đề tài: hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA LUẬT
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 38 (2012 – 2015)

Đề tài:

HOẠT ĐỘNG TRANH TỤNG TRONG PHÁP

LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ - THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG
HOÀN THIỆN THEO TINH THẦN CẢI CÁCH TƯ PHÁP
Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths. MẠC GIÁNG CHÂU

TRẦN THÁI HƯNG

Bộ môn: Tư pháp

MSSV: S120028
Lớp: Luật hành chính - K38

Cần Thơ, tháng 12 năm 2014


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam

Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
‫٭٭ ٭‬
...........................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

tháng

năm 2014

SVTH: Trần Thái Hưng

2


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
‫٭٭٭‬
...........................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

tháng

năm 2014

SVTH: Trần Thái Hưng

3


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................1
CHƯƠNG 1.....................................................................................................................6
VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG PHÁP LUẬT
TỐ TỤNG HÌNH SỰ .....................................................................................................6
1.1. Khái quát chung về nguyên tắc tranh tụng của luật Tố tụng Hình sự . ............6
1.1.1. Khái niệm nguyên tắc tranh tụng ....................................................................... 6
1.1.1.1. Khái niệm tranh tụng .................................................................................. 6

1.1.1.2. Khái niệm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng hình .................................. 7
1.1.2. Các thuộc tính của nguyên tắc tranh tụng ......................................................... 9
1.1.3. Nội dung và phạm vi của nguyên tắc tranh tụng ............................................ 12
1.1.4. Nguyên tắc tranh tụng là tư tưởng chủ đạo trong cải cách tư pháp ................. 15
1.2. Cơ sở lý luận về nguyên tắc tranh tụng ..............................................................17
1.2.1. Tầm quan trọng của nguyên tắc tranh tụng...................................................... 17
1.2.2. Nguyên tắc tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam qua các
thời kỳ ........................................................................................................................ 18
1.2.2.1.Giai đoạn trước năm 1945.......................................................................... 18
1.2.2.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự
năm 2003................................................................................................................. 20
1.2.2.3.Giai đoạn từ trước năm 1975 đến năm 1988 ............................................ 24
1.2.2.4. Giai đoạn từ sau năm 1988 đến nay......................................................... 25
CHƯƠNG 2...................................................................................................................28
NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ HOẠT ĐỘNG
TRANH TỤNG TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ ............28
2.1. Giai đoạn điều tra..................................................................................................28
2.1.1. Hoạt động của Điều tra viên trong hoạt động tranh tụng hình sự ............ 28
2.1.1.1. Hoạt động hỏi cung bị can........................................................................ 28
2.1.1.2. Hoạt động thu thập chứng cứ ................................................................... 30
2.1.2. Hoạt động của kiểm sát viên trong động tranh tụng hình sự........................... 32
2.1.2.1 . Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra .................................. 32
2.1.2.2 .Kiểm sát các hoạt động điều tra ................................................................ 34
2.1.3. Hoạt động của người bào chữa, người bị tình nghi đến hoạt động tranh tụng
hình sự. ....................................................................................................................... 35
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

4

Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

2.1.3.1. Hoạt động của người bào chữa ................................................................. 35
2.1.3.2. Hoạt động của người bị tình nghi............................................................. 38
2.2. Giai đoạn truy tố ...................................................................................................39
2.2.1. Hoạt động nghiên cứu hồ sơ của Kiểm sát viên khi vụ án kết thúc điều tra,
truy tố, xét xử ............................................................................................................. 39
2.2.2. Bản luận tội của Kiểm sát viên ........................................................................ 40
2.3. Giai đoạn xét xử.....................................................................................................42
2.3.1. Hoạt động tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên toà hình sự ........................ 43
2.3.2. Hoạt động tranh tụng của người bào chữa tại phiên toà hình sự ..................... 51
2.3.3. Hoạt động tranh tụng của bị cáo tại phiên toà hình sự..................................... 52
2.3.4. Vai trò của Hội đồng xét xử trong tranh tụng tại phiên tòa Hình sự ............... 53
CHƯƠNG 3...................................................................................................................57
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG TRANH TỤNG
TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM ......................................57
3.1. Những tồn tại trong hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự
hiện hành.......................................................................................................................57
3.1.1. Về mặt pháp lý ................................................................................................. 57
3.1.1.1. Chưa ghi nhận tranh tụng như một nguyên tắc cơ bản của Tố tụng hình
sự............................................................................................................................. 57
3.1.1.2. Các quy định về trách nhiệm tranh tụng của Kiểm sát viên...................... 58
3.1.1.3. Các quy định về trách nhiệm tranh tụng của người bào chữa .................. 59
3.1.1.4. Các quy định về quyền của người bị tình nghi tham gia tố tụng............... 61
3.1.1.5. Các quy định về vai trò của Hội đồng xét xử trong tranh tụng................. 62

3.1.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................... 63
3.1.2.1. Về hoạt động tranh tụng của Kiểm sát viên............................................... 63
3.1.2.2. Về hoạt động tranh tụng của người bào chữa ........................................... 65
3.1.2.3. Về vai trò của Hội đồng xét xử trong hoạt động tranh tụng ..................... 66
3.2. Kiến nghị giải pháp hoàn thiện hoạt động tranh tụng trong tố tụng hình sự
theo tinh thần cải cách tư pháp...................................................................................68
3.2.1. Về mặt pháp lý ................................................................................................. 68
3.2.1.1. Cần chính thức ghi nhận tranh tụng là một nguyên tắc cơ bản trong tố
tụng hình sự ............................................................................................................ 68
3.2.1.2. Sửa đổi lại trình tự xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo hướng quy định
thủ tục tố tụng tranh tụng ....................................................................................... 69

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

5


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

3.2.1.3. Sửa đổi các quy định về người bào chữa theo Bộ luật tố tụng hình sự,
cụ thể....................................................................................................................... 69
3.2.1.4. Nên quy định bị cáo cũng có quyền đặt câu hỏi với những người tham
gia tố tụng khác....................................................................................................... 71
3.2.1.5. Sửa đổi, bổ sung Điều 10 theo hướng Tòa án không có trách nhiệm
chứng minh tội phạm .............................................................................................. 71

3.2.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................... 71
3.2.2.1. Nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa............. 71
3.2.2.2. Tăng cường về số lượng, chất lượng, chế độ đào tạo, bồi dưỡng nghiệp
vụ và đạo đức nghề nghiệp của Luật sư ................................................................. 73
3.2.2.3. Vị trí, vai trò của Hội đồng xét xử khi xét xử ............................................ 74
KẾT LUẬN ..................................................................................................................77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

6


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Tòa án là cơ quan có chức năng xét xử duy nhất dựa vào kết quả tranh
tụng, trên cơ sở xem xét, đánh giá toàn bộ những tài liệu, chứng cứ được thẩm
tra tại tòa. Chính vì thế mà tất cả những giai đoạn tiền xét xử như: điều tra, truy
tố phải được diễn ra đúng pháp luật, bởi nó góp phần quan trọng vào hoạt động
tranh tụng tại tòa, là cơ sở và là cứ pháp lý để các bên tranh tụng với nhau nhằm
tìm ra sự thật khách quan vụ án, giúp vụ án được giải quyết nhanh chóng cũng
như bản án được tuyên phải đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, đúng với tinh

thần tranh tụng mà Bộ Chính trị đề ra. Nhận thấy được tầm quan trọng đó mà
trong suốt những năm qua các Cơ quan bảo vệ pháp luật đã có rất nhiều cố gắng
trong việc bảo vệ an ninh, chính trị, xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả
đạt được cũng bộc lộ nhiều thiếu sót, vướng mắc trong quá trình giải quyết vụ án
hình sự thông qua hoạt động tranh tụng của các chủ thể tiến hành tố tụng, mà tựu
chung lại trong phiên tòa xét xử như oan, sai, bỏ lọt tội phạm mà vụ án của
Nguyễn Thanh Chấn, Bùi Minh Hải là một minh chứng.
Nhằm hướng tới xây dựng một nền tư pháp dân chủ, tiến bộ; Nghị quyết
số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm
công tác tư pháp thời gian tới đã chỉ rõ: “Nâng cao chất lượng công tố của Kiểm
sát viên tại phiên tòa, đảm bảo tranh tụng dân chủ với Luật sư, người bào chữa
và những người tham gia tố tụng khác….Việc phán quyết của Tòa án phải căn
cứ chủ yếu dựa vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa”1. Trong chiến lược cải
cách tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ
Chính trị yêu cầu: “Nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi
đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp..”. Quán triệt và triển khai thi hành
nội dung của nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động xét xử, vì đây là nguyên tắc
cơ bản đảm bảo hoạt động tranh tụng được công bằng, khách quan, kịp thời bảo
vệ lợi ích chính đáng của công dân.
Trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nước, những nhà lập pháp cũng
như các cơ quan bảo vệ pháp luật luôn kế thừa và phát huy để việc tranh tụng tại
1

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị, về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp
thời gian tới

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

7


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

phiên tòa hình sự được nâng cao chất lượng. Nhưng cho đến nay “tranh tụng”
vẫn chưa được ghi nhận là một nguyên tắc cơ bản trong xét xử và từ khi có Nghị
quyết số 08 và 49 của Bộ Chính trị đề ra thì các cơ quan tiến hành tố tụng có sự
tiến bộ trong việc xét xử nhưng nhìn chung vẫn chưa xứng tầm với yêu cầu cải
cách tư pháp. Cụ thể trong quá trình tiến hành tố tụng còn có tình trạng bức
cung, nhục hình của Điều tra viên, Viện kiểm sát truy tố chưa đúng người, đúng
tội bị Tòa án trả hồ sơ điều tra bổ sung, trong khi đó Tòa án chưa nhận thức
được vai trò, vị trí của mình trong xét xử mà còn xem nặng chức năng buộc tội.
Tất cả những điều đó làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của
công dân, làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào Ngành tư pháp, vi phạm
nghiêm trọng tinh thần tranh tụng của Nghị quyết mà Bộ Chính trị đề ra. Trong
khi đó bản án được tuyên có thể là quyết định tước đi quyền tự do, sinh mệnh,
hoạt động chính trị của một con người nên đòi hỏi mỗi hoạt động của những
người tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án phải diễn ra vô tư, khách
quan, đúng pháp luật. Trong khi chờ đợi sự sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hệ
thống pháp luật trong đó có nguyên tắc tranh tụng thì việc trao đổi ý kiến cũng
như sự quan tâm sâu sắc đến hoạt động tranh tụng sẽ góp phần tích cực vào việc
nhận thức đầy đủ về nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động tranh tụng tại các
phiên tòa hình sự.
Chính vì những lẽ nêu trên, việc nghiên cứu đề tài “Hoạt động tranh
tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Thực trạng và hướng hoàn
thiện theo tinh thần cải cách tư pháp” là vấn đề vô cùng cấp bách, đây còn là

lý do, động lực thôi thúc người viết lựa chọn và nghiên cứu đề tài luận văn này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Qua việc nghiên cứu hoạt động tranh tụng người viết hướng tới làm sáng
tỏ những cơ sở lý luận, những quy định cũng như những bất cập của pháp luật có
liên quan đến hoạt động tranh tụng. Qua đó đưa ra những kiến nghị, giải pháp
nhằm nâng cao hoạt động tranh tụng, nâng cao chất lượng xét xử tại các phiên
tòa hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp hiện nay ở nước ta.
3. Phạm vi nghiên cứu
Tranh tụng là một vấn đề rất rộng và phức tạp. Trong phạm vi nghiên cứu
của đề tài, người viết tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật có liên
quan đến hoạt động tranh tụng, cũng như việc áp dụng các quy định đó trong
thực tiễn theo Bộ luật tố tụng hình sự 2003.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

8


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

4. Phương pháp nghiên cứu
Có thể nói, chất lượng của luận văn có được đánh giá cao hay không thì
phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp nghiên cứu. Bởi mỗi phương pháp đó quyết
định sự đúng đắn và khoa học của luận văn. Chính vì tầm quan trọng của sự lựa
chọn đó, người viết dựa trên những nhận thức, quan điểm của Đảng và Nhà nước về
xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội Chủ nghĩa. Đồng thời kết hợp các phương

pháp so sánh, phân tích, giải thích để làm rõ những quy định của pháp luật về hoạt
động tranh tụng trong Bộ luật tố tụng hình sự cũng như trong thực tiễn. Bên cạnh
đó, người viết còn sử dụng phương pháp lịch sử để nghiên cứu hoạt động tranh tụng
trước khi có Bộ luật tố tụng hình sự 2003. Trên cơ sở nghiên cứu các chế định của
hoạt động tranh tụng để đối chiếu với những quy định của Bộ luật tố tụng hiện hành
để từ đó tìm ra những quy định mới, tiến bộ về hoạt động tranh tụng. Song song
theo đó , người viết còn sử dụng các trang web tìm kiếm tài liệu trong quá trình
nghiên cứu luận văn.
5. Bố cục đề tài
Ngoài lời nói đầu, mục lục, kết luận. danh mục tài liệu tham khảo. Bố cục
của luận văn được chia thành ba chương:
Chương 1. Vấn đề lý luận về nguyên tắc tranh tụng trong pháp luật tố tụng
hình sự Việt Nam.
Chương 2. Những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về hoạt động tranh
tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Chương 3. Những tồn tại và giải pháp hoàn thiện hoạt động tranh tụng
trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Với đề tài nghiên cứu “Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng
hình sự Việt Nam. Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư
pháp” là một đề tài rất rộng, nó đòi hỏi người viết có một trình độ nhất định về
pháp luật cũng như về mặt lý luận và thực tiễn giải quyết vụ án hình sự. Song, nó
còn yêu cầu người viết phải nắm bắt, lĩnh hội được những vấn đề cốt lõi, để từ đó
tìm ra những thiếu sót, bất cập, để người viết có cơ sở đề xuất giải pháp hoàn thiện
hệ thống pháp luật về tranh tụng theo tinh thần cải cách tư pháp. Với một sinh viên
năm cuối cũng như lần đầu nghiên cứu khoa học trong một thời gian ngắn cũng như
kiến thức, hiểu biết về pháp luật có giới hạn nên sai sót là điều tất yếu. Chính vì lẽ
đó. Người viết rất mong nhận được sự đóng góp, phê bình của quý Thầy, Cô, các
nhà nghiên cứu pháp luật cùng các bạn sinh viên để luận văn được hoàn thiện hơn.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng

9


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

CHƯƠNG 1
VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN TẮC TRANH TỤNG TRONG
PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ
1.1. Khái quát chung về nguyên tắc tranh tụng của luật Tố tụng Hình sự .
1.1.1. Khái niệm nguyên tắc tranh tụng
1.1.1. Khái niệm tranh tụng
Khái niệm tranh tụng được biết đến ngay từ những thời đại xa xưa của
loài người. Loại tố tụng này đã được áp dụng từ thời kỳ Hy lạp cổ đại, sau đó được
áp dụng rộng rãi ở La Mã với thủ tục “ Hỏi đáp liên tục”. Cùng với thời gian, tranh
tụng được kế thừa, phát triển và được khẳng định và đến nay nó được áp dụng ở hầu
hết các nước thuộc hệ thống luật lục địa cũng như hệ thống luật án lệ
Ở Việt Nam thì khái niệm tranh tụng được hiểu ở các bình diện sau:
Về mặt lập pháp: Tranh tụng chưa được chính thức ghi nhận hoăc giải
thích trong các văn bản quy phạm pháp luật của nước ta được ban hành từ năm 1945
cho đến nay.
Về mặt ngôn ngữ: thì theo Đại từ điển tiếng Việt thì “tranh tụng” hiểu
theo nghĩa rộng “là một quá trình được bắt đầu từ khi các đương sự thực hiện việc
khởi kiện và kết thúc khi bản án, quyết định của Tòa án”
Tranh tụng hiểu theo nghĩa hẹp: “ Là sự đối đáp, đấu tranh giữa các bên
đương sự với nhau về chứng cứ, yêu cầu và phản đối yêu cầu của mỗi bên”

Mặc dù thuật ngữ “tranh tụng” xuất hiện rất lâu ở các nước trên thế giới,
nhưng cho đến nay nó vẫn chưa được ghi nhận chính thức trong Bộ luật tố tụng
hình sự hiện hành. Tùy vào tình hình phát triển của mỗi nước sẽ ứng với một hệ
thống pháp luật khác nhau nhưng suy cho cùng vẫn có một điểm chung nhất là đều
có yếu tố “ tranh tụng” trong quá trình xét xử. Bởi đây không chỉ là phương pháp tố
tụng tiến bộ mà nó con đảm bảo cho hoạt động tranh tụng được diễn ra chính xác
khách quan, là cơ sở để Tòa án tuyên những bản án đúng người, đúng tội, đúng
pháp luật, tránh tình trạng oan sai.
Ví dụ, theo pháp luật tố tụng hình sự của Cộng Hòa Pháp quy định tranh
tụng và đảm bảo tranh tụng giữa các bên tham gia tranh tụng tại Điều 278 “ Bị cáo
được tự do tiếp xúc với Luật sư bào chữa. Luật sư có thể tham khảo toàn bộ hồ sơ
tố tụng miễn không làm chậm trễ tiến trình tố tụng”
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 10


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Theo quy định trên thì “ tranh tụng” là điều tiên quyết để nâng cao tranh
tụng tại phiên tòa thông qua sự tự do tiếp xúc giựa bị cáo và Luật sư bào chữa. Vì
đây chính là giai đoạn quan trọng để Luật sư thực hiện chức năng bào chữa bảo vệ
kịp thời quyền và lợi ích chính đáng của công dân.
Cũng có thể hiểu “ Tranh tụng là hoạt động tố tụng giữa bên buộc tội và
bên gỡ tội tại phiên tòa, các bên tiến hành tranh tụng có quyền bình đẳng với nhau
tại phiên tòa đưa ra các chứng cứ làm rõ sự thật các vấn đề của vụ án hình sự, sau
đó nêu lên các cơ sở áp dụng pháp luật, làm căn cứ để thuyết phục Hội đồng xét xử

xem xét, quyết định đưa ra bản án”
Theo quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Thái Phúc, Trường Đại học Luật
thành phố Hồ Chí Minh thì: “Tranh tụng là một quá trình xác định sự thật khách
quan về vụ án, đồng thời cũng chính là phương tiện để đạt được mục đích, các
nhiệm vụ đặt ra của Luật Tố tụng hình sự và bảo đảm cho các chủ thể tham gia vào
quá trình tố tụng hình sự có thể tham gia một cách có hiệu quả nhất chức năng của
mình ở tất cả các giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự”
Vậy, với quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Thái Phúc thì khái niệm tranh
tụng được hiểu khá đầy đủ hơn về mặt lý luận.
1.1.1.2. Khái niệm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng hình
Khái niệm tranh tụng trong khoa học tố tụng hình sự được hiểu ở hai
nghĩa: quá trình tranh tụng và nguyên tắc tranh tụng. Ở góc độ chung nhất, tranh
tụng là quá trình tồn tại, vận động và đấu tranh giữa hai chức năng đối trọng nhau,
có quyền ngang nhau trong việc bảo vệ các ý kiến, lập luận, lợi ích của mình và
phản bác ý kiến lập luận của phía bên kia. Chức năng bào chữa và chức năng buộc
tội. Khi xuất hiện chức năng buộc tội thì tất yếu đòi hỏi xuất hiện chức năng bào
chữa. Đó chính là thời điểm bắt đầu của quá trình tranh tụng.
Điều này có nghĩa rằng trong khi xét xử vụ án hình sự, và để đảm bảo sự
công bằng, sự bình đẳng cũng như bảo vệ quyền con người trong quá trình xét xử
thì đòi hỏi phán quyết của tòa án phải diễn ra vô tư, khách quan, Tòa án phải thực
sự là trọng tài trong cuộc tranh luận giữa hai bên đối trọng nhau để tìm ra sự thật
khách quan vụ án. Bên buộc tội ( Công tố viên), và bên gỡ tội( Luật sư bào chữa).
Tuy nhiên một phiên tòa sẽ không có ý nghĩa khi việc xét xử chỉ diễn ra phiến diện,
một phía là do các cơ quan tiến hành tố tụng với chức năng buộc tội bị cáo mà
không có sự tham gia bào chữa cho bị cáo là chức năng gỡ tội.

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 11

Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Ví dụ, theo pháp luật tố tụng hình sự của Liên Bang Nga thì nguyên tắc
tranh tụng được quy định cụ thể tại Điều 15 Bộ luật tố tụng hình sự 2001 như sau
“Hoạt động tố tụng hình sự được tiến hành trên cơ sở tranh tụng giữa các bên. Các
chức năng buộc tội, bào chữa và giải quyết vụ án hình sự là độc lập với nhau và
không thể giao cho một cơ quan hoặc một người có thẩm quyền thực hiện. Tòa án
không phải là cơ quan truy tố hinh sự, không thuộc bên buộc tội hoặc bên bào chữa.
Tòa án tạo điều kiện cần thiết để các bên thực hiện các nghĩa vụ của mình và thực
hiện các quyền được giao cho. Bên bào chữa và bên buộc tội bình đẳng trước Tòa
án”2.
Như vậy, theo quy định tại Điều 15 Bộ luật tố tụng hình sự Cộng Hòa
Pháp thì nguyên tắc tranh tụng được quy định cụ thể và rõ ràng cho việc tìm ra sự
thặt vụ án. Với vai trò là trọng tài Tòa án chỉ có chức năng xét xử là chính dựa trên
kết quả tranh tụng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội tại phiên tòa. Tòa án không phải
là cơ quan truy tố hình sự nên Tòa án không phải là cơ quan buộc tội, cũng như là
chủ thể của bên bao chữa3.
Theo quan điểm của Nguyễn Thái Phúc, Tiến sĩ Luật học, Trường Đại
học Luật thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Nguyên tắc tranh tụng được hiểu là
cách thức tổ chức phiên tòa sơ thẩm trong đó có sự tham gia của các bên buộc tội
và bào chữa có quyền ngang nhau để bảo vệ các ý kiến, luận điểm của phía bên đối
trọng dưới vai trò điều khiển và quyết định của Tòa án”
Vậy, với khái niệm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng hình sự của Tiến
sĩ Nguyễn Thái Phúc đã thể hiện rõ và đầy đủ về nguyên tắc tranh tụng trong xét xử,
cũng như sự quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng chủ thể trong suốt
quá trình tố tụng với mục đích đảm bảo cho việc tranh tụng diễn ra vô tư khách

quan, đảm bảo quyền lợi của công dân, tạo lòng tin cho nhân dân vào Ngành tư
pháp nước nhà.
1.1.2. Các thuộc tính của nguyên tắc tranh tụng
* Tính khách quan của nguyên tắc tranh tụng
Đây là thuộc tính của bất kỳ nguyên tắc nào của BLTTHS. Sự tồn tại của
nguyên tắc tranh tụng là sự phản ánh quy luật khách quan trong hoạt động TTHS.
2

Xem Bộ luật tố tụng hình sự Liên Bang Nga, Nxb Proooxxpcc, Mat1xcova, 2001

3

Xem A.P. Rưgiacốp: Tố tụng hình sự, Nxb Norma Mat1xcova, 2004

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 12


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Quy luật này không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của chúng ta. Quả thực như vậy,
hoạt động tố tụng hình sự từ cổ chí kim luôn là hoạt động không tách rời, gắn bó
hữu cơ của ba chức năng buộc tội, bào chữa, xét xử. Sự tồn tại của chức năng này
tất yếu đòi hỏi sự tồn tại của hai chức năng kia. Mỗi chức năng tồn tại và vận động
trong chừng mực tồn tại và vận động của các chức năng còn lại. Sự khác biệt giữa
các mô hình tố tụng là chính ở chỗ các chức năng này có sự tách bạch với nhau và

có do các chủ thể độc lập thực hiện hay bị thâu tóm toàn bộ vào tay một chủ thể, có
buộc tội mà không có bào chữa thì hoạt động tố tụng sẽ mang tính chất một chiều và
đó là kết buộc chứ không phải là tranh tụng. Tố tụng hình sự không thể được thừa
nhận là dân chủ khi chức năng buộc tội không có đối trọng là chức năng bào chữa.
Trong các chức năng trên thì chức năng buộc tội là có vai trò động lực. Không có
buộc tội thì cũng không có hoạt động tố tụng hoặc hoạt động đó sẽ là hoạt động
không có định hướng. Bản thân hoạt động tố tụng hình sự, quá trình nhận thức chân
lý khách quan từng vụ án cụ thể, đòi hỏi sự khách quan tranh tụng giữa hai chức
năng buộc tội và bào chữa như là tiền đề cần thiết cho chức năng xét xử. Ở góc độ
lý luận, sự hiện diện của nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động tố tụng xuất phát từ
chính bản chất của họat động đó.
* Tính chủ quan của nguyên tắc tranh tụng
Như bất kỳ nguyên tắc cơ bản nào của Bộ luật tố tụng hình sự, nguyên
tắc tranh tụng còn là sản phẩm của hoạt động nhận thức, trước hết là hoạt động lập
pháp của nhà làm luật. Quy luật, hiện tượng khách quan tồn tại tự thân nó, không
phụ thuộc vào ý chí chủ quan của chúng ta, nhưng chúng ta có nhận thức được
chúng hay không lại là chuyện khác, hay nói một cách khác, điều đó phụ thuộc vào
khả năng nhận thức của chúng ta. Nếu như vào thời điểm 1988 chúng ta chưa nhận
thức được sự cần thiết khách quan của nguyên tắc tranh tụng hoặc nhận thức chưa
đầy đủ về nó thì bây giờ chính là thời điểm thích hợp nhất để hoàn thiện nhận thức
của chúng ta về vấn đề này. Nhận thức luôn là quá trình từ thấp đến cao, từ thức biết
đến biết, từ biết ít, chưa đầy đủ đến biết nhiều, biết đầy đủ. Đã có không ít công
trình nghiên cứu về đề tài này ở các cấp độ khác nhau. Sự thừa nhận hoặc không
thừa nhận nguyên tắc tranh tụng trong Bộ luật tố tụng hình sự phụ thuộc rất nhiều
vào hoạt động lập pháp của Quốc hội và sự phát triển của khoa học pháp lý về
TTHS ở nước ta.
* Tính quy phạm của nguyên tắc tranh tụng
Các nguyên tắc cơ bản của luật không thể tồn tại dưới dạng các học thuyết,
quan điểm, mà chúng phải được thể hiện trong các quy phạm của luật. Và chỉ khi đó
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 13


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

chúng mới thực sự có vai trò định hướng cho hành vi của các chủ thể tham gia vào
hoạt động tố tụng. Vấn đề tiếp theo là kỹ thuật lập pháp thể hiện nguyên tắc cơ bản
của luật như thế nào. Thông thường các nguyên tắc cơ bản được xác định một cách
rõ ràng về tên gọi, nội dung chính của nó ngay trong một điều luật ở chương “ Các
nguyên tắc cơ bản” hoặc “ Những quy định chung”. Có trường hợp có điều luật gọi
tên, thừa nhận nguyên tắc cơ bản nhưng không ghi nhận nội dung chính của nó. Các
quy phạm tiếp theo cụ thể hóa, thể hiện nội dung của nguyên tắc cơ bản. Cũng có
trường hợp khi mở luật ra chúng ta không tìm được một nguyên tắc nào chính thức
gọi tên nguyên tắc cơ bản nhưng những nội dung chính của nó đã được thể hiện, ghi
nhận trong nhiều điều khác của luật. Các kỹ thuật lập pháp khác nhau trong chừng
mực nhất định nào đó thể hiện mức độ nhận thức của nhà lập pháp về vấn đề cụ thể.
Về hình thức, tại chương 1: “ Những nguyên tắc cơ bản” của Bộ luật tố
tụng Hình sự hiện hành không có điều luật nào ghi nhận về nguyên tắc tranh tụng.
Vấn đề cốt lõi mà chúng ta quan tâm ở đây là những nội dung của nguyên tắc tranh
tụng có được ghi nhận trong các điều luật hay không? Xung quanh vấn đề này thì ở
nước ta còn có nhiều quan điểm khác nhau:
Theo quan điểm của Tiến sĩ Luật học Khuất Văn Nga, Trường Đại học
Luật thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: Không thừa nhận nguyên tắc tranh tụng cả
về phần “ xác” lẫn phần “ hồn”, có nghĩa là không thừa nhận nó cả về tên gọi cũng
như những nội dung của nó trong Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành. Cụ thể, có tác
giả phản đối bổ sung nguyên tắc tranh tụng vào hệ thống các nguyên tắc vận hành

của các cơ quan tiến hành tố tụng vì điều đó vượt qua khuôn khổ cải cách tư pháp
và dẫn đến sự thay đổi việc phân định địa vị pháp lý giữa một chủ thể là cơ quan
tiến hành tố tụng và một chủ thể khác là những người tham gia tố tụng. Tác giả khác
cho rằng tranh tụng mà Nghị quyết số 08 của Bộ Chinh trị đề cập là tranh tụng tại
phiên tòa chứ không phải là một kiểu tố tụng mà một số nước theo truyền thống luật
án lệ ( Comm mon Law) đang áp dụng, vì vậy không nên quy định tranh tụng là một
nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự Việt Nam, vì ngay từ đầu chúng đã bỏ qua,
không xem xét đến quy định cụ thể của Bộ luật tố tụng hình sự phần quy định thủ
tục tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm và nhiều quy định khác hoặc đồng nhất nguyên
tắc tranh tụng với mô hình tranh tụng4.

4

Nguyễn Thái Phúc, Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (Sửa đổi) và nguyên tắc tranh tụng, Tạp chí Nhà nước
và pháp luật số 9/2013

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 14


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Theo quan điểm của Trịnh Tiến Việt cho rằng dù Bộ luật tố tụng hình sự
chưa ghi nhận nguyên tắc tranh tụng như một nguyên tắc cơ bản nhưng tinh thần
của nó được quy định rải rác ở một điều trong Bộ luật hiện hành.
Nhưng theo đa số và theo Nguyễn Đức Lương thì hoàn toàn thống nhất

với quan điểm trên. Cần nói rõ là Bộ luật tố tụng hình sự chưa có một điều luật gọi
đích danh nguyên tắc tranh tụng trong số những nguyên tắc cơ bản nhưng phần “
hồn” của nó đã hiện diện trong các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành
mặc dù còn nhiều hạn chế cần được hoàn thiện. Điều này cũng giống như nguyên
tắc hai cấp xét xử. Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành chưa ghi nhận nguyên tắc này
với tư cách là một nguyên tắc cơ bản nhưng toàn bộ nội dung của nguyên tắc nêu
trên đã thể hiện sự tranh tụng. Về lý luận cũng như luật thực định chúng tôi cho
rằng không ai có thể phủ nhận nguyên tắc hai cấp xét xử trong tố tụng hình sự Việt
Nam hiện hành. Vì vậy tác giả luận văn này không đồng ý với nhận định “ Bộ luật
tố tụng hình sự hiện hành chưa quy định nguyên tắc hai cấp xét xử” và coi việc bổ
sung nguyên tắc này như một nguyên tắc mới. Đã đến lúc chúng ta cần phải sửa đổi
kỹ thuật lập pháp và bổ sung hoàn thiện những nội dung của nguyên tắc tranh tụng.
Đây sẽ là một bước tiến mới của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam theo tinh thần
cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền- Nhà nước tổ
chức và quản lý theo pháp luật và đề cao các giá trị nhân văn, tôn trọng và bảo đảm
quyền con người, quyền công dân.
1.1.3. Nội dung và phạm vi của nguyên tắc tranh tụng
* Nội dung của nguyên tắc tranh tụng
Trong khoa học tố tụng hình sự gần như có sự nhất trí về những nội dung
của nguyên tắc tranh tụng:
Có sự tách bạch giữa các chức năng buộc tội, bào chữa và xét xử. Tranh
tụng đòi hỏi các chức năng khác nhau phải do các chủ thể khác nhau thực hiện. Một
chủ thể không thể đồng thời thâu tóm trong tay mình nhiều chức năng khác nhau.
Trong các chức năng nói trên thì chức năng buộc tội và chức năng bào chữa là
những chức năng đối trọng với nhau, do vậy tranh tụng là tranh tụng giữa hai bên:
bên buộc tội và bên bào chữa. Tòa án thông qua việc thực hiện chức năng xét xử là
trọng tài trong quá trình tranh tụng giữa các bên, giải quyết cuộc tranh cải ( tranh
luận) giữa các bên. Tòa án phải được giải phóng khỏi những chức năng không phải
là chức năng xét xử. “ Sẽ là sai lầm nếu cho rằng chức của Tòa án không chỉ là xét
xử mà bao gồm cả buộc tội và bào chữa nữa… Tòa án phải làm sáng tỏ tất cả các

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 15


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

tình tiết của vụ án ( cả các tình tiết buộc buộc và tình tiết gỡ tội) nhưng không phải
để buộc tội hoặc gỡ tội đối với bị cáo mà nhằm mục đích xác định sự thật khách
quan của vụ án, để có quyết định đúng đắn về vụ án, tức là để thực hiện chức năng
xét xử. Việc xác định không chính xác chức năng của Tòa án trong tố tụng hình sự
sẽ làm cho Tòa án mất đi vai trò của người trọng tài đứng giữa hai bên để phân xử
đồng thời sẽ biến Tòa án thành một công tố viên hoặc một luật sư bào chữa thứ hai
trong tranh tụng. Điều đó sẽ dẫn đến sự bất bình đẳng giữa bên buộc tội và bên bào
chữa và làm cho quá trình tranh tụng không đạt được mục đích của mình là xác định
sự thật khách quan của vụ án. Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành về cơ bản đã tách
bạch các chức năng này cho các chủ thể khác nhau. Tuy nhiên, với Tòa án vẫn còn
một số quy định chưa thể hiện triệt để yêu cầu này như: Quy định Tòa án có quyền
khởi tố vụ án; Tòa án đóng vai trò chính trong quá trình xét hỏi tại phiên tòa; khi
Viện kiểm sát rút toàn bộ quyết định truy tố, Tòa án vẫn tiếp tục xét xử vụ án. Quy
định về giới hạn xét xử trong dự thảo vẫn cho phép Tòa án xét xử theo khoản khác
với khoản mà Viện kiểm sát đã truy tố trong cùng một điều luật, có nghĩa là Tòa án
có thể làm xấu đi tình trạng của bị cáo so với truy tố của Viện kiểm sát.
Nguyên tắc tranh tụng đòi hỏi phải có sự kết hợp giữa tính tích cực giữa
các bên với vai trò xét xử của Tòa án. Thật vậy tính cực của các bên tăng lên thì vai
trò xét xử của Tòa án giảm xuống. Khi Tòa án giảm sự can thiệp không đúng chức
năng của mình vào trong quá trình tranh tụng của các bên và làm những gì thuộc

chức năng của mình – chức năng xét xử thì xét cho cùng, vai trò, uy tín của Tòa án
được đề cao một số người rất khó chấp nhận hình ảnh của Tòa án của Nhà nước
chúng ta như là “ trọng tài”, không phải là cơ quan đấu tranh chống tội phạm. Quan
điểm này không có gì mới. Nó đã từng tồn tại ở Liên Xô trước kia, vào những năm
60 của thế kỷ trước. Hãy thử nhìn xem sự ra đời của Tòa hành chính, Tòa án lao
động ở nước ta nói lên điều gì nêú không phải là vai trò trọng tài giải quyết một
cách khách quan nhất những xung đột lợi ích pháp lý giữa công dân với các cơ quan
Nhà nước ? Vụ án hình sự là gì nếu không phải là xung đột lợi ích pháp lý giữa Nhà
nước – mà đại diện là cơ quan thực hiện chức năng buộc tội như cơ quan điều tra,
Viện kiểm sát và một bên là công dân- người đã bị truy tố về những hành vi có dấu
hiệu của tội phạm, Tòa án cũng như những cơ quan bảo vệ pháp luật khác có nhiệm
vụ đấu tranh phòng chống tội phạm nhưng Tòa án thực hiện nhiệm vụ này thông
qua chức năng xét xử với vai trò trọng tài. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với
nhiệm vụ hoạt động tố tụng hình9 sự ở nước ta là “ xử lý công minh, kịp thời mọi
hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 16


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Sự bình đẳng giữa các bên trong tiến trình tranh tụng. Đối với mô hình tố
tụng pha trộn thì sự bình đẳng thực sự giữa các bên chỉ được thừa nhận ở trước Tòa
án. Đây chính là nét đặc thù của nguyên tắc tranh tụng trong mô hình tố tụng này.
Điều này có ý nghĩa là ở trước giai đoạn xét xử, sự bình đẳng giữa các bên có những

hạn chế và hệ quả là tính tranh tụng cũng sẽ có những hạn chế nhất định. Bình đẳng
ở đây là sự thừa nhận khả năng như nhau giữa các bên trong hoạt động chứng minh,
trong việc đưa ra những yêu cầu và giải quyết những yêu cầu đó trước Tòa, không
bên nào có lợi thế hơn bên nào. Điều này không đồng nghĩa với địa vị pháp lý giữa
các bên bởi lẽ không thể đặt ngang hàng địa vị của Công tố viên – đại diện và nhân
danh cho lợi ích Nhà nước với địa vị tố tụng của người bào chữa- đại diện cho lợi
ích của cá nhân trên cơ sở ủy quyền của cá nhân. Luật tố tụng hình sự của Miền
Nam trước 1975 có những quy định rất đáng chú ý về vấn đề này: Khi thăng đường
xử án thì Chánh án và Biện lý ( Công tố viên) mỗi người đi một cửa thì Chánh án và
các Thẩm phán ra trước, các đại diện Viện ra sau. Tại phiên Tòa Chánh thẩm có
quyền chặn lời Luật sư khi Luật sư dùng những lời lẽ quá đáng hay nói dông dài vô
ích nhưng lại không có quyền đó với Công tố viện. Tòa án không có quyền phê bình
hay chỉ trích hành động hay lời nói của công tố viện dù là phê bình hay chỉ trích
ngay ở phiên tòa công khai hay trong bản án. Ngoài ra, trong một số quan hệ khác
bên có cần và có thể bình đẳng với nhau được hay không? Thí dụ như vị trí ngồi của
các bên trước tòa, trang phục, số lượng bên buộc tội và số lượng của bên bào chữa.
Những vấn đề này, theo ý kiến của tác giả luận văn này cho rằng sẽ không ảnh
hưởng trực tiếp đến khả năng tranh tụng, được giải quyết tùy thuộc vào truyền
thống pháp lý, văn hóa, điều kiện lịch sử cụ thể ở mỗi quốc gia.
* Phạm vi của nguyên tắc tranh tụng
Quá trình tranh tụng chỉ thực sự được bắt đầu khi có sự hiện diện đầy đủ
của các bên buộc tội, bên bào chữa dưới sự kiểm tra, giám sát của Tòa án. Tranh
tụng chỉ thực sự tồn tại ở giai đoạn mà ở đó có sự hiện diện đầy đủ của các bên như
bên buộc tội, bào chữa, xét xử. Nhưng quan điểm này không thuyết phục ở góc độ
lý luận cũng như luật thực định. Bởi lẽ, nó phủ nhận sự tranh tụng thực tế giữa hai
chức năng buộc tội và bào chữa ở những giai đoạn trước khi xét xử. Sự tranh tụng
đó có diễn ra trong điều kiện công khai, có thực sự bình đẳng hay không lại là
chuyện khác. Sự tranh tụng ở những giai đoạn trước Tòa đều trên cơ sở các quy
định của pháp luật nên không thể nói là không chính thức. Các kết quả tranh tụng ở
những giai đoạn này đều dựa trên những kết quả hoạt động tố tụng ở giai đoạn đó

nên cũng không thể nói là phiến diện. Thí dụ, khi thân chủ của mình bị khởi tố bị
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 17


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

can thì Luật sư đã khiếu nại cho rằng quyết định khởi tố là trái pháp luật vì thân chủ
chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Thủ trưởng cơ quan điều tra chấp nhận
khiếu nại, ra quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố bị can, đình chỉ vụ án. Vậy sự
tranh tụng ở đây là không chính thức? Sự tranh tụng ở đây là một quá trình và xuất
hiện của Tòa án trong quá trình này chỉ là sự xác nhận sự tranh tụng đã lên đến đỉnh
điểm, đòi hỏi phải có trọng tài để giải quyết.
Thừa nhận nguyên tắc tranh tụng từ cả giai đoạn trước khi xét xử là phù
hợp với lý luận, với luật thực định và định hướng cải cách tư pháp ở nước ta. Cũng
như những nguyên tắc cơ bản khác, sự thể hiện nội dung của mỗi nguyên tắc ở các
giai đoạn tố tụng có thể không đồng đều, có những hạn chế nhất định. Thí dụ,
nguyên tắc xét xử trực tiếp, công khai được thực hiện đầy đủ ở phiên tòa sơ thẩm,
nhưng ở các cấp xử tiếp theo có những hạn chế nhất định. Tranh tụng ở giai đoạn
trước xét xử có thể có những điều kiện hạn chế hơn tranh tụng ở phiên tòa sơ thẩm
nhưng chúng ta không thể phủ nhận nó được.
1.1.4. Nguyên tắc tranh tụng là tư tưởng chủ đạo trong cải cách tư pháp
Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị xác định
nhiệm vụ trọng tâm là : “ Nâng cao chất lượng hoạt động và đề cao trách nhiệm
của các cơ quan và cán bộ”, trong đó có nhiệm vụ trọng tâm là “ nâng cao chất
lựơng chất lượng của Kiểm sát viên tại phiên tòa, đảm bảo tranh tụng dân chủ với

Luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác” “ Khi xét xử Tòa
án phải đảm bảo cho các công dân đều bình đẳng trước pháp luật, việc phán quyết
của Tòa án phải căn cứ vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy
đủ toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, người bào chữa, bị cáo, nhân
chứng, nguyên đơn dân sự, bị đơn và những ngừơi có quyền và lọi ích hợp pháp.
Các cơ quan tư pháp có trách nhiệm tạo điều kiện để Luật sư tham gia vào quá
trình tố tụng: tham gia hỏi cung bị can, nghiên cứu hồ sơ vụ án, tranh luận dân chủ
tại phiên tòa”.
Sau khi Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị được quán triệt thì
tất cả các cơ quan tư pháp cũng như những người tiến hành tố tụng và những người
tham gia tố tụng đều được quán triệt sâu rộng về nhận thức cũng như tầm quan
trọng của công tác cải cách tư pháp trong thời gian tới. Điều đó được thể hiện cụ thể
chính ngay trong các hoạt động tố tụng. Theo tinh thần mà Nghị quyết số 08 thì
hiệu quả tranh tụng và phán quyết của Hội đồng xét xử có được diễn ra khách quan
hay không, quyền và nghĩa vụ của các bên đối trọng trong tranh tụng các thật sự
bình đẳng, dân chủ hay không thì có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động khởi tố vụ án,
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 18


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

điều tra của Cơ quan điều tra, kiểm sát các hoạt động điều tra của Viện kiểm sát,
hoạt động xét xử của Tòa án, hoạt động bào chữa của Luật sư cũng như hoạt động
tranh của bị can, bị cáo. Trong chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị
quyết số 49- NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị đã yêu cầu: “ nâng cao chất

lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư
pháp..”. Tiếp theo đó Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “nguyên tắc tranh tụng
trong xét xử được đảm bảo”. Như vậy, dù Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành chưa
quy định tranh tụng là một nguyên tắc cơ bản trong Bộ luật tố tụng nhưng tinh thần
của nó đã thể hiện rải rác ở một số điều luật, và đây còn là một nội dung mang tính
Hiến định trong Hiến pháp 2013 “ nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được đảm
bảo”. Bởi lẽ, tầm quan trọng của nguyên tắc này có ảnh hưởng trực tiếp đến tất cả
các hoạt động tố tụng từ giai đoạn khởi tố cho đến khi Hội đồng xét xử ra phán
quyết cuối cùng bắng một bản án đúng ngừơi, đúng tội, đúng pháp luật, ảnh hưởng
đến quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo, ảnh hưởng đến uy tín của các cơ
quan tiến hành tố tụng cũng như niềm tin của nhân dân vào Ngành tư pháp nước ta.
Chính vì lẽ đó mà nội dung cải cách tư pháp trong thời gian tới là làm sao cho hoạt
động xét xử phải diễn ra khách quan, dân chủ với nhau giữa các chủ thể tiến hành tố
tụng, Tòa án chỉ đóng vai trò là trọng tài, và phán quyết của Tòa án chỉ căn cứ vào
kết quả tranh tụng tại phiên tòa mà các bên buộc tội và bên gỡ tội đưa ra tranh luận
công khai tại phiên tòa. Bởi trong giai đoạn xét xử là giai đoạn quan trọng để các
bên buộc tội và gỡ tội có cơ hội làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án với sự chứng
kiến và phân xử công bằng của Tòa án. Bên cạnh đó các chủ thể tiến hành tố tụng
thấy đựơc khả năng tranh tụng của mình như thế nào để từ đó học hỏi rút kinh
nghiệm và khắc phục những hạn chế yếu kém. Nếu mỗi chủ thể tiến hành tố tụng
thực hiện nghiêm túc tinh thần tranh tụng theo Nghị quyết số 08 mà Bộ Chính trị đề
cập thì chất lượng cũng như kết quả tranh tụng tại phiên tòa sẽ diễn ra dân chủ,
phán quyết của Tòa án sẽ kết tội đúng người, đúng pháp luật, giảm đi thực trạng
oan, sai. Đồng thời nâng cao vị thế của Ngành tư pháp, tạo niềm tin của nhân dân
vào Nhà nước pháp quyền, Nhà nước “ của dân, do dân, vì dân”. Mặc dù Bộ luật tố
tụng hình sự hiện hành đã có những sửa đổi nhưng vẫn chưa toàn diện và cụ thể,
điều quan trọng trong những khiếm khuyết đó là Bộ luật tố tụng hình sự chưa ghi
nhận tranh tụng là một nguyên tắc cơ bản trong xét xử, điều này đã ảnh hưởng
không nhỏ tới hoạt động xét xử của những người tiến hành tố tụng, ảnh hưởng đến
quyền lợi của bị can, bị cáo, ảnh hưởng đến uy tín và lòng tin của nhân dân vào

Ngành tư pháp. Đây chính là hạn chế của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành và việc
hoàn thiện pháp luật là điều tất yếu. Việc ghi nhận nguyên tắc tranh tụng không
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 19


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

những thể hiện chủ trương cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước mà còn thể hiện
tư tưởng về đảm bảo quyền công dân, quyền con người là nội dung xuyên suốt, nhất
quán trong Hiến pháp năm 20135.
1.2. Cơ sở lý luận về nguyên tắc tranh tụng
1.2.1. Tầm quan trọng của nguyên tắc tranh tụng
Nguyên tắc tranh tụng đảm bảo quyền bình đẳng giữa các chủ thể tham
gia vào quá trình tố tụng. Điều đó có nghĩa rằng giữa các chủ thể tham gia vào quá
trình tố tụng đều có quyền bình đẳng như nhau, giữa Kiểm sát viên, Luật sư, người
bào chữa, bị cáo, và những người tham gia tố tụng khác đều bình đẳng trong việc
tranh luận công khai để tìm ra sự thật khách quan của vụ án. Với chức năng buộc
tội, Kiểm sát viên đại diện cho Viện kiểm sát truy tố kẻ phạm tội nhưng phải dựa
vào căn cứ tranh tụng công khai tại phiên tòa, đối đáp lại những điểm chưa làm sáng
tỏ những tình tiết của vụ án. Song song theo đó là quyền được thu thập chứng cứ,
quyền tham gia tranh tụng, quyền đưa ra tài liệu để chứng minh cho việc gỡ tội. Với
bị cáo luật cũng quy định những quyền như quyền tự bào chữa, hoặc nhờ người
khác bào chữa.
Nguyên tắc tranh tụng phân định rõ chức năng của các bên và Tòa án
trong tố tụng hình sự, trong đó chức năng xét xử của Tòa án tách khỏi chức năng

buộc tội và bào chữa. Theo tinh thần Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của
Bộ Chính trị thì “ “ Khi xét xử Tòa án phải đảm bảo cho các công dân đều bình
đẳng trước pháp luật, việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ vào kết quả tranh
tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ toàn diện các chứng cứ, ý kiến của
Kiểm sát viên, người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn dân sự, bị đơn và
những ngừơi có quyền và lọi ích hợp pháp”. Như vậy, Tòa án chỉ có chức năng xét
xử là chính, Tòa án cũng có quyền tham gia vào tranh luận nhưng với tư cách là
trọng tài chỉ gợi mở cho các bên tranh luận. Phán quyết của Tòa án chủ yếu căn cứ
vào kết quả tranh tụng công khai tại tòa, trên cơ sở đánh giá, xem xét đầy đủ các
chứng cứ đã được thẩm tra tại tòa. Việc tranh tụng tại phiên tòa chủ yếu chỉ do hai
bên đối trọng với nhau thực hiện là bên buộc tội ( Kiểm sát viên) và bên gỡ tội (
Luật sư, người bào chữa).

5

Phan văn Sơn. Viện trưởng Viện thực hành công tố.. tại Đà Nẵng( Viện phúc thẩm 2), đề xuất giải pháp
triển khai thi hành nguyên tắc tranh tụng trong ngành kiểm sát nhân dân.Tạp chí kiểm sát số 06/2014

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 20


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Nguyên tắc tranh tụng một mặt đảm bảo quyền bình đẳng, mặt khác
khẳng định và đề cao vai trò quan trọng của Tòa án trong việc đảm bảo quyền giữa

các bên và giải quyết vụ án đúng đắn. Nguyên tắc tranh tụng còn được thể hiện cụ
thể là các bên được pháp luật dành cho các quyền tố tụng và phương tiện ngang
nhau để thực hiện chức năng của mình chứ không phải chỉ ngang nhau về quyền và
nghĩa vụ.
1.2.2. Nguyên tắc tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam qua
các thời kỳ
1.2.2.1. Giai đoạn trước năm 1945
Quốc triều Hình luật còn gọi là Bộ Luật Hồng Đức, khởi thảo từ năm
1428 và ban bố vào năm 1777 – đây là Bộ luật tiêu biểu trong thời kỳ phong kiến
và có giá trị đặc biệt trong lịch sử pháp luật Việt Nam. Về thủ tục xét hỏi và tranh
luận trong quá trình xét xử hình sự, mục đích xét hỏi và tranh luận để tìm ra sự
thật, nhằm làm cho người phạm tội phải nhận tội, phương pháp xét hỏi và tranh
luận phải được chuẩn bị chu đáo, không được tranh luận vượt quá khuôn khổ của
vấn đề, những chứng cứ và người không liên quan đến việc giải quyết các vụ án,
nhằm tránh được việc tìm chứng cứ “ bậy” ( Điều 10 Chương Đoán ngục ( xử án));
phạm vi tranh luận cũng được đặt ra rất cụ thể, đó là chỉ được tranh luận với nhau
giữa các bên trong phạm vi nội dung của cáo trạng, không được tranh luận ngoài
cáo trạng, tìm việc khác để buộc tội bị cáo, ngoại trừ xét xử và tranh luận đối với
bị cáo phạm vào tội phản nghịch; quy định quan đại thần và quan xét án phải cùng
nhau phối hợp xét án, và quan xét án phải xét hỏi và tranh luận đối với vụ án được
xét xử lại, nếu có điều gì chưa sáng tỏ thì phải tiến hành xét hỏi và tranh luận lại
mà không được định kiến với ý chủ quan để kết tội, nhằm để cho rõ sự thật “ mọi
người yên lòng”, tránh “ mắc oan” ( Điều 63 Chương Đoán ngục). Những quy
định này cho thấy Bộ luật rất coi trọng việc xét hỏi và tranh luận là phải xét hỏi kỹ
càng và tranh luận công khai, dân chủ nơi xét xử án nhằm tìm ra sự thật vụ ánp để
người phạm tội nhận tội. Việc xét hỏi và tranh luận trong phạm vi bản cáo trạng,
nhằm tránh đi sự xét hỏi và tranh luận lan man, không liên quan đến những tình
tiết vụ án, dễ làm oan người vô tội. Điều này cho thấy sự tiến bộ, tương đồng với
những quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành. Bên cạnh đó Bộ luật xác
định thủ tục xét hỏi và tranh luận một vụ án hình sự bắt đầu bằng đơn kiện ( gọi là

vụ kiện), người kiện gọi là nguyên cáo, người bị kiện gọi là bị cáo, người bị tạm
giam chờ xét xử bị gọi là tù nhân, thực tế bị coi là kẻ phạm tội dù chưa được xét
xử công khai.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 21


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Về thủ tục tranh luận và quyền bào chữa của bị cáo, Bộ luật Hồng Đức
quy định mang tính chất nguyên tắc luận tội và định tội danh đối với bị cáo phải
viện dẫn đúng căn cứ pháp lý về hinh thức và nội dung ( Điều 26 Chương Đoán
ngục, các quan xử án phải có trách nhiệm cung cấp thông tin cho bị cáo biết về tội
danh đã định, cũng như phân tích, lập luận cho bị cáo hiểu về hành vi phạm tội của
họ để họ “ phục tội”. Nếu như bị cáo chưa nhận tội thì vụ án tiếp tục được xét hỏi
và tranh luận cho ra lý lẽ thì mới được klết tội ( Điều 64 Chương Đoán ngục).
Đồng thời, Bộ luật cũng không cho phép những quan phụ phẩm ( Thẩm phán giúp
việc) tại phiên tòa xét xử công khai cố ý không “ tranh biện” về sau nghị án đưa ra
ý kiến khác với nội dung vụ kiện đã được làm rõ ( Điều 63 Chương Đoán ngục).
Chúng ta cũng thấy rõ quy định nhằm tránh oan sai trong việc xét xử hình sự ở
Điều 34 Chương Đoán ngục, là trường hợp án xử vào tội nhẹ, nhưng xét về tình,
về lý nếu thấy đáng nghi ngờ thì phải giao cho quan xét xử ở cấp phúc thẩm xét
hỏi bị cáo làm cho họ nhận tội. Nếu họ không chịu nhận tội thì cho phép họ được
bào chữa, rồi xét xử lại kỹ càng. Như vậy quyền bào chữa của bị cáo chỉ xuất hiện
khi họ không nhận tội. Có thể thấy thủ tục xét xử hình sự theo Bộ luật Hồng Đức
coi trọng là bị cáo có nhận tội hay không nhận tội, điều này có ý nghĩa mở ra hoặc

khép lại một thủ tục tố tụng khác. Dù có những tiến bộ như đã minh chứng, song
Bộ luật đã cho thấy về thủ tục tranh luận và quyền bào chữa của bị cáo tại phiên
tòa quy định không tránh khỏi những hạn chế nhất định6.
Như vậy trong giai đoạn này pháp luật cũng ghi nhận và đảm bảo quyền
con người thông qua hoạt động tranh tụng mà cụ thể là hoạt động bào chữa cho
người phạm tội
Ví dụ, tại Điều 691 Bộ luật Hồng Đức quy định “Những vụ án xét xử rồi
mà còn nghi ngờ thì chuyển qua quan viện thẩm hình, hội đồng, nghị xét, hỏi tội
phạm nhân đến khi họ nhận tội, nếu họ không chịu nhận tội thì cho họ tự bào chữa
rồi xét lại kỹ càng”. Như vậy, dù xã hội lúc bấy giờ chưa phát triển nhưng pháp
luật cũng đã có những điểm tiến bộ trong việc đảm bảo quyền con người thông qua
hoạt động bào chữa của người phạm tội, thể hiện sự công bằng cho các chủ thể
trong việc giải quyết vụ án hình sự.

6

Nguyễn Ngọc Kiện, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Giảng viên Khoa Luật Đại học Huế,
Quá trình hình thành và phát triển thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm trong pháp luật
tố tụng hình sự Việt Nam qua các thời kỳ, Tạp chí kiểm sát số 11, tháng 6/2014

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 22


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

1.2.2.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình
sự năm 2003.
Khi nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa được thành lập, bản Hiến pháp
năm 1946 ra đời, rất nhiều Sắc lệnh được ban hành để thiết lập, xây dựng và củng
cố thể chế chính trị, trong đó có mục tiêu đảm bảo hoạt động có hiệu quả của hệ
thống cơ quan tư pháp nói chung, coi trọng việc thiết lập các thủ tục xét xử hình
sự. Cụ thể, về thủ tục tranh luận được đặt ra sớm nhất tại Điều 26 Sắc lệnh số
51/SL ngày 17/4/1946 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa: “ Khi ra
phiên tòa, ông biện lý cũng như bị cáo cùng bên dân sự nguyên cáo, có quyền yêu
cầu tòa thi hành mọi phương sách cần thiết để chứng tỏ sự thật. Khi cuộc thẩm vấn
ở phiên tòa diễn ra xong rồi, ông biện lý thay mặt xã hội buộc tội bị can. Bao giờ
ông biện lý cũng nói sau dân sự nguyên cáo. Bên bị cáo nói sau cùng, trước khi tòa
tuyên án. Tòa không bắt buộc phải xử theo lời yêu cầu của ông biện lý. Ngày nay “
ông biện lý” gọi là Kiểm sát viên. Sắc lệnh gọi hoạt động của bên công tố là “
buộc tội” ( ngày nay không được gọi trực tiếp là buộc tội mà là hoạt động luận
tội). Có thể thấy quy định trên dù còn đơn giản nhưng đã hình thành nên thủ thục
tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm, được tiếp nối sau xét hỏi, đã thể hiện
nguyên tắc tranh luận là phải dựa trên cơ sở lời buộc tội và bên buộc tội chỉ được
có ý kiến sau ý kiến của các đương sự.
Thủ tục xét hỏi và tranh luận được ghi nhận rõ ràng hơn ở Thông tư số
22- HCTP ngày 18/12/1957 của Bộ tư pháp trả lời một số điểm về quyền bào
chữa, cụ thể: “Sau khi Công tố viện luận tội, người bào chữa được trình bày lời
bào chữa của mình, đề ra những điểm không đồng ý với Công tố viện và biện bác,
xuất phát từ quan điểm bảo vệ pháp luật, chính sách và quyền lợi chính đáng của
bị can. Sau khi người bào chữa nói xong mà Công tố viện đáp lại thì người bào
chữa có quyền trả lời”, quy định “ tại phiên tòa, người bào chữa được hỏi tất cả
những người công khai tại phiên tòa, sau khi xin phép ông Chánh án. Ở phiên tòa,
nếu có hiện tượng khôngdân chủ, trấn áp bị cáo làm mất đi quyền tự do bào chữa,
thì người bào chữa được đề nghị với Tòa án chấm dứt ngay”. Văn bản này lần đầu
tiên quy định thủ tục người bào chữa có quyền xét hỏi bị cáo và những người được

triệu tập đến phiên tòa để xét hỏi; xác định trách nhiệm đối đáp của bên buộc tội
đối với ý kiến, quan điểm của người bào chữa; người bào chữa được gỡ tội thông
qua việc “ biện bác” và đối chất trở lại ý kiến của Công tố viện.

GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 23


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

Về việc xác định tư cách tham gia tố tụng hình sự, điều đáng lưu ý trong
Thông tư số 16- TATC ngày 27/9/1974 của Tòa án nhân dân tối cao( kèm theo bản
hướng dẫn về trình tự tố tụng sơ thẩm về hình sự) ở chỗ:
Thứ nhất, người có tài sản, quyền lợi liên quan đến việc phạm pháp, pháp
luật tố tụng hình sự hiện hành gọi là người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến
vụ án. Theo cách gọi này thì chủ thể là người có tài sản và người có quyền lợi mà
không xuất hiện người có nghĩa vụ. Pháp luật tố tụng hình sự hiện hành xác định
chủ thể gồm cả người có nghĩa vụ, nhưng chưa giải thích như thế nào là người có
nghĩa vụ, làm cho thực tế việc giải quyết vụ án khó khăn, gây hiểu khái niệm và
xác định tư cách tham gia tố tụng. Mặt khác, cụm từ “liên quan đến việc phạm
pháp” khác với “ liên quan đến vụ án”. Nó có nội hàm hẹp hơn, chính vì vậy mà
nó cụ thể hơn.
Thứ hai, bên cạnh việc xác định tư cách tham gia tố tụng của người bị
hại, nguyên đơn dân sự thì Thông tư số 16 nêu trên còn xác định tư cách của người
có trách nhiệm bồi thường gồm cha mẹ hoặc người giám hộ của bị cáo là vị thành
niên đã gây ra thiệt hại về vật chất, cơ quan, xí nghiệp hoặc tổ chức mà pháp luật

quy định trách nhiệm phải bồi thường đối với những việc phạm pháp mà bị cáo là
công nhân, viên chức hoặc thành viên của tổ chức đã gây ra trong khi thi hành
nhiệm vụ. Bộ luật tố tụng hình hiện hành không ghi nhận chính thức, cụ thể tư
cách tham gia tố tụng của người có trách nhiệm bồi thường mà chỉ xác định tư
cách “phụ” của họ là giám hộ trong vụ án có bị cáo, người bị hại là vị thành niên.
Do đó đã gây ra không ít tình huống lúng túng trên thực tế.
Thứ ba, việc xác định tư cách tham gia tố tụng “tư cách nhân chứng” đối
với người đại diện cơ quan đoàn thể trong tố tụng trong trường hợp khi họ cần
trình bày trước Tòa án nhân dân về chế độ, thể lệ, quy tắc.. mà bị cáo đã vi phạm
hoặc cung cấp cho Tòa án những nhận xét của mình về thái độ lao động hoặc tư
cách đạo đức của bị cáo đã cho thấy tính dứt khoát, rõ ràng, khác với pháp luật tố
tụng hình sự hiện hành, khi thì xác định họ là nguyên đơn dân sự hoặc chỉ mời đến
phiên tòa mà không xác định tư cách tham gia tố tụng của họ. Ngoài ra, Thông tư
số 16 lần đầu ấn định quyền được tham gia cuộc thẩm vấn và tranh luận ở phiên
tòa sơ thẩm của người bị hại khi xảy ra những sự việc gây thiệt hại cho họ; của
người có tài sản, người có quyền lợi liên quan đến việc phạm pháp về vấn đề tài
sản, quyền lợi của họ, của người có trách nhiệm bồi thường khi họ làm giám hộ
cho bị cáo, người bị hại là vị thành niên. Về việc xét hỏi của Hội thẩm nhân dân:
Thông tư số 2421 – TC ngày 29/12/1961 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 24


Hoạt động tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam
Thực trạng và hướng hoàn thiện theo tinh thần cải cách tư pháp

Luận văn tốt nghiệp

việc thực hiện chế độ Hội thẩm nhân dân quy định tại điểm 2, mục III như sau: “

Trong phiên tòa, Hội thẩn nhân dân có quyền đề nghị với Thẩm phán chủ tọa
phiên tòa hỏi thêm đương sự, bị cáo,… về một số điểm hoặc để mình hỏi thêm một
số điểm”. Cùng vấn đề này Thông tư số 16 quy định: “ Thẩm phán chủ tọa phiên
tòa có nhiệm vụ bảo đảm việc xét hỏi, tranh luận và giữ gìn trật tự phiên tòa. Tùy
tình hình cụ thể của mỗi vụ án, các Hội thẩm nhân dân được phân công xét hỏi về
một số vấn đề nhất định..” Các quy định này phân vai chủ thể xét hỏi trong Hội
đồng xét xử, tránh cho Hội thẩm nhân dân muốn hỏi lúc nào thì hỏi, hỏi trùng lặp,
làm cho phiên tòa thiếu sự nghiêm trang, quá trình xét xử kéo dài. Bộ luật tố tụng
hình sự hiện hành chưa tiếp thu các quy định tiến bộ này, vì vậy còn tình trạng hỏi
trùng lặp.
Về trình tự xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm Thông tư
số 16 quy định “ trước khi tiến hành xét hỏi, tranh luận .., chủ tọa phiên tòa yêu
cầu Thư ký đọc bản cáo trạng. Có thể thấy thủ tục công bố cáo trạng đặc biệt ở chỗ
là không phải là cơ quan giữ quyền công tố tại tòa mà là Thư ký Tòa án công bố.
Có thể lý giải rằng cáo trạng đã được công bố từ giai đoạn truy tố và có hiệu lực,
do đó ra phiên tòa thì nhiệm vụ công bố được dành cho Thư ký Tòa án mà không
ảnh hưởng gì đến nội dung của cáo trạng. Mặt khác, trong quá trình xét hỏi và
tranh luận, bắt buộc phải đưa ra vật chứng xem xét và hỏi những người có liên
quan về vật chứng đó. Quy định này có ý nghĩa rất tích cực, vì coi trọng việc xét
hỏi và tranh luận để làm rõ vật chứng. Trong khi đó Bộ luật tố tụng hình sự chưa
quy định bắt buộc phải đưa vật chứng ra phiên tòa để xem xét làm rõ thông qua
việc xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa. Việc kết hợp xét hỏi cùng với vật chứng thì
hiệu quả sẽ thuyết phục hơn.
Cũng theo Thông tư số 16 thì Hội đồng xử án hỏi bị cáo trước rồi mới hỏi
người bị hại và nhân chứng và tiếp theo là xem xét vật chứng. Nhưng nếu xét thấy
cần thiết thì cũng có thể hỏi người bị hại hoặc nhân chứng trước rồi hỏi người bị
cáo sau. Nếu trong vụ án có đồng phạm thì có thể hỏi bị cáo có vai trò là cầm đầu.
Về thứ tự xét hỏi và tranh luận, chủ tọa phiên tòa hỏi trước, các Hội thẩm nhân dân
hỏi bổ sung sau. Sau đó chủ tọa phiên tòa hỏi đại diện Viện kiểm sát nhân dân và
người bào chữa có hỏi thêm gì không. Tuy nhiên, trong quá trình Hội đồng xử án

xét hỏi bị cáo thì đại diện Viện kiểm sát nhân dân và người bào chữa có thể yêu
cầu Hội đồng xử án hỏi thêm một vài vấn đề cần hỏi ngay. Sau cùng chủ tọa phiên
tòa hỏi người bị hại, nguyên đơn dân sự, người có trách nhiệm bồi thường, người
có tài sản, quyền lợi có liên quan đến việc phạm pháp, giám định viên có muốn hỏi
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu

SVTH: Trần Thái Hưng 25