pháp luật về phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục phổ thông thực trạng và giải pháp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011-2015)
Đề tài:

PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG CHỐNG THAM
NHŨNG TRONG LĨNH VỰC GIÁO DỤC PHỔ
THÔNG - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Giảng viên hướng dẫn:
Ths. DIỆP THÀNH NGUYÊN
Bộ môn Luật Hành Chính

Sinh viên thực hiện:
TRẦN ĐỨC THỌ
MSSV: 5115756
Lớp: Luật Hành Chính - K37

Cần Thơ, 12/2014



NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông – Thực trạng và giải pháp

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 2
3. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2
4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2
5. Cấu trúc luận văn...................................................................................................... 2

CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM
NHŨNG TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG ...................................................... 3
1.1. Sơ lược chung về lịch sử........................................................................................ 3
1.1.1. Lịch sử hình thành nền giáo dục Việt Nam ...................................................... 3
1.1.2. Sự hình thành và phát triển của những quy định về phòng chống tham nhũng. 7
1.2. Đặc trưng của tham nhũng.........................................................................................8
1.3. Nguyên nhân tham nhũng trong giáo dục phổ thông ............................................ 10
1.3.1. Những nguyên nhân liên quan đến cơ chế quản lý giáo dục hiện nay ............ 10
1.3.2. Những nguyên nhân liên quan đến các nhóm đối tượng trong giáo dục như
nhà trường, giáo viên, phụ huynh học sinh ............................................................. 12
1.4. Một số hình thức tham nhũng chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục phổ thông............ 14
1.5. Tác hại của tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục phổ thông ................................. 21
1.6. Mục đích phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục phổ thông ............... 25

CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG CHỐNG THAM
NHŨNG TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG ............................................. 27
2.1. Nội dung phòng chống tham nhũng trong giáo dục phổ thông ............................. 27
2.1.1. Quy định về dạy thêm học thêm ..................................................................... 27

2.1.1.1. Nguyên tắc dạy thêm học thêm................................................................ 27
2.1.1.2. Các trường hợp không được dạy thêm .................................................... 27
2.1.1.3. Tổ chức về dạy thêm, học thêm. .............................................................. 28
2.1.1.4. Thu và quản lý tiền học thêm .................................................................. 29
2.1.1.5. Trách nhiệm quản lý hoạt động dạy thêm, học thêm ............................... 29
2.1.2. Thực hiện công khai đối với các cơ sở giáo dục phổ thông............................ 32
2.1.2.1. Mục tiêu và nguyên tắc thực hiện công khai ........................................... 32
2.1.2.2. Nội dung công khai đối với cơ sở giáo dục phổ thông ............................. 33
GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông – Thực trạng và giải pháp
2.1.3. Quy chế tuyển sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông .......................... 34
2.2. Các chủ thể tham gia phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục phổ thông
................................................................................................................................... 38
2.2.1. Đối với phụ huynh học sinh ........................................................................... 38
2.2.2. Đối với học sinh ............................................................................................ 39
2.2.3. Đối với xã hội ............................................................................................... 39
2.2.4. Đối với nhà nước .......................................................................................... 40
2.2.5. Đối với giáo viên ........................................................................................... 41
2.3. Xử lý người có hành vi tham nhũng và tài sản tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục
phổ thông ................................................................................................................... 41
2.3.1. Xử lý người có hành vi tham nhũng trong giáo dục phổ thông....................... 42
2.3.2. Xử lý tài sản tham nhũng trong giáo dục phổ thông ...................................... 42
2.4. Tổ chức, trách nhiệm và sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức về phòng chống
tham nhũng trong giáo dục phổ thông ......................................................................... 43
2.4.1. Về trách nhiệm và sự phối hợp giữa các cơ quan trong công tác phòng, chống

tham nhũng trong giáo dục phổ thông..................................................................... 43
2.4.2. Các cơ chế và tổ chức có tính chất chuyên trách trong đấu tranh phòng chống
tham nhũng trong giáo dục phổ thông..................................................................... 45

CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ CÔNG TÁC PHÒNG
CHỐNG THAM NHŨNG TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG ..................... 47
3.1. Thực trạng về công tác phòng, chống tham nhũng trong giáo dục phổ thông ....... 47
3.2. Các dạng sai phạm và những sơ hở trong cơ chế, chính sách trong lĩnh vực giáo
dục phổ thông được phát hiện qua các cuộc thanh tra trong những năm gần đây ........ 50
3.3. Các hành vi tham nhũng trong lĩnh vực giáo dục đã được phát hiện và xử lý từ năm
2006 đến 2010. ........................................................................................................... 55
3.4. Một số hạn chế, tồn tại trong công tác phòng chống tham nhũng trong giáo dục
phổ thông ................................................................................................................... 58
3.5. Nguyên nhân của các tồn tại hạn chế ................................................................... 59
3.6. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng trong lĩnh
vực giáo dục phổ thông .............................................................................................. 59
3.7. Một số kiến nghị cụ thể về phòng chống tham nhũng trong giáo dục phổ thông... 60

KẾT LUẬN ................................................................................................................ 64
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục là một ngành đặc thù trong xã hội vì sản phẩm của giáo dục chính là
những con người vừa có trình độ chuyên môn vững vàng, vừa có phẩm chất chính trị, đạo
đức cao đẹp. Muốn đào tạo được những con người như vậy trước hết cán bộ, giáo viên,
nhân viên trong ngành giáo dục phổ thông phải thực sự liêm chính. Thế nhưng, do nhiều
nguyên nhân mà tính liêm chính đó đang ngày càng bị xói mòn. Biểu hiện rất rõ trong
vấn đề này là nạn tham nhũng trong giáo dục phổ thông đang ngày càng gia tăng và trở
nên phổ biến. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sự hình thành nhân cách của thế hệ tương
lai và ảnh hưởng đến sự phát triển của đất nước. Vì vậy, chống tham nhũng trong giáo
dục đang là vấn đề được xã hội rất quan tâm.
Chuyện về những vụ việc không minh bạch và tham nhũng trong ngành giáo dục
thường xuất hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng Việt Nam: Từ việc một hiệu
trưởng bớt xén tiền của giáo viên ở tỉnh Thanh Hóa, cán bộ hành chính nhà trường biển
thủ tiền dành cho học sinh nghèo ở tỉnh Đồng Nai, tới việc phụ huynh học sinh bị ép
đóng tiền quỹ trái phép ở Đà Nẵng, hay tham nhũng một cách có hệ thống để nâng điểm
cho học sinh tại Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bạc Liêu. Tham nhũng trong giáo dục
dường như đã trở thành một chủ đề quen thuộc đối với người dân Việt Nam.
Mặt dù Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế công nhận và ca ngợi vì những
thành tựu to lớn trong việc xóa mù chữ và phổ cập giáo dục, những cuộc tranh luận chính
về đề tài giáo dục trong nước lại tập trung vào vấn đề chất lượng và tài chính giáo dục,
cũng như đấu tranh chống các hiện tượng không minh bạch và tham nhũng. Những bài
báo tố cáo các vụ việc như trên và thảo luận các vấn đề này xuất hiện ngày càng nhiều.
Năm 2010 tham nhũng trong ngành giáo dục là chủ đề của cuộc Đối thoại phòng chống
tham nhũng giữa Chính phủ Việt Nam và cộng đồng các nhà tài trợ. Tình trạng tham
nhũng trong giáo dục đang được cảnh báo mạnh mẽ ở Việt Nam đó là lý do cần phải đẩy
mạnh cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng trong giáo dục.
Sự cần thiết phải đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống tham nhũng trong giáo dục
không chỉ để trẻ em được đến trường hay để đạt tỷ lệ biết chữ và hoàn thành các mục tiêu
phát triển khác mà còn đảm bảo rằng các thế hệ tiếp theo được chuẩn bị để nói không với
tham nhũng.
Xuất phát từ những cơ sở trên, việc nghiên cứu đề tài: “Pháp luật về phống

chống tham nhũng trong giáo dục phổ thông - thực trạng và giải pháp” là một vấn đề

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 1

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. Từ những lý do đó người viết chọn đề tài này để
làm luận văn tốt nghiệp cử nhân luật cho mình.
2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài chủ yếu là tìm hiểu các vấn đề tham nhũng trong
giáo dục phổ thông ở trong nước, tìm hiểu pháp luật quy định về phòng chống tham
nhũng trong giáo dục phổ thông, thực trạng về công tác phòng chống tham nhũng trong
giáo dục phổ thông cũng như thực trạng về tình hình tham nhũng trong giáo dục phổ
thông biểu hiện qua các vụ việc tham nhũng trong giáo dục.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Để làm sáng tỏ vấn đề tham nhũng trong giáo dục phổ thông, trên cơ sở đó đánh
giá tình hình tham nhũng trong giáo dục, những nguyên nhân nào làm cho vấn nạn tham
nhũng trong giáo dục phổ thông ngày càng phổ biến cũng như các tác hại tồn tại song
song, phân tích những biểu hiện và hình thức tham nhũng trong hệ thống giáo dục phổ
thông, tăng cường nhận thức, và hiểu biết của người dân về vấn nạn tham nhũng trong
giáo dục, đưa ra các giải pháp, kiến nghị trong cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng
trong giáo dục phổ thông.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu người viết có thể kết hợp nhiều phương pháp nghiên
cứu như: Phân tích, đánh giá, so sánh, diễn dịch, đồng thời có sử dụng phương pháp liệt

kê các văn bản pháp luật có liên quan đến phòng chống tham nhũng trong giáo dục phổ
thông.
5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần lời mở đầu, nhận xét của giáo viên, kết luận, danh mục tài liệu tham
khảo thì về nội dung của luận văn được chia ra làm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề cơ bản về phòng, chống tham nhũng trong giáo
dục phổ thông
Chương 2: Quy định của pháp luật về phòng chống tham nhũng trong giáo
dục phổ thông
Chương 3: Thực trạng và giải pháp về công tác phòng chống tham nhũng
trong giáo dục phổ thông

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 2

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp

CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG
1.1. Sơ lược chung về lịch sử
1.1.1. Lịch sử hình thành nền giáo dục Việt Nam
Giáo dục Việt Nam trước cách mạng tháng tám năm 1945
Năm 938, dân tộc Việt Nam khôi phục nền độc lập, thống nhất quốc gia, xây
dựng nhà nước phong kiến do nhà nước chỉ đạo được hình thành và phát triển qua 10 thế

kỷ, cơ bản là giống nhau về cơ cấu, nội dung, cách tổ chức việc dạy học, thi hành chế độ
khoa cử. Các triều đại thường chú trọng về việc xây dựng một trường đại học ở kinh đô,
đặt các giáo chức ở các phủ, lộ để trông coi việc học hành. Tại các trường lớp tư gia, do
các ông đồ ngồi dạy trẻ. Các ông đồ được người dân tôn kính, quý trọng bởi họ là những
nhà nho, các nhà khoa bảng.
Nội dung dạy và học từ lớp tư gia đến các trường lớp ở lộ, phủ, kinh đô đều lấy
Tứ thư, Ngũ kinh làm sách giáo khoa. Các triều đại Lí, Trần, Lê, Nguyễn tổ chức các nhà
khoa thi (thi hương, thi hội, thi đình, hay thi tiến sĩ) về cơ bản giống nhau. Từ năm 1075,
nhà Lý mở khoa thi và hơn 2900 người đỗ từ tiến sĩ đến trạng nguyên.
Trải qua nghìn năm lịch sử, nền giáo dục phong kiến Việt Nam đã đào tạo nhiều
thế hệ tri thức tinh hoa của dân tộc, đồng thời cung cấp lực lượng chủ yếu cho hệ thống
quan chức quản lý nhà nước và xã hội. Nền giáo dục ấy đã tạo nên nhiều bác học, nhà
văn, nhà viết sử, nhà giáo, thầy thuốc có danh tiếng cùng những thế hệ tri thức giữ vai trò
quan trọng việc xây dựng, vun đắp nền văn hiến Việt Nam. Một nền giáo dục phong kiến
coi trọng luân lý, lễ nghĩa, góp phần cơ bản xây dựng nền tảng đạo đức xã hội. Tuy
nhiên, ý thức tôn cổ của nho giáo đã cản trở những tư tưởng cải cách, kìm hãm sự phát
triển của xã hội; phương pháp học khuôn sào, giáo điều, nặng về chương trình cũ, lý
thuyết suông, chạy theo hư danh là những hạn chế của nền giáo dục phong kiến Việt
Nam.
Cuối thế kỷ XIX, thực dân pháp xâm chiếm nước ta. Nền giáo dục phong kiến
Việt Nam bị thay đổi toàn bộ, chữ hán thay thế bằng chữ quốc ngữ và chữ pháp. Từ nội
dung chương trình sách giáo khoa đến cách học, cách dạy, cách tổ chức các kỳ thi thay
đổi, hệ thống các trường từ sơ cấp, tiểu học, cao đẳng tiểu học, trung học phổ thông đến

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 3

SVTH: Trần Đức Thọ

Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
các trường chuyên nghiệp, đại học dần dần được hình thành, thay thế các trường lớp cả
nền giáo dục phong kiến.
Thực dân pháp coi nền giáo dục phong kiến là công cụ quan trọng để chinh phục
thuộc địa. Chúng mở các trường nhằm đào tạo một số công chức cho bộ máy cai trị, các
cơ sở kinh doanh, số trường học ít và số người đi học ngày càng ít hơn. Trong khoảng từ
năm 1931 đến năm 1940, cứ 100 người dân chưa được 3 người đi học và hầu hết là học
bậc tiểu học và vỡ lòng, trên 3 vạn dân mới có một sinh viên (cao đẳng, đại học). Mặc dù
đã thực hiện một số chính sách giáo dục nô dịch với thủ đoạn tinh vi, gian xảo nhưng
thực dân pháp vẫn không đạt được kết quả mong muốn. Phần lớn những người Việt Nam
được Pháp đào tạo vẫn có ý thức dân tộc, một số không nhỏ có tinh thần yêu nước chống
Pháp, trở thành chiến sĩ cách mạng và Đảng viên cộng sản.
Giáo dục Việt Nam từ cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay
Giai đoạn xây dựng nền giáo dục dân tộc và dân chủ. Giáo dục phục vụ
kháng chiến và kiến quốc (1945-1954)
Từ khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, nền giáo dục mới được hình
thành trên cơ sở tiếp quản và cải tổ nền giáo dục pháp thuộc, nền giáo dục mới được tiến
hành trên 3 nguyên tắc: Dân tộc, khoa học, đại chúng với mục tiêu cao cả là: Tôn trọng
nhân phẩm, rèn luyện chí khí, phát triển tài năng, đề cao tinh thần khoa học, học tập và
giảng dạy bằng tiếng việt từ các trường phổ thông đến đại học.
Trong phiên hợp đầu tiên sau ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động
chiến dịch chống nạn mù chữ trong cả nước. Các lớp học bình dân được mở ở khắp nơi.
Sau một năm cả nước có gần 75.000 lớp học bình dân, trên 95.000 giáo viên và 2,5 triệu
người thoát nạn mù chữ.
Từ tháng 9/1945, cả nước cùng khai giảng năm học mới. Nhân ngày khai giảng,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho học sinh, trong đó Người chỉ rõ: “Non sông Việt
Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để
sánh vai với các cường quốc năm châu hay không, chính là một phần lớn ở công học tập

của các em”.
Khi thực dân pháp quay lại xâm lược chiếm nước ta một lần nữa, cuộc kháng
chiến toàn quốc bùng nổ. Các trường học ở thành phố di chuyển về nông thôn và các khu
an toàn. Phong trào xóa mù chữ vẫn được duy trì. Được công nhận đạt tiêu chuẩn xóa nạn
mù chữ.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 4

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Năm 1950, Trung ương đảng và Chính phủ quyết định tiến hành cải cách giáo
dục: Nền giáo dục của dân, do dân, vì dân được thiết kế trên 3 nguyên tắc: Dân tộc, khoa
học, đại chúng. Phương châm giáo dục là học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực
tiễn. Đến năm học 1953-1954, ở vùng giải phóng đã có 3673 trường cấp I, 397 trường
cấp II, 34 trường cấp III, 5 trường trung học chuyên nghiệp và 4 trường đại học.
Giai đoạn giáo dục phục vụ sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền
Bắc và thống nhất đất nước (1954-1975).
Sau năm 1954, nền giáo dục dân chủ nhân dân được xây dựng trong kháng chiến
chuyển hướng mạnh mẽ nhằm đáp ứng yêu cầu mới của nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Cuộc cải cách giáo dục lần thứ hai ở miền Bắc là bước đi quan trọng trong quá
trình xây dựng nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. Hệ thống giáo dục mới này được tiến hành
không chỉ ở giáo dục phổ thông, mà còn ở giáo dục đại học và chuyên nghiệp. Nội dung
giáo dục mới mang tính chất toàn diện trên bốn mặt: Đức, trí, thể, mỹ. Phương châm giáo
dục là liên hệ lý luận với thực tiễn, gắn nhà trường với đời sống xã hội.

Do cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, các trường học và các cơ sở giáo
dục vừa tiến hành sơ tán, vừa tiếp tục duy trì việc dạy và học ở tất cả các lớp học, các
ngành học. Có thể nói, ngành giáo dục của nước ta trong thời kỳ này đã giữ vững được
quy mô, chất lượng giáo dục và đạt được nhiều kỳ tích lớn.
Giai đoạn xây dựng hệ thống giáo dục thống nhất trong cả nước và đổi
mới giáo dục Việt Nam.
Năm 1975, đất nước hoàn toàn giải phóng. Nhiệm vụ cấp bách của ngành giáo
dục là xây dựng một nền giáo dục thống nhất theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Giáo dục
miền Nam, được sự hỗ trợ sức người, sức của từ miền Bắc, nhanh chóng khôi phục và
hoạt động trở lại hoạt động bình thường. Ðến năm 1976, việc đào tạo sau đại học được
triển khai, đến năm 1980 đã có 42 trường đại học và viện nghiên cứu khoa học được
quyết định là cơ sở sau đại học.
Tháng 01/1979, cuộc cách mạng lần thứ ba được triển khai. Hệ thống giáo dục
mười hai năm được thiết kế thống nhất trong toàn quốc. Các bộ sách giáo khoa mới theo
tinh thần và nội dung cải cách được thực hiện mỗi năm một lớp, bắt đầu từ năm học
1981- 1982. Mạng lưới các trường đại học, cao đẳng, các trường trung học chuyên nghiệp
ở trung ương và địa phương được cải cách, từ mục tiêu đào tạo đến nội dung chương
trình, phương pháp giảng dạy.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 5

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Tuy nhiên, những khó khăn của nền kinh tế - xã hội nói chung và bản thân ngành
giáo dục nói riêng đã tác động trực tiếp đến tiến trình phát triển của ngành, làm cho hệ

thống giáo dục ngày càng xuống cấp nghiêm trọng. Trước tình hình đó, Bộ Giáo dục đã
xây dựng và triển khai chương trình phát triển giáo dục 3 năm (1987- 1990). Sau 3 năm
đổi mới, ngành giáo dục đã dần tháo gỡ khó khăn, khắc phục tình trạng yếu kém và thu
được những kết quả đáng khích lệ.
Năm 1991, Quốc hội khoá VIII, kỳ họp thứ 9 đã thông qua Luật phổ cập giáo dục
tiểu học. Trước đó, Nhà nước đã quyết định phổ cập giáo dục tiểu học và xóa mù chữ là
chương trình mục tiêu quốc gia, đặt mục tiêu đến năm 2000, tất cả các tỉnh, thành trong
cả nước đều đạt chuẩn quốc gia về phổ cập giáo dục tiểu học và xoá mù chữ.
Hội nghị Trung ương Ðảng lần thứ tư (khoá VII) đã đề ra Nghị quyết về “tiếp tục
đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo”. Nghị quyết nêu lên 4 quan điểm chỉ đạo phát
triển giáo dục và đào tạo trong đó nhấn mạnh giáo dục và đào tạo cùng với khoa học
công nghệ được xem là quốc sách hàng đầu. Tháng 12/1996, Hội nghị lần thứ hai Ban
chấp hành Trung ương Ðảng khoá VIII tiếp tục ra Nghị quyết chuyên đề về giáo dục đào
tạo. Quốc Hội Nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thông qua Luật Giáo dục,
tháng 12/1998.
Trong những năm cuối thập kỷ XX, Giáo dục và Ðào tạo Việt Nam đã đạt được
nhiều thành tựu lớn. Quy mô giáo dục và đào tạo tăng nhanh. Tính đến tháng 8/1999, có
hơn 93,7% dân số từ 15 tuổi trở lên biết chữ, 85% tỉnh, thành và 90% quận, huyện đạt
chuẩn quốc gia về xóa mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học. Nhiều tỉnh đang tiến tới phổ
cập trung học cơ sở. Giáo dục ở các vùng dân tộc thiểu số đã có những chuyển biến tích
cực. Trên 100 trường dân tộc nội trú đã được xây dựng tạo điều kiện thuận lợi cho con
em các dân tộc theo học. Ðội tuyển học sinh Việt Nam tham dự các kỳ thi Olimpic quốc
tế đem lại niềm tự hào cho dân tộc Việt Nam. Hơn 25 năm qua, năm nào học sinh Việt
Nam cũng mang về cho đất nước nhiều huy chương và nhiều giải cao trong các kỳ thi
Olimpic về toán, vật lý, hóa học, sinh học, tin học, ngoại ngữ.
Hơn nửa thế kỷ qua, dưới sự lãnh đạo của Ðảng Cộng Sản Việt Nam nhân dân
Việt Nam đã xây dựng một nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, có tính nhân dân, tính dân tộc,
khoa học, hiện đại, lấy chủ nghĩa Mác - Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng.
Ðây là cơ sở cho việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài, phục vụ
sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.1

1

Giáo dục Việt Nam trước cách mạng tháng tám, [truy cập ngày 20/8/2014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 6

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
1.1.2. Sự hình thành và phát triển của những quy định về phòng chống tham
nhũng
Tham nhũng là một hiện tượng xã hội, mang tính lịch sử đang hiện diện ở tất cả
các quốc gia trên thế giới, tuy ở các cấp độ khác nhau nhưng đang tác động không nhỏ
đến sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi nước, nó làm nghèo hóa đất nước, chính vì vậy,
chống tham nhũng không chỉ là một mối quan tâm của mỗi quốc gia riêng biệt mà nó là
mang tính toàn cầu.
Chủ trương, chính sách chống tham nhũng của Chính phủ là vấn đề có nội dung
phong phú, vừa mang tính khái quát vừa mang tính cụ thể, nhưng cũng có tính lịch sử của
nó, thể hiện những quan điểm, chủ trương, chính sách đấu tranh phòng chống tệ nạn tham
nhũng của Đảng, Nhà nước Việt Nam trong suốt quá trình lãnh đạo đất nước.
Về phía Đảng Cộng Sản Việt Nam
Ngay từ rất sớm, chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng Sản Việt Nam đã thể hiện
quan điểm, chủ trương đúng đắn, nhất quán của mình đối với tệ tham nhũng. Trong “thư
gửi các đồng chí Bắc Bộ” (1947) và “sửa đổi lề lối làm việc” (1948) Bác đã nói “tệ tham
nhũng đặc biệt nguy hiểm vì nó không mang gươm, mang súng mà nó nằm trong tổ chức

của Đảng ta để làm hõng công việc của ta”.
Đảng Cộng Sản Việt Nam xác định tệ tham nhũng là một trong bốn nguy cơ đe
dọa sự sống còn của sự nghiệp cách mạng làm cho bộ máy Đảng, Nhà nước bị suy yếu,
lòng tin của nhân dân đối với Đảng bị xói mòn. Vì thế, đã đề ra phương hướng, quyết
sách phòng, chống tham nhũng.
Đó là Chỉ thị số 15/CT-TW ngày 20/11/1992 về một số biện pháp ngăn chặn,
đẩy lùi tham nhũng.
Nghị quyết số 14/NQ-TW ngày 15/5/1996 về quan điểm chỉ đạo và một số giải
pháp để đấu tranh chống tham nhũng.
Chỉ thị số 10/CT/-TW ngày 04/01/1997 về một số việc cần làm để tăng cường
hơn nửa công tác đấu tranh chống tham nhũng.
Nghị quyết số 06/NQ-TW (hội nghị lần 2) và kết luận số 04/KL-TW ngày
19/11/2001 của Hội nghị Ban chấp hành Trương ương khóa IX Đảng Cộng Sản Việt
Nam về tiếp tục thực hiện cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi
tham nhũng.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 7

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Sau đó, Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X tiếp tục
ban hành Nghị quyết số 04/NQ-TW ngày 21/8/2006 về tăng cường lãnh đạo của Đảng
đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Tiếp tục xác định các biện pháp đấu
tranh ngăn chặn và đẩy lùi tham nhũng càng thể hiện rõ quyết tâm phòng, chống tham
nhũng của Đảng ta.

Về phía Nhà nước
Cụ thể hóa các chủ trương của Đảng nêu trên, Nhà nước (Quốc hội, Chủ tịch
nước, Chính phủ) đã ban hành rất nhiều văn bản pháp luật về phòng, chống tham nhũng
như: Quyết định số 240/QĐ-HĐBT ngày 26/6/1990 của Hội đồng Bộ Trưởng về đấu
tranh chống tham nhũng.
Pháp lệnh số 03/1998/PL-UBTVQH ngày 26/04/1998 của Ủy Ban Thường Vụ
Quốc Hội về “chống tham nhũng” được sửa đổi, bổ sung ngày 28/04/2000.
Nghị định số 64/1998/NĐ-CP ngày 17/8/1998 của Chính phủ quy định chi tiết,
hướng dẫn thi hành Pháp lệnh chống tham nhũng 1998.
Bộ luật hình sự 1985 sửa đổi, bổ sung qua các năm 1989, 1991, 1992, 1997 quy
định cụ thể về tội Tham nhũng.
Việt Nam đã ký kết Công ước quốc tế năm 2003 về chống tham nhũng vào ngày
10/12/2003 và ký phê chuẩn vào tháng 6/2009 chính thức trở thành viên của công uớc.
Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi, bổ sung 2009; và còn nhiều văn bản pháp lý có liên
quan khác được ban hành càng thể hiện rõ hơn quan điểm chủ trương của Đảng và Nhà
nước ta đối với vấn nạn tham nhũng và quyết tâm đẩy lùi tiêu cực, đẩy lùi tham nhũng
xây dựng Nhà nước Việt Nam trong sạch vững mạnh.
Trong thời gian gần đây là Luật phòng chống tham nhũng năm 2005 sửa đổi, bổ
sung 2007, 2012.
Nghị định số 59/2013/NĐ-CP ngày 17/06/2013 của Chính Phủ quy định chi tiết
và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật phòng, chống tham nhũng.
1.2. Đặc trưng của tham nhũng
Chủ thể tham nhũng là người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực công
Người có chức vụ, quyền hạn chỉ giới hạn ở những người làm việc trong các cơ
quan, tổ chức, đơn vị trong hệ thống chính trị, nói cách khác là ở các cơ quan, tổ chức,
đơn vị có sử dụng ngân sách nhà nước, vốn, tài sản nhà nước.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 8

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Người có chức vụ, quyền hạn bao gồm: Cán bộ, công chức, viên chức; sĩ quan,
quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội
nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật trong cơ
quan, đơn vị thuộc công an nhân dân; cán bộ lãnh đạo, quản lý là người đại diện phần
góp vốn của Nhà nước tạo doanh nghiệp; người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ
có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó.2
Nhìn chung nhóm đối tượng này có đặc trưng đặc thù so với các nhóm đối tượng
khác như: Họ thường là những người có quá trình công tác và cống hiến nên có nhiều
kinh nghiệm; được đào tạo có hệ thống, là những chuyên gia trên nhiều lĩnh vực khác
nhau; là những người có quan hệ rộng và có uy tính xã hội nhất định và thậm chí có thể
mạnh về kinh tế. Những đặc trưng này của chủ thể hành vi tham nhũng chính là yếu tố
gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xét xử hành vi tham nhũng.
Chủ thể tham nhũng lợi dụng chức vụ quyền hạn giao
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để vụ lợi là đặc trưng thứ hai của tham nhũng. Khi
thực hiện hành vi tham nhũng, kẻ tham nhũng phải sử dụng chức vụ, quyền hạn của mình
như một phương tiện mang lại lợi ích cho mình, cho gia đình mình hoặc cho người khác.
Đây là yếu tố cơ bản xác định hành vi tham nhũng. Một người có chức vụ, quyền hạn
nhưng không lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó thì không thể có hành vi tham nhũng. Tuy
nhiên, không phải mọi hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ,
quyền hạn đó đều được coi là hành vi tham nhũng. Ở đây có sự giao thoa giữa hành vi
này với hành vi tội phạm khác, do vậy cần lưu ý khi phân biệt hành vi tham nhũng với
các hành vi vi phạm pháp luật khác.
Mục đích của hành vi tham nhũng là vụ lợi
Hành vi tham nhũng là hành vi cố ý. Mục đích của hành vi tham nhũng là vụ lợi.

Nếu chủ thể thực hiện hành vi không cố ý thì không là hành vi tham nhũng. Vụ lợi ở đây
được hiểu là lợi ích vật chất, hoặc lợi ích tinh thần mà người có chức vụ quyền hạn đã đạt
được hoặc có thể đạt được thông qua hành vi tham nhũng. Như vậy, khi xử lý về hành vi
tham nhũng, không bắt buộc chủ thể tham nhũng phải đạt được lợi ích.
Pháp luật Việt Nam hiện nay quy định việc đánh giá tính chất và mức độ nguy
hiểm của hành vi tham nhũng chủ yếu dựa trên căn cứ xác định những lợi ích vật chất
hiện nay trong cơ chế thị trường thể hiện ở nhiều dạng khác nhau, nếu chỉ căn cứ vào
những tài sản phát hiện hoặc thu hồi được để đánh giá lợi ích mà kẻ tham nhũng đạt được

2

Khoản 3, điều 1, Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005, sửa đổi, bổ sung năm 2007.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 9

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
thì sẽ là không đầy đủ. Thêm nửa, các lợi ích vật chất và tinh thần đang xen rất khó phân
biệt; ví dụ như: Việc dùng tài sản nhà nước để khuyếch trương thanh thế, gây dựng uy
tính hay để xây dựng các mối quan hệ để thu lợi bất chính. Trong trường hợp này, mục
đích của hành vi vừa là lợi ích vật chất, vừa là lợi ích tinh thần.
Đối với khu vực tư, khi có vụ việc tham nhũng xãy ra, pháp luật đã có những sự
điều chỉnh nhất định. Tuy nhiên, cũng có trường hợp, người có chức vụ, quyền hạn trong
các tổ chức, doanh nghiệp thuộc khu vực tư cấu kết, móc nối với những người thoái hóa,
biến chất trong khu vực công hoặc lợi dụng ảnh hưởng của những người này để trục lợi.

Trong trường hợp đó, họ trở thành đồng phạm khi người có hành vi tham nhũng bị truy
cứu trách nhiệm hình sự.3
1.3. Nguyên nhân tham nhũng trong giáo dục phổ thông
1.3.1. Những nguyên nhân liên quan đến cơ chế quản lý giáo dục hiện nay
Trách nhiệm thể chế yếu
Cơ chế và văn hóa “xin cho” đi kèm với quản lý kém và giám sát lỏng lẻo của
các cơ quan quản lý, thiếu minh bạch trong phân bổ ngân sách, thẩm định và phê duyệt
các dự án đầu tư là những nguyên nhân thể chế quan trọng nhất dẫn tới tham nhũng.
Trách nhiệm thể chế yếu mà các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam đều thừa nhận, đã
tác động đến đầu tư, phân bổ ngân sách mua sắm công và phân bổ giáo viên. Cần lưu ý
rằng tình trạng này tồn tại cả trong các lĩnh vực khác liên quan đến quản lý ngân sách và
sử dụng nguồn lực tài chính. Vì vậy, trách nhiệm giải quyết vấn đề này không chỉ ở
ngành giáo dục mà còn ở ngành khác trong đó các cơ quan nhà nước trung ương và chính
quyền địa phương phải đóng vai trò chính.
Giám sát cán bộ kém
Vấn đề năng lực quản lý yếu kém của cán bộ ở tất cả các cấp từ trung ương tới
địa phương đã được các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam thừa nhận. Tuy nhiên,
năng lực hạn chế thường đi đôi với việc cán bộ không thực hiện đầy đủ chức năng và
nhiệm vụ theo quy định, quy trình và thủ tục đã được ban hành. Việc thếu cơ chế theo
dõi, giám sát nghiêm ngặt và chặt chẽ trong quá trình thực hiện các chương trình tạo cơ
hội cho tham nhũng và lãng phí, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư và mua sắm công. Hoạt
động kiểm tra và giám sát còn yếu do nhiều hạn chế và thách thức. Công tác này chủ yếu
được thực hiện sau khi sự việc xảy ra, và điều đó cũng cho thấy việc xây dựng và thực
3

Tài liệu bồi dưỡng về phòng chống tham nhũng, dành cho giáo viên các trường trung học phổ thông,
[truy
cập ngày 20/8/2014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 10

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
hiện các biện pháp phòng ngừa còn rất hạn chế. Sự trì hoãn xử lý nghiêm khắc các vụ
việc tham nhũng cũng làm cho các công cụ thanh tra và giám sát kém hiệu lực và hiệu
quả. Điều này ảnh hưởng đến lòng tin của người dân vào hiệu lực của các cơ chế xử lý
của nhà nước; đôi khi có những trường hợp được xử lý đúng đắn bởi các cơ quan có thẩm
quyền phù hợp, lại xử lý kín không công khai và minh bạch.
Hệ thống pháp lý không đầy đủ
Hệ thống pháp luật và văn bản pháp lý vẫn còn nhiều bất cập do có những lỗ
hổng và mâu thuẩn tạo điều kiện cho một số cá nhân lợi dụng tình thế thực hiện các hành
vi tham nhũng. Một số điểm yếu này đã được các cấp thẩm quyền nhận thức rõ, trong đó
có việc thủ tục hành chính cồng kềnh không hiệu quả và không thực tế, hoặc cơ chế độc
quyền như những quy định liên quan đến dịch vụ công (như độc quyền trong xuất bản
sách giáo khoa).
Thiếu sự tham gia của người dân
Một nguyên nhân nữa dẫn đến tham nhũng trong giáo dục phổ thông là thiếu sự
tham gia vào quá trình giám sát, theo dõi và quản lý - ngay từ giai đoạn đầu tiên lập kế
hoạch và thực hiện các dự án đầu tư cơ bản và mua sắm công - của các đối tượng có liên
quan, đặc biệt là các bên hưởng lợi trực tiếp từ việc phân bổ ngân sách (như ban quản lý
trường, giáo viên, phụ huynh và học sinh). Sự tham gia của giáo viên và phụ huynh học
sinh vào việc thực hiện, giám sát và theo dõi các dự án đầu tư do các cơ quan giáo dục
quản lý còn rất thụ động. Các điều kiện cũng không thuận lợi để khuyến khích sự tham
gia. Vì ngân sách được phân bổ ở cấp cao, các bên liên quan trực tiếp có thể sợ làm hõng
dự án đầu tư khi làm khó các cơ quan có thẩm quyền ở cấp hoạch định chính sách và

quản lý.
Động cơ thực hiện sai
Sự tồn tại các động cơ và chỉ tiêu hoạt động phản tác dụng trong việc quản lý và
khuyến khích các trường càng khẳng định căn bệnh thành tích và bằng cấp rởm, từ đó tạo
điều kiện cho hành vi tham nhũng. Ví dụ chỉ tiêu thành tích hoạt động của các trường,
đánh giá kết quả học tập của học sinh chủ yếu dựa trên điểm kiểm tra và điểm thi, cũng
như tiêu chí lựa chọn giáo viên và cơ chế tuyển dụng. Việc quá chú trọng đến đánh giá
kết quả học tập của học sinh dựa trên điểm số đã dẫn đến tình trạng học sinh chỉ học tủ và
chú trọng đến những môn học có khả năng phải thi. Hơn nửa phụ huynh học sinh cũng
phải chạy ngược chạy xuôi để lo cho con em mình có điểm tốt, và vì vậy tình trạng dạy
thêm ngày càng tăng nhằm đảm bảo học sinh đạt được điểm tốt. Các phụ huynh nói rằng
xu hướng các nhà tuyển dụng và xã hội nói chung quá nhấn mạnh đến tầm quan trọng của
GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 11

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
bằng cấp rõ ràng đã gây áp lực lên cha mẹ học sinh buộc họ phải cố gắng hết sức để đảm
bảo bằng cấp cho con em mình, không cần biết năng lực thật sự của các em thế nào.
Thu nhập của giáo viên thấp
Một nguyên nhân khác của tham nhũng trong ngành giáo dục phổ thông là lương
và thù lao của giáo viên thấp. Mặc dù nhà nước đã có nhiều cải cách nhằm tạo ra một hệ
thống tiền lương ưu việt hơn, song giáo viên dường như vẫn không kiếm đủ tiền cho một
cuộc sống bình thường nếu chỉ dựa vào lương chính. Đây cũng là trường hợp xảy ra ở
nhiều ngành khác như y tế, văn hóa và quản lý nhà nước. Tình trạng này được nhận thấy
rõ hơn trong khu vực đô thị, nơi chi phí sinh hoạt tăng rất nhanh. Trong những khu vực

này, giáo viên và cán bộ ngành giáo dục dễ “chán nản” khi mà môi trường có nhiều vật
chất và cám dỗ vây quanh và những cám dỗ này lại hoàn toàn có thể tiếp cận được về vật
chất (nếu không muốn nói về tài chính). Những cuộc thảo luận gần đây về đề tài tham
nhũng cho thấy lương thấp dường như là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến
tham nhũng nhỏ ở Việt Nam, đặc biệt trong ngành giáo dục.
1.3.2. Những nguyên nhân liên quan đến các nhóm đối tượng trong giáo dục
như nhà trường, giáo viên, phụ huynh học sinh
Động cơ sai của giáo viên
Do một số yếu tố như lương thấp và bùng nổ các cơ chế thị trường như xã hội
hóa và tư nhân hóa giáo dục, một số giáo viên chú trọng nhiều hơn đến việc kiếm tiền,
mở các lớp dạy thêm hoặc làm thêm hơn là tập trung vào nhiệm vụ chính là giảng dạy.
Sự gắn bó của các giáo viên cũng có xu hướng theo quy luật thị trường và không còn
theo chuẩn mực công vụ. Để tìm kiếm các nguồn thu nhập khác, một số giáo viên chú
trọng đến dạy thêm và sẵn sàng nhận tiền của phụ huynh học sinh để gây ảnh hưởng tới
cán bộ nhằm chạy trường và chạy lớp, hay để có được điểm cao. Tuy nhiên, khi được hỏi
lý lo tại sao họ phải mở lớp dạy thêm, nhiều giáo viên nói rằng lớp học thêm không chỉ
tạo cho họ có thêm thu nhập mà phụ huynh học sinh cũng có yêu cầu học thêm để giúp
con em họ. Giáo viên cũng nói rằng những lớp học thêm này giúp họ nâng cao chuyên
môn, là lựa chọn tốt hơn những việc làm thêm khác để kiếm sống. Dù trong trường hợp
nào thì hiện tượng này cũng có xu hướng làm suy giảm các giá trị đạo đức của giáo viên,
những người được cảm nhận là tham nhũng theo nhận định của nhiều người dân. Kết quả
là giáo viên không còn là một tấm gương cho học sinh và phụ huynh học sinh vì họ
không còn kính trọng giáo viên như trước.
Cơ chế hai bên cùng có lợi

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 12

SVTH: Trần Đức Thọ

Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Sự liên kết trong tham nhũng giữa cả thủ phạm và nạn nhân làm cho công tác
chống tham nhũng trong ngành giáo dục trở nên khó khăn. Các hiện tượng và hành vi
tham nhũng ngày càng lan rộng, bởi vì trong hầu hết các trường hợp, tham nhũng làm lợi
cho cả thủ phạm lẫn nạn nhân. Ví dụ không thể phủ nhận rằng cơ chế “giá thị trường”
cho việc chạy trường, chạy lớp, chạy điểm cao có lợi cho phụ huynh học sinh, những
người luôn mong muốn các em họ được vào học ở các trường có chất lượng tốt, có danh
tiếng, được các giáo viên tài giỏi dạy dỗ, và điều quan trọng nhất là học tập tốt ở trường.
Điều này cũng lý giải tại sao các nhà quản lý giáo dục và giáo viên lại chú trọng
quá nhiều tới kết quả học tập của trường và lớp. Những chỉ số đánh giá kết quả học tập là
động lực để phụ huynh học sinh tặng nhiều quà cáp hơn cho giáo viên và hiệu trưởng từ
đó giúp con em họ thành công. Kết quả là các nhà quản lý giáo dục và giáo viên có xu
hướng nghĩ rằng giúp học sinh bằng cách nâng điểm nhằm làm vui lòng cha mẹ. Chính vì
vậy mới có tình huống hai bên cùng có lợi. Tương tự như vậy, các hiện tượng không
minh bạch và chạy chọt để có được các dự án đầu tư cơ bản không chỉ có lợi cho cá nhân
những người tham nhũng (các quan chức có thẩm quyền) mà còn có lợi cho các trường
học được nhận dự án đầu tư từ nguồn ngân sách nhà nước và cuối cùng là phụ huynh học
sinh.
Thiếu văn hóa chống tham nhũng
Rõ ràng có tâm lý sợ hãi và e ngại trong xã hội khi phát hiện và tố cáo tham
nhũng nói chung và tham nhũng trong giáo dục nói riêng. Nếu chuyện sống và chết nằm
trong tay ngành y thì tương lai trẻ em nằm trong tay ngành giáo dục. Có sự chấp nhận
tham nhũng rộng rãi trong xã hội, thậm chí là sự nhẫn nhịn. Nhiều phụ huynh tin rằng
thường xuyên biếu quà giáo viên sẽ có ảnh hưởng tốt tới kết quả học tập ở trường của con
em học. Tuy nhiên hầu hết phụ huynh học sinh lại không coi đây là tham nhũng, mà nhìn
nhận như một cử chỉ bình thường thể hiện lòng tôn trọng đúng mức của họ. Tuy nhiên, có
một ranh giới không rõ ràng giữa tặng quà để thể hiện sự kính trọng giáo viên với việc

bày tỏ thông điệp “xin hảy giúp đỡ và chú trọng đặc biệt tới con cái tôi” (và sẽ thêm
nhiều quà tặng đắt tiền hơn). Thông điệp này là một sự gợi ý tham gia vào hành vi tham
nhũng. Mặc dù ý nghĩa của quà tặng có thể được giải mã bởi chính tính chất của món quà
đó, giá trị và hoàn cảnh mà quà được tặng cho giáo viên, song vẫn rất khó có thể phân
biệt một cách rõ ràng giữa văn hóa tặng cho quà với văn hóa tham nhũng. Điều rõ ràng ở
đây là văn hóa tặng quà có thể dễ dàng được sử dụng làm cái cớ cho cha mẹ học sinh và
giáo viên lấy lòng nhau và tham gia vào hành vi tham nhũng mà xem nhẹ nhận thức về
hành vi này.

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 13

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Tuy nhiên, nhìn chung nạn nhân của tham nhũng có xu hướng e ngại tố cáo hay
báo cáo hành vi tham nhũng do lo sợ tác hại, bị trả thù và những hậu quả tiêu cực hoặc
trở thành nạn nhân có thể ảnh hưởng đến những người thân trong gia đình hay việc học
hành của con cái. Trên cơ sở các cuộc phỏng vấn với phụ huynh, giáo viên, cán bộ làm
công tác chống tham nhũng, có thể thấy có sự đồng tình cao với nhận định này. Một dẫn
chứng cho lập luận này là những người được phỏng vấn đều không mong muốn cung cấp
tên của họ hay tên của con cái họ, trường hay lớp học. Người dân sẵn sàng nói về vấn đề
này nhưng muốn được giấu tên
1.4. Một số hình thức tham nhũng chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục phổ
thông
Thầy và trò là nạn nhân chủ yếu, trực tiếp của tham nhũng trong giáo dục. Về các
hành vi tham nhũng trong giáo dục, không ai hiểu đầy đủ, cụ thể hơn họ. Tháng 12/2007,

tại cuộc đối thoại về phòng, chống tham nhũng do Thanh tra Chính phủ phối hợp Ban chỉ
đạo trung ương về phòng, chống tham nhũng và đại sứ quán Thụy Điển tổ chức, PGS-TS
Nguyễn Đình Cử, Viện dân số và các vấn đề xã hội, Đại học kinh tế quốc dân đã chỉ ra 9
hình thức tham nhũng chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục phổ thông: Chạy trường; chạy
điểm (vụ chạy điểm 553 triệu đồng ở Bạc Liêu); tham nhũng qua dạy thêm; lạm thu phí
qua giáo dục; độc quyền xuất bản sách giáo khoa; tham nhũng trong tuyển dụng, đề bạt
và luân chuyển giáo viên; rút ruột các công trình xây dựng (kiên cố hóa trường học phát
hiện 14% phòng học gây thất thoát hơn 27 tỷ đồng); xả xẻo khi mua thiết bị dạy học; xả
xẻo kinh phí dự án giáo dục.4
Tại cuộc đối thoại với các nhà tài trợ về phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực
giáo dục lần thứ 7 do Thanh tra Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp Đại sứ
quán Thụy Điển tổ chức ngày 28-5-2010 tại Hà Nội, Thanh tra Chính phủ nêu 6 điểm:
Dạy thêm, học thêm; tuyển sinh đầu cấp; thực hiện các khoản thu; đầu tư xây dựng; xuất
bản sách giáo khoa; tổ chức cán bộ.
Chính hình thức tham nhũng trong hệ thống giáo dục phổ thông mà PGS-TS
Nguyễn Đình Cử nêu ra là khá đầy đủ, đã chỉ mặt được từ “tiểu nhũng” (là giáo viên và
cán bộ quán lý cấp thấp) trong việc chạy điểm, dạy thêm, tới “đại tham” (là cán bộ quản
lí cấp cao) trong việc độc quyền xuất bản sách giáo khoa, tiêu cực khi tuyển dụng, đề bạt,
luân chuyển giáo viên và cán bộ quản lý, rút ruột công trình xây dựng, xả xẻo kinh phí dự
án giáo dục, liên quan các hình thức này, có vô vàn ví dụ thực tế. Chẳng hạn về chạy
trường, cách đây vài năm báo chí đã phanh phui một vụ chạy trường có giá 4 ngàn đô la
4

Lê phương, 9 hình thức tham nhũng trong giáo dục, [truy cập ngày 25/8/2014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 14

SVTH: Trần Đức Thọ

Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Mỹ để đưa một học sinh vào trường Trung học phổ thông Lê Quý Đôn – Thành Phố Hồ
Chí Minh; năm 2010, báo chí đưa rất nhiều tin bài về việc trong cả năm qua, lãnh đạo các
cấp ở Thành Phố Hải Phòng đã vi phạm luật giáo dục và quy chế tuyển sinh của Bộ Giáo
dục và Đào tạo, mỗi năm cho hàng trăm học sinh thi trượt vào học Trung học phổ thông.
Hay về lạm thu.
Còn theo cảm nhận của công chúng và của xã hội thì có những hình thức tham
nhũng trong giáo dục chủ yếu ở Việt Nam sau đây:
Tham nhũng trong các dự án đầu tư công
Tham nhũng trong các dự án đầu tư công được cảm nhận tồn tại trên quy mô lớn,
không chỉ trong giáo dục mà cả trong các lĩnh vực khác. Tuy nhiên rất khó có thể thu
nhập những chứng cứ cụ thể. Ví dụ theo Nghiên cứu Chẩn đoán năm 2005 của Ban Nội
chính Trung ương, khi các cơ chế theo dõi và giám sát không hiệu quả, lĩnh vực đầu tư
xây dựng cơ bản được xác định là có mức tham nhũng cao nhất.5 Gần đây báo chí và
người dân đều nói đến một trường hợp trong đó trường học và các lớp học được xây
dựng từ nguồn vốn của một dự án xây dựng trường, lớp học và nhà công vụ cho giáo viên
nhưng không đảm bảo yêu cầu về chất lượng và tiêu chuẩn, và đã xuống cấp nghiêm
trọng ngay sau khi được đưa vào sử dụng. Chính phủ đã có kế hoạch cam kết dành 24,9
nghìn tỷ đồng (tương đương khoản 1.3 tỉ USD) cho dự án này trong giao đoạn 2008 –
2012, với mục tiêu xây dựng các trường học chất lượng cao trên phạm vi cả nước. Nếu
tham nhũng xảy ra dù chỉ ở cấp độ quản lý nhỏ nhất, tức là trong từng dự án, thì một
lượng tiền ngân sách khổng lồ có thể bị thất thoát từ dự án này.
Theo những quy định hiện hành, việc đề nghị xây dựng các dự án đầu tư cơ sở hạ
tầng lấy vốn từ ngân sách nhà nước dành cho các trường học thường phải qua một quy
trình tương đối mất thời gian. Trước tiên các trường học phải có tờ trình cho cơ quan có
thẩm quyền (Sở Giáo dục và Đào tạo) để đưa dự án vào đề xuất đầu tư của địa phương.
Những đề xuất này sau đó phải được Sở Kế hoạch và Đầu tư và ủy ban nhân dân phê

duyệt và ra quyết định cuối cùng về việc đầu tư. Vì đầu tư từ ngân sách nhà nước hạn
hẹp, trong khi các trường lại thường không đáp ứng được các yêu cầu đầu tư, nên họ
thường phải “chạy chọt” các cơ quan có thẩm quyền để phê duyệt dự án. Ngoài ra, tham
nhũng trong đấu thầu và xây dựng cơ bản của các trường còn có thể xảy ra thông qua các
báo cáo gian lận về khối lượng và chất lượng xây dựng nhằm rút ruột ngân sách nhà
nước. Những hình thức tham nhũng này cộng với cơ chế quản lý lỏng lẻo và yếu kém có
thể là nguyên nhân chính khiến cho công trình xây dựng không đáp ứng được yêu cầu và
5

Nghiên cứu của Ban nội chính Trung ương (2005).

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 15

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
tiêu chuẩn chất lượng. Kết quả là sự an toàn của giáo viên và học sinh bị đe dọa những
công trình xây dựng không an toàn.
Tham nhũng trong các dự án mua sắm công
Tương tự như các dự án xây dựng cơ bản, hàng trăm tỉ đồng từ ngân sách nhà
nước được phân bổ cho việc mua sắm thiết bị giảng dạy mỗi năm. Trong trường hợp này,
tham nhũng xảy ra từ giai đoạn lập kế hoạch, bằng cách làm dự toán ngân sách khống,
việc định giá mua sắm không do cơ quan có thẩm quyền tiến hành, trang thiết bị được
mua sắm không phù hợp với nội dung công tác giảng dạy tại trường học (không cần thiết
hoặc không đầy đủ)
Theo một công dân được phỏng vấn thì những hình thức tham nhũng sau đây đã

có thể xảy ra: Hối lộ để có được hợp đồng cung cấp trang thiết bị giảng dạy và học tập,
thu lợi từ việc thanh lý các thiết bị giảng dạy và học tập đã cũ và lỗi thời (ngay cả khi
trường học vẫn có đủ trang thiết bị và việc mua sắm mới là không cần thiết); độc quyền
trong mua sắm trang thiết bị giảng dạy và học tập (ở cấp quản lý) để nhận hoa hồng và
chiết khấu từ bên cung cấp; và tham nhũng trong đấu thầu mua sắm (như mua sắm trang
thiết bị với các tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng không đúng với giá trị hóa đơn hay
thanh toán.)
Tham nhũng trong in ấn và xuất bản sách giáo khoa
Theo nghiên cứu tài liệu hiện có, thông tin báo chí và kết quả phỏng vấn, loại
tham nhũng này có thể xảy ra dưới hình thức sau: Độc quyền xuất bản và in ấn sách giáo
khoa; và hối lộ và hoa hồng liên kết giữa công ty xuất bản sách giáo khoa và trường học.
Nhà Xuất bản Giáo dục trực thuộc Bộ Giáo dục Đào tạo là cơ quan duy nhất có
thẩm quyền biên tập và xuất bản sách giáo khoa. Nhà xuất bản này cũng chịu trách nhiệm
in ấn và xuất bản sách giáo khoa trên phạm vi toàn quốc. Có thể thấy đây là một cơ chế
độc quyền khép kín cho cả hoạt động xuất bản và phát hành. Trong tổng số 300 triệu sách
được xuất bản mỗi năm ở Việt Nam, sách giáo khoa chiếm khoảng 70 - 80%.6 Mặc dù Bộ
Giáo dục Đào tạo có nhà xuất bản riêng song nhà xuất bản này cũng không thể đủ năng
lực để đảm nhận toàn bộ công việc. Vì vậy, nhà xuất bản này phải tổ chức đấu thầu cho
việc in ấn và ký hợp đồng này, rủi ro tham nhũng kiểu “xin - cho” rất cao.
Tham nhũng liên quan đến bệnh thành tích; khen thưởng và danh hiệu của
nhà trường, giáo viên học sinh

6

Cầm Văn Kình, Độc quyền xuất bản sách giáo khoa, [truy cập ngày 26/8/2014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 16

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
Có những hình thức tham nhũng tồn tại trong mối quan hệ giữa các trường và các
tổ chức quản lý hệ thống giáo dục, như đưa hối lộ đề đạt danh hiệu “trường chuẩn” và
“các danh hiệu xuất sắc”. Một quan chức giáo dục về hưu được phỏng vấn cho biết có
một căn bệnh gọi là “bệnh thành tích” trong ngành giáo dục, và căn bệnh này bị dư luận
lên án mạnh mẽ trong những năm gần đây. Việc đạt danh hiệu trường chuẩn có thể giúp
cho các trường có điều kiện xin và được nhận thêm ngân sách đầu tư, vì vậy sẽ có thêm
nhiều cơ hội cho tham nhũng. Trên thực tế, một trường được công nhận là trường chuẩn
sẽ thu hút phụ huynh học sinh cho con vào học, từ đó tạo ra hiện tượng hối lộ để được
nhận vào trường tốt theo nhu cầu.
Hiện tượng tham nhũng dưới hình thức bệnh thành tích hay chạy theo danh hiệu
hoặc bằng cấp giả tạo cũng tồn tại cả trong giáo viên và phụ huynh học sinh. Giáo viên
chạy chọt để có được danh hiệu “giáo viên dạy giỏi” và từ đó có nhiều cơ hội tăng thêm
thu nhập nhờ mở các lớp học thêm; các trường học có giáo viên như vậy cũng có thể sử
dụng lập luận có “nhiều giáo viên dạy giỏi” để thu hút thêm nhiều học sinh. Về phần
mình vì tương lai của con em mình một số phụ huynh cũng sẵn sàng trả tiền để con em
họ đạt điểm cao, bằng cấp không thực chất.
Tham nhũng trong dạy thêm, học thêm
Hiện tượng dạy thêm, học thêm dường như đã lan rộng khắp cả nước, đặc biệt ở
các khu vực đô thị và thành phố lớn. Đây là một chủ đề hay được đề cập đến trên báo chí.
Khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2006 cho thấy gần nửa trẻ em ở độ tuổi đến trường
phải đi học thêm trong năm học ở trong trường. Trong số các em đi học thêm, 68% học
thêm ở trường, và 28% học thêm ở nhà thầy, cô giáo.
Tất cả phụ huynh đều nói rằng họ phải thu xếp để con em mình có thể đến các
lớp học thêm. Phần lớn các lớp học thêm ở trường, trong đó một phần ba nói rằng họ phải
thu xếp cho con mình theo học cả lớp học thêm của giáo viên trong trường và cả lớp học

ngoài trường. Theo quan điểm của các phụ huynh, lớp học thêm không phải là một hành
vi tham nhũng nếu cha mẹ học sinh được quyền tự do lựa chọn không có áp lực hay sự
chèo kéo của giáo viên. Rất ít phụ huynh học sinh nói rằng con em họ đến lớp học thêm
của giáo viên là theo đề nghị của giáo viên. Đại đa số nói rằng con em mình đi học thêm
là để được học nhiều hơn.
Chung quan điểm với phụ huynh học sinh, giáo viên và các nhà quản lý giáo dục
cũng giải thích rằng dạy thêm được tổ chức theo yêu cầu của phụ huynh. Trong thực tế
rất có thể phân biệt chính xác giữa tham nhũng tại các lớp học thêm và mong muốn của
phụ huynh cho con đi học thêm để bổ sung kiến thức. Trong hầu hết các trường hợp, phụ
GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 17

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
huynh thường được yêu cầu nộp “đơn xin học thêm” cho giáo viên. Tuy nhiên, cho dù là
tự nguyện thực sự hay xuất phát từ nhu cầu tăng cường kiến thức cho học sinh hay không
thì đây cũng là một câu chuyện khác. Áp lực lên giáo viên và nhà trường, cũng như áp
lực xã hội đóng một vai trò quan trọng, mặc dù khó đánh giá. Trong trường hợp nào đi
nữa, đôi khi giáo viên cho trước những câu hỏi trong bài kiểm tra ở lớp học thêm để học
sinh có thể chuẩn bị trước, và rõ ràng học sinh học thêm có lợi thế hơn những học sinh
khác . Đây là một hình thức khuyến khích học sinh vào các lớp học thêm, và phân biệt
đối xử với những học sinh không đi học thêm. Lớp học thêm như vậy rõ ràng tham nhũng
cơ hội đánh giá công bằng và thực chất kết quả của học sinh, đặc biệt khi trọng tâm của
bài thi được công bố trước cho học sinh.
Tham nhũng về ăn chặn tiền cấp cho học sinh
Hành vi lợi dụng và biển thủ tiền của học sinh được biểu hiện ở nhiều hình thức

như: Bớt xén tiền Chính phủ hỗ trợ học sinh ngèo,7 thu tiền mua sách giáo khoa mà
Chính phủ cấp miễn phí. Những hiện tượng này gần đây đã được báo chí phát hiện. Bên
cạnh đó, mặc dù đã có những bằng chứng rõ ràng và dư luận lên tiếng, nhưng một số
trường hợp vẫn chưa được các cơ quan có thẩm quyền giải quyết một cách triệt để. Trong
một số trường hợp người tố cáo tham nhũng lại trở thành nạn nhân. Điều này rõ ràng làm
giảm lòng tin của cộng đồng và hiệu quả của việc đấu tranh chống tham nhũng trong
tương lai.
Thu tiền học sinh trái quy định
Hầu hết phụ huynh đều nói rằng ngoài tiền học phí, họ còn phải đóng các khoản
quỹ bổ sung để mua thiết bị học tập, hay trả tiền điện, nước mặc dù những khoản này đã
được nhà trường trợ cấp.
Theo các nhà quản lý trường học, các trường phải thu thêm của phụ huynh học
sinh cho các quỹ bởi vì ngân sách nhà nước không đủ cho hoạt động của trường. Nhiều
phụ huynh nói rằng gia đình không biết hay biết hết các quy định của Chính phủ về
khoản thu nào là hợp pháp hoặc khoản thu nào là không được phép hoặc họ cũng không
nhớ những quy định này. Phụ huynh liệt kê đến 14 loại phí họ phải nộp cho trường, có
thể chia làm ba nhóm chính: Phí theo quy định của Bộ Giáo dục Đào tạo (ví dụ như học
phí), phí thu hộ cho các cơ quan khác (ví dụ như bảo hiểm y tế, bảo hiểm thân thể), và
các khoản đóng góp tự nguyện và những đóng góp không nằm trong quy định chính thức

7

Hiệu trưởng ăn chặn: Phụ huynh than, giáo viên khóc, [truy cập ngày 27/8/2014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 18

SVTH: Trần Đức Thọ

Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
(ví dụ như quỹ trường, đóng góp từ thiện, đóng góp mua trang thiết bị giảng dạy).8 Vấn
đề không minh bạch và khả năng minh bạch và khả năng xảy ra tham nhũng xuất hiện ở
nhóm thứ ba, và một chút ở nhóm thứ hai.
Phụ huynh học sinh khẳng định họ không nhận được giấy biên nhận từ nhà
trường và giáo viên đối với phần lớn các loại phí và đóng góp tự nguyện mà họ nộp.9
Những khoản đóng góp này được đại diện hội cha mẹ học sinh thu và sau đó chuyển cho
nhà trường; các khoản thu được công bố thông qua đại diện hội cha mẹ học sinh. Khi
được hỏi về các khoản phí thu ngoài quy định, phần lớn phụ huynh nói rằng đó là những
chi phí thông thường và phổ biến mà mọi người phải nộp. Tuy nhiên cũng có những lo
ngại vì phụ huynh học sinh không nhận được những phếu thu cho những khoản đóng góp
này, trong khi nhà trường lại chịu trách nhiệm công bố thông tin cho phụ huynh học sinh.
Tình trạng tương tự cũng diễn ra đối với việc sử dụng các quỹ. Vì vậy, có những lo ngại
về sự minh bạch đối với việc thu và sử dụng các khoản phí và quỹ này.
Học sinh và phụ huynh hối lộ giáo viên.
Tham nhũng và những hiện tượng tiêu cực liên quan đến thi cử đã xãy ra gần đây
dưới nhiều hình thức khác nhau, từ việc lạm dụng quyền hạn để nâng điểm cho con em
hoặc người thân của các quan chức, cho phép học sinh lừa dối trong thi cử, đến việc phụ
huynh “lo lót” cho giáo viên để nâng điểm học bạ cho con em mình. Gần đây vụ “mua
dâm” các nữ sinh của một hiệu trưởng ở Hà Giang đã gây ra sự lo ngại và phẫn nộ trong
dư luận.10 Những hành vi tham nhũng như vậy có thể là những vụ việc mang tính cá nhân
giữa hiệu trưởng và học sinh, hay giữa giáo viên và học sinh - ví dụ như trường hợp nâng
điểm từ 0 lên điểm 10 ở trường trung học Phạm Hồng Thái.11
Tất cả các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh học sinh đều thừa nhận
rằng có hiện tượng đút lót và hối lộ để đạt được điểm cao. Tuy nhiên, quan điểm của họ
về mức độ cảm nhận hiện tượng này là khác nhau. Trong khi phụ huynh học sinh nhìn
nhận hiện tượng này khá phổ biến thì các giáo viên và các nhà quản lý giáo dục cho rằng
hiện tượng này hiếm khi xảy ra hoặc không thường xuyên. Tuy nhiên, cả ba nhóm đều

đồng ý rằng vấn đề này ảnh hưởng xấu đến chất lượng giáo dục. Cụ thể là nó làm cho học
8

14 loại phí liệt kê dưới đây bao gồm: học phí, tiền học thêm, quỹ trường, quỹ lớp, tiền xe đạp và xe máy, bảo hiểm
y tế, phí tuyển sinh, sách giáo khoa, đồng phục, trang thiết bị giảng dạy, quỹ khuyến học, đóng góp từ thiện và quỹ
xây dựng trường.
9
Rất khó xác định rõ ràng loại phí và đóng góp nào được thu theo quy định và khoản nào là không hợp pháp. Phí và
các khoản đóng góp không được phép thu thường được ngụy trang dưới hình thức “đóng góp tự nguyện” hay đóng
góp theo sự nhất trí và được ban phụ huynh đứng ra thu.
10
Hoàng Anh, Cựu hiệu trưởng Sầm Đức Lương nhận án 9 năm tù, [truy cập ngày 28/8/2014].
11
Cho học sinh kém lên lớp: điểm 0 thành điểm 10, [truy cập ngày 29/8/014].

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 19

SVTH: Trần Đức Thọ


Pháp luật về phòng chống tham nhũng trong
lĩnh vực giáo dục phổ thông - Thực trạng và giải pháp
sinh dựa dẫm vào người khác và không thúc đẩy năng lực của học sinh, còn giáo viên thì
mất đi đạo đức nghề nghiệp. Theo ý kiến của những người được phỏng vấn, tình trạng
này có thể dẫn đến việc học sinh không còn động lực học hành chăm chỉ; học sinh sẽ
không có kiến thức và từ đó phá hỏng tương lai của các em. Giáo viên cũng mất đi động
lực dạy học và không mong muốn có sáng kiến cải tiến và nâng cao phương pháp giảng
dạy.

Tóm lại, rõ ràng những hiện tượng như vậy giúp những học sinh học tập kém
cũng có thể được lên lớp. Cơ bản nửa tình trạng này làm xói mòn và nhiều trường hợp
làm hủy hoại lòng tin của học sinh và phụ huynh học sinh vào sự công bằng của hệ thống
giáo dục, cũng như động lực tuân thủ pháp luật của họ. Những hiện tượng này đe dọa và
giảm chất lượng giáo dục trong khi lại củng cố thêm “thị trường việc làm”.
Tuyển sinh vào trường và lớp theo nguyện vọng
Hiện tượng hối lộ để được nhận vào trường và lớp theo nguyện vọng cũng khá
phổ biến. Hiện tượng này xảy ra không chỉ ở những cấp học thấp mà còn ngay trong giai
đoạn giáo dục mầm non. Nhiều trường hợp hối lộ đã được báo chí phát hiện và thảo luận
trong các nghiên cứu về tham nhũng trong ngành giáo dục.
Mặc dù Bộ Giáo dục Đào tạo đã có những biện pháp nhất định nhằm giảm những
hiện tượng lên án nói trên, nhưng dường như chúng tiếp tục xảy ra. Thực tế, có cả một hệ
thống có tổ chức dàn xếp chuyện chạy trường chạy lớp. Các nhà quản lý giáo dục nói giải
thích rằng quy định hiện nay cho phép các trường tuyển “học sinh trái tuyến” (những học
sinh không có hộ khẩu thường trú trong khu vực tuyển sinh của trường), miễn là những
hoc sinh này đáp ứng được các tiêu chuẩn và chỉ tiêu tuyển sinh. Tuy nhiên, tiêu chí để
lựa chọn học sinh trái tuyến chưa đủ rõ ràng, rất dễ dẫn đến “hiện tượng lợi dụng” khi áp
dụng những quy định này trong thực tế
Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh học sinh đều đồng ý rằng tham
nhũng trong chạy trường, chạy lớp và là khá phổ biến. Tuy nhiên, có sự khác nhau trong
quan điểm của các giáo viên ở các trường nội thành và ngoại thành Hà Nội về tính phổ
biến của hiện tượng này. Giáo viên ở khu vực ngoại thành Hà Nội cho rằng hiện tượng
này ít xãy ra, trong khi đó các giáo viên trong nội thành Hà Nội lại cho rằng hiện tượng
này khá phổ biến, điều này minh họa cho nhận định hiện tượng này ít xãy ra ở khu vực
ngoại thành hơn.
Tham nhũng liên quan đến tiết dạy và thù lao giảng dạy

GVHD: Ths. Diệp Thành Nguyên

Trang 20

SVTH: Trần Đức Thọ