Đánh giá kiến thức và các yếu tố tác động đến sự chậm trễ tiếp cận dịch vụ khám phát hiện bệnh lao tại bệnh viện phổi đồng nai

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
  


LÊ ANH TH

ÁNH GIÁ KIN THC VÀ CÁC YU T TÁC
NG N S CHM TR TIP CN DCH V
KHÁM PHÁT HIN BNH LAO
TI BNH VIN PHI NG NAI




LUN VN THC S KINH T





TP.H CHÍ MINH-NM 2015
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
  

LÊ ANH TH

ÁNH GIÁ KIN THC VÀ CÁC YU T TÁC
NG N S CHM TR TIP CN DCH V
KHÁM PHÁT HIN BNH LAO

TI BNH VIN PHI NG NAI

CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHÁT TRIN
MÃ S: 60310105

LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC
PGS.TS.BS.NGUYN DUY PHONG


TP.H CHÍ MINH-NM 2015

M U 1
t vn đ 1
Mc tiêu ca đ tài 1
Ý ngha thc tin ca đ tài 3
Cu trúc ca đ tài 4
CHNG I: TNG QUAN TÀI LIU 5
1.1. i cng v bnh Lao …………………………………………………… 5
1.1.1. Lch s nghiên cu bnh Lao …………………………………………… 5
1.1.2. Dch t hc bnh Lao …………………………………………………… 6
1.1.2.1. Nguyên nhân gây bnh lao 6
1.1.2.2. Nhim lao và bnh lao 7
1.1.2.3. Lây truyn bnh lao 8
1.1.2.4. T vong do lao 9
1.1.2.5. Các ch s dch t hc 9
1.1.3. Các yu t có liên quan đn sc đ kháng ca c th ……………………9

1.2. S chm tr trong tip cn dch v khám phát hin bnh lao …………… 10
1.3. Tình hình bnh Lao th gii 14
1.4. Tình hình bnh Lao Vit Nam 15
1.5. Hot đng chng Lao  Vit Nam 17
1.6. Các phng pháp phát hin bnh lao 21
1.7. S lc v v trí đa lý và tình hình khám phát hin Lao ti ng Nai ….22
1.7.1. S lc v v trí đa lý tnh ng Nai 22
1.7.2. T chc mng li CTCL và các hot đng chng lao hin ti ……… 23
1.7.3. Tình hình khám phát hin Lao ti tnh ng Nai 24
1.7.4. Gii thiu v Bnh vin Phi ng Nai …………………………………28
CHNG II: PHNG PHÁP NGHIÊN CU 30
2.1. Thit k nghiên cu 30
2.2. i tng nghiên cu 30
2.3. a đim nghiên cu 30
2.4. C mu và cách chn mu 30
2.5. Phng pháp thu thp thông tin 30
2.6. Mô hình nghiên cu 31
2.7. Gii thích bin nghiên cu 33
2.10. o đc nghiên cu 35
2.9. Sai s và cách khng ch sai s 35
2.8. Phân tích và x lý s liu 35
CHNG III: KT QU VÀ BÀN LUN 36
3.1. Kt qu 36
3.1.1. c đim kinh t - xư hi, nhân khu hc ca nhóm đi tng …………36
3.1.2. Kin thc v bnh lao ca bnh nhân ……………………………………38
3.1.3. S chm tr ………………………………………………………………41
3.1.4. Các yu t tác đng đn s chm tr …………………………………….42
3.1.5. Mi quan h thng kê gia kin thc và các yu t nhân khu hc …….45
3.2. Bàn lun………………………………………………………………… 49
3.2.1. Kin thc và các yu t nh hng đn kin thc ………………………49

3.2.1.1. Kin thc ca bnh nhân …………………………………………… 49
3.2.1.2. Các yu t nh hng đn kin thc v bnh lao ……………… 49
3.2.2. S chm tr và các yu t nh hng đn s chm tr
ca bnh nhân lao ……………………………………………………………….51
3.2.2.1. S chm tr ……………………………………………………………51
3.2.2.2. Các yu t tác đng đn s chm tr trong vic tip cn dch v khám phát
hin bnh lao ………………………………………………… 51
CHNG 4: KT LUN VÀ KIN NGH 56
4.1. Kt lun 56
4.1.1. Kin thc 56
4.1.2. S chm tr 56
4.2. Kin ngh 56

(-): Âm tính
(+): Dng tính
AFB: Vi khun lao kháng cn, kháng axít
BHYT: Bo him Y t
BK: Vi khun lao (tên nhà bác hc c)
BN: Bnh nhân
BV: Bnh vin
CTCL: Chng trình Chng lao
CTCLQG: Chng trình Chng lao Quc gia
DOT: iu tr có giám sát trc tip
DOTS: Hoá tr liu ngn ngày có giám sát trc tip
MDR – TB: Lao đa kháng thuc
TCYTTG: T chc Y t Th gii

Bng 2.1: Các ch s hot đng chng lao 05 nm (2009 – 2013) 26
Bng 3.1: c đim kinh t - xư hi, nhân khu hc 36
Bng 3.2: Kin thc v bnh lao 38

Bng 3.3: Thng kê đim s ca mu đi tng 39
Bng 3.4: Bng đim đc trng v kin thc 39
Bng 3.5: Bng phân phi tn sut kin thc 40
Bng 3.6: Thi gian chm tr khám phát hin bnh lao 41
Bng 3.7: Tác đng ca các yu t đn s chm tr 42
Bng 3.8: Mi quan h gia kin thc và các yu t 45
Bng 3.9: Mc cm v bnh lao theo gii tính 45
Bng 3.10: im kin thc trung bình theo các nhóm đi tng 48
Biu đ 3.1: Kin thc bnh lao 40

1



Lao là mt bnh nhim khun do vi khun lao (Mycobacterium tuberculosis) gây
nên (- . H Y Dc TP. H Chí Minh). Bnh lao có th gp 
tt c các b phn ca c th, trong đó lao phi là th lao ph bin nht (chim 80-85%)
và là ngun lây chính cho ngi xung quanh.
Lao là nguyên nhân gây t vong đng hàng th 2 trong các bnh nhim khun. Tình
hình dch t lao kháng thuc đang có din bin phc tp và đư xut hin  hu ht các
quc gia.
Theo báo cáo ca T chc Y t Th gii (TCYTTG – WHO report 2014 – Global
Tuberculosis Control), mc dù đư đt đc mt s thành tu đáng k trong công tác
chng lao thi gian qua, bnh lao vn đang tip tc là mt trong các vn đ sc kho
cng đng chính trên phm vi toàn cu. c tính nm 2013 có khong 9 triu ngi mi
mc lao, trong đó 1.1 triu ngi mc lao/HIV (13%). Bnh lao vn là mt trong các
bnh nhim trùng gây cht ngi nhiu nht trên th gii, vi 1.5 triu ngi t vong do
lao (trong đó có 0.4 triu ngi lao/HIV; 510,000 ph n; 80,000 tr em). Tình hình bnh
lao kháng đa thuc (MDR – TB) din bin phc tp và đư xut hin  hu ht các quc
gia. Nm 2013, khong 3.5% s bnh nhân mi và 20.5% s bnh nhân điu tr li mc

MDR – TB, tng s mc MDR – TB là 480,000 ngi.
Nm 2013, các chuyên gia ca TCYTTG phi hp vi CTCLQG c tính t l
hin mc lao ti Vit Nam gim 4.6%; t l lao mi gim khong 2.6% và t l t vong
do lao gim khong 4.4% hng nm. Tuy nhiên, Vit Nam vn là nc có gánh nng
bnh lao cao, đng th 12 trong 22 nc có s ngi mc bnh lao cao nht trên toàn
cu, đng thi đng th 14 trong s 27 nc có gánh nng bnh lao kháng đa thuc cao
nht th gii. Nc ta hin cha có điu tra v tình hình lu hành bnh lao tr em, nhng
theo c tính ca TCYTTG nm 2012, mi nm nc ta có khong 11,000 tr mc lao
cn điu tr.
2

Cng nh nhiu nc trên th gii, Vit Nam bt đu trin khai Chng trình chng
lao quc gia (CTCLQG) t tháng 11/1994, CTCLQG luôn nm trong s 10 chng trình
mc tiêu quc gia v y t th hin s quan tâm ca ng và chính ph đn vn đ này.
Trong nhng nm qua, công tác phòng chng bnh lao trên đa bàn tnh ng Nai
đư có nhiu n lc. Tuy nhiên, tình hình bnh lao vn cha gim, trong nm 2013, toàn
tnh có 3.105 bnh nhân lao các th, trong đó có 1.920 bnh nhân lao phi AFB(+) mi,
88 bnh nhân lao/HIV, điu tr khi đt 89.9% và t vong do lao 99 ngi. T thc t
cho thy, tình hình bnh lao vn còn nng n, nhim v phòng chng bnh lao không
phi ch ca riêng ngành y t mà cn phi có s quan tâm, đóng góp ca các cp, ngành
và toàn xư hi.
Ti ng Nai, t nm 1998 dân s đc bo v bng chin lc DOTS (hóa tr
ngn ngày có kim soát trc tip_Directly Observed Treatment Short-Course). Mt ni
dung quan trng ca chin lc DOTS là  nhng ngi mc lao. Phát
hin th đng có ngha là ngi có các du hiu/ triu chng nghi mc lao s t đn các
c s y t đ đc khám và xét nghim đm tìm vi khun lao. Vic trì hoưn chn đoán
lao là mt vn đ đáng quan tâm vì điu này là nguyên nhân làm cho bnh nng hn, làm
tng nguy c lây lan trong cng đng, gia tng tình trng lao kháng thuc và có th dn
đn t vong. Xut phát t thc t trên, tôi tin hành nghiên cu đ tài: 


có ý ngha thc tin vi Chng trình Chng lao Quc
gia ti ng Nai cng nh công tác chm sóc sc khe cho ngi dân. Vic tìm hiu các
yu t có nh hng đn s chm tr tip cn dch v khám phát hin bnh lao ti Bnh
vin là vn đ thit yu nhm tng cng phát hin ca bnh và ci thin vic cung cp
dch v.
3


Mc tiêu ca đ tài là phân tích các yu t tác đng đn s chm tr khám phát hin
bnh lao ca các bnh nhân đn khám lao ti Bnh vin Phi ng Nai, c th là:
 ánh giá kin thc v bnh lao ca bnh nhân đn Bnh vin Phi ng Nai; các
yu t tác đng đn s hiu bit v bnh lao;
 ánh giá các yu t tác đng ti s chm tr ca bnh nhân lao phi AFB (+)
trong vic tip cn dch v y t, đng thi đa ra các gii pháp can thip.

Lao phi chim khong 85% tng s lao các th, là ngun gc ca s bùng n bnh
lao tr li trên toàn cu, lao phi rt hay b chm tr trong chn đoán hoc b chn đoán
nhm vi các bnh phi không do lao. Bnh nhân cha nm rõ nguyên nhân nên quá coi
thng, tng là “ho gió”, “” hoc do các yu t kinh t - xư hi
tác đng lên ngi bnh mà h không chu đi khám bnh sm, đn khi xy ra các bin
chng nh ho ra máu, tràn khí màng phi, có th suy kit, suy hô hp (Hoàng Long
Phát, ), mi đn khám, lúc đó bnh đư mun, phi b đc
rung nhiu hang hc cha rt khó khn, tr thành gánh nng cho gia đình, xư hi.
Ngoài ra, ngi bnh không bit cách gi v sinh phòng bnh cho cng đng, ho khc
nh ba bưi là ngun gieo rc vi khun lao cho mi ngi xung quanh. ó là lý do làm
cho trong nhng nm gn đây t l t vong do lao phi có xu hng tng cao.  tài
chúng tôi thc hin nhm đa ra bc tranh mô phng v tình hình thc t và các yu t
tác đng đn vic chm tr trong vic tip cn dch v Y t trong khám phát hin bnh
lao phi mi AFB (+) ti Bnh vin Phi ng Nai, đng thi đa ra các gii pháp can
thip trong d phòng bnh lao ti đa bàn tnh ng Nai.

4


 tài bao gm các phn chính:

Nêu lên đc vn đ nghiên cu, mc tiêu đ tài, ý ngha thc tin ca đ tài mang
li trong chng trình chng lao quc gia.
1
Chng này gii thiu s lc v bnh lao, các ch s dch t hc, tình hình bnh
lao  th gii,  Vit Nam và  ti tnh ng Nai
2
Khái quát đc phng pháp nghiên cu, cách thc x lý s liu và khng ch sai
s trong quá trình thc hin lun vn.
3 
Trình bày đc các bng s liu sau khi đư thu thp, x lý và tin hành đc kt qu.
Da trên kt qu tin hành bàn lun da trên nhng con s thu thp đc ca
nghiên cu, đng thi liên h vi các nghiên cu trc đây trong và ngoài nc đ thy
đc đim tng đng và khác bit, kt hp vi tình hình kinh t - xư hi ca tnh ng
Nai đ nêu lên đc giá tr ca nghiên cu thc hin.
4
 chng này, tôi tin hành tng kt các kt qu chính đư thu thp đc trong quá
trình nghiên cu, đng thi đ ra nhng kin ngh nhm ci thin tình hình chm tr trong
khám phát hin bnh lao ti tnh ng Nai, b tr cho chng trình chng lao quc gia.
5

C
1.1. 
1.1.1. Lch s nghiên cu bnh Lao
Bnh Lao là mt bnh có t rt lâu đi vi nhng bng chng Lao xng trong các
xác p Ai Cp c đi cách đây trên 4000 nm. (. Nhà xut bn Y

hc)
Thi k Hypocrate, t th k th V trc công nguyên (600 – 372 TrCN) ngi ta
đư đ cp đn bnh Lao. Tuy nhiên, hiu bit v bnh lúc đó còn cha rõ ràng, cha
khng đnh đc là bnh lây truyn hay bnh di truyn. Lúc by gi bnh Lao đc gi
vi nhiu tên gi khác nhau vì cha hiu rõ bn cht ca bnh và đc coi là “k git
ngi”, t thn, … vì mc bnh coi nh là cht (c 7 ngi cht trong đó có 1 ngi cht
do Lao). Nm 1839 Johann Lukas Schönlein đư gi Lao là “tuberculosis” - là tên gi
theo ting anh đc dùng ti hin nay.
Nm 1882 (ngày 24/3) Robert Koch (ngi c) bng mt phng pháp nhum
đc bit (nhum Ziehl Neelsen) đư tìm đc mt loi trc khun và gi là trc khun
Lao, vit tt là BK (Bacillus de Koch), thuc nhóm trc khun kháng cn kháng toan, là
nguyên nhân gây bnh Lao.
Nm 1895, Wilhelm Konrad von Rontgen đư chng minh rng tn thng Lao tin
trin có th phát hin đc bng chp X-Quang.
Nhng nm cui th k 19 và đu th k 20 là thi kì "hoàng kim" v nhng tin b
trong nghiên cu nhm chinh phc bnh Lao. Cht chit xut t môi trng nuôi cy vi
khun Lao (Tuberculin) đc R. Kock đt tên t nm 1890, đn nm 1907 test trong da
vi tuberculin đc Clemens von Pirquet phát trin và ly tên gi ca bác s Mantoux đ
đt tên cho k thut này. Phn ng Mantoux đc áp dng đ chn đoán Lao tim tàng
không có triu chng bt đu t nm 1910.
Nm 1907 Calmette & Guerin đư to ra đc mt chng vi khun Lao gim đc
lc, gi là BCG (Bacilli de Calmette- Guerin). BCG đc áp dng đ gây min dch cho
ngi ln đu tiên vào nm 1921 ti Pháp, mc đích là đ phòng bnh Lao.
6

Tuy nhiên, điu tr bnh Lao thì c là mt cuc thp t chinh. C mt thi gian dài,
các nhà bác hc tìm tòi phng pháp điu tr nh tiêm Tuberculin cho bnh nhân (R.
Kock), gây xp phi bng tràn khí màng phi ch đng cng không mang li kt qu.
Nm 1943: Selman Waksman phát minh Streptomycin (gii thng Nobel nm
1952). Sau đó ln lt các thuc khác ra đi: 1949- PAS; 1952 - Isoniazid; 1954 -

Pyrazinamide; 1955 - Cycloserine; 1962 - Ethambutol và 1963 - Rifampicin.
Giáo s John Crofton là ngi đi đu trên th gii xây dng nn tng nghiên cu
lâm sàng bnh Lao và hóa tr liu bnh Lao. Ông đư kt lun “s phi hp SM, PAS và
INH có th cha khi hoàn toàn bnh Lao”.
V nghiên cu dch t và mô hình qun lý bnh Lao hiu qu phi k đn s đóng
góp ca Giáo s Karel Styblo, ngi đư sang thm Vit Nam và hng dn trin khai thí
đim chin lc điu tr có kim soát (Directly Observed Treatment DOT) t nhng nm
cui thp k 80. Ngi đc coi nh cha đ ca chin lc DOTS đc T chc Y t th
gii khuyn cáo áp dng trên toàn cu t đu thp k 90. Chin lc DOTS đang đc áp
dng mt cách hiu qu cho đn ngày nay.
 Vit Nam t nm 1957 nhà nc đư có quyt đnh thành lp Vin chng Lao
Trung ng (nay là Bnh vin Lao và Bnh phi Trung ng). T nm 1957 đn 1975
công tác chng Lao  min Bc đư đt đc mt s thành tu v mt dch t, chn đoán,
điu tr và phòng bnh. T nm 1976 - 1985 đư có chng trình chng Lao 10 đim cho
c nc, chng trình này đư đc B Y t thông qua nm 1978, bc đu đư có mt s
kt qu. T cui nm 1985 đ nâng cao hiu qu ca hot đng chng Lao, chng trình
chng Lao cp II đư đc đ ra và hin đang đc tin hành có kt qu.
1.1.2. Dch t hc bnh Lao
Theo Ban biên son ”Qun lý bnh lao”, (2008). 

1.1.2.1. Nguyên nhân gây bnh lao
Do vi khun Mycobacterium tuberculosis gây ra bnh lao, lây nhim qua đng hô
hp t ngi này sang ngi kia.
7

Do thng xuyên hot đng  ni b ô nhim, nhiu khí u, ni m t ti tm, bi
bn điu kin đ vi khun lao phát trin gây bnh.
Do vic tip xúc trc tip vi ngi mc bnh, tip xúc vi cht thi có cha vi
khun lao nh đm, dưi, nc bt khi ho, ht hi …
Ngoài ra có th do n phi thc phm b nhim vi khun lao, tip xúc vi thú nuôi

nhim lao, khi chm sóc thú b chúng cào xc….thì cng d mc lao da, lao ng tiêu
hóa, lao d dày,…
1.1.2.2. Nhim lao và bnh lao

Ngun lây: Nhng ngi tip xúc vi ngun lây nht là tip xúc vi ngun lây
chính d có nguy c mc bnh. Tr em càng nh tip xúc vi ngun lây càng d b bnh
hn.
Tr em cha đc tiêm phòng lao bng vaccin BCG: tiêm vaccin BCG giúp cho tr
em tránh đc các th lao nng nh lao kê, lao màng nưo
Các yu t xư hi cng có nh hng ti bnh lao: Bnh lao b nh hng ca nhiu
yu t xư hi nh mc sng, thiên tai, chin tranh Các nc nghèo, mc sng thp bnh
lao thng trm trng. Bnh lao cng tng lên rõ rt qua 2 cuc chin tranh  các nc
thng trn và bi trn.
Mt s bnh to điu kin d mc lao:
Tr em: Suy dinh dng, còi xng, gim sc đ kháng ca c th (sau mc bnh
do vi rút) là điu kin thun li d mc bnh lao.
Ngi ln mc các bnh mn tính nh: ái tháo đng, bnh bi phi, loét d dày -
tá tràng, nghin ma túy, ru
i dch HIV/AIDS: là mt trong nhng nguyên nhân làm bnh lao quay tr li.
Mt ngi nhim lao không nhim HIV thì kh nng b bnh lao ch là 10% trong c
cuc đi, nhng nu nhim lao kèm HIV thì kh nng b bnh lao gp 30 - 40 ln.
Ph n  thi k thai nghén: Bnh lao thng nng lên  thi gian 3 tháng đu ca
thi k thai nghén và sau khi đ. Ngày nay c ch đc gii thích là do thay đi ni tit
trong thi k thai nghén ca ngi ph n. Ni tit t gonadotropin to điu kin cho vi
8

khun lao lan tràn, còn estrogen c ch s lan tràn ca vi khun lao. Trong 3 tháng đu
ca thi k thai nghén và sau sinh, nng đ estrogen gim hn gonadotropin trong máu
ngi m.
Yu t c đa: S khác nhau v kh nng mc bnh lao gia các dân tc đư đc y

hc nhn xét t lâu trong đó có s khác nhau gia ngi bnh và ngi v các kháng
nguyên hòa hp t chc HLA (Human Leucocyte Antigen)

Ban đu vi khun lao b khng ch bi h thng đ kháng ca c th. Sau mt thi gian
(nhiu tháng hoc nhiu nm), sc đ kháng ca c th b suy gim do suy dinh dng
hoc mt bnh khác.
1.1.2.3. Lây truyn bnh lao
Lây truyn bnh lao theo đng hô hp là ch yu, khi ngi lao phi có BK (+) ho
khc đm. Các ht khí dung cha vi khun lao vng ra ngoài, l lng trong không khí, ngi
hít phi nhng ht có cha vi khun lao có kh nng b nhim lao. Mt ngi mc lao có th
lây nhim cho 10 - 15 ngi có nguy c b bnh lao.
Tt c các c quan trong c th đu có th b mc lao và là ngun lây, nhng mc
đ rt khác nhau. i vi các th lao ngoài phi (lao hch, lao xng khp, lao màng
nưo ) rt ít lây cho ngi khác vì vi khun lao ít có kh nng nhim vào môi trng bên
ngoài.
Lao phi là th lao d đa vi khun ra môi trng bên ngoài, vì vy lao phi là th
lây quan trng nht. Nhng bnh nhân lao phi tìm thy vi khun lao trong đm bng
phng pháp nhum soi trc tip kh nng gây bnh cho ngi khác gp t hai đn hai
mi ln so vi các bnh nhân phi nuôi cy mi tìm đc vi khun lao hoc không tìm
thy vi khun trong đm. Vì th bnh nhân lao phi có vi khun lao trong đm đc phát
hin bng phng pháp nhum soi trc tip là ngun lây nguy him nht (còn gi là
ngun lây chính). CTCLQG đang tp trung phát hin và điu tr cho nhng bnh nhân
này.
9

1.1.2.4. T vong do lao
Bnh lao đng th 5 gây t vong sau các bnh tim mch, nhim khun hô hp cp
tính, ung th, tiêu chy, Bnh lao có t l t vong đng hàng th 2 trong các bnh
nhim trùng. Theo báo cáo ca Bnh vin lao và bnh phi Trung ng, t vong do lao
khong 3%.

1.1.2.5. Các ch s dch t hc
Theo . Nhà xut bn Y hc đnh ngha nh sau:
: T l % ngi có phn ng lao t (+) ti mt thi đim xác đnh 
mt qun th xác đnh;
 t l ngi mi nhim hoc tái nhim
lao trong mt qun th nht đnh trong mt khong thi gian nht đnh thng là mt
nm.
 S ngi mi mc bnh lao/100.000 ngi ti mt
qun th xác đnh trong thi gian mt nm.
 tng s ngi bnh lao/ 100.000 ngi trong mt qun th
nht đnh  mt thi đim nht đnh.
S ngi cht do bnh lao/ 100.000ngi/ nm.
 T l % bnh nhân lao b cht trong quá
trình điu tr (vì bt c lý do nào).
(0 – 4 tui): S tr 0 – 4 tui/ 100.000 tr (0-4 tui)
b lao màng nưo ti mt qun th nht đnh và trong mt thi đim nht đnh (mt nm).
C: T l % bnh nhân lao mang vi
khun kháng thuc trc điu tr.
: T l và s thay đi t l mang chng vi khun lao trong cng
đng.
1.1.3. 
Theo Richard Long_nhà vi trùng hc nhân loi, nhiu trng hp bnh lao đc tìm
thy trong nhóm có nguy c cao mang vi khun lao di dng "ng"; đó là nhng ngi
10

ngi vô gia c, ngi nghèo và ngi có tui, ngi sinh ra  nc ngoài, ni có t l
mc lao cao. Ngoài ra bnh lao có th đc tìm thy trong nhng ngi tip xúc gn gi
vi ngi mc bnh lao.
Nhng yu t thun li và nhng yu t làm gim sc đ kháng, nh nghin ru,
bnh đái tháo đng, dùng thuc (glucocorticoide, thuc gim min dch, thuc c ch t

bào ) tui cao, ngi sng trong nhà tr, nhà dng lưo, dinh dng kém, bnh bi phi,
bnh ác tính (u lympho ác tính, bch cu cp ), nhim HIV d mc lao.
 (Crofton, 1988) cho rng: có mt s dân tc d b mc lao, chng hn nh:
nhng ngi  vùng núi x Scotlen  Anh và mt s ngi  mt s nc Trung Phi
hoc sng lâu trên trin núi Hymalaya.
      mt vài nghiên cu  Anh, phi nhim lao nh nhau
nhng t l mc bnh tng theo chiu cao và gim theo cân nng, chng minh mt điu là
ngi gy d mc lao hn ngi béo.
  sc đ kháng ca m khi mang thai gim, nhng khó khn, vt v ca
ngi m khi nuôi dng bào thai, chm sóc tr nh d to điu kin cho bnh lao phát
trin.
 thiu n, suy dinh dng, nhà cht chi, v sinh
kém d mc bnh hn.
 và lao phi có mi liên quan vi nhau. Bnh lao ph bin trong nhng
ngi nghin ru, mi liên quan gia nghin ru và lao còn cht ch hn so vi nghin
thuc lá và lao.
   nhng ngi mc bnh đái tháo đng, HIV là
nhng đi tng d mc lao.
1.2. 
Theo , Bnh vin Phi Trung ng đnh
ngha nh sau:
: đc tính t lúc có triu chng nghi lao đu tiên cho đn
ngày đc bt đu điu tr.
11

: là khon thi gian đc tính t khi bnh nhân bt đu tìm đn
các dch v Y t (ngoài gia đình) cho đn ngày đc bt đu điu tr. S chm tr trong
tip cn dch v Y t mà nguyên nhân t phía Y t ph thuc vào 3 yu t c bn là: tình
trng ngun lc, trang thit b y t và c s vt cht ca các c s y t tip nhn bnh
nhân

 (chm tr trong vic tip cn các dch v khám phát hin
bnh lao): là khong thi gian t khi bnh nhân có triu chng đu tiên nghi lao cho ti
khi bt đu tìm đn các dch v y t ngoài gia đình.
Trong gii hn ca lun vn, tôi đ cp đn vn đ chm tr do bnh nhân (chm tr
trong vic tip cn các dch v khám phát hin bnh lao)

Chn đoán mun vn còn là vn đ ph bin  nhiu nc trên th gii, tp trung
ch yu  các nc đang và kém phát trin. Thi gian chn đoán mun khác nhau gia
các quc gia và trong cùng mt quc gia cng có s khác nhau gia các vùng, min.
Nguyên nhân chn đoán mun có  c 2 phía bnh nhân và thy thuc trong đó nguyên
nhân do bnh nhân chim t l cao hn.
 Các nghiên cu  nc ngoài:
Tng thi gian chm tr trung bình trong nghiên cu ca Mori T., Shimao T (1992)
ti Hàn Quc là 2 tháng, trong đó 80% là chm tr do bnh nhân, Mori T., Shimao T đư
nghiên cu trên 630 bnh nhân lao phi AFB dng tính và âm tính, 1/4 trong s này là
bnh nhân điu tr li. Gn 80% bnh nhân đc chn đoán trong vòng 2 tháng đu (đây
là khong thi gian tng đi ngn) do đi tng nghiên cu ca Mori T., Shimao T có
c bnh nhân đư có tin s mc lao, khi có bt k triu chng nào có liên quan ti bnh
tình ca h trc đó thì nhng bnh nhân này thng tìm đn c s y t sm. (Moris T,
Shimao T, Jin BW (1992),    -     
Tubercle & Lung disease, trang 225-231.)
 Botswana (1998), Steen T W, Mazone G N, Tng thi gian chm tr là 12 tun
thc hin nghiên cu trên 212 trng hp lao phi AFB dng tính (bao gm c bnh
12

nhân mi và điu tr). Thi gian chm tr  thy thuc kéo dài hn so vi bnh nhân vì
bnh nhân sng  nhng làng không có bnh vin, không có đy đ các phng tin chn
đoán kp thi cho bnh nhân. Thi gian chm tr do bnh nhân xut phát t nhng bnh
nhân thiu hiu bit v bnh, h đn các thy thuc đông y, đn các trm y t ban đu,
thi gian đi li nhiu và ch chuyn tuyn đúng c s phát hin bnh lao gây nên tình

trng chm tr. (Steen T W, Mazone G N (1998), Pulmonary Tubercolosis in Kweneng
District, Bostwana: Delay in diagnosis in 212 smear  Int J Tuberc Lung
Dis, trang 627-634))
Lawn S.D., Afful B., Acheampong J. W (1998), Tng s ngày chm tr trung bình
là 4 tháng, trong đó 44% bnh nhân có tng s ngày chm tr trên 6 tháng, nghiên cu
này đc tin hành trên 100 BN lao phi AFB(+) mi, ngi ln ti Kumasi, Ghana, Tây
Phi. S ngày chm tr này đc xác đnh là nhng bnh nhân sng  vùng sâu vùng xa.
Nghiên cu cho thy thi gian chm tr do thy thuc ln gp 2 ln so vi bnh nhân và
các yu t có liên quan ti thi gian chm tr nh gii tính, bnh nhân sng  vùng sâu
vùng xa, bnh nhân đn vi y t t
 Kumasi Ghana, ti Tây Phi theo Lawn SD. và CS (1998) nghiên cu vi lng
mu là 100 BN lao phi mi AFB (+), kt qu tng thi gian chm tr trung bình là 4
tháng, trong đó 44% BN có tng s ngày chm tr trên 6 tháng, kt qu cho thy s chm
tr là tng đi ln so vi khuyn cáo khám phát hin bnh lao…( Lawn S D, Afful B,
Acheampong J W (1998),     
, trang 635-640)
 Các nghiên cu ti Vit Nam:
Theo Hoàng Th Quý, ng Th Thùy Nhiên và cng s (Trung tâm lao và bnh
phi Phm Ngc Thch) (2001) đư kho sát 606 bnh nhân lao phi AFB (+) đang điu
tr trong 2 tháng đu tn công ti thành ph H Chí Minh. Kt qu cho thy thi gian
trung bình t ngày bnh nhân có triu chng đu tiên đn khi đi khám bnh ln đu là
60,5 ngày lâu nht là hn 1 nm và trung bình khong 1 tháng sau, bnh nhân mi đc
bt đu điu tr lao(35,5 ngày). Tng thi gian chm tr c 2 giai đon trung bình khong
13

96 ngày, có ngi lên ti 2 nm, thm chí 3 nm. Thi gian này là tng đi dài và đc
xác đnh vic chm tr này là do bnh nhân.
1. Lê Thành Phúc và Trn Vn Sáng (1997), nghiên cu 183 bnh nhân lao phi
mi AFB (+) ti Vin Lao Trung ng, kt qu cho thy 37,2% s bnh nhân đc chn
đoán di 2 tháng; 40,9% đc chn đoán trong khong thi gian t 02 tháng đn di

01 nm và 21,9% sau 1 nm mi đc chn đoán. (Lê Thành Phúc, Trn vn Sáng. 

trang 12-18)
Nm 2002, ti Hà Tây, kt qu nghiên cu ca Nguyn Th Thúy Hà đư phát hin
57% bnh nhân vn cha tìm đn các dch v y t sau 4 tun k t khi có triu chng đu
tiên.
Thi gian trung bình xut hin triu chng đu tiên cho đn lúc đi khám bnh là
55,6 ngày (± 54,7) là kt qu nghiên cu ca Hunh Bá Hiu (tháng 9/2005-8/2006)

Kh nng điu tr khi ca bnh lao s cao nu BN đc phát hin sm, điu tr kp
thi. Tuy nhiên, theo nhiu nghiên cu, ngi dân vn cha hiu đúng v bnh này, t
cách hiu sai và không tuân th đúng phác đ điu tr càng d lây lan bnh lao…
 Trên th gii
Nm 1992, Crofton J. và cng s cho rng hiu bit v bnh lao khác nhau  tng
quc gia, khu vc, tùy nn vn hóa và tng nhóm dân c trong cùng mt vùng.
Nm 1998,  M, Marinac JS điu tra hiu bit v bnh lao ca 505 đi tng
thuc nhóm nguy c cao sng  thành th đư cho rng bnh nhân thiu kin thc v bnh
lao, ch yu là v nguyên nhân gây bnh, đng lây truyn và vic điu tr bnh lao.
 Hàn Quc và Nepal cng cho ra kt qu tng t trong các nghiên cu, vn đ
mu cht là phi giáo dc truyn thông kin thc v bnh lao cho toàn dân đ phát hin
sm bnh lao.
 Ti Vit Nam
14

 nc ta đư có mt s nghiên cu v s hiu bit bnh lao trong cng đng dân c,
vn đ này đang đc chú ý và gi mt vai trò quan trng trong chng trình chng lao
quc gia.
Nm 1997, Phng Th Ngc điu tra hiu bit v bnh lao trên 210 ngi dân ca
Hà Tây cho thy rng bnh nhân có hiu bit v bnh lao vi 82,6% bnh nhân cho rng
bnh lao là bnh lây truyn, trong khi ch có 17,4% bnh nhân cho rng lao là bnh di

truyn.
1.3. 
T chc Y t Th gii (WHO) công b cho bit, t nm 1990 đn nay, s ngi
mc bnh lao trên toàn th gii đư gim mnh ti 45%, s ngi mc bnh lao đư gim
trung bình mi nm 1,5% t nm 1990 đn nay. Cng theo báo cáo ca WHO, tính riêng
t nm 2000 đn nay, đư có 37 triu bnh nhân lao đc cu sng nh nhng tin b ca
y hc trong vic điu tr cn bnh truyn nhim này. Song đáng chú ý là riêng nm 2013,
con s này cao hn na triu ngi so vi d đoán cng nh so vi mc gim đu đn
trong nhiu nm liên tc. Nguyên nhân bnh lao gia tng là do tình trng đói nghèo; di
dân; s ngi lang thang  thành th ti các nc đang phát trin; s lưng quên bnh lao
ca nhân loi; h thng y t c s  nhiu nc xung cp vì khng hong kinh t hoc
không đc đu t cho công tác phòng chng lao; do tác đng ca đi dch HIV; do
bnh lao kháng thuc.
Ti các nc châu Âu t nm 1990 tr li đây bnh lao cng đư và đang phát trin
tr li.  Anh, có khong 6000 bnh nhân lao (nm 1980), nhng đn nm 1992 đư có
khong 7000 bnh nhân. Ti Thu S t nm 1986 đn nm 1990 s bnh nhân lao tng
33,3%; ti an Mch tng 30,7%.  các nc ông Âu t nhng nm 1990 1992 bnh
nhân lao đư tng cao  20/27 nc vi t l t 19 đn 80/100.000 dân. Ti các nc khu
vc châu Phi, Nam M, Trung M, Caribe và châu Á bnh lao đư tr thành mt gánh
nng thc s c v kinh t và xư hi. Nguy c nhim lao  các nc này hàng nm cao
gp 20  30 ln so vi các nc phát trin. Theo báo cáo thng niên nm 2006 ca
TCYTTG v tình hình bnh lao toàn cu nm 2004, ba khu vc trên th gii đó là châu
15

Phi, ông Nam châu Á và Tây Thái Bình Dng chim 80% tng s ngi bnh lao mi
mc.
Châu Phi là ni bnh lao gia tng trm trng nht, qua điu tra ti 18 nc, nguy c
nhim lao hàng nm (ARI) dao đng xung quanh 3%. Mt s nc ln hn 5%, nh
Angiêri, Maroc, Nigiêria, Somali ,  Ên  là 2 - 4%, Indonesia 3%, Hng Kông 1%, còn
ài Loan, Campuchia, Philipin, Singapoe, Malaysia và Vit Nam t 1 - 3%. Trong khi ti

Lào và Tây Samoa ch t 0,5 - 2%. Ti khu vc Trung và Nam M, ch s nguy c nhim lao
thng gp t 1 - 2%.
Tình hình lao/ HIV và lao kháng thuc vn đang là vn đ nghiêm trng trên toàn
cu, đe da s thành công ca công tác chng lao. S lng bnh nhân đng nhim lao/
HIV và s lng bnh nhân kháng thuc (MDR-TB) tip tc tng. Nm 2007 c tính có
khong 0,5 triu bnh nhân lao kháng đa thuc. Tính đn cui nm 2008, bnh nhân lao
siêu kháng thuc (XDR) đư đc báo cáo ti 55 Quc gia và vùng lưnh th.
Lao xy ra trên toàn cu,trong nm 2012, s lng ln nht các ca mc lao mi xy
ra  châu Á chim 60% các ca lao mi trên toàn cu,tuy nhiên vùng cn Saharan Châu
Phi có t l ln nht v s ca mc mi trên dân s vi hn 255 ca trên 100.000 dân vào
nm 2012. Trong nm 2012, khong 80% các ca lao báo cáo xy ra  22 quc gia, mt s
quc gia đang tri qua mt s gim ln s ca lao, trong khi s ca lao gim rt chm 
nhng ni khác. Brazil và Trung Quc chng hn nm trong s 22 quc gia cho thy mt
s gim liên tc s ca lao trong vòng 20 nm qua. Trong thp k qua, t l hin mc lao 
Campuchia gim gn 45%.
(TCYTTG – WHO report 2014 – Global Tuberculosis Con)
1.4. 
Vit Nam vn đng th 12 trong s 22 nc có ngi mc bnh lao cao và đng th
14 trong s 27 nc có gánh nng bnh lao kháng đa thuc cao nht th gii
Chng trình chng lao quc gia ti Vit Nam đư hình thành và trin khai các hot
đng phòng chng lao t nm 1986 theo khuyn cáo ca WHO. Nm 1995, Th tng
Chính ph phê duyt Lao là mt d án trong Chng trình mc tiêu y t quc gia.
16

T đó đn nay vi s quan tâm ch đo và đu t ca Nhà nc, các nhà tài tr quc
t, cùng vi s phi hp và h tr tích cc ca các cp chính quyn, các t chc, các đi
tác, công tác phòng chng lao Vit Nam đư có nhng kt qu tích cc, đc cng đng
trong nc và quc t ghi nhn, đánh giá cao.
Giai đon 1995-2005, sau khi đc phê duyt là mt d án trong Chng trình mc
tiêu y t quc gia nm 1995, công tác phòng chng lao  Vit Nam đư đt đc ch tiêu

ca T chc Y t th gii v phát hin (70% s ngi bnh mi mc) và điu tr khi
(trên 85%) so vi c tính dch t lúc by gi.
Giai đon 2006-2010, B Y t đư ch đo điu tra dch t lao toàn quc vi s tham
gia ca T chc Y t Th gii và các đi tác quc t vào nm 2006-2007 đ đánh giá
chính xác tình hình bnh lao  Vit Nam.
Nm 2013, Chng trình chng lao vn duy trì mc tiêu trin khai công tác chng
lao ti 100% qun, huyn và 100% xư, phng trong c nc. T l dân s đc chng
trình chng lao tip cn và bo v đt 100%
T l điu tr khi bnh nhân lao phi AFB dng tính mi đc duy trì  mc cao
(90,9%), hot đng xét nghim vn đm bo cht lng yêu cu. c bit s liu phát
hin bnh nhân lao dng tính mi gim trong nhiu nm gn đây.
Nm 2014, Chng trình chng lao quc gia vn duy trì mc tiêu trin khai công
tác chng lao ti 100% s qun, huyn và 100% s xư, phng; t l dân s đc chng
trình chng lao tip cn đt 100%. Chng trình đư phát hin trên toàn quc đc
102.070 bnh nhân lao các th, t l phát hin là 111,35/100.000 dân; trong đó có 49.934
bnh nhân lao phi AFB (+). So sánh vi nm 2013, s bnh nhân lao phi mi phát hin
trong nm 2014 tip tc gim 673 bnh nhân; t l điu tr khi bnh nhân lao phi AFB
(+) đt 89,93%.
c bit, nm 2014, hot đng phát trin mng li chng lao nhm tng cng
phát hin bnh nhân lao đc trin khai ti 36 huyn khó khn thuc 9 tnh (gm: Qung
Bình, Hà Tnh, Hòa Bình, Bc Giang, Nam nh, Ngh An, Qung Nam, Qung Ngưi và
Gia Lai)
17

1.5. 
1.5.1. Hong chng Lao th gii
WHO theo đui 6 chc nng ct lõi trong vic gii quyt bnh lao: cung cp lãnh
đo toàn cu v các vn đ quan trng đi vi bnh lao (provide global leadership on
matters critical to TB); xây dng chính sách da trên bng chng, các chin lc và các
tiêu chun v phòng, chng bnh lao, chm sóc và kim soát và giám sát vic thc hin

(develop evidence-based policies, strategies and standards for TB prevention, care and
control, and monitor their implementation); cung cp h tr k thut cho các nc thành
viên, xúc tác cho s thay đi, và xây dng nng lc bn vng (provide technical support
to Member States, catalyze change, and build sustainable capacity); theo dõi tình hình
bnh lao trên toàn cu, và đo lng tin b trong chm sóc và phòng chng bnh lao và
tài chính (monitor the global TB situation, and measure progress in TB care, control, and
financing); hình thành chng trình nghiên cu bnh lao và kích thích sn xut, dch
thut và ph bin kin thc có giá tr (shape the TB research agenda and stimulate the
production, translation and dissemination of valuable knowledge); to điu kin và tham
gia vào các quan h đi tác cho các hành đng vì bnh lao (facilitate and engage in
partnerships for TB action).
Chin lc làm dng lao ca WHO đc khuyn ngh đ thc hin cho tt c các
nc và các đi tác nhm mc đích làm gim đáng k bnh lao bi các hot đng công
cng và t nhân  cp quc gia và đa phng nh theo đui vic thúc đy và m rng
DOTS cht lng cao. DOTS là mt gói 5 đim gm có: bo đm cam kt chính tr vi
tài chính đy đ và bn vng (secure political commitment with adequate and sustained
financing); đm bo phát hin ca bnh sm và chn đoán thông qua vi khun hc đm
bo cht lng (ensure early case detection, and diagnosis through quality-assured
bacteriology); cung cp điu tr tiêu chun vi s giám sát và h tr bnh nhân (provide
standardized treatment with supervision and patient support); đm bo cung ng thuc có
hiu qu và qun lý (ensure effective drug supply and management); giám sát và đánh giá
hiu sut và tác đng (monitor and evaluate performance and impact). Gii quyt lao-
18

HIV, lao đa kháng thuc và nhu cu ca ngi nghèo và ngi d b tn thng; góp
phn tng cng h thng y t da trên chm sóc sc khe ban đu; tham gia ca tt c
các nhà cung cp chm sóc; trao quyn cho ngi mc bnh lao, và cng đng thông qua
quan h đi tác; kích hot và thúc đy nghiên cu.
1.5.2. Hong chng Lao  Vit Nam
T nm 1957, nhng hot đng chng lao bt đu đc trin khai trên qui mô nh,

đc đánh du bng s ra đi ca Vin chng lao Trung ng. Ti thi đim này chúng
ta cha có h thng chng lao trên toàn quc.
Nm 1979, Chng trình chng lao cp 1 đc hình thành vi 10 đim hot đng
c bn. Cui nm 1980 h thng chng lao trên toàn quc đc hình thành  4 cp trung
ng-tnh-huyn-xã.
Trong nhiu nm nay, thc hin chin lc “iu tr ngn ngày có kim soát trc
tip - DOTS” đm bo cho ngi bnh dùng đúng thuc, đúng liu, đu đn và đ thi
gian, Chng trình phòng, chng bnh lao quc gia (gi ngn là Chng trình chng lao
quc gia - CTCLQG) đư và đang hình thành mng li chng lao rng khp trong toàn
quc. Hot đng phát hin, chn đoán, điu tr và qun lý bnh lao đc phân cp theo
tuyn, to điu kin thun li cho cho ngi dân đn c s khám và cha bnh lao  gn
ni sinh sng. (Bnh vin Phi Trung ng, h2008)
19

S đ T chc mng li phòng, chng bnh lao












Qun lý hành chính nhà nc
Qun lý chuyên môn k thut

Chng trình chng lao quc gia trin khai ti 4 tuyn: Trung ng, tnh (thành
ph), qun (huyn), xã (phng).
- Tuyn Trung ng:
Bnh vin Phi Trung ng là bnh vin đu ngành chu trách nhim
khám bnh,
cha bnh lao và bnh phi và ch đo công tác phòng, chng lao và bnh phi trong
phm vi toàn quc.
Bnh vin 74 Trung ng, Bnh vin 71 Trung ng là Bnh vin trc thuc B Y
t chu trách nhim khám bnh, cha bnh lao và bnh phi và ch đo công tác phòng,

chng lao và bnh phi các tnh theo s phân công ca B trng B Y t.
Bnh vin Phm Ngc Thch thuc S Y t thành ph H Chí Minh chu trách
nhim khám bnh, cha bnh lao và bnh phi và ch đo công tác phòng, chng lao và


Y 



CTCLQG
BV71TW



CTCL TP.HCM

