THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Tuần 12
Tiết 35 Ngày dạy: 10-11 -2010
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I.MỤC TIÊU :
1. Kiến thức:
- Nắm được một số phép tu từ cú pháp (phép lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen) và
tác dụng nghệ thuật của chúng;
Nhận biết và phân tích được các phép tu từ cú pháp trong văn bản, có kó năng sử dụng các
phép tu từ cú pháp khi cần thiết.
2. Kó năng: - Rèn luyện kó năng phân tích các phép tu từ trong văn bản và biết sử dụng chúng
khi cần thiết.
- Rèn kó năng giao tiếp, tư duy sáng tạo.
3. Thái độ: Cảm thụ tác phẩm văn chương
II. TRỌNG TÂM:
1.Kiến thức :( Ôân luyện qua thực hành)
- Phép lặp cú pháp: lặp kết cấu cú pháp trong văn xuôi, thơ, trong một số thể loại dân gian
như thành ngữ, tục ngữ, câu đối hoặc thể loại cổ điển như thơ Đường luật, văn biền ngẫu,
nhằm mục đích tạo giá trò biểu cảm hoặc giá trò tạo hình.
- Phép liệt kê: Kể ra hàng loạt sự vật, hiện tượng, hoạt động, tính chất tương đương, có quan
hệ với nhau nhằm nhấn mạnh hay tạo giá trò biểu cảm .
- Phép chêm xen: Xen vào trong câu một thành phần câu được ngăn cách bằng dấu phẩy,
dấu gạch ngang hay dấu ngoặc đơn để ghi chú một cảm xúc hay một thông tin cần thiết.
2. Kó năng:
- Nhận biết và phân tích các phép lặp cú pháp, phép chêm xen và phép liệt kê trong văn
bản
- Cảm nhận và phân tích tác dụng tu từ của các phép tu từ kể trên.
- Bước đầu sử dụng các phép tu từ cú pháp trong bài làm văn.
III. CHUẨN BỊ
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kó năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, đònh hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu
hỏi hướng dẫn học bài.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
kiểm tra sĩ số:
12A2 12B4
2. Kiểm tra bài cũ:
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
* Đọc một đoạn thơ có sử dụng điệp âm, điệp vần, điệp thanh và phân tích tác dụng của
chúng. “ Dốc lên khúc khuỷu… mưa xa khơi” -> Đòa thế hiểm trở của núi đèo miền Tây;
Người lính Tây Tiến đã vượt qua chặng đường gian nan vất vả.
3. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Tạo tâm thế cho
HS
Trong văn bản, để làm nổi bật nội
dung, sức lôi cuốn và hấp dẫn, các
nhà văn, nhà thơ đã sử dụng một
số phép tu từ cú pháp. Đó là
những phép nào? Hiệu quả của nó
ra sao?Hôm nay chúng ta sẽ đi
vào tìm hiểu bài “Thực hành một
số phép tu từ cú pháp.”
Hoạt động 2: Hướng dẫn học
sinh tìm hiểu phép lặp cú pháp
-GV: u cầu HS đọc ngữ liệu
trong SGK và xác định u cầu của
bài tập.

-GV: Câu nào có hiện tượng lặp kết
cấu ngữ pháp (lặp cú pháp)?
-GV : Phân tích kết cấu cú pháp

đó ?
-GV : Tác dụng của biện pháp này
là gì ?
-GV :Các câu nào có lặp kết cấu cú
pháp ? Tác dụng của chúng là gì ?
-GV : Đoạn thơ vừa có lặp từ ngữ,
vừa có lặp kết cấu cú pháp. Tác
dụng của chúng là gì ?
I . Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1:
a. - Câu có hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp (lặp cú
pháp) :
+ Hai câu bắt đầu từ “Sự thật là… ”.
+ Hai câu bắt đầu từ “Dân ta…”.
- Phân tích kết cấu cú pháp đó :
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “Sự thật là” :
o P (thành phần phụ tình thái) – C (chủ ngữ) – V1
(vị ngữ 1) – V2 (vị ngữ 2).
o Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau :
Sự thật là… + nước ta / dân ta + đã… + chứ khơng
phải…
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ Dân ta:
o C – V + [Phụ ngữ chỉ đối tượng] – Tr (Trạng ngữ).
o Trong đó : C : dân ta, V : đã / lại đánh đổ [Các
xiềng xích… / chế độ qn chủ …] chỉ mục đích (để
gây dựng / mà lập nên)
- Tác dụng:
Tạo cho lời tun ngơn âm hưởng đanh thép, hùng
hồn, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập , đồng
thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ

thực dân và chế độ phong kiến.
b. Các câu có lặp kết cấu cú pháp
- Câu 1 và câu 2
- Câu 3,4,5
Tác dụng:
Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc
lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khối đối với
thiên nhiên, đất nước khi giành được quyền làm chủ
đất nước.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp :
Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu
ngữ pháp của kiểu câu cảm thán.
Tác dụng :
Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
Bài tập 2 :
-u cầu HS đọc ngữ liệu trong
SGK và xác định u cầu của bài
tập.
- GV :Tìm phép lặp cú pháp ở mỗi
câu tục ngữ, ở câu đối, ở thơ
Đường luật, ở văn biền ngẫu ?
Bài tập 3 :
-GV : Tìm trong các văn bản ở
Ngữ văn 12 (tập một) ba câu văn
(hoặc thơ) có dùng phép lặp cú
pháp
Hoạt động 3: Hướng dẫn học
những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt
Bắc.

2. Bài tập 2 :
a. Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp đối nhau chặt
chẽ về số tiếng, từ loại, kết cấu ngữ pháp của từng vế.
b. Ở câu đối, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt
chẽ cao: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép
lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng
trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn
dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng).
Chủ ngữ
(danh
từ)
Vị ngữ
(động
từ)
Thành tố
phụ của
vị ngữ
Vế 1 Cụ già ăn củ ấu
non
Vế 2 Chú bé trèo Cây đại
lớn
- « ấu » vừa chỉ lồi cây, vừa có nghĩa là « non ».
- « đại » vừa chỉ lồi cây, vừa có nghĩa là « lớn ».
c. Ở thơ Đường luật : phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi
mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau, số
lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và
nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của
bài thất ngơn bát cú)
d. Ở văn biền ngẫu : phép lặp cú pháp cũng thường
phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong

một cặp câu (câu trong văn biền ngẫu khơng cố định
về số tiếng )
3. Bài tập 3 :
- Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba
câu văn (hoặc thơ) có dùng phép lặp cú pháp :
+ Nhớ gì như nhớ người u
Ngòi Thia, sơng Đáy, suối Lê vơi đầy.
(Việt Bắc – Tố Hữu)
+ Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng
thẳng tay chém giết những người u nước thương nòi
của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong
những bể máu
(Tun ngơn độc lập - Hồ Chí Minh)
+ Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước.
(Sóng – Xn Quỳnh)
- Phân tích tác dụng : HS tự làm.
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
sinh tìm hiểu phép liệt kê
-GV: Phân tích hiệu quả của phép
lặp cú pháp và phép liệt kê trong
hai đoạn trích trong SGK ?
Hoạt động 4: Hướng dẫn học
sinh tìm hiểu phép chêm xen
-GV : Phân tích phần in đậm trong
các câu văn của SGK về : vai trò và
vị trí ngữ pháp trong câu, dấu tách
câu, tác dụng của bộ phận tách biệt
đó ?
+ Hướng dẫn cho HS về nhà thực

hiện
II. Phép liệt kê :
a. Trong đoạn trích Hịch tướng sĩ, phép liệt kê đã phối
hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều đoạn, câu (vế câu)
liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế như mơ
hình khái qt sau :
Kết cấu Hồn cảnh thì Giải pháp
Ví dụ : Khơng có
mặc
thì ta cho ăn
- Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu
đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng
sĩ trong mọi hồn cảnh khó khăn.
b. Phép lặp cú pháp (các câu có kết cấu ngữ pháp
giống nhau : C- V [+ phụ ngữ chỉ đối tượng] phối hợp
với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ
mặt tên kẻ thù dân tộc.
III. Phép chêm xen:
1. Bài tập 1 :
- Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c,
d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu. Chúng chen vào
trong câu để ghi chú thêm thơng tin nào nào đó.
- Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi
nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng
dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.
- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ
đi trước, bổ sung thơng tin thêm sắc thái về tình cảm,
cảm xúc của người viết.
2. Bài tập 2 :
- Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng

Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ « Việt Bắc » vào
những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đơ Hà
Nội. Bài thơ thấm đượm cảm xúc lưu luyến và tình
cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã ni
dưỡng cácn bộ và qn đội cách mạng trong suốt chín
năm trường kì kháng chiến . Bài thơ là một thi phẩm
đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam.
- Tác dụng : Cung cấp thêm thơng tin cần thiết về nhà
thơ và điạ danh Việt Bắc.
4. Củng cố, luyện tập:
Một số phép tu từ cú pháp : lặp kết cấu cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen
Hiệu quả của một số phép tu từ về cú pháp: biểu cảm hoặc tạo hình; tạo ấn tượng, cảm
xúc cho người đọc.
5. Hướng dẫn tự học:
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
- Đối với bài học ở tiết này: Một số phép tu từ cú pháp : lặp kết cấu cú pháp, phép liệt kê,
phép chêm xen
+ Phép lặp cú pháp: lặp kết cấu cú pháp trong văn xuôi, thơ, trong một số thể loại dân gian
như thành ngữ, tục ngữ, câu đối hoặc thể loại cổ điển như thơ Đường luật, văn biền ngẫu,
nhằm mục đích tạo giá trò biểu cảm hoặc giá trò tạo hình.
+ Phép liệt kê: Kể ra hàng loạt sự vật, hiện tượng, hoạt động, tính chất tương đương, có
quan hệ với nhau nhằm nhấn mạnh hay tạo giá trò biểu cảm .
+ Phép chêm xen: Xen vào trong câu một thành phần câu được ngăn cách bằng dấu phẩy,
dấu gạch ngang hay dấu ngoặc đơn để ghi chú một cảm xúc hay một thông tin cần thiết.
+ Tìm ví dụ về một số phép tu từ cú pháp
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: Chuẩn bò bài Sóng của Xuân Quỳnh
- Vài nét về tác giả, tác phẩm ( Hoàn cảnh sáng tác, đề tài, chủ đề)?
- Sóng và em – những nét tương đồng?
- Những suy tư, lo âu, trăn trở trước cuộc đời và khát vọng tình yêu được tác giả thể hiện
như thế nào qua bài thơ?- Vài nét về nghệ thuật của bài thơ? Ý nghóa của văn bản?

12B4: Tự chọn Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
Phân tích đoạn thơ :
Trong anh và em hôm nay
Làm nên Đất Nước muôn đời
V. Rút kinh nghiệm
GVBM: Nguyễn Mộng Dun