCăYUăTăNHăHNG NăCHIăPHệăKHỄMă
CHAăBNHăCAăCỄăNHỂNăVỐNGăNGăBNGă
SỌNGăCUăLONG


CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHỄT TRIN
MÃ S: 60310105

LUNăVN THCăSăKINHăT


NGIăHNGăDNăKHOAăHC:
TS.ăTRNăTINăKHAI



TpăHăChíăMinh,ănmă2015

LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan lun vn ắCác yu t nh hng đn chi phí khám cha bnh
ca cá nhân vùng ng Bng Sông Cu Long” lƠ nghiên cu do chính tôi thc
hin.
Tôi xin cam đoan các thông tin trích dn đu đƣ đc ch rõ ngun gc vƠ có đ
chính xác cao trong phm vi hiu bit ca tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun
vn nƠy lƠ trung thc vƠ cha tng đc ai công b trong bt k công trình nƠo
khác.
Tôi xin chu trách nhim v nghiên cu ca mình.
Hc viên thc hin lun vn



Hunh Lu Anh Phng





MC LC

TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CÁC T VIT TT

DANH MC CÁC BNG BIU
DANH MC HÌNH V, S 
CHNG 1: GII THIU 1
1.1. Lý do la chn đ tài 1
1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu 3
1.2.1. Mc tiêu nghiên cu 3
1.2.2. Câu hi nghiên cu: 3
1.3. Phm vi vƠ đi tng nghiên cu: 3
1.4. Phng pháp nghiên cu: 4
1.5. Kt cu lun vn 4
CHNG 2: TNG QUAN LÝ THUYT VÀ THC TIN 6
2.1. Chm sóc sc khe (CSSK) 6
2.2. Nhu cu chm sóc sc khe ca cá nhơn 6
2.3. HƠnh vi tìm kim s dng dch v y t 7
2.4. Mô hình hƠnh vi tìm kim vƠ s dng dch v y t 8
2.5. c tính h thng y t 10
2.6. Mô hình chi tiêu vƠ s dng dch v y t: 11
2.7. Bo him y t 12




2.8. Các nghiên cu liên quan: 13
2.9. Khung phân tích ca nghiên cu. 15
CHNG 3: PHNG PHỄP VÀ D LIU NGHIÊN CU 18
3.1. Mô hình kinh t lng: 18
3.2. Mô hình nghiên cu thc nghim 19
3.3. D liu nghiên cu. 20
3.4. Các đnh ngha vƠ la chn bin 23
3.4.1. H gia đình 23

3.4.2. Chi phí khám cha bnh 23
3.4.3. Yu t nn 23
3.4.3.1. Tui 23
3.4.3.2. Gii tính: 23
3.4.3.3. Hôn nhân: 23
3.4.3.4. Ngh nghip 24
3.4.3.5. Dân tc 24
3.4.3.6. Quy mô: 24
3.4.3.7. Giáo dc 24
3.4.4. Yu t kh nng: 24
3.4.4.1. Thu nhp ca h: 24
3.4.4.2. Thu nhp cá nhân 25
3.4.4.3. Bo him y t 26
3.4.4.4. H tr y t 26
3.4.4.5. Khu vc: 26
3.4.5. Yu t nhu cu 26
3.4.5.1. S ln khám cha bnh: 26
3.4.5.2. Hình thc điu tr: 26
3.4.6. S dng dch v y t 27
3.4.6.1. Loi hình CSYT: 27




3.4.6.2. C s y t công ậ c s y t t: 27
3.5 Mô t bin 28
CHNG 4: KT QU VÀ THO LUN 31
4.1. Tng quan chi tiêu y t vƠ tình hình s dng BHYT  Vit Nam. 31
4.1.1. Tng quan v chi tiêu y t 31
4.1.2. Tình hình tham gia BHYT ca ngi dân 33

4.1.3. Vai trò ca BHYT đi vi chi tiêu y t ca cá nhân 35
4.2. Các yu t tác đng đn chi tiêu cho khám cha bnh cá nhân : 35
4.2.1. Chi tiêu khám cha bnh ca cá nhân trong b d liu kho sát 36
4.2.2.Yu t nn 36
4.2.2.1. Tui 36
4.2.2.2.Gii tính 37
4.2.2.3. Hôn nhân 38
4.2.2.4. Ngh nghip 39
4.2.2.5. Dân tc 40
4.2.2.6. Giáo dc 40
4.2.3. Yu t kh nng: 41
4.2.3.1. Thu nhp h 41
4.2.3.2. Bo him y t 42
4.2.3.3. H tr y t 43
4.2.3.4. Thu nhp cá nhân 44
4.2.3.5. Khu vc 45
4.2.4. Yu t nhu cu 46
4.2.4.1. Hình thc điu tr: 46
4.2.5. S dng dch v y t 46
4.2.5.1. Loi hình c s y t 46
4.2.5.2. C s y t công- c s y t t nhơn 47




4.3. Các yu t nh hng đn chi tiêu khám cha bnh ca cá nhân  ng Bng
Sông Cu Long: 49
4.3.1.Yu t nn 53
4.3.1.1.Tui 53
4.3.1.2. Gii tính: 54

4.3.2. Yu t Kh nng 54
4.3.2.1. Thu nhp cá nhân 54
4.3.3. Yu t nhu cu: 55
4.3.3.1. S ln khám cha bnh. 55
4.3.3.2. Hình thc điu tr : 56
4.3.4. Quyt đnh s dng dch v y t 56
4.3.4.1. Loi hình c s y t: 56
4.3.4.2 C s y t công- c s y t t nhơn 57
CHNG 5: KT LUN-KIN NGH 60
5.1. Kt lun 60
5.2. Kin ngh 61
5.3. Hn ch vƠ hng nghiên cu mi 62
TÀI LIU THAM KHO
Danh mc tƠi liu ting Vit
Danh mc tƠi liu ting Anh






DANHăMCăCỄCăTăVITăTT

Ting Vit
BHYT: Bo him y t
CSSK: Chm sóc sc khe
CSYT: C s y t
BSCL: ng Bng Sông Cu Long.
HTYT: H tr y t.
KCB: Khám cha bnh

TYTX: Trm y t xã
VHLSS: B d liu kho sát mc sng dơn c.

Ting Anh
Jahr: Join annual health review: Báo cáo chung tng quan ngành y t.
OECD: Organisation for Economic of Development and Cooperation: T chc
Hp tác và Phát trin kinh t.
OLS: Ordinary Least Square: c lng thông thng bình phng bé nht
OOP: Out of pocket: chi tr trc tip t tin túi.
PAHE: Partnership for Action in Health Equity: Nhóm hp tác HƠnh đng vì
Công bng Sc Khe.
UNDP: United Nation Developments Programme: Chng trình phát trin Liên
Hip Quc.
WB: World Bank: Ngân Hàng Th Gii.
WHO: World Health Organization: T chc y t th gii.





DANHăMCăBNGăBIU

Bng 3.1: Thông tin ngun d liu đc trích lc…………………………… 22
Bng 3.2 : Bng tng hp các bin trong mô hình…………………………… 28
Bng 4.1: Chi tiêu y t gia các vùng kinh t xƣ hi  Vit Nam nm 2008-2012
(nghìn đng)……………………………………………………………………… 32
Bng 4.2 : Phơn tích b d liu kho sát……………………………………….36
Bng 4.3: Chi phí KCB bình quơn theo đ tui……………………………… 37
Bng 4.4 : Chi phí KCB bình quơn theo gii tính…………………………… 38
Bng 4.5 : Chi phí KCB bình quơn theo hôn nhơn…………………………… 39

Bng 4.6 : Chi phí KCB bình quơn theo ngh nghip………………………… 39
Bng 4.7 : Chi phí KCB bình quơn theo dơn tc……………………………… 40
Bng 4.8 : Chi phí KCB bình quơn theo gíao dc…………………………… 41
Bng 4.9 : Chi phí KCB bình quơn theo thu nhp ca h…………………… 42
Bng 4.10: Chi phí KCB bình quân theo BHYT……………………………… 43
Bng 4.11: Chi phí KCB bình quân theo h tr y t………………………… 44
Bng 4.12: Chi phí KCB bình quân theo thu nhp cá nhơn……………………45
Bng 4.13: Chi phí KCB bình quân theo khu vc……………………………. 45
Bng 4.14: Chi phí KCB bình quân theo điu tr ni trú- ngoi trú……………46
Bng 4.15: Chi phí KCB bình quân theo loi hình c s y t………………… 47
Bng 4.16: Chi phí KCB bình quân theo c s y t công - t………………… 48
Bng 4.17: Kt qu ca mô hình……………………………………………… 50





DANHăMCăHỊNHăV,ăSă

S đ 2.1: Mô hình s dng dch v y t ca Andersen, 1995………………… 8
Hình 2.1 : Biu đ quá trình cung cp dch v (Tanahashi,1978)…………… 10
S đ 2.1: Khung phơn tích các yu t quyt đnh đn chi phí KCB ca cá nhơn
vùng BSCL……………………………………………………………………… 17
Hình 4.1: T trng chi tiêu y t gia các vùng kinh t xƣ hi  Vit Nam nm
2008-2012………………………………………………………………………… 33
Hình 4.2: C cu các nhóm đi tng tham gia BHYT  Vit Nam nm
2012………………………………………………………………………………. 34
Hình 4.3: T l bao ph BHYT theo các nhóm đi tng tham gia  Vit Nam
nm 2011…………………………………………………………………………. 34

1



CHNGă1:ăGIIăTHIU
1.1. Lý do la chnăđ tài
Ngày nay, t l mc bnh  Vit Nam đc phát hin ngày càng cao. Theo s
liu thng kê ca Tng cc Thng kê điu tr ni trú gia tng t 5,7% nm 2002 lên
7,3% nm 2012, t l điu tr ngoi trú tng t 14,2% nm 2002 lên 36% nm 2012.
iu này, chng t các cá nhân đang phi đi mt vi tình trng gia tng chi phí
cho khám cha bnh. c bit chi phí m đau, các bnh nng, bnh him nghèo
chính là chi phí chim phn ln trong thu nhp ca ngi nghèo. Khi chi phí t tin
túi ca h gia đình bng hoc ln hn 40% kh nng chi tr ca h gia đình (lƠ phn
thu nhp còn li ca h gia đình sau khi đƣ chi cho lng thc, thc phm) thì đó lƠ
chi phí y t thm ha. T l và s lng các h gia đình  Vit Nam phi chu chi
phí y t thm ha và nghèo hóa do chi phí y t nm 2010 tng đi cao. Chi phí
thm ha nm 2010 lƠ 3,9% và 862.661 h. Nghèo hóa nm 2010 lƠ 2,5% vƠ
563.785 h (Jahr, 2013).
H thng tài chính y t Vit Nam là s hn hp gia tài chính y t t ngân sách
nhƠ nc, bo him y t (BHYT) và chi phí trc tip t tin túi ca h gia đình, tài
tr nc ngoài và mt s tƠi chính t khác. Các khon chi t tin túi ca ngi bnh
chim t l cao 49% tng chi cho y t nm 2012 (WHO, 2014). ây là mt trong
nhng nguyên nhân chính gây ra vn đ nghèo hóa do chi tiêu khám cha bnh.
Nhm hn ch s gia tng chi phí khám cha bnh trc tip t tin túi và nhng
vn đ rào cn phát sinh đi vi vic tip cn dch v y t, nhƠ nc đƣ ban hƠnh
mt s chính sách m rng mc đ bao ph BHYT trong sut hai thp niên 1990 và
2000 đc bit hng ti ngi nghèo vƠ đi tng khó khn (WB, 2013). T nm
2009, ngi nghèo và tr em di 6 tui đc NhƠ nc h tr 100% phí bo him
y t. Chính ph cng h tr mt phn phí BHYT cho hc sinh vƠ các đi tng cn

nghèo, nghèo trong khi ngi lao đng hng lng phi đóng BHYT bt buc.
ng bng Sông Cu Long là mt vùng cc nam ca Vit Nam, còn đc gi
lƠ vùng đng bng Nam B hoc min Tây Nam B có mt thành ph trc thuc
2



Trung ng vƠ 12 tnh. Theo s liu ca Tng Cc Thng kê Vit Nam nm 2011,
tng din tích các tnh thuc ng bng sông Cu Long là 40.548,2 km
2
và tng
dân s ca các tnh trong vùng lƠ 17.330.900 ngi. Vùng bao gm các tnh Long
An, Tin Giang, Bn Tre, Vnh Long, TrƠ Vinh, Cn Th, Sóc Trng, Bc Liêu, Cà
Mau, Kiên Giang, An Giang, ng Tháp, Hu Giang. ơy lƠ vùng nông nghip
trng đim ca c nc, đóng góp nông nghip trong GDP ca vùng  mc cao vi
t trng 39,6% c cu GDP ca vùng (nm 2010), đáp ng trên 50% sn lng trái
cây, 70% din tích nuôi trng thy hi sn và chim v trí trng yu trong xut khu
các mt hàng nông sn ch lc.
Nm 2013 thu nhp bình quơn đu ngi ca vùng đt 34,6 triu đng/ nm. T
l nghèo ca vùng vn còn cao, đn nm 2012 thì t l nghèo ca vùng là 10,1% (c
nc là 11,2%) vi gn hai triu ngi nghèo sng trong vùng (Tng cc thng kê,
2013).
ng Bng Sông Cu Long cng lƠ vùng có t l bao ph bo him y t thp
nht c nc. T l bao ph bo him y t nm 2010 là 53,73%. Mt s tnh trong
khu vc có t l bao ph di 50% nh: Hu Giang 41,87%, Cn Th 47,46% Tin
Giang 48,15%, An Giang 45,51%, Cà Mau 35,31% (B y t, 2011).T l chi tiêu
cho y t ca vùng cao nht nc chim 6,7% trong tng chi tiêu nm 2012. Hin
nay, nn kinh t chung ti đa phng gp nhiu khó khn, nh hng đn đi sng
vƠ thu nhp ca ngi dơn; thêm vƠo đó nhng ri ro v bnh tt luôn tim n vƠ đe
da đn sc khe con ngi hng ngƠy; các chi phí thanh toán trong lnh vc y t có

xu hng ngƠy cƠng gia tng. Trong bi cnh chung nƠy, vic hiu rõ nhng yu t
nh hng đn chi phí khám cha bnh lƠ ht sc cn thit cho B Y t vƠ cng nh
ngi dơn đ có các chính sách chm sóc y t phù hp vƠ có nhng gii pháp đ
gim chi phí này cho cá nhơn vƠ h gia đình.
Vì vy, đ tài này nghiên cu ắCác yu t nh hng đn chi phí khám cha
bnh ca cá nhân vùng ng Bng Sông Cu Long” nhm góp phn gii quyt các
vn đ trên.
3



1.2. Mc tiêu và câu hi nghiên cu
1.2.1.ăMcătiêuănghiênăcu
 tìm hiu và phân tích các yu t nh hng đn chi phí khám cha bnh ca
cá nhân vùng ng Bng Sông Cu Long, nghiên cu này nhm gii quyt nhng
mc tiêu sau:
- Các yu t nh hng đn chi phí khám cha bnh ca cá nhân vùng ng
Bng Sông Cu Long.
- Xem xét vic tham gia bo him y t t nguyn có làm gim chi phí khám
cha bnh ca các cá nhân ti vùng ng Bng Sông Cu Long.
-  xut các gii pháp gim gánh nng chi phí khám cha bnh ca các cá
nhân vùng ng Bng Sông Cu Long.
1.2.2. Câu hiănghiênăcu:
- Chi tiêu khám cha bnh ca các cá nhân vùng ng Bng Sông Cu Long
ph thuc vào nhng yu t nào?
- Vic tham gia bo him y t t nguyn có làm gim chi phí khám cha bnh
ca các cá nhân ti vùng ng Bng Sông Cu Long hay không?.
- Bo him Y t t nguyn có phi là gii pháp hu hiu làm gim chi phí
khám cha bnh ca các cá nhân vùng ng Bng Sông Cu Long hay không?
1.3. PhmăviăvƠăđiătng nghiên cu:

i tng nghiên cu ca đ tài này là các quyt đnh cá nhơn đn chi phí khám
cha bnh vùng ng Bng Sông Cu Long, các yu t kinh t xã hi và nhân khu
hc liên quan.
i tng kho sát ca nghiên cu này là các cá nhân có đ tui t 18 tui tr
lên, có tham gia hoc không tham gia BHYT t nguyn ca BHXH Vit Nam, đang
sinh sng và làm vic ti vùng ng Bng Sông Cu Long ti thi đim kho sát
mc sng dơn c nm 2012 ca Tng Cc Thng Kê.
4



1.4.ăPhngăphápănghiênăcu:
Phng pháp nghiên cu:  tài s dng kt hp hai phng pháp chính sau:
Phng pháp thng kê mô t: dùng đ x lý, so sánh, tng hp các s liu và
đa ra nhng nhn xét c bn.
Phng pháp phơn tích đnh lng bng mô hình hi quy đa bin xác đnh các
yu t nh hng quyt đnh đn chi phí khám cha bnh ca cá nhơn vùng ng
Bng Sông Cu Long.
1.5. Kt cu lunăvn
Nhm đt đc tính cht ch trong vic trình bày, kt ni các ni dung giúp
ngi đc có th tham kho các vn đ và kt qu ca quá trình nghiên cu, ni
dung ca đ tƠi đc trình bƠy trong các chng sau:
Chngă1: Gii thiu.
Chng nƠy trình bƠy các ni dung tng quát ca đ tƠi, đt vn đ nghiên cu,
mc tiêu và câu hi nghiên cu cng nh gii thiu s lc v phng pháp vƠ
phm vi nghiên cu ca đ tài.
Chngă2:ăTng quan v lý thuyt và thc tin.
Chng nƠy s trình bày lý thuyt ca đ tài, các nghiên cu có liên quan đ t
đó xơy dng khung phân tích. Trình bày các khái nim có liên quan và la chn các
bin đi din cho các khái nim đc nêu lên  khung phân tích.

Chngă3:ăPhngăphápăvƠăd liu nghiên cu.
Ni dung chng trình bày các khái nim có liên quan và la chn các bin đi
din cho các khái nim đc nêu lên  khung phơn tích. ng thi ni dung chng
nƠy cng trình bƠy qui trình x lý, tinh lc d liu t b kho sát mc sng dơn c
Vit Nam nm 2012.
Chngă4: Kt qu và tho lun
5



Chng nƠy nêu tng quan chi tiêu y t, bo him y t  Vit Nam và vùng
BSCL
Chng nƠy s trình bày quá trình thc hin chy mô hình hi qui trên phn
mm thng kê, phân tích ý ngha ca các ch s trong mô hình kt qu. Các yu t
nh hng quyt đnh cá nhân đn chi tiêu cho khám cha bnh.
Chngă5: Kt lun và kin ngh.
Chng nƠy s tóm lc các kt qu quan trng ca đ tƠi vƠ đc bit là mô
hình nghiên cu. T đó có nhng kin ngh chính sách nhm gim chi phí KCB và
nâng cao sc khe. NgoƠi ra, chng nƠy còn đánh giá li nhng hn ch ca đ tài.
Sau cùng, lun vn cng đính kèm phn ph lc đ chng minh chi tit hn
nhng kt qu phơn tích đƣ đc trình bƠy trong các chng.
6


CHNGă2:ăTNGăQUANăLụ THUYTăVĨăTHCăTIN
2.1.ăChmăsócăscăkheă(CSSK)ă
Chm sóc sc khe lƠ mt ngƠnh dch v trong đó ngi cung ng vƠ s dng
quan h nhau thông qua giá dch v. Tuy nhiên không ging các loi dch v
khác, CSSK có mt s đc đim riêng (Lê Quang Cng, 2007):
Mi ngi đu có nguy c mc bnh vƠ nhu cu CSSK mc đ khác nhau.

Chính vì không d đoán đc thi đim mc bnh nên ngi ta thng gp khó
khn trong chi tr vƠ các chi phí y t không lng trc đc.
Dch v y t lƠ mt loi hƠng hóa mƠ ngi s dng (ngi bnh) không th
hoƠn toƠn t mình ch đng la chn dch v theo ý mun mƠ ph thuc rt nhiu
vƠo bên cung ng (c s y t). C th khi ngi bnh có nhu cu khám cha
bnh, vic điu tr bng phng pháp nƠo, thi gian bao lơu hoƠn toƠn do thy
thuc quyt đnh. Nh vy, ngi bnh có th la chn ni điu tr,  mt chng
mc nƠo đó ngi cha cho mình nhng không th ch đng la chn phng
pháp điu tr. Mt khác, do dch v y t lƠ loi hƠng hóa gn lin ti tính mng
con ngi nhng mc dù không có tin nhng vn phi khám cha bnh (Lê
Quang Cng, 2007).
2.2.ăNhuăcuăchmăsócăscăkheăcaăcáănhơn
Nhu cu CSSK lƠ s đòi hi, s la chn ca bnh nhơn vƠ gia đình bnh
nhơn đi vi các dch v y t vƠo mc đích chm sóc sc khe hoc khám cha
bnh cho bn thơn hay ngi nhƠ mt cách t nguyn, phù hp vi điu kin ca
h. H sn sƠng chi tr mc phí s dng các dch v y t cho nhƠ cung cp (trung
tơm y t, bnh vin, c s y t t nhơn, các phòng khám theo yêu cu v.v.) Ngc
li các nhƠ cung cp dch v y t cn đu t c s h tng, trang b máy móc, ng
dng k thut tiên tin hin đi đ đáp ng nhu cu đó. Nó phn ánh nhu cu
KCB gn lin vi s phát trin kinh t vƠ trình đ phát trin ca xƣ hi v mi
mt. Khi ngành y t phát trin thì nhu cu KCB ca nhơn dơn s cƠng cao vƠ rt
7


đa dng. Cuc sng hin đi ngƠy cƠng đc nơng cao kéo theo đó lƠ t l s
ngi mang trong mình nhng cn bnh him nghèo ngƠy mt nhiu. Ngi ta
dn quan tơm hn đn sc khe ca chính bn thơn mình vƠ nhng thƠnh viên
trong gia đình.
Mt khác, ngày nay cùng vi điu kin phát trin kinh t xã hi ca đt nc,
ngi dân đƣ có ý thc hn trong vic CSSK cho bn thân và gia đình, khi gia

đình có ngi m đau là h đƣ lo lng và đi KCB bng hình thc này hay hình
thc khác (mua thuc điu tr, đn trm y t xƣ, đn phòng khám t, đn bnh
vin huyn, bnh vin tnh, bnh vin t nhân v.v.) tùy theo điu kin ca mi
h gia đình. Nh vy là nhu cu KCB ca nhân dân trong nhng nm gn đơy
ngày càng gia tng, làm cho tình trng quá ti các bnh vin, nht là các bnh vin
chuyên khoa tuyn trung ng ngày càng trm trng (Trn ng Khoa, 2013).
Heller (1982) gii thích rng nhu cu CSSK bao gm hai yu t c bn: yu
t hành vi vƠ yu t sinh lý. Nhu cu KCB đc điu tr bi các c s y t vi
hy vng cha khi bnh. Nhu cu KCB b nh hng bi yu t cm nhn ca
cá nhơn v sc khe: tn s bnh vƠ yu t kinh t lƠm nn tng cng nh bt c
loi hƠng hóa thông thng khác: thu nhp vƠ giá c th trng. Tuy nhiên, chi
tiêu y t có tn ti khác bit ln v cht lng ca các dch v y t khác nhau.
iu nƠy, phn ánh vai trò ca yu t kinh t (Heller, 1982).
Nhu cu CSSK cá nhơn ph thuc vƠo nhiu yu t: s ph bin ca các loi
bnh  các vùng khác nhau vƠ nhu cu riêng bit ca tng b phn dơn c hay
dơn tc (PAHE, 2011).
2.3. Hànhăviătìmăkimăsădngădchăvăyăt
Hành vi tìm kim s dng dch v y t lƠ bt k hot đng đc thc hin bi
nhng cá nhơn t cm thy mình có mt vn đ v sc khe hoc b m, mc đích
tìm kim mt phng án cha tr phù hp (Ward et al, 1997). Khái nim rng hn
hành vi tìm kim s dng dch v y t trong đó bao gm các hot đng đ duy trì
sc khe tt, ngn nga bnh tt cng nh đi phó vi bt k s khi phát bnh t
8


mt tình trng sc khe tt (WHO, 1995). HƠnh vi s dng dch v y t cng bao
gm mô hình nim tin sc khe, đóng góp vƠo đng lc cá nhơn trong vic tìm
kim hƠnh vi sc khe (Abraham & Sheeran, 2000).
2.4. MôăhìnhăhƠnhăviătìmăkimăvƠăsădngădchăvăyăt
Andersen (1995) gii thiu mô hình hƠnh vi ca ông v vic s dng dch

v y t t nm 1968. Trong ba thp k qua ông đƣ phát trin mô hình liên tc.

S đ 2.1: Mô hình s dng dch v y t ca Andersen, 1995
Mô hình bao gm 4 thƠnh phn chính:.
Th nht: các yu t môi trng mƠ các cá nhơn sng có nh hng đn hƠnh
vi s dng dch v. Các yu t môi trng bên trong h thng y t bao gm các
chính sách y t, ngun lc y t vƠ các t chc y t. Ngun lc bao gm vn, con
ngi vƠ trình đ chuyên môn ca nhơn viên, s sn có ca thit b ti các c s y
t. T chc bao gm mt h thng y t có đy đ ngun lc vƠ tính sn có ca
dch v y t. Môi trng bên ngoƠi bao gm các yu t chính tr vƠ kinh t nh
hng đn h thng y t (Andersen, 1995).
Th hai, các đc đim cá nhân bao gm 3 yu t: nhu cu, ngun kh nng vƠ
tính cht nn. Yu t nhu cu đ cp đn tình trng sc khe hoc bnh tt là
9


nguyên nhơn trc tip vƠ quan trng nht đn vic s dng dch v y t. S cn
thit phi chm sóc đc phn ánh qua s cm nhn ca cá nhơn th hin qua các
triu chng hoc nhng chn đoán ca c s y t v mc đ nghiêm trng ca
bnh.
Các yu t kh nng cho phép mô t các phng tin cá nhơn sn có đ s
dng dch v y t. Yu t kh nng tn ti trc khi khi phát bnh vƠ phn ánh
xu hng ngi dơn tìm kim dch v y t. Yu t kh nng ca gia đình vƠ cng
đng có th to điu kin hoc hn ch tip cn vi s chm sóc y t. Yu t kh
nng bao gm thu nhp, bo him y t, ngun lc y t, thi gian điu tr. Ví d ni
c trú, cho dù mt ngi sng  vùng nông thôn hay đô th cho thy s gn gi
v đa lý cng nh thái đ ca đa phng v chm sóc sc khe. Cui cùng là
yu t nh hng nn mô t xu hng ca cá nhơn s dng dch v bao gm đc
đim nhơn khu hc: tui tác, gii tính, quy mô h gia đình v.v, tình trng xƣ
hi: giáo dc, ngh nghip, nim tin: thái đ v giá tr dch v y t vƠ kin thc

ca bác s v.v. Nim tin không phn ánh nguyên nhân trc tip s dng dch v y
t mà nó nh hng đn kh nng tìm kim dch v y t. Yu t nn đc tn ti
trc khi khi phát bnh (Andersen & Newman, 2005).
Th ba hành vi sc khe bao gm vic s dng dch v y t thc t, hành vi
chm sóc cá nhơn hoc s dng dch v y t. Các hình thc s dng đc đ cp:
t chm sóc, s dng dch v y t công hoc dch v y t t nhơn.
Th t, kt qu b nh hng bi vic s dng trc đó có 3 loi: nhn thc
tình trng sc khe, đánh giá đc tình trng sc khe, hài lòng ca ngi bnh.
Nhn thc đc tình trng sc khe liên quan đn vic đánh giá tình trng sc
khe ca cá nhân, bao gm các đánh giá chuyên môn. S hài lòng ca ngi bnh
phn ánh mc đ tha mãn v dch v y t.
Các mô hình Andersen phơn tích có s khác bit trong vic s dng đc gii
thích: vic phơn phi dch v đc cho lƠ công bng bi các bin nhu cu vƠ
tng quan nhơn khu hc (tui, gii tính). Mt h thng thiu công bng đc
10


cho lƠ tn ti vi các yu t khác ví d nh bo him, thu nhp lƠ nhng yu t d
báo quan trng nht ca ngi đc chm sóc.
Kroeger (1983) đƣ phát trin mt mô hình khác vi các bin gii thích cho
hƠnh vi s dng dch v y t. S tn ti hay hin din ca các thy lang, các t
chc y t hin đi hoc các dch v bán thuc t đc đ cp nh lƠ bin ph
thuc, bin đc lp cá nhơn la chn vic chm sóc hoc cha bnh. Bin đc lp
đc phơn chia đc đim đi tng (gii tính, tui, giáo dc v.v.), đc đim ca
bnh (mc đ nghiêm trng, cp tính hoc mƣn tính), đc đim các dch v y t
(kh nng tip cn, chi phí, cht lng chm sóc vƠ thi gian ch đi).
2.5. c tính h thng y t
Tanahashi (1978) đƣ tìm ra các đc tính ca h thng y t đ có cái nhìn sơu
sc vƠo các yu t vai trò trong quá trình cung cp dch v. Ông xác đnh 5 cp đ
bao ph ca dch v. Dch v sn có: c s y t, thuc men, ngun lc y t, d tip

cn: khong cách, chp nhn đc: giá dch v vƠ bnh nhơn thc s đn khám ti
c s y t, có th dch v cho là có hiu qu. Cp đ cui cùng có t l thp nht lƠ
hiu qu. Dch v đc đánh giá lƠ hiu qu nu nhu cu ca bnh nhơn đc đáp
ng vƠ bnh nhơn hƠi lòng. C s y t có hiu qu cao khi bnh nhơn sn sƠng đi
đon đng dƠi đ tìm kim s chm sóc.

Hình 2.1: Biu đ quá trình cung cp dch v (Tanahashi, 1978).
Ngun: Stekelenburg et al (2005).
11


2.6. MôăhìnhăchiătiêuăvƠăsădngădchăvăyăt:
Theo Biro (2009) và Mwabu (2007), cá nhân ti đa hu dng ph thuc vào
tiêu dùng C và y t H. Vì sc khe tng lai vƠ kh nng sng nh hng đn vic
s dng dch v y t, điu kin hu dng chm sóc y t đc vit nh sau:
U = U (C, H) (1)
Grossman (1972), sc khe ph thuc vƠo ắđu t”.”u t ắlƠ mt chc nng
ca đc đim dch v chm sóc y t vƠ đc đim cá nhân khác mà nó có nh hng
đn s dng các dch v y t
H = f (H
0
, M) (2)
H là mc đ sc khe sau khi s dng dch v chm sóc y t, H
0
là tình trng
sc khe ban đu trc khi s dng dch v y t và M phng pháp s dng dch
v chm sóc y t (s ln KCB). Chi tiêu dùng và chi phí dch v y t b hn ch bi
thu nhp và ca ci. Các chi phí dch v y t ph thuc nhiu yu t nh loi và
cht lng dch v, cá nhân có bo him y t.
Do đó gii hn ngơn sách nh sau: P

M
M+P
c
C=Y (3)
P
M:
Giá dch v chm sóc y t, P
c
giá hàng hóa phi y t, khi thu nhp đ cho chi
tiêu dùng vƠ chm sóc y t cng nh yu t đu vào cn đ hi phc sc khe, Y
thu nhp. Ti đa hu dng (1), hàm sn xut sc khe (2), gii hn ngân sách (3)
có th đc vit theo dng hàm Larange nh sau:


U
(C, f
(

H

0
,
M )) 

(Y  P
H
H 
P
C

C
) (4)
iu đáng chú ý lƠ vic gim nhu cu ca h gia đình cho chm sóc y t (M) vƠ
tiêu dùng phi y t (C) lƠ:
M = M (P
M
, P
C
, Y, H
0
) (5)
C = C (P
M
, P
C
, Y, H
0
) (6)
Theo Mwabu (2007), gii quyt phng trình (2), (5), (6) v chc nng nhu
cu chm sóc y t đc vit di dng tng quát nh sau:
12


H = H (M, Y, P
C
, P
M
, Ho) phù hp vi lý thuyt giá c y t và tiêu dùng .
H: mc đ sc khe sau khi s dng dch v chm sóc y t.
M: phng pháp s dng dch v y t

Y: gii hn ca ngân sách, P
M:
Giá dch v chm sóc y t, P
C
: giá hàng hóa phi
y t, H
0
: tình trng sc khe ban đu.
Giá ca dch v y t s quyt đnh  vic la chn đu vƠo: c s y t công
hoc c s y t t nhơn.
2.7. Boăhimăyăt
Bo him y t là mt cách đ phân phi các ri ro tài chính liên quan đn s
bin đng ca chi phí chm sóc sc khe cá nhân bng cách tng hp chi phí theo
thi gian thông qua thanh toán trc (OECD, 2004).
Bo him y t là hình thc bo him đc áp dng trong lnh vc chm sóc sc
khe, không vì mc đích li nhun do nhƠ nc t chc thc hin vƠ các đi tng
có trách nhim tham gia theo qui đnh ca lut này (Lut BHYT, 2008).
BHYT t nguyn lƠ chng trình BHYT đc thc hin  Vit Nam đn khi
lut BHYT có hiu lc nm 2009, phi li nhun vi mc phí bo him đng mc
cho tng nhóm đi tng  tng khu vc do BHXH Vit Nam thc hin. Chng
trình bo him nƠy đc thc hin theo nguyên tc t nguyn (Jahr, 2008).
BHYT chi tr hu ht các chm sóc ngoi trú, ni trú ti các c s y t nhà
nc, ngoi tr nhng dch v nm trong din h tr ca các chng trình y t
khác nh HIV/AIDS, các loi thuc men không nm trong danh mc thuc bo
him do B Y t qui đnh, các dch v cao cp nh phu thut thm m, nha khoa
hoc cai nghin. Hin ti, BHYT chi tr khong 80% toàn b các chi phí chm sóc
y t vƠ ngi s dng tr 20% còn li. Tr mt s nhóm đi tng đc bo him
chi tr 100% nh s quan quơn đi, ngi có công cách mng, tr em di 6 tui và
13

95% cho ngi nghèo vƠ ngi đc hng tr cp hàng tháng (Lut BHYT,
2008).
Theo hng dn chuyn tuyn bnh nhơn trong thông t qui đnh ca B Y t
nm 2009 các thành viên tham gia BHYT ch có th s dng dch v y t ca
TYTX hoc bnh vin ni đng ký vƠ phi chuyn tuyn đn bnh vin tuyn 2,
tuyn 3 (Thông t 10/2009/TT-BYT, 2009). Bnh nhơn đc bo him t ý b qua
các c s gii thiu chuyn tuyn ln cp c s tuyn cao hn phi tr mt t l
cùng chi tr vin phí KCB cao hn, tùy thuc vào mc đ mà h s dng dch v y
t: 30% bnh vin huyn, 50% bnh vin tnh, 70% bnh vin trung ng vƠ bnh
vin đi hc (Ngh đnh 62/2009/N-CP, 2009).
 nc ta, quyn đc CSSK ca ngi dân đƣ đc quy đnh trong Hin
pháp 1992. Quan đim v công bng trong CSSK đc th hin trong Ngh quyt
s 46/NQ-TW ca B Chính tr: ắSc kho là vn quý nht ca mi con ngi và
ca toàn xã hi. Phát trin BHYT toàn dân, nhm tng bc đt ti công bng
trong CSSK, thc hin s chia s gia ngi khe vi ngi m, ngi giu vi
ngi nghèo, ngi trong đ tui lao đng vi tr em; công bng trong đãi ng đi
vi cán b y t”.
2.8. Cácănghiênăcuăliênăquan:
Youxedan (2010) nghiên cu ắv quyt đnh chi phí chi tr y t trc tip 
Trung Quc đƣ” s dng b d liu kho sát dinh dng và sc khe  Trung Quc.
Kt qu đƣ khng đnh mc đ bnh và tình trng bnh là yu t quan trng nht
quyt đnh đn chi phí y t ca cá nhân, cá nhơn có đ tui 65 tr lên s chi tiêu cho
y t nhiu hn cá nhơn tr tui, chng trình bo him có xu hng gia tng chi phí
y t.
Yip and Berman (2001) nghiên cu tác đng ca bo him vƠ chi tiêu  Ai cp,
kt qu chng trình đƣ gia tng vic tip cn h thng y t vƠ lƠm gim chi tiêu y
t. Nghiên cu cng cho thy hiu qu tác đng không đng đu gia các nhóm thu
nhp.
14

Woottipong Satayavongthip (2001) nghiên cu ắquyt đnh vƠ bt công bng
trong chi tiêu y t ca các h gia đình  Thái Lan” kt qu ch ra rng gia đình
tham gia bo him có chi tiêu y t ít hn gia đình không tham gia bo him, yu t
nhu cu: t l bnh tt lƠ yu t quyt đnh ca s chi tiêu y t vƠ mua dch v y t;
có s bt công bng trong mua dch v y t ca các h gia đình  Thái Lan.
Ardeshir Sepehri & cng s nghiên cu BHYT  Vit Nam có lƠm gim gánh
nng tƠi chính gia đình không? S dng s liu điu tra mc sng h gia đình
1993,1998, kt qu chi tiêu y t có gia tng vi thu nhp, ngi giàu nht chi tiêu
gp 5,7 ln so vi ngi nghèo nht (1.299.000VN so vi 228.000VN). Ngi
có BHYT có xu hng chi tiêu ít hn cá nhân không có bo him. Ngc li cá
nhân  phân v khá có BHYT s chi cho y t nhiu hn 237% cá nhơn không có
BHYT  nhóm phân v nghèo nht. Bnh nhân có BHYT chi tiêu ít hn 3% so vi
bnh nhân không có BHYT. Tình trng hôn nhân, thu nhp, tui tác, bnh tt, t l
mc bnh, s ngày bnh tt có nh hng đn chi phí y t. BHYT làm gim chi tiêu
tin túi cho ngi có thu nhp thp nhiu hn ngi có thu nhp cao (
Ardeshir
Sepehri
& cng s, 2006).
Mt nghiên cu gn đơy ca Chaudhuri và cng s  Vit Nam, s dng s
liu ca iu tra mc sng dân c 1992 - 1993, 1997 - 1998 và 2002 đƣ cho thy
trong các nm 1992 - 1993 và 1997 - 1998 các s chi tr đƣ tng lên khi kh nng
chi tr tng lên, tuy nhiên h qu v gánh nng tài chính (t l chi tr) li gim so
vi mc tng ca kh nng chi tr, chng t là h thng tài chính y t trong các
nm này vn là kém tin b. VƠo nm 2002 thì h thng đƣ tin b vi lng chi
tr tng t l thun vi kh nng chi tr. Nghiên cu này cng đƣ ch ra rng nhng
ngi có trình đ vn hóa cao hn, hoc sng  thành th, là nam gii thng ít cn
ti các dch v chm sóc y t, có mc chi tr trc tip (OOP)  mc thp, trong khi
nhng ngi có gia đình và có con nh di 5 tui thng s dng dch v y t

nhiu hn, và cng có mc chi tr trc tip cao hn. Ngi dân tc thiu s cng có
mc chi tr trc tip thp (Chaudhuri và cng s, 2008).
15



 Vit Nam, Jowett, Deolalikar vƠ Martinsson (2004) đƣ kim tra tác đng ca
bo him y t t nguyn vƠo s la chn ca các nhƠ cung cp vƠ các loi hình
chm sóc. H phát hin ra rng nhng ngi tham gia bo him nghèo có xu hng
s dng dch v chm sóc bnh nhơn ni trú hn so vi các cá nhơn không có bo
him nghèo, mt s khác bit mƠ không đc tìm thy  mc thu nhp cao hn.
Kt qu nghiên cu nhn thc ca ngi dơn vùng BSCL v BHYT nm 2011
ch ra rng “Ngi dơn  BSCL không sn sƠng tham gia vƠ s dng BHYT trong
mi trng hpẰ. Có bn lý do chính đ tham gia BHYT, đó lƠ: qua kinh nghim đƣ
s dng BHYT hoc đƣ tng phi điu tr ni trú  bnh vin, bt buc phi tham
gia, an toƠn v tƠi chính và nh mt hình thc lƠm t thin. Nghiên cu cng ch ra
bn nguyên nhân không tham gia BHYT là: thiu hiu bit vƠ thiu thông tin, do
th tc phc tp, quyn li hn ch và mnh giá th BHYT cha thc s phù hp
vi kh nng tƠi chính ca ngi dơn. Vic s dng BHYT đc gii thích lƠ do
hiu bit v bnh tt, tin tng vƠo kt qu điu tr vƠ trình đ ca nhơn viên y t,
c s điu tr. Ngi dơn không s dng BHYT vì thi gian ch đi lơu, chi phí đi
li đ khám cha bnh bng BHYT rt tn kém, đôi khi còn đt hn chi phí điu tr
(Hi Khoa hc Kinh t y t Vit Nam, 2011).
ActionAid (2010) báo cáo nghiên cu tip cn ca ngi nghèo đn dch v y
t và giáo dc trong bi cnh xã hi hóa hot đng y t và giáo dc ti Vit Nam 
đa bàn 3 tnh c Lc, HƠ Tnh vƠ Lai Chơu nm 2008 kt qu cho thy rng
nhng đi tng có thu nhp thp phn ln la chn c s y t công đi vi các
loi bnh nng vì chi phí KCB thp, đ tin cy ca các c s y t công cao hn khi
cha các loi bnh nng vƠ c s này chp nhn BHYT. Chi phí KCB là rào cn
ln cn tr vic la chn dch v t c s KCB ngoài công lp (ActionAid, 2010).

2.9. Khung phân tích ca nghiên cu.
Da theo các mô hình lý thuyt và tham kho các nghiên cu có liên quan, tác
gi da vào s liu ca b d liu điu tra mc sng gia đình nm 2012 cho nghiên