Nâng cao năng lực cạnh tranh cụm ngành du lịch hà nội luận văn thạc sĩ 2015

B
TR
CH

NGă

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

NGăTRỊNHăGI NG D Y KINH T FULBRIGHT

----------------------------

NGUY N

C HI U

NÂNG CAOăN NGăL C C NH TRANH
C M NGÀNH DU L CH HÀ N I

LU NăV NăTH C S CHÍNH SÁCH CÔNG

TP. H

CHÍ MINH - N mă2015


B
TR

CH

NGă

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

NGăTRỊNHăGI NG D Y KINH T FULBRIGHT

----------------------------

NGUY N

C HI U

NÂNG CAOăN NGăL C C NH TRANH
C M NGÀNH DU L CH HÀ N I
LU NăV NăTH C S CHÍNH SÁCH CÔNG

Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s : 60340402

NG

IăH

NG D N KHOA H C

GS. TS. DAVID O.DAPICE
NGUY N XUÂN THÀNH

TP. H

CHÍ MINH - N mă2015


-i-

L IăCAMă OAN
Tôiăcamăđoanălu năv nănƠyăhoƠnătoƠnădoătôiăth c hi n.ăCácăđo n trích d n và s li u s d ng
trong lu năv năđ uăđ

c d n ngu năvƠăcóăđ chính xác cao nh t trong ph m vi hi u bi t c a

tôi. Lu năv nănƠyăkhôngănh t thi t ph năánhăquanăđi m c aăTr
ChíăMinhăhayăCh

ngă

i h c Kinh t TP. H

ngătrìnhăGi ng d y Kinh t Fulbright.
Tác gi lu năv n

Nguy nă

c Hi u

-ii-

L IăC Mă N
Tr

c tiên, tôi xin g i l i c m n t i th y Nguy n Xuân Thành. Th y đƣ t n tình h

tôi hình thành đ nh h

ng nghiên c u, ph

ng d n

ng pháp và nh ng ý ki n sâu s c qua t ng bu i

th o lu n đ tôi hoàn thành lu n v n này.
V i lòng bi t n sâu s c nh t, tôi xin g i l i c m n t i quý th y, cô gi ng d y t i Ch

ng

trình Gi ng d y Kinh t Fulbright đã nhi t tình, mi t mài truy n đ t cho tôi nh ng ki n th c
quý giá trong su t th i gian k t khi tôi còn b ng b

c chân vào ngôi tr

ng Fulbright cho

đ n nay.
Tôi xin g i l i c m n chân thành t i các anh ch nhân viên làm vi c t i Ch

ng trình Gi ng

d y Kinh t Fulbright đƣ t o m i đi u ki n và h tr t t nh t cho tôi trong su t quá trình h c
t p và hoàn thành lu n v n này.
Trong su t th i gian qua, tôi c ng đ

c các anh ch và các b n cùng h c t p t i l p MPP6

đ ng viên, giúp đ và h tr tôi hoàn thành n i dung h c t p và làm lu n v n.
Và cu i cùng, tôi xin c m n đ ng nghi p, b n bè đƣ đ ng viên, h tr tôi trong su t quá trình
h c t p và hoàn thành lu n v n này.
H c viên Ch

ng trình Gi ng d y Kinh t Fulbright

Nguy nă

c Hi u


-iii-

TịMăT T
Hà N i đ

c đánh giá là thành ph có tài nguyên du l chăđ c s c,ăđaăd ng và phong phú. Tuy

nhiên, các chính sách phát tri n du l ch trong th i gian v a qua ch a giúp thành ph khai thác
đ

c các l i th và đ t đ

c các m c tiêu mong mu n. Tr

c th c tr ng trên, nghiên c u này

t p trung gi i quy t hai câu h i là (1) C m ngành du l ch Hà N i đ

c hình thành nh th nào

và đâu là nh ng tác nhân chính trong c m ngành du l ch Hà N i? (2) ơu là nh ng y u t làm
nâng cao và làm gi m n ng l c c nh tranh c a c m ngành?
Qua phân tích, tác gi cho r ng, Hà N i có y u t thu n l i v tài nguyên du l ch nhân v n đ
phát tri n các s n ph m du l chăv năhóa,ăl ch s , tôn giáo, ki n trúc và du l ch h i ngh , h i
th o. Tuy nhiên, trong nh ngăn măquaăthành ph t p trung nhi u ngu n v n và ho tăđ ng vào
đ uăt ăđ

ng xá, thu hút các d ánăđ uăt ăvƠoăcácăkhuăvuiăch iăgi i trí, ngh d

sáchă nƠyă c ngă khôngă đ

ng. Các chính

c xây d ng d a trên nh ngă c ă s nghiên c u k v nhu c u c a

khách du l ch.ăTrongăkhiăđó,ăvi c khai thác các giá tr nhân v n và t o môiătr
tranh lành m nh, thân thi n, an toàn đ phát tri n du l chăđƣăkhôngăđ

ng du l ch c nh

căquanătơmăđúngăm c.

Chính vì v y, các chính sách phát tri n du l ch trong nh ngăn măquaăđƣăkhôngăphátăhuyăđ
tác d ng,ăkhôngănơngăcaoăđ

c

căn ngăl c tr nh tranh c a c m ngành du l ch Hà N i.

T đó, g i ý chính sách đ nâng cao n ng l c c nh tranh c m ngành du l ch Hà N i đó là (i)
Chính quy n thành ph c n xác đ nh l i h
l ch theoăh
tr

ng u tiên đ xây d ng chi n l

c phát tri n du

ng đ u t b o t n, tôn t o và khai thác các giá tr di s n v n hóa và t o ra môi

ng du l ch thân thi n, an toàn cho du khách, (ii) Thành ph c n t o ra môiă tr

doanh du l ch theoăh

ng kinh

ng c nh tranh, đ n gi n hóa các th t c kinh doanh du l ch, gi m các

rào c n gia nh p ngành, (iii) Ngành du l ch c n ph i h p v i các hi p h i, t ch c đ nâng cao

ch t l

ng ngu n nhân l c du l ch, (iv) Các hi p h i, t ch c qu c t và các tác nhân tham gia

c m ngành khác c n ph i đ
t o và nâng cao ch t l

c liên k t ch t ch , ph i h p trong các ho t đ ng xúc ti n, đƠo

ng s n ph m du l ch (v) Thành ph c n t ngăđ u t cho ho t đ ng xúc

ti n qu ng bá du l ch.
T khóa: c m ngành du l ch, Hà N i, n ng l c c nh tranh


-iv-

M CăL C
L IăCAMă OAN ..................................................................................................................................... i
L I C Mă N .......................................................................................................................................... ii
TÓM T T ............................................................................................................................................... iii
M C L C............................................................................................................................................... iv
DANH M C T

VI T T T ................................................................................................................. vii

DANH M C HÌNH .............................................................................................................................. viii
DANH M C H P .................................................................................................................................. ix
CH

NGă1.ăGI I THI U .......................................................................................................................1

1.1. B i c nh nghiên c u.......................................................................................................................1
1.2. M c tiêu nghiên c u.......................................................................................................................4
1.3. Câu h i nghiên c u ........................................................................................................................4
1.4.ă

iăt

1.5.ăPh

ng và ph m vi nghiên c u ..................................................................................................4
ngăphápănghiênăc u................................................................................................................4

1.6. Ngu n thông tin .............................................................................................................................5
1.7. C u trúc lu năv n ...........................................................................................................................5
CH

NGă2.ăN NGăL C C NH TRANH N N T NG C A HÀ N I ...............................................6

2.1. Khung phân tích các nhân t quy tăđ nhăn ngăl c c nh tranh .......................................................6
2.2. Nhóm nhân t l i th t nhiên .......................................................................................................7
2.2.1. V tríăđ a lý ..............................................................................................................................7
2.2.2. Tài nguyên thiên nhiên ............................................................................................................8
2.2.3.ăQuyămôăđ aăph
2.3.ăN ngăl c c nh tranh

ng.................................................................................................................9
c păđ đ aăph

ng......................................................................................9

2.3.1.ăC ăs h t ng k thu t ph c v phát tri n du l ch ...................................................................9


-v-

2.3.2. H t ng xã h i ph c v phát tri n du l ch .............................................................................10
2.3.3.ăChínhăsáchătƠiăkhóa,ăđ uăt ,ătínăd ngăvƠăc ăc u kinh t ........................................................10
2.4.ăN ngăl c c nh tranh c păđ doanh nghi p ...................................................................................10
2.4.1.ăMôiătr

ng kinh doanh .........................................................................................................10

2.4.2.ăTrìnhăđ phát tri n c a c m ngành........................................................................................11
2.4.3. Ho tăđ ng và chi năl
CH

NGă3.ăS

c doanh nghi p .................................................................................12

HÌNH THÀNH C M NGÀNH DU L CH HÀ N I ..................................................13

3.1. S hình thành c m ngành du l ch Hà N i ....................................................................................13
3.2. Các tác nhân trong c m ngành du l ch Hà N i ............................................................................14
3.2.1. Tài nguyên và s n ph m du l ch ............................................................................................15
3.2.2. Khách du l ch ........................................................................................................................17
3.2.3. Nhà cung c p d ch v ............................................................................................................18
3.2.4. Ngành h tr .........................................................................................................................20

CH

NGă4.ăPHÂNăTệCHăN NGăL C C NH TRANH C A C M NGÀNH DU L CH HÀ N I ..25

4.1. Lý thuy t v c m ngành ...............................................................................................................25
4.2.ăCácăđi u ki n v nhân t đ u vào.................................................................................................26
4.2.1. Tài nguyên du l ch.................................................................................................................26
4.2.2. Ngu n nhân l c du l ch .........................................................................................................27
4.2.3.ăC ăs h t ng k thu t và xã h i ph c v phát tri n du l ch .................................................29
4.3.ăCácăđi u ki n c u .........................................................................................................................31
4.3.1. Khách du l ch qu c t ............................................................................................................31
4.3.2. Khách du l ch n iăđ a ............................................................................................................33
4.4. Các ngành ph tr và liên quan....................................................................................................34
4.4.1. Các th ch h tr ..................................................................................................................34
4.4.2. Các ngành h tr và có liên quan ..........................................................................................34


-vi-

4.5. B i c nh cho chi năl

c và c nh tranh c a doanh nghi p du l ch ...............................................37

4.6. Vai trò c a chính ph ...................................................................................................................38
4.7.ă ánhăgiáăn ngăl c c nh tranh c m ngành du l ch Hà N i ...........................................................41
4.8.ă ánhăgiáăn ngăl c c nh tranh c aăcácătácănhơnătrongăs ăđ c m ngành du l ch ..........................43
CH

NGă5.ăK T LU N VÀ KI N NGH ..........................................................................................45

5.1. K t lu n ........................................................................................................................................45
5.2. Khuy n ngh chính sách ...............................................................................................................45
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................................................................48
PH L C................................................................................................................................................50


-vii-

DANHăM CăT ăVI TăT T

T vi t t t

T ti ng Anh

T ti ng Vi t

DL

Du l ch

HDV

H

KDL

Khách du l ch

MICE

Meeting, Incentive,
Conference, Exhibition

ng d n viên

Du l ch h i ngh , ph năth
th o và tri n lãm

ng, h i

NGTK

Niên giám th ng kê

NLCT

N ngăl c c nh tranh

S VH, TT & DL

S V năhóa,ăTh thao và Du l ch

TP

Thành ph
y ban nhân dân

UBND
UNESCO

United Nations of Educational,
Scientific and Cultural
Organization

T ch c V n hóa, Khoa h c và
Giáo d c c a Liên H p Qu c


-viii-

DANHăM CăHỊNH
Hình 1.1. Khách du l ch n iăđ aăđ n Hà N i so v iăB ngăC că(l

t khách) ............................................2

Hình 1.2. Khách du l ch qu c t đ n Hà N i so v iăB ngăC că(l

t khách) ...........................................3

Hình 2.1. Khung phân tích NLCT c păđ đ aăph

ng .............................................................................6

Hình 2.2. B năđ TP Hà N i ....................................................................................................................8
Hình 2.3: Các ngành kinh t c a TP Hà N i so v i c n

c..................................................................12

Hình 3.1. S ăđ c m ngành du l ch Hà N i ...........................................................................................15
Hình 3.2. Khách du l ch n iăđ aăđ n Hà N iăgiaiăđo n 2008 ậ 2013......................................................18

Hình 4.1.ăMôăhìnhăkimăc
Hình 4.2. L

ng ................................................................................................................25

ng khách du l ch qu c t t i 10 TP khu v c châu Á ậ TháiăBìnhăD

ngăn mă2013 .......31

Hình 4.3:ăC ăc u chi tiêu c a khách du l ch qu c t đ n Hà N i ...........................................................32
Hình 4.4.ăC ăc u chi tiêu c a khách du l ch n iăđ a ...............................................................................33
Hình 4.5. Môăhìnhăkimăc

ngăc a c m ngành du l ch Hà N i ..............................................................42

Hình 4.6. ánhăgiáăcácătácănhơnătrongăs ăđ c m ngành du l ch Hà N i...............................................43


-ix-

DANHăM CăH P
H p 4.1. Các s n ph m du l ch c a Hà N i ............................................................................................26
H p 4.2. Ơoăt o nhân l c ngành du l ch ...............................................................................................27
H p 4.3. Xây d ng s n ph m c a doanh nghi p l hành .......................................................................36
H p 4.4. Quyăđ nh v tiêu chu năh

ng d n viên du l ch ......................................................................39

H p 4.5. Quyăđ nh v ký qu kinh doanh l hành ..................................................................................40

-1-

CH

NGă1. GI IăTHI U

1.1.ăB iăc nhănghiênăc u
Hà N i là trung tâm

khu v c phía B c, c ngănh c a c Vi t Nam. Hà N iăc ngăđ

căđánhă

giá là thành ph có tài nguyên du l chăđ c s c,ăđaăd ng và phong phú c v t nhiên và nhân
v n.ăGiáătr n i tr i v tài nguyên du l ch Hà N i là các giá tr v năhóa v t th và phi v t th
đ
X

c hình thành qua l ch s hƠngănghìnăn măc aăTh ngăLongăậ Hà N i vƠăkhôngăgianăv năhóaă
oƠiă(HƠăTơyăc ).

Chi năl

c và Quy ho ch T ng th Phát tri n Du l ch Vi tăNamăđƣăxácăđ nh Hà N i là trung

tâm du l ch,ăđ a bàn tr ngăđi m phát tri n du l ch quan tr ng

khu v c phía B c. Trong đó,

tr ng tâm phát tri n du l ch Th đôăHƠăN i g n v i h th ng di tích l ch s v năhóaăn i thành
và các c nh quan t nhiên vùng ph c n (T ng c c Du l ch, 2013).
V phía TP Hà N i, quy ho ch chung phát tri n Hà N i v i t m nhìn 2030 xác đ nh ắPhátă
tri n Th đôăHƠăN i tr thành TP xanh - v năhi n - v năminhă- hi năđ i, trên n n t ng phát
tri n b n v ngầ m t trung tâm du l ch và giao d ch qu c t có t m c trong khu v c Châu Á TháiăBìnhăD

ng”. Phát tri n du l ch Hà N i tr thành ngành kinh t tr ngăđi m c a Th đôă

chi m 15 - 16% GDP c a TP (U ban nhân dân TP Hà N i, 2012). Xây d ng Hà N i th c s
là m t trung tâm du l ch c a c n
vùng du l ch B c b và c n
trong c n

c và khu v c, là trung tâm phân ph iăkháchăhƠngăđ u c a

c, th c hi n ch căn ngăc u n i gi a Th đôăv i các t nh, TP

c và qu c t . M c tiêu đ năn mă2020ăđ aăduăl ch thành ngành kinh t tr ngăđi m

c a Th đô;ăđ năn mă2030,ătr thành TP d ch v du l ch cao c p,ăđi măđ n du l chăđ

că aă

chu ng trên th gi i (Thành y Hà N i, 2011).
Tuy nhiên th c t k t qu trong nh ngăn măquaăchoăth y, TP Hà N i v năch aăs d ngăđ
các l i th v v trí, tài nguyên du l chăđ phát tri n du l chăt
đ

c

ngăx ng v i ti măn ngăvƠăđ t

c các m c tiêu trong chính sách c a TP.

C th , n u so sánh v tài nguyên du l ch, Hà N i không thua kém B ng C c (Thái Lan) v
các giá tr l ch s , v n hóa. Trong khi Hà N i có l ch s t n m 1010, thì B ng C c có l ch s
t n m 1782. N u nh B ng C c n i b t v i các ngôi chùa ph t giáo b th thì Hà N i l i bao


-2-

g m khá đa đ ng các di tích v n hóa, tôn giáo, ki n trúc m c m c, hài hòa v i thiên nhiên. Hà
N i c ng n i b t v i hai di s n v n hóa th gi i (Hoàng thành Th ng Long, và h i Gióng). Hà
N i c ng g n v i các di s n v n hóa th gi i n i b t nh H Long, Phong Nha - K Bàng;
trong khi đó tính trên ph m vi c đ t n

c Thái Lan c ng m i ch có 3 di s n th gi i (xem chi

ti t t i Ph l c 1).
Tuy nhiên, TP B ng C c l i thu hút đ

cs l

ng khách du l ch nhi u h n h n so v i Hà N i.

S khách du l ch n i đ a đ n B ng C c cao g p trên 2 l n so v i Hà N i (Hình 1.1), trong khi
đó khách qu c t đ n B ng C c c ng g p trên 7 l n so v i Hà N i (Hình 1.2).
Hình 1.1. Khách du l ch n i đ aăđ n Hà N i so v i B ng C c (l

t khách)

Ngu n: T ng h p t s li u th ng kê c a S VH, TT & DL Hà N i và C c du l ch B ngăC c.


-3-

Hình 1.2. Khách du l ch qu c t đ n Hà N i so v i B ng C c (l

t khách)

Ngu n: T ng h p t s li u th ng kê c a S VH, TT & DL Hà N i và C c du l ch B ngăC c.

M t trong s nh ng nguyên nhân mà chính quy n TP Hà N i cho r ng s c c nh tranh c a du
l ch Hà N i còn th p,ăch aăthuăhútăđ

c nhi u khách du l chăđóălƠădoăs n ph m du l ch còn

quáă nghèoă nƠnă vƠă đ nă đi u (UBND TP Hà N i, 2012).

kh c ph că đ

c tình tr ng này,

trong su t nhi uăn măqua,ăTP đƣăđ y m nh thu hút các d ánăđ uăt ătrongăvƠăngoƠiăn
các ho tăđ ngăvuiăch iăgi i trí, sân gôn, ngh d

c vào

ng. Tính t ng di nătíchăđ t c a các d ánăđ u

t ă duă l chă nƠyă choă đ nă nayă lênă đ n trên 5.000 ha, v i t ng s v nă đ uă t ă vƠoă kho ng trên
12.400 t đ ng (xem chi ti t t i Ph l c 2). Tuyănhiênăchoăđ n nay, ch có m t s r t ít d án
đ uăt ăduăl ch đƣătri năkhaiăđiăvƠoăho tăđ ng (khu Thiênă

ng B o S n, sân gôn Sóc S n),

còn l i các d án khác ti năđ tri n khai sau m t s n măđ n nay v n r t ch m.
M c dù v y, quy ho ch t ng th phát tri n du l ch Hà N iăđ năn mă2020ăvƠăđ nhăh

ngăđ n

n mă2030ăc ngăt p trung phát tri n các d án b t đ ng s n du l ch, các khu ngh d

ng, vui

ch i gi i trí, sân gôn v i t ng s v nălênăđ n 9,5 t USD và di nătíchăđ t s d ng vào kho ng
14.200 ha (xem chi ti t t i Ph l c 3).
Vi c xácă đ nh nguyên nhân và các y u t

u tiênă đ u t nh trên đƣă kéoă theo m t lo t các

chính sách nh t p trung ch y u ngu n l c đ u t vào c s h t ng, thu hút kêu g i đ u t


-4-

khu v c ngo i thành. Trong khi đó, chính sách phát tri n

các d án có quy mô l n t p trung

du l ch l i thi u quan tâm,ăđ u t đ n vi c c i thi n môiătr
khai thác nh ng giá tr di s n s n có c ng khôngăđ
vì v y, đ tài đ
có đi đúng h

ng du l ch

khu v c n i đô. Vi c

c đ u t th a đáng và có hi u qu . Chính

c th c hi n nh m tr l i câu h i các chính sách phát tri n du l ch t i Hà N i
ng, và có góp ph n nâng cao n ng l c c nh tranh (NLCT) c m ngành du l ch

Hà N i hay không.
1.2.ăM cătiêuănghiênăc u
tài t p trung nghiên c u tìm hi u và xác đ nh các nhân t trong c m ngành du l ch Hà N i,
xác đ nh các nhân t làm nâng cao và làm gi m NLCT c m ngành du l ch Hà N i.
Trên c s đó, đánh giá các chính sách c a Hà N i trong nh ng n m v a qua đƣ t p trung vào
các nhân t giúp nâng cao NLCT c m ngành hay ch a và c ng là c s đ đ a ra các khuy n
ngh chính sách.
1.3.ăCơuăh iănghiênăc u
đ tđ

c m c tiêu nghiên c u nêu trên, đ tài t p trung tr l i hai câu h i nghiên c u sau:

(1) C m ngành du l ch Hà N i đ

c hình thành nh th nào và đơu là nh ng tác nhân chính

trong c m ngành?
(2) ơu là nh ng y u t làm nâng cao và làm gi m NLCT c a c m ngành du l ch Hà N i?
1.4.ă
iăt

iăt

ngăvƠăph măviănghiênăc u

ng nghiên c u: NLCT c a c m ngành du l ch Hà N i.

Ph m vi nghiên c u:ăđ tài nghiên c u các y u t có liên quan trong c m ngành du l ch trong
ph m vi TP Hà N i.
1.5.ăPh

ngăphápănghiênăc u

Nghiên c u đ

c th c hi n d a trên lý thuy t v NLCTăvƠămôăhìnhăkimăc

v c m ngành c a Micheal E. Porter.

ngătrong lý thuy t


-5-

1.6.ăNgu năthôngătin
D li u th c p: s li u đ

c công b t T ng c c Th ng kê, báo cáo và s li u t S V nă

hóa, Th thao và Du l ch Hà N i, T ng c c Du l ch Vi t Nam.
D li uăs ăc p: ph ng v n 5ăđ i t

ng liên quan bao g m doanh nghi p du l ch, h

viên du l ch, hi p h i du l ch, gi ng viên du l ch vƠăcácăc ăquanăqu nălỦănhƠăn

ng d n

c v du l ch.

1.7.ăC uătrúcălu năv n
Lu n v n đ

c trình bày bao g m 5 ch

ng. Trong đó, Ch

sách, m c tiêu nghiên c u, câu h i chính sách,ăđ iăt
ph

ng pháp nghiên c u. Ch

ng nghiên c u, ph m vi nghiên c u và

ng 2 trình bày v n ng l c c nh tranh n n t ng c a Hà N i

g m có nhóm nhân t l i th t nhiên, NLCT
nghi p. Ch

ng 1 gi i thi u v v n đ chính

c p đ đ a ph

ng, và NLCT c p đ doanh

ng 3 nói v s hình thành c a c m ngành du l ch Hà N i. Ch

ng 4 phân tích

NLCT c a c m ngành du l ch Hà N i. K t lu n và các khuy n ngh chính sách s đ
bày t i Ch

ng 5.

c trình


-6-

CH

NGă2. N NGăL CăC NHăTRANHăN NăT NGăC AăHÀăN I

2.1.ăKhungăphơnătíchăcácănhơnăt ăquy tăđ nhăn ng l c c nh tranh
N ngăsu t và t căđ t ngătr

ng c aăn ngăsu t là y u t quy tăđ nhăđ n NLCT.ăTrongăđó,ăn ngă

su tăđoăb ng giá tr t ngădoăm tăđ năv laoăđ ng (hay v n) t o ra trong m tăđ năv th i gian
(Porter, 2008).
Theo Porter (1990), có ba nhóm nhân t quy tăđ nh NLCT c a m t qu c gia là (i) các y u t
l i th t nhiên qu căgia,ă(ii)ăNLCTăv ămô và (iii) NLCT vi mô.
Hình 2.1. Khung phân tích NLCT c păđ đ aăph

Ngu n: Porteră(1990)ăđ

ng

c đi u ch nh b i V Thành T Anh (2012).

V ăThƠnhăT Anh (2012) đƣăch nh s a khuôn kh phân tích NLCT

c păđ đ aăph

Porter. Theoă đó,ă cácă nhơnă t n n t ng quy tă đ nhă n ngă su t c aă đ aă ph
chính. Nhóm th nh tăắcácă y u t l i th s n có c aăđ aăph
nhiên, v tríăđ aălỦăhayăquyămôăđ aăph

ngăc a

ngă g m ba nhóm

ng”ăbaoăg m tài nguyên thiên

ng.ăNhómăắN ngăl c c nh tranh

c păđ đ aăph

ng”ă


-7-

bao g m các nhân t c uă thƠnhă nênă môiă tr
l

ng ho tă đ ng c a doanh nghi p g m (1) ch t

ng h t ng xã h i, th ch chính tr , pháp lu t,ăv năhóa,ăxƣăh i, giáo d c, y t ; (2) các th

ch chính sách kinh t nh ăchínhăsáchătƠiăkhóa,ătínăd ngăvƠăc ăc u kinh t . Nhóm cu i cùng
ắN ngă l c c nh tranh

c pă đ doanh nghi p”ă baoă g m ch tă l

trìnhăđ phát tri n c m ngành và ho tăđ ng, chi năl

ngă môiă tr

ng kinh doanh,

c c a doanh nghi p (Hình 2.1).

2.2. Nhómănhơnăt ăl iăth ăt ănhiên
2.2.1.ăV ătríăđ aălỦ
Hà N i n m

phía Tây B căvùngăđ ng b ng sông H ng, ti p giáp v i 8 t nh: phía B c giáp

v i t nhăTháiăNguyênăvƠăV nh Phúc; phía

ông giáp t nh B c Giang, B căNinhăvƠăH ngăYên;ă

phía Tây giáp t nh Hòa Bình và Phú Th ; phía Nam giáp t nh Hà Nam và Hòa Bình.
T Hà N iă điă cácăt nh, TP c a mi n B căc ngă nh ăc a c n
đ

ng th yăvƠăđ

c b ngăđ

ng hàng không. Hà N i có 2 sân bay dân d ng, 5 tuy năđ

ng b ,ăđ

ng s t,

ng s tăđiăTP H

Chí Minh, L ngăS n,ăLƠoăCai,ăH i Phòng và Thái Nguyên. Hà N iăc ngăcóăv trí quan tr ng
trên hành lang kinh t Vi t Nam ậ Trung Qu c: Côn Minh ậ Lào Cai ậ Hà N i ậ H i Phòng và
Nam Ninh ậ L ngăS năậ Hà N i ậ H i Phòng.


-8-

Hình 2.2. B năđ TP Hà N i

Ngu n: Nhà xu t b n B năđ (2014).

2.2.2. Tài nguyên thiên nhiên
Di nătíchăđ t toàn TP là 332.452,4 ha. Hà N iăcóăđ aăhìnhăt
th păvƠăđ ng b ng. Vùng núi cao t p trung ch y u

ngăđ iăđaăd ng g mănúiăcao,ăđ i

Ba Vì, đơy c ngălƠăkhuăv c có V

n


-9-

qu c gia Ba Vì v i di n tích kho ng 1.200 ha và có đi u ki năđ khai thác phát tri n du l ch.
Khí h u Hà N iămangăđ c thù c a khí h u nhi tăđ i gió mùa.
con sông l n ch y qua nh sông H ng, sông
l n nh H Tây, H G

m,ăNg iăS nă-

a bàn Hà N i c ng có nhi u

Ơ. TP c ng là n i t p trung c a nhi u h n

c

ng Mô, Su iăHai,ăQuanăS n (xem chi ti t t i Ph

l c 4).
2.2.3.ăQuyămôăđ aăph

ng

Tínhă đ nă n mă 2013,ă Hà N i ch chi m 1% di n tích c a Vi tă Namă nh ngă l i b ng 158,6%
di n tích so v i TP H Chí Minh. V dân s , Hà N i chi m 7,73% dân s c n

c và b ng

88,72% so v i TP H Chí Minh (T ng c c Th ng kê, 2013).
2.3. N ng l c c nh tranh ăc păđ ăđ aăph

ng

2.3.1.ăC ăs ăh ăt ngăk ăthu tăph căv ăphátătri năduăl ch
V giao thông
Hà N i có h th ng giao thông khá đ y đ k t h p gi a đ
đ

ng hàng không.ă

ng b ,ăđ

ng sông,ăđ

ng s t và

ng b v i kho ng 3.974 km, 73 tuy n xe buýt, g n 500 tuy n xe

khách liên t nh, kho ng 100 hãng taxi v i trênă9.000ăđ u xe. H th ng đ
90 km. Tuy nhiên, c s h t ng c a đ

ng s t còn c , l c h u, ch aăđ

vi c v n t i hành khách và hàng hóa còn nhi u h n ch .ă

ng s t có chi u dài
c đ u t hi n đ i,

ng hàng không có sân bay N i

Bài (qu c t , n iăđ a), Gia Lâm (bay d ch v k t h p quân s ), B ch Mai, Hoà L c và Mi u
Mônă(đ u là sân bay quân s ).

ng sông có h th ng sông v i quy mô l n nh khác nhau

v i 9 c ng sông có h th ng kho bãi, công trình ph tr ; 17 b n th y n i đ a và 58 b n khách
ngang sông (xem chi ti t t i Ph l c 5).
V đi n, thông tin - vi n thông, c p và thoát n
So v i m t b ng chung c n
vi n thông,ăn

c, Hà N i đ

c
c cung c p khá đ y đ th th ng đi n, thông tin

c s ch, thu gom và x lý ch t th i. Tuy nhiên, do nhu c u t ngătr

h th ng c p, truy n t i đi n c ng khó đáp ng đ

ng nhanh,

c nhu c u trong nh ng n m t i và g p

nhi u r i ro khi x y ra s c . D ch v thông tin vi n thông c a TP trong nh ng n m qua phát


-10-

tri n nhanh, đáp ng đ
n

c nhu c u c a ng

i dân và ph c v cho phát tri n kinh t . V c p

c s ch,ăchoăđ n nay, h th ng này m i ch c p cho ch y u các qu n n i thành, và vi c m

r ng m ng l

ic pn

c s ch di n ra r t ch m. H th ng thu gom rác th i sinh ho t đ

ch c khá toàn di n, tuy nhiên, vi c x lý n
gây ô nhi m môiă tr

c th i v n d a vào h th ng thoát n

ng t i các dòng sông.

ct

c t nhiên

c bi t, vi c x lý ch t th i t i các khu công

nghi p t p trung, làng ngh , t i các đ a bàn dân c ngo i thành còn r t t phát, gây ra ô nhi m
môiătr

ng (xem chi ti t t i Ph l c 5).

2.3.2. H ăt ngăxƣăh iăph căv ăphátătri năduăl ch
Hà N i có m ngăl

iăcácăc ăs giáo d c, y t kháăđ yăđ và toàn di n. H th ngăcácăc ăs giáo

d c có t m mănonăđ năđ i h c. TP có l i th là n i t p trung các c s giáo d c b c đ i h c,
h c ngh l n nh t

phía B c. H th ng y t t tuy n c s đ n trung

ng c ng khá đ y đ .

Tuy nhiên, do đ a bàn t p trung nên các c s y t t i khu v c n i đô c ng th

ng xuyên x y

ra tình tr ng quá t i. Trong nh ng n m qua, TP c ng còn r t nhi u y u kém trong vi c xây
d ng qu n lý đô th . Vi c đ u t thi u quy ho ch, ch p vá, manh mún và kh n ng qu n lý đô
th ch a b t k p t c đ phát tri n đƣ t o ra m t b m t đô th Hà N i t

ngăđ i nh ch nhác.

Các t n n nh bán hàng rong, chèo kéo khách, l a đ o, an toàn giao thông còn di n ra khá
ph bi n (xem chi ti t t i Ph l c 6).
2.3.3. ChínhăsáchătƠiăkhóa,ăđ uăt ,ătínăd ngăvƠăc ăc uăkinhăt
Bìnhăquơnăgiaiăđo n 2009 ậ 2013, t căđ t ngătr

ng kinh t c a Hà N iălƠă9,4%/n m. Tính

đ năn mă2013,ăGDPăc a Hà N i (tính theo giá hi n hành) là 451.213 t đ ng. C ăc u kinh t
này g nă nh ă khôngă cóă s thayă đ iă trongă giaiă đo n 2008-2013. V chi tiêu ngân sách, chi
th

ng xuyên luôn có t tr ngăcao,ăđ c bi tăn mă2013ăchiăth

ng xuyên chi m g n 55% (xem

chi ti t t i Ph l c 7).
2.4. N ng l c c nh tranh c păđ ădoanhănghi p
2.4.1.ăMôiătr

ngăkinhădoanh

M c dù là TP l n và trung tâm c a c n

c p t nh (PCI) c a Hà N i luôn

c,ănh ngănhi uăn măquaăch s n ngăl c c nh tranh

v trí th p ho c trung bình và không năđ nh. N uănh ăn mă


-11-

2011, ch s PCI c a Hà N i x p th 36/63ăthìăđ năn mă2012ăgi m 15 b c x p h ng và x p
v trí th 51/63. N mă2013ăch s PCI c a Hà N iăđ tă57,67ăđi m,ăt ngă4,27ăđi m so v iăn mă
2012 và x p v trí th 33/63ă(t ngă18ăb c so v iăn mă2012),ăn m

nhóm ch tăl

ngăđi u hành

khá (UBND TP Hà N i, 2013).
M c dù trong nh ngăn măqua,ăHƠăN iăđƣăbanăhƠnhănhi u ngh quy t,ăch
nh m c i thi n ch s PCI c p t nhănh ngăk t qu đ tăđ

căkhôngăđángăk . Ch s PCI có m i

liên h ch t ch v i công tác c i cách hành chính, c i thi nămôiătr
cácăc ăquanăqu nălỦănhƠăn

căvƠăt ngăc

ngătrìnhăvƠăk ho ch

ngăđ uăt ,ăminhăb ch hóa

ngăn ngăl căđi u hành c aăcácăc ăquanănƠy.ă i u

này ch ng t , trong nh ngăn măv a qua, Hà N iăđƣăcóăr t ít c i thi nătrongăcácăl nhăv c này.
2.4.2.ăTrìnhăđ ăphátătri năc aăc măngƠnh
Ngành v n t i kho bãi và thông tin truy n thông chi m t tr ng l n nh t trong kinh t c a TP.
Ti păđóălƠăngƠnhăcôngănghi p ch bi n chi m t tr ng l n th hai. Nhóm ngành chi m t tr ng
l n th ba đóălƠăcácăngƠnhăcôngănghi p xây d ngăvƠăth

ngăm i. Ti păđó,ăcácăngƠnhăv n t i ậ

kho bãi, giáo d c, tài chính, nông nghi p, b tăđ ng s năvƠăngƠnhăl uătrúă- nău ng.
Các ngành chi m t tr ng cao so v i c n

căđóălƠăcácăngƠnhăhƠnhăchínhăvƠăd ch v h tr ,

d ch v chuyên môn và khoa h c công ngh , xây d ng và v n t i ậ kho bãi. Các ngành có t c
đ thayăđ i t tr ngănhanhăđóălƠăcácăngƠnh v n t i kho bãi và thông tin truy n thông; hành
chính và d ch v h tr , xây d ng,ăv năhóaăthôngătinăvƠăgi i trí.
Ngành du l ch, bao g m ngành d ch v l u trú ậ n u ng, là nhóm ngành chi m t tr ng l n
th ba, và có t c đ t ng tr

ng kho ng 10%/n m.


-12-

Hình 2.3: Các ngành kinh t c a TP Hà N i so v i c n

c

Ngu n: T ng h p t s li u Niên giám th ng kê Vi t Nam 2013 và TP Hà N i.

2.4.3. Ho tăđ ngăvƠăchi năl

cădoanhănghi p

Giaiă đo n 2006-2013, s l

ng doanh nghi p Hà N iă t ngă nhanh v s l

kho ng 20% m iăn m. M c dù s l

ng doanh nghi p có t căđ t ngătr

ng v i t că đ

ng nhanh qua các

n m,ătuyănhiênăch y u v n là các doanh nghi p v a và nh .
Theo k t qu đi u tra T ng c c Th ng kê n mă2010,ăbìnhăquơnăm t doanh nghi p ch có 26
laoăđ ng. C ngătheoăk t qu đi u tra này, m t doanh nghi pănhƠăn
lƠă 476ă laoă đ ng, doanh nghi p có v nă đ uă t ă n

căcóăbìnhăquơnălaoăđ ng

că ngoƠiă bìnhă quơnă cóă 143ă laoă đ ng. Nhìn

chung, các doanh nghi p ch y u là quy mô nh , công ngh l c h u làm cho hi u qu kinh

doanh không cao, kh n ngăc nh tranh th p.


-13-

CH

NGă3. S ăHỊNHăTHÀNHăC MăNGÀNHăDUăL CHăHÀăN I

3.1.ăS ăhìnhăthƠnhăc măngƠnhăduăl chăHƠăN i
ắC m ngành là s t p trung v m tăđ a lý c a các doanh nghi p, các nhà cung ng và các doanh
nghi p có tính liên k tăc ngănh ăcácăcôngătyătrongăcácăngƠnhăcóăliênăquanăvƠăcácăth ch h tr
trong m t s l nhăv căđ c thù, v a c nh tranh v a h p tác v i nhau”
(Porter 1990, 1998, 2008, trích trong V Thành T Anh, 2011)

Th ngăLongăậ Hà N i t xaăx aăluônălƠătrungătâm v kinh t , chính tr ,ăv năhóa,ăgiáoăd c c a
Vi t Nam. TP nƠyălƠăn iăt p trung nhi u công trình ki nătrúc,ăv năhóa,ătônăgiáoăn i ti ngănh ă
V năMi u ậ Qu c T Giám, chùa M t C t,ăđ n Quán Thánh, chùa Tr n Qu c,ăđìnhăKimăLiên.
NgoƠiăra,ăđơyăc ngălƠăn iăt p trung nhi u ph ph

ng buôn bán s m u t (khu 36 ph ph

ng),

các làng ngh th công truy n th ngă(đúcăđ ng, g mầ)ăvƠănhi u l h i truy n th ng n i ti ng.
Tuy nhiên, các ho tă đ ng du l ch ch đ
nghi p k t khiăng
th k 20. Ng

iăPhápăđ n trongăch

c chính th c khai thác, t ch c m t cách chuyên
ngătrìnhăkhaiăthácăthu căđ a vào th k 19 vƠăđ u

i Pháp th i k đóăđƣănh n ra ti măn ngăv giá tr v năhóa,ăl ch s , tôn giáo và

danh lam th ng c nhăđ t ch c các ho tăđ ng du l ch. D a vào các th m nh s n có c a vùng
đ t Th ngă Longă ậ Hà N i, h đƣăti n hành các ho tă đ ng khai thác du l ch m t cách có h
th ng: xây d ng cácăcôngătrìnhăv năhóaă(nhƠăhátăl n, b o tàng l ch s Vi t Nam), c ăs v t
ch t ph c v du khách.
Bên c nhăđó,ăng

iăPhápăc ngăđƣăthi t k các tour du l ch h p d n và ti n hành qu ng bá du

l ch nh ăt ch c các h i ch , phát hành các t pătemăđ qu ng bá cho du l chăcácăn
D

că ôngă

ng. Các ho tăđ ng nƠyăđƣăgiúpăchoăHà N i tr thành m tăđi măđ n không th thi u trong

b năđ du l ch cácăn

că ôngăD

ng.

Giaiăđo n t n mă1945ăđ n 1960, trong b i c nh chi nătranhăvƠăđi u ki n kinh t - xã h i c a
Vi t Nam còn g p nhi uăkhóăkh n,ăcácăho tăđ ng du l ch

Hà N i g nănh ăkhôngădi n ra. S

quan tâm và ho tăđ ng du l chătrênăđ a bàn TP ch b tăđ u kh iăđ ng tr l i g n li n v i s h i
ph c c a ngành du l ch Vi tăNamăvƠoăđ u th p k 60. Tuy nhiên, trong th i k 1960 ậ 1975,


-14-

cácăc ăs ho tăđ ng du l ch ch y uăđ ph c v nhu c u ph c v cácăđoƠnăkháchăc aă
Chính ph ,ăcácăđoƠnăngo i giao, các chuyên giaăđ n t cácăn

ng và

c xã h i ch ngh a. T sauăn mă

1975 đ n cu i th p k 90, TP m i b tăđ u ti p c n đ n vi c t ch c các ho tăđ ng kinh doanh
du l ch,ănh ngăv n n m trong khuôn kh c aăc ăch k ho ch hóa t p trung, bao c p.
L că l

ng kinh doanh du l ch trên đ a bàn TP c ngă phátă tri n m nh, thích nghi d nă c ă ch

m i, t ngăb

călƠmă năcóăhi u qu . Ho tăđ ng du l ch thu hút s tham gia c a nhi u thành

ph n kinh t .ă Tr

că đó,ă trongă kinhă doanhă l hành ch có doanh nghi pă nhƠă n

nghi p liên doanh v iăn

căngoƠiăđ

c và doanh

c phép ho tăđ ng, nay m r ng cho c doanh nghi păt ă

nhân. Chính nh ngăthayăđ iăđóăđƣăt oăđi u ki năt ngănhanhăl
N uănh ăn mă1993ăch có kho ng 200.000ăl

t khách qu c t vƠă150.000ăl

đ n Hà N i, thìăđ năn mă2000 có kho ngă550.000ăl
vƠă n mă 2005ă conă s nƠyă lƠă 1.100.000ă l

ng khách du l chăđ n Hà N i.
t khách n iăđ a

t khách qu c t , 3,1 tri u khách n iăđ a

t khách qu c t và 4,2 tri uă l

t khách n iă đ a

(UBND TP Hà N i, 2012).
Sau khi m r ng v đ a gi iăhƠnhăchínhăvƠoăn mă2008,ăHƠăN i có thêm nhi uăđi m du l ch
ph c v cho th tr

ng n iăđ a và qu c t . N mă2008,ăHƠăN iăđónăkho ng 8,9 tri uăl

du l ch,ătrongăđóăcóăkho ng 1,3 tri uăl

t khách du l ch qu c t . TP có g n 1.500 doanh nghi p

đ ngăkỦăkinhădoanhăl hƠnh,ătrongăđóăcóătrênă300 doanh nghi păđ

c c păđ ngăkỦăkinhădoanhă

l hành qu c t . TP cóă779ăc ăs l uătrúăv i 17.630 phòng. T ng s h
l ch kho ngă1.460ăng

t khách

ng d n viên (HDV) du

i.

3.2. Các tác nhân trong c măngƠnhăduăl chăHƠăN i
D a trên các nghiên c uăđ c thù

Hà N i,ăđ tài nghiên c uăđ aăraămôăhìnhăkháiăquátăhóaăc u

trúc c m ngành du l ch Hà N i theo Hình 3.1 d

i đơy.