- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.16 MB, 75 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 37
XỬ LÝ TÀI SẢN CẦM CỐ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Giảng viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện
Ths. Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
Bộ môn Tư pháp
Phạm Thị Hồng Mai
MSSV: 5115994
Lớp: LK1165A2
Cần Thơ, tháng 10 năm 2014
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến quý thầy cô Khoa Luật,
Trường Đại học Cần Thơ đã tận tình truyền đạt những nền tảng kiến thức quý báu góp
phần để người viết hoàn thành luận văn này. Và hơn hết, người viết xin gửi lời cảm ơn
chân thành đến cô – Ths. Nguyễn Thị Ngọc Tuyền, người đã tận tình hướng dẫn và giúp
đỡ người viết trong suốt quá trình làm luận văn. Bên cạnh đó, người viết cũng xin cảm ơn
các tác giả của những bài viết, giáo trình, sách, báo, tạp chí chuyên ngành mà người viết đã
sử dụng làm tài liệu trong quá trình nghiên cứu.
Luận văn là công trình nghiên cứu với sự tìm tòi và phân tích của cá nhân người viết
cùng sự giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn. Tuy nhiên với điều kiện và thời gian cho phép,
khả năng nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế nên sẽ không tránh khỏi những
thiếu xót trong quá trình lập luận cũng như phân tích. Rất mong nhận được những ý kiến
đóng góp quý báu, chỉ bảo tận tình của quý thầy cô để người viết có thể hoàn thiện hơn
luận văn tốt nghiệp của mình.
Người viết xin chân thành cảm ơn!
Cần Thơ, ngày ...tháng….. năm 2014
Sinh viên thực hiện
Phạm Thị Hồng Mai
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm……..
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm……..
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài .................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................. 2
4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 2
5. Bố cục nghiên cứu ................................................................................................... 2
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CẦM CỐ TÀI SẢN VÀ XỬ LÝ TÀI
SẢN CẦM CỐ ................................................................................................................... 3
1.1. Lược sử phát triển về xử lý tài sản cầm cố khi có Pháp lệnh hợp đồng
kinh tế 1989 đến nay .................................................................................................. 3
1.1.1. Từ khi có Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 đến trước khi có Bộ luật
Dân sự năm 1995........................................................................................................ 3
1.1.2. Từ khi có Bộ luật Dân sự 1995 đến trước khi có Bộ luật Dân sự năm 2005 ... 5
1.1.3. Từ khi có Bộ luật Dân sự năm 2005 đến nay .................................................. 8
1.2. Khái niệm và đặc điểm về cầm cố tài sản .......................................................... 9
1.2.1. Khái niệm cầm cố tài sản ................................................................................. 9
1.1.2. Đặc điểm cầm cố tài sản .................................................................................. 11
1.3. Khái niệm về xử lý tài sản cầm cố ...................................................................... 14
1.3.1. Định nghĩa về xử lý tài sản cầm cố ................................................................. 14
1.3.2. Đặc điểm của việc xử lý tài sản cầm cố .......................................................... 15
1.4. So sánh xử lý tài sản cầm cố với việc xử lý tài sản thế chấp ............................ 16
1.5. Nguyên tắc xử lý tài sản cầm cố .......................................................................... 18
1.6. Sự cần thiết của các quy định pháp luật điều chỉnh về việc xử lý tài sản
cầm cố ........................................................................................................................... 20
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN CẦM CỐ ........ 22
2.1. Các trường hợp xử lý tài sản cầm cố .................................................................. 22
2.1.1. Tài sản bảo đảm được xử lý khi nghĩa vụ được bảo đảm đã đến hạn ............. 22
2.1.2. Tài sản được xử lý trước thời hạn khi bên bảo đảm vi phạm nghĩa vụ
theo thỏa thuận hoăc theo quy định của pháp luật .................................................... 23
2.1.3. Tài sản bảo đảm được xử lý để bên bảo đảm thực hiện nghĩa vụ khác .......... 24
2.1.4. Tài sản bảo đảm được xử lý khi bên bảo đảm bị phá sản ............................... 25
2.2. Phương thức xử lý tài sản cầm cố ....................................................................... 28
2.2.1. Bên nhận cầm cố bán tài sản cầm cố............................................................... 28
2.2.2. Bên nhận cầm cố nhận chính tài sản cầm cố ................................................... 29
2.2.3. Bán đấu giá tài sản cầm cố .............................................................................. 31
2.3. Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể khi tiến hành xử lý tài sản cầm cố .......... 33
2.3.1. Quyền và nghĩa vụ của bên cầm cố ................................................................. 33
2.3.2. Quyền và nghĩa vụ của bên nhận cầm cố ........................................................ 35
2.3.3. Quyền và nghĩa vụ của người xử lý tài sản cầm cố không phải là
bên nhận cầm cố ......................................................................................................... 37
2.4. Chuyển quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với tài sản cầm cố sau khi
xử lý .............................................................................................................................. 39
2.5. Xác định thứ tự ưu tiên thanh toán sau khi xử lý tài sản................................. 40
CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN VÀ GIẢI PHÁP VỀ XỬ LÝ TÀI SẢN CẦM CỐ .......... 43
3.1. Thực tiễn về giao dịch cầm cố hiện nay và vấn đề xử lý tài sản cầm cố ......... 43
3.1.1. Tình hình chung về giao dịch cầm cố ............................................................. 43
3.1.2. Thực tiễn vế hoạt động xử lý tài sản cầm cố ................................................... 44
3.2. Những vướng mắc và giải pháp trong việc xử lý tài sản cầm cố ..................... 46
3.2.1. Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản cầm cố ......................................... 46
3.2.2. Khai thác tính năng công dụng tài sản cầm cố trong thời gian chờ xử lý ....... 49
3.2.3. Xử lý tài sản cầm cố là bất động sản ............................................................... 50
3.2.4. Tài sản cầm cố không thuộc quyền sở hữu của bên cầm cố ........................... 51
3.2.5. Bán đấu giá tài sản cầm cố .............................................................................. 52
3.2.6. Thu giữ tài sản cầm cố để xử lý ...................................................................... 57
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
3.2.7. Chuyển quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản cầm cố .................................... 59
3.2.8. Một số vướng mắc và giải pháp khác ............................................................. 61
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 64
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm qua, khi cả nước bước sang nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, nhu cầu có vốn để kinh doanh của các doanh nghiệp, cá nhân
trở nên phổ biến. Việc tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển, cũng đồng thời kéo
theo đó là các giao dịch về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đặc biệt là biện pháp cầm cố
tài sản ngày càng được nhiều người sử dụng trong cuộc sống. Vàng, giấy tờ có giá trị,
các loại phương tiện cơ giới giao thông, các loại máy móc trong doanh nghiệp, dây
chuyền sản xuất là những tài sản thường được dùng để cầm cố tại các tổ chức tín dụng
và cửa hàng cầm đồ. Do nhiều yếu tố của nến kinh tế thị trường có nhiều doanh
nghiệp, cá nhân, tổ chức thu lợi nhuận, nhưng cũng có nhiều doanh nghiệp, các nhân,
tổ chức bị thua lỗ, không đủ khả năng trả các khoản nợ đến hạn, dẫn đến việc xử lý tài
sản cầm cố để thực hiện cho nghĩa vụ được bảo đảm hay các tranh chấp liên quan đến
việc xử lý tài sản cầm cố. Vì thế, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên
tham gia giao dịch bảo đảm khi vấn đề xử lý tài sản cầm cố được đặt ra, Nhà nước ta
đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định về việc xử lý tài sản bảo đảm
nói chung và xử lý tài sản cầm cố nói riêng. Các quy định này giúp cho các chủ thể
thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình khi tiến hành xử lý tài sản cầm cố một cách đầy
đủ và chính xác đúng theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích đó thì hoạt động xử lý tài sản cầm cố trên
thực tế còn rất nhiều khó khăn, vướng mắc nhất định, lợi ích của các bên trong giao
dịch có thể bị ảnh hưởng khi xử lý tài sản cầm cố. Về thứ tự ưu tiên thanh toán của bên
nhận cầm cố khi bên cầm cố dùng một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ
khác nhau, trong khi đó quy định của pháp luật hiện hành thì biện pháp cầm cố không
cần phải đăng ký giao dịch chỉ trừ trường hợp cầm cố tàu bay. Mặc khác pháp luật lại
quy định thứ tự ưu tiên thanh toán sẽ dựa vào việc đăng ký giao dịch bảo đảm, bên có
đăng ký giao dịch bảo đảm có quyền ưu tiên thanh toán cao hơn bên không đăng ký.
Ngoài ra theo quy định của pháp luật thì tài sản cầm cố có thể là động sản hoặc bất
động sản, tuy nhiên đối với xử lý tài sản thế chấp là bất động sản thì pháp luật có quy
định, còn trong cầm cố tài sản thì pháp luật lại không đề cập gì về việc xử lý tài sản
cầm cố là bất động sản. Hay trong quá trình chờ xử lý tài sản cầm cố bên nhận cầm cố
có quyền sử dụng, khai thác công dụng tài sản bảo đảm tuy nhiên việc khai thác không
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
1
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
khả quan vì lợi ích thu được không thuộc về bên nhận cầm cố.… Đó là các quy định
về việc xử lý tài sản cầm cố thiếu sự thống nhất, và không phù hợp với thực tế.
Từ những phân tích trên, người viết nhận thấy rằng với quy định của pháp
luật hiện hành thì việc xử lý tài sản cầm cố còn nhiều khó khăn. Chính vì vậy, người
viết chọn đề tài “Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam” để làm đề tài nghiên
cứu luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Làm sáng tỏ những quy định của pháp luật về việc xử lý tài sản cầm cố, đồng
thời tìm ra những bất cập, vướng mắc phát sinh trong thực tiễn hoạt động xử lý tài sản
cầm cố. Từ đó, đưa ra những ý kiến đóng góp để khắc phục những bất cập, trở ngại về
việc xử lý tài sản cầm cố để đảm bảo quyền lợi của các bên khi tham gia vào giao dịch
cầm cố. Thêm vào đó đề tài luận văn này sẽ giúp cho bên nhận cầm cố và bên cầm cố
biết rõ về quyền và nghĩa vụ của mình trong việc xử lý tài sản cầm cố.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài này sẽ tập trung nghiên cứu chỉ giới hạn trong phạm vi xử lý tài sản
cầm cố. Trước hết, người viết tìm hiểu về những vấn đề chung về việc xử lý tài sản
cầm cố, tiếp đến là những quy định của pháp luật về đề tài này. Cuối cùng, người viết
tập trung làm rõ thực tiễn về việc xử lý tài sản cầm cố hiện nay, một số vướng mắc và
giải pháp.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận văn người viết đã dựa vào chủ nghĩa MácLênin làm nền tảng cho phương pháp luận. Ngoài ra người viết còn sử dụng một số
phương pháp nghiên cứu để thực hiện luận văn như phương pháp tổng hợp, liệt kê, so
sánh, phân tích luật viết và phương pháp nghiên cứu thực tế, sử dụng tài liệu sách báo
có liên quan và các trang thông tin điện tử chính thống để tìm kiếm tài liệu.
5. Kết cấu đề tài
Trong luận văn này, người viết trình bày theo bố cục gồm 3 chương cụ thể
như sau:
Chương 1. Khái quát chung về cầm cố tài sản và xử lý tài sản cầm cố.
Chương 2. Quy định của pháp luật về xử lý tài sản cầm cố.
Chương 3. Thực tiễn và giải pháp về việc xử lý tài sản cầm cố.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
2
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CẦM CỐ TÀI SẢN VÀ XỬ LÝ
TÀI SẢN CẦM CỐ
1.1. Lược sử phát triển về xử lý tài sản cầm cố khi có Pháp lệnh hợp đồng
kinh tế năm 1989 đến nay
Có thể thấy, trong các giao dịch dân sự quyền và nghĩa vụ của các bên đóng vai
trò quan trọng trong một giao dịch. Cho nên, việc đảm bảo các bên thực hiện đầy đủ
quyền và nghĩa vụ của các bên là điều hết sức cần thiết, nó góp phần hạn chế những
tranh chấp có thể xảy ra trong quá trình thực hiện các giao dịch dân sự. Nếu bên có
nghĩa vụ cố ý không thực hiên nghĩa vụ của mình đối với bên có quyền, làm cho bên
có quyền gặp phải những tổn thất về vật chất. Để giúp bên có quyền bảo đảm được
quyền lợi của mình trong giao dịch dân sự, pháp luật quy định cho các bên thỏa thuận
các biện pháp bảo đảm và cho phép bên nhận bảo đảm có quyền xử lý tài sản bảo đảm
khi nghĩa vụ được bảo đảm đến hạn mà bên có nghĩa vụ không thưc hiện. Vì vậy, pháp
luật điều chỉnh vấn đề này đã được ban hành và hoàn thiện qua các thời kỳ.
1.1.1. Từ khi có Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 đến trước khi có Bộ
luật Dân sự năm 1995
Quy định trong Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989
Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, các giao dịch tự nguyện, tự chịu trách
nhiệm giữa các chủ thể bình đẳng về quyền, nghĩa vụ pháp lý hầu như không tồn tại, ở
nước ta thời kỳ này không có pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm. Tình trạng nói
trên kéo dài cho đến khi nước ta bước đầu vào giai đoạn đầu của quá trình đổi mới nền
kinh tế, với việc ban hành Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989. Lần đầu tiên các biện
pháp bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng kinh tế đã được ghi nhận
bao gồm: thế chấp tài sản, cầm cố tài sản, bảo lãnh tài sản.1
Các bên ký kết hợp đồng kinh tế có quyền thỏa thuận áp dụng các biện pháp
bảo đảm thực hiện hợp đồng: thế chấp tài sản, cầm cố tài sản, bảo lãnh tài sản theo quy
1
Nguyễn Quang Hương Trà, Cục đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, Bàn về khái niệm giao dịch bảo đảm theo
quy định của pháp luật Việt Nam – nhìn từ g óc độ đối tượng của hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm –
[truy cập ngày 20/7/2014].
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
3
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
định của pháp luật 2. Nghĩa là, khi một bên đòi hỏi và bên kia chấp nhận thì một trong
các biện pháp này mới được áp dụng. Trường hợp một bên đòi hỏi mà bên kia không
có điều kiện để chấp nhận hoặc không chấp nhận, thì quan hệ hợp đồng kinh tế đó có
thể không hình thành. Còn trường hợp cả hai bên đều thấy không cần thiết phải áp
dụng biện pháp bảo đảm hợp đồng thì các bên có quyền không áp dụng. Việc áp dụng
các biện pháp bảo đảm thực hiện hợp đồng kinh tế không phụ thuộc vào thành phần
kinh tế của mỗi bên, mà chủ yếu là do yêu cầu và sự thỏa thuận của các bên.
Việc xử lý tài sản thế chấp, cầm cố, bảo lãnh khi có vi phạm hợp đồng kinh tế
được thực hiện cùng với việc giải quyết tranh chấp hợp đồng tại cơ quan trọng tài kinh
tế có thẩm quyền.3 Nghĩa là, chỉ cần có hành vi vi phạm nghĩa vụ do các bên đã thỏa
thuận xảy ra trong hợp đồng thì tài sản cầm cố sẽ bị xử lý đồng thời với việc giải quyết
tranh chấp hợp đồng.
Quy định trong Pháp lệnh hợp đồng Dân sự năm 1991
Sau khi Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 ra đời, đến năm 1991 Pháp lệnh
hợp đồng Dân sự cũng được ban hành nhằm điều chỉnh các vấn đề có liên quan trong
các giao dịch dân sự. Có thể nói đặc điểm lớn nhất trong cách tiếp cận về giao dịch bảo
đảm của pháp luật thời kỳ này là sự quy định riêng về biện pháp bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ dân sự trong hợp đồng kinh tế và biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân
sự trong hợp đồng dân sự trên nền quan điểm pháp lý phân biệt giữa hợp đồng kinh tế
và hợp đồng dân sự. Theo đó, hai văn bản quy phạm pháp luật phục vụ trực tiếp cho
việc xây dựng và điều tiết sự vận hành của các quan hệ trong thị trường là Pháp lệnh
hợp đồng dân sự và Pháp lệnh hợp đồng kinh tế đều quy định về biện pháp thi hành
nghĩa vụ.
Tuy nhiên theo Pháp lệnh hợp đồng Dân sự năm 1991 tài sản dùng để cầm cố
là những tài sản do các bên thỏa thuận trừ nhà ở, công trình xây dựng khác, cây trồng
lâu năm.4 Theo quy định của pháp luật tài sản cầm cố sẽ bị xử lý khi bên cầm cố tài
sản không thực hiện nghĩa vụ của mình đối với bên nhận cầm cố hoặc có sự vi phạm
nghĩa vụ trong quá trình thực hiện hợp đồng dân sự. Có thể thấy tài sản bảo đảm sẽ bị
xử lý khi bên cầm cố không thực hiện nghĩa vụ đối với bên nhận cầm cố khi đã đến
hạn thực hiện nghĩa vụ hoặc tài sản bảo đảm sẽ bị xử lý khi chính bên cầm cố đã hành
2
Điều 5, Pháp lệnh hợp đồng kinh tế của Hội đồng Nhà nước ngày 25 tháng 9 năm 1989.
Điều 3, Nghị định của Hội đồng Bộ trưởng số 17/HĐBT ngày 16/1/1990 quy định chi tiết thi hành pháp lệnh
hợp đồng kinh tế 1989.
4
Điều 35, Mục 2, Chương 3, Pháp lệnh của Hội đồng Nhà nước số 52-LCT/HD9NN8 ngày 07/05/1991 về hợp
đồng dân sự.
3
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
4
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
động không đúng theo những điều khoản do các bên thỏa thuận trong hợp đồng, và tài
sản cầm cố sẽ được xử lý theo “phương thức do các bên thỏa thuận hoặc được bán
đấu giá theo quyết định của Tòa án, khi có yêu cầu của một trong các bên” 5. Có thể
thấy rằng, pháp lệnh cho phép các bên tự do thỏa thuận về phương thức xử lý tài sản
cầm cố. Điều đó có nghĩa rằng tài sản có thể được bán theo thủ tục thông thường hoặc
được giao hẳn cho chủ nợ nhận tài sản cầm cố để trừ nợ chứ không nhất thiết phải đem
bán đấu giá 6.
Khi tài sản cầm cố bị xử lý bên nhận cầm cố sẽ được ưu tiên thanh toán từ số
tiền bán tài sản cầm cố. Nếu tiền bán tài sản cầm cố không đủ để thanh toán, thì bên
cầm cố phải bảo đảm phần còn lại bằng các tài sản khác 7. Từ quy định của pháp luật
cho thấy bên nhận cầm cố sẽ là đối tượng ưu tiên thanh tóan đầu tiên nhất khi tài sản
cầm cố được xử lý, và một điều chắc chắn rằng bên nhận cầm cố sẽ nhận được đầy đủ
các khoản nợ từ bên cầm cố đối với mình dù tài sản cầm cố không đủ thanhh toán các
nghĩa vụ của bên cầm cố. Hay nói cách khác, nghĩa vụ đó sẽ được thực hiện cho đến
khi nào bên cầm cố hoàn thành xong các nghĩa vụ của mình đối với bên nhận cầm cố
mới thôi, nghĩa vụ đó không chỉ được bảo đảm bằng tài sản cầm cố mà còn được bảo
đảm bằng các tài sản khác thuộc quyền sở hữu của bên cầm cố trong trường hợp tài
sản cầm cố không đủ thanh toán cho bên nhận cầm cố.
1.1.2. Từ khi có Bộ luật Dân sự năm 1995 đến trước khi có Bộ luật Dân sự
năm 2005
Với sự ra đời của Bộ luật Dân sự năm 1995, các biện pháp bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ đã được quy định đầy đủ hơn, bao gồm các quy định chung về các biện pháp
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và các quy định cụ thể về từng biện pháp như cầm cố, thế
chấp, đặt cọc, ký quỹ, bảo lãnh, phạt vi phạm. Đây có thể xem là một bước tiến mới
của pháp luật nước ta trong cách tiếp cận về giao dịch bảo đảm.
Theo quy định của pháp luật “khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên cầm cố
tài sản không thực hiện hoặc thực hiện nghĩa vụ không đúng thỏa thuận, thì tài sản
5
Điều 39, Mục 2, Chương 3, Pháp lệnh của Hội đồng Nhà nước số 52-LCT/HD9NN8 ngày 07/05/1991 về hợp
đồng dân sự.
6
Nguyễn Ngọc Điện, Một số suy nghĩ về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong luật dân sự Việt Nam, Nhà xuất bản
trẻ TP.Hồ Chí Minh năm 1999, tr 196.
7
Điều 39, Mục 2, Chương 3, Pháp lệnh của Hội đồng Nhà nước số 52-LCT/HD9NN8 ngày 07/05/1991 về hợp
đồng dân sự.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
5
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
cầm cố sẽ được xử lý theo phương thức do các bên đã thỏa thuận hoặc được bán đấu
giá để thực hiện nghĩa vụ”.8
Về nguyên tắc, việc xử lý tài sản cầm cố không khác gì so với Pháp lệnh hợp
đồng Dân sự năm 1991, cách thức xử lý tài sản cầm cố dựa trên sự thỏa thuận của các
bên. Khác với quy định trong Pháp lệnh hợp đồng Dân sự năm 1991 bên cạnh việc xử
lý tài sản cầm cố dựa trên sự thỏa thuận của các bên, pháp luật còn cho phép bên nhận
cầm cố có quyền yêu cầu bán đấu giá tài sản cầm cố để thực hiện nghĩa vụ đã đến hạn
thực hiện mà bên cầm cố không thực hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Với quy
định trên xem ra có điểm tiến bộ hơn so với quy định trong Pháp lệnh hợp đồng Dân
sự năm 1991. Khi bên nhận cầm cố muốn xử lý tài sản cầm cố thì có thể tiến hàn bán
đấu giá tài sản đó mà không cần phải có sự thông qua theo quyết định của Tòa án mới
tiến hành bán đấu giá theo pháp luật đã quy định.
Mặt khác, chủ thể yêu cầu bán đấu giá tài sản cầm cố để xử lý theo quy định
của Pháp lệnh hợp đồng dân sự năm 1991 thì cả hai chủ thể đều có quyền này, đều này
nghĩa là bên cầm cố và bên nhận cầm cố đều có quyền yêu cầu bán đấu giá tài sản cầm
cố thông qua quyết định của Tòa án để xử lý khi nghĩa vụ đến hạn mà bên cầm cố
không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Quy định của pháp luật cho
phép việc bên cầm cố có quyền yêu cầu bán tài sản cầm cố. Theo quy định của Bộ luật
Dân sự năm 1995 thì chỉ có bên nhận tài sản cầm cố mới có quyền này, quy định này
phù hợp với thực tế hơn vì khi bên cầm cố không thực hiện nghĩa vụ hoặc thực hiện
không đúng nghĩa vụ đối với bên nhận cầm cố, điều hiển nhiên là bên cầm cố sẽ không
yêu cầu bán tài sản cầm cố vì không ai muốn tài sản đang thuộc quyền sở hữu của
mình phải đem ra xử lý. Do đó, khi Bộ luật Dân sự năm 1995 chỉ quy định là bên nhận
cầm cố đươc quyền yêu cầu xử ký tài sản cầm cố là phù hợp với thực tế.
Tuy nhiên, việc để Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 có hiệu lực thi hành
song song với Bộ luật Dân sự năm 1995 đã làm cho tình trạng cùng tồn tại các quy
định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong pháp luật dân sự và pháp luật kinh tế vẫn
tiếp tục được duy trì cho dù các quy định về vấn đề này trong nhiều trường hợp thể
hiện nhiều quan điểm và nội dung pháp lý không thống nhất. Bên cạnh đó, trong lĩnh
vực tài chính ngân hành, để thi hành các quy định của Bộ luật Dân sự 1995 về bảo
8
Điều 329, Bộ luật Dân sự 1995.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
6
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
đảm thực hiện nghĩa vụ trong quan hệ tín dụng, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành một
số văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh riêng 9.
Quy chế cầm cố, thế chấp tài sản và bảo lãnh vay vốn ngân hàng ban hành
kèm theo Quyết định Số 217/QĐ-NH1 ngày 17/8/1996 của Thống đốc Ngân hàng Nhà
nước đã quy định về việc xử lý tài sản cầm cố như sau: Trường hợp đến hạn trả nợ mà
bên cầm cố không trả được nợ thì bên nhận cầm cố tài sản sẽ xử lý tài sản cầm cố theo
các phương pháp thỏa thuận trong hợp đồng như: gán nợ cho bên nhận cầm cố tài sản
đó; tự bán đấu giá hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền đấu giá.
Như vậy, thay vì quy định thống nhất các giao dịch bảo đảm, pháp luật thời
kỳ này lại phân chia các biện pháp bảo đảm thực hiện theo từng lĩnh vực áp dụng, đó
là bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong lĩnh vực kinh tế, bảo đảm thực hiện nghĩa vụ
trong lĩnh vực tính dụng ngân hàng. Thực tế cho thấy, sự thiếu nhất quán trong quan
điểm và cách tiếp cận của pháp luật thời kỳ này về giao dịch bảo đảm đã dẫn đến nhiều
khó khăn trong việc áp dụng pháp luật vào thực tiễn.
Khi Nghị định 165/1999/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 19/11/1999 quy
định về giao dịch bảo đảm, về việc xử lý tài sản bảo đảm được bổ sung về nguyên tắc
xử lý tài sản bảo đảm 10.
Bên nhận cầm cố có quyền trực tiếp hoặc ủy quyền cho người thứ ba xử lý tài
sản trong các trừơng hợp đã được pháp luật quy định tài sản được xử lý, trừ trường
hợp các bên thỏa thuận bên cầm cố thực hiện xử lý;
Tài sản bảo đảm được xử lý theo phương thức do các bên thỏa thuận, trừ
trường hợp pháp luật có quy định khác; trong trường hợp các bên không có thỏa thuận
và pháp luật cũng không có quy định, thì bên nhận cầm cố có quyền yêu cầu bán đấu
giá tài sản bảo đảm;
Cơ quan nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm thực hiện các biện pháp cần
thiết để xử lý tài sản bảo đảm theo quy định của pháp luật.
9
Nguyễn Quang Hương Trà, Cục đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, Bàn về khái niệm giao dịch bảo đảm theo
quy định của pháp luật Việt Nam – nhìn từ góc độ đối tượng của hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm –
[truy cập ngày 20/7/2014].
10
Điều 23, Chương 3, Nghị định 165/1999/ NĐ-CP của Chính phủ ngày 19/11/1999 quy định về giao dịch bảo
đảm.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
7
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
1.1.3 Từ khi có Bộ luật Dân sự năm 2005 cho đến nay
Nhìn chung, về quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005, Nghị định
163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 và Nghị định 11/2012/NĐ-CP ngày 22/02/2012
của Chính phủ về sửa đổi bổ sung một số điều Nghị định 163/2006/NĐ-CP của Chính
phủ về giao dịch bảo đảm, thì việc xử lý tài sản cầm cố không nhiều điểm khác biệt về
các trường hợp tài sản bị xử lý, phương thức, thời hạn xử lý tài sản bảo đảm so với Bộ
luật Dân sự năm 1995 và Nghị định 165/1999/NĐ-CP ban hành ngày 19/11/1999 của
Chính phủ quy định về giao dịch bảo đảm.
Theo quy định của Nghị định 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính
phủ về giao dịch bảo đảm và Nghị định 11/2012/NĐ-CP ngày 22/02/2012 của Chính
phủ về sửa đổi, bổ sumg một số điều Nghị định 163/2006/NĐ-CP, thì việc xử lý tài sản
bảo đảm là tài sản cầm cố được quy định như sau:
Trong trừơng hợp không có thỏa thuận về phương thức xử lý tài sản cầm cố
thì thì tài sản được bán đấu giá theo quy định của pháp luật 11.
Riêng đối với tài sản bảo đảm là động sản mà không có thỏa thuận về phương
thức xử lý thì tài sản bảo đảm được bán đấu giá, nếu tài sản đó có thể xác định được
giá cụ thể; rõ ràng trên thị trường thì người xử lý tài sản được bán theo giá thị trường
mà không phải qua thủ tục bán đấu giá, đồng thời phải thông báo cho bên bảo đảm và
bên nhận bảo đảm biết 12.
Trong trường hợp tài sản cầm cố là trái phiếu, cổ phiếu hối phiếu, giấy tờ có
giá khác và thẻ tiết kiệm thì việc xử lý tài sản cầm cố được thực hiện theo quy định
của pháp luật về trái phiếu, cổ phiếu, hối phiếu, giấy tờ có giá khác và thẻ tiết kiệm.
Đối với vận đơn thì bên nhận cầm cố có quyền xuất trình vận đơn theo thủ tục được
pháp luật quy định để thực hiện quyền chiếm hữu đối với hàng hóa ghi trên vận đơn
đó. Việc xử lý hàng hóa ghi trên vận đơn được thực hiện giống như trường hợp xử lý
tài sản bảo đảm là động sản.
Trong trường hợp các bên tham gia giao dịch có sự thỏa thuận thì tuân theo
thỏa thuận đó, có thể bán tài sản cầm cố; bên nhận cầm cố nhận chính tài sản bảo đảm
để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên cầm cố; và các phương thức khác mà
các bên thỏa thuận.
11
12
Điều 58, Nghị định 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm.
Điều 65, Nghị định 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
8
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
1.2. Khái niệm và đặc điểm cầm cố tài sản
1.2.1. Khái niệm về cầm cố tài sản
Thực hiện nghĩa vụ dân sự là việc mà theo quy định của pháp luật thì bên có
nghĩa vụ phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực
hiện công việc hoặc không thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của bên có quyền.
Việc thực hiện nghĩa vụ phải dựa trên cơ sở tự nguyện của bên có nghĩa vụ. Tuy nhiên
trên thực tế trong các giao dịch dân sự không phải bất cứ chủ thể có nghĩa vụ nào cũng
đều tự nguyện thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của mình. Pháp luật quy định nếu bên có
nghĩa vụ không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ thì phải chịu trách nhiệm với bên có
quyền yêu cầu, nếu gây thiệt hại phải bồi thường.
Như vậy, suy cho cùng các nghĩa vụ làm hoặc không làm một việc hoặc
chuyển quyền đối với tài sản đều được chuyển thành nghĩa vụ trả tiền. Nghĩa vụ trả
tiền được bảo đảm thực hiện bằng toàn bộ tài sản thuộc quyền sở hữu của bên có nghĩa
vụ. Trong trường hợp người có nghĩa vụ có một tài sản bảo đảm mà có nhiều chủ nợ
thì ai sẽ là người được ưu tiên. Nếu các chủ nợ đều đến cùng một lúc và khối tài sản
của người mắc nợ không đủ để thanh tóan tất cả các món nợ thì các món nợ đó sẽ được
giải quyết như thế nào. Như vậy các chủ nợ có khả năng sẽ không thu hồi được nợ của
mình.
Hơn nữa về nguyên tắc, việc mắc nợ sẽ không làm hạn chế quyền định đoạt
tài sản của người mắc nợ. Dó đó, nếu người này chủ động chuyển nhượng tài sản của
mình cho người khác trước khi nợ đến hạn thì khả năng các chủ nợ không thu hồi được
nợ sẽ tăng lên.
Từ thực tiễn trên ta có thể thấy rõ, mặc dù pháp luật có quy định cụ thể, rõ
ràng quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự, nhưng không
phải lúc nào quyền lợi của các chủ thể có quyền cũng được đảm bảo thi hành một cách
nghiêm chỉnh. Và trong trường hợp này, sự thiệt thòi của chủ thể có quyền là điều dễ
dàng xảy ra nếu như các bên không thỏa thuận xác lập một biện pháp ngăn chặn cụ thể
nào.
Để khắc phục tình trang trên, pháp luật cho phép các bên thỏa thuận đặt ra
các biện pháp bảo đảm cho việc thưc hiện nghĩa vụ dân sự cũng như bảo đảm cho việc
thực hiện nghĩa vụ dân sự. Tuy nhiên, các biện pháp mà các bên thỏa thuận phải được
pháp luật cho phép.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
9
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
Như vậy, bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự là các biện pháp do pháp luật
quy định hoặc do các bên tham gia quan hệ nghĩa vụ thỏa thuận xác lập, nhằm thúc
đẩy người có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ của mình vì lợi ích của bên có quyền. Đồng
thời tạo điều kiện cho người có quyền trực tiếp thực hiện các quyền của mình trong
trường hợp người có nghĩa vụ không hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ của
mình, bằng cách dựa vào luật hoặc sự thỏa thuận giữa các bên để sáp nhập thêm vào
nghĩa vụ chính một nghĩa vụ bổ sung. Căn cứ vào tính chất của quan hệ bảo đảm thực
hiện nghĩa vụ dân sự được chia thành hai loại, đó là biện pháp bảo đảm đối vật và biện
pháp bảo đảm đối nhân. Từ thực tiễn hiện nay có thể thấy các biện pháp bảo đảm đối
vật được lựa chọn sử dụng nhiều hơn hết. Bên có quyền có thể thỏa thuận với bên có
nghĩa vụ về biện pháp thực hiện nghĩa vụ một cách chủ động bằng việc thiết lập quyền
trên một tài sản cụ thể của bên có nghĩa vụ. Và như vậy, chủ thể có quyền vừa được
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, vừa có thể chủ động trong việc thực hiện quyền của mình,
tránh được sự tranh giành của các chủ thể có quyền khác có cùng người bảo đảm.
Hiện nay, các biện pháp bảo đảm đối vật được quy định chính thức trong Bộ
luật Dân sự năm 2005 bao gồm: cầm cố, thế chấp, đặt cọc, ký cược và ký quỹ. Trong
đó cầm cố tài sản là biện pháp bảo đảm được sử dụng phổ biến hiện nay. Theo quy
định tại điều 326 của Bộ luật Dân sự năm 2005 thì “ Cầm cố tài sản là việc một bên
(sau đây gọi là bên cầm cố) giao tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho bên kia
(sau đây gọi là bên nhận cầm cố) để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự.”
Xét ở góc độ ngữ nghĩa, cầm cố là một động từ, nghĩa là giao động sản cho
người khác để làm tin vay tiền. Hay nói cách khác, ở góc độ này cầm cố chỉ là hoạt
động cho vay tiền giữa các chủ thể với nhau khi có tài sản để bảo đảm.
Như vậy, từ quy định trên ta có thể thấy cầm cố tài sản là việc bên cầm cố
dùng chính tài sản của mình để cầm cố nhằm bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của mình đối
với bên nhận cầm cố và tài sản đó được phép giao dịch. Cầm cố tài sản là một loại
quan hệ dân sự, là hợp đồng dân sự hình thành từ sự thỏa thuận giữa bên cầm cố và
bên nhận cầm cố. Được hình thành để bảo đảm cho quan hệ nghĩa vụ chính được thực
hiện. Nghĩa vụ trong quan hệ cầm cố là nghĩa vụ phụ mang tính chất bổ sung cho
nghĩa vụ chính, vì là nghĩa vụ phụ được đặt bên cạnh nghĩa vụ chính, là biện pháp bảo
đảm cho nghĩa vụ chính được thực hiện tránh trường hợp vi phạm nghĩa vụ của bên
cầm cố. Ví dụ, X vay tiền của Y một số tiền là 4 triệu đồng, hai bên giao kết hợp đồng
cầm cố tài sản, X giao cho Y chiếc nhẫn 2 chỉ vàng 9999. Trong ví dụ trên, quan hệ
nghĩa vụ chính là “vay tiền”, còn chuyển giao tài sản cho Y giữ là quan hệ phụ đảm
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
10
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
bảo cho nghĩa vụ trả tiền của X. Trong cầm cố tài sản, tài sản dùng để cầm cố phải
thuộc sở hữu của bên nhận cầm cố. Trong trường hợp không cho phép bên cầm cố
mượn, thuê hay dùng tài sản của người khác làm vật bảo đảm thực hiện nghĩa vụ cho
mình. Đồng thời, tài sản cầm cố phải được chuyển giao cho bên nhận cầm cố.
1.2.2 Đặc điểm cầm cố tài sản
Được hình thành từ rất lâu, vẫn còn tồn tại và phát triển cho đến ngày nay. Bên
cạnh, các biện pháp bảo đảm khác thì cầm cố tài sản cũng đã đáp ứng nhu cầu và đem
lại lợi ích cho các bên tham gia giao dịch cầm cố. Cầm cố tài sản là một trong những
biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, được pháp luật ở từng thời kỳ điều chỉnh và
ngày càng hoàn thiện. Vì thế, biện pháp cầm cố tài sản có những đặc điểm chung như
các biện pháp bảo đảm nghĩa vụ khác, còn có những đặc điểm đặc trưng riêng của biện
pháp cầm cố tài sản.
Hợp đồng cầm cố là hợp đồng thực tại, nên nó chỉ phát sinh hiệu lực từ thời
điểm chuyển giao tài sản cầm cố. Cho nên trong hợp đồng cầm cố phải diễn ra việc
chuyển giao tài sản từ bên cầm cố sang bên nhận cầm cố, nếu chưa có sự chuyển giao
tài sản thì hợp đồng cầm cố chưa phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên. Vì thế,
quan hệ cầm cố đòi hỏi phải có sự chuyển giao tài sản cầm cố từ bên cầm cố sang bên
nhận cầm cố trong thời hạn của hợp đồng cầm cố, luật không dự liệu bất kỳ trường
hợp nào mà các bên có thể thỏa thuận để bên cầm cố giữ tài sản cầm cố hoặc giao tài
sản cho người thứ ba. Và việc chuyển giao tài sản cũng là tiêu chí được dùng để phân
biệt giữa biện pháp cầm cố và thế chấp tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự năm
2005. Khi tài sản được chuyển giao, bên nhận cầm cố sẽ giữ tài sản đó hoặc ủy quyền
cho người thứ ba giữ tài sản; trong trường hợp ủy quyền cho người thứ ba thì bên nhận
tài sản cầm cố vẫn phải chịu trách nhiệm chính trước bên cầm cố về những thiệt hại
gây ra cho tài sản cầm cố.
Tài sản dùng để cầm cố không còn bị bó buộc như trước nữa, theo quy định
của Bộ luật Dân sự năm 1995 tài sản dùng để cầm cố chỉ là động sản. Thêm vào đó
trong Bộ luật này thì tài sản cầm cố có đăng ký quyền sở hữu thì các bên có thể thỏa
thuận để bên cầm cố vẫn giữ tài sản cầm cố, cho nên tiêu chí để phân biệt giữa cầm cố
và thế chấp dựa theo tiêu chí tài sản bảo đảm là động sản hay bất động sản “Cầm cố
tài sản là việc bên có nghĩa vụ giao tài sản là động sản thuộc sở hữu của mình cho bên
có quyền để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự; nếu tài sản cầm cố có đăng ký quyền
sở hữu, thì các bên có thể thỏa thuận bên nhận cầm cố giữ tài sản cầm cố hoặc giao
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
11
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
cho người thứ ba giữ” . Theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 thì không còn
hạn chế tài sản dùng để cầm cố nữa hiện nay thì tài sản trong biện pháp cầm cố có thể
là động sản hay bất động sản. Tuy nhiên đối với tài sản là bất động sản thì việc cầm cố
vẫn chưa được đề cập đến trong các văn bản chuyên ngành, hạn chế quyền cầm cố bất
động sản của người sở hữu các quyền này. Theo điều 90, Luật nhà ở năm 2005 quy
định về quyền của người sở hữu nhà ở thì chỉ đề cập đến quyền thế chấp nhà ở, đây là
một quy định không hợp lý khi đẩy quyền sở hữu nhà ở ra ngoài phạm vi các tài sản có
thể sử dụng để cầm cố. Luật đất đai năm 2003 tại điều 106 quy định quyền của người
sử dụng đất cũng không nhắc đến quyền cầm cố quyền sử dụng đất. Đồng thời, Bộ luật
Dân sự năm 2005 tại Chương XXX không thấy quy định về cầm cố quyền sử dụng đất
mà chỉ nói về thế chấp quyền quyền sở dụng đất mà thôi. Ngoài ra, đối với tài sản cầm
cố là tài sản hình thành trong tương lai, hiện nay đây vẫn còn là vấn đề đang tranh cãi.
Nhiều quan điểm cho rằng, do tài sản hình thành trong tương lai nên không thể cầm cố
tài sản hình thành trong tương lai. Tuy nhiên theo quan điểm của người viết, do Nghị
định 163/2006/NĐ-CP của Chính phủ về giao dịch bảo đảm và Nghị định
11/2012/NĐ-CP về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định 163/2006/NĐ-CP
quy định rõ: “ Tài sản bảo đảm là tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tương
lai mà pháp luật không cấm giao dịch”. Vốn là một trong các biện pháp bảo đảm, do
đó tài sản cầm cố hoàn toàn có thể là tài sản hình thành trong tương lai.
Quyền yêu cầu của bên nhận cầm cố chỉ phát sinh khi nghĩa vụ chính không
được thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận
khác. Phạm vi bảo đảm do các bên thỏa thuận, trường hơp các bên không có thỏa
thuận thì xem như nghĩa vụ chính được bảo đảm toàn bộ. Xuất phát từ nguyên tắc tự
do hợp đồng, các bên tự thỏa thuận về phạm vi bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, biện pháp
cầm cố tài sản buộc bên cầm cố phải thực hiện nghĩa vụ trả tiền, nếu không trả tiền thì
bên nhận cầm cố sẽ xử lý tài sản cầm cố.
Đối với một số biện pháp bảo đảm chỉ có hiệu lực khi đi đăng ký giao dịch
bảo đảm theo quy định của pháp luật như thế chấp quyền sử dụng đất, thế chấp tàu
bay,.. Riêng biện pháp cầm cố tài sản việc đăng ký hợp đồng cầm cố không còn được
quy định trong Bộ luật Dân sự năm 2005 như là một trong những điều kiện để hợp
đồng cầm cố có giá trị, cũng như theo quy định của của Nghị định 163/2006/NĐ-CP
ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm cũng không đề cập đến việc
đăng ký hợp đồng cầm cố, trừ khi các bên có nhu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm, cũng
có nghĩa là nó nằm trong trường hợp không bắt buộc đăng ký. Chỉ khi hợp đồng cầm
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
12
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
cố có đối tượng là tàu bay thì bắt buộc phải đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định
của Nghị định 83/2010/NĐ-CP ngày 23/7/2010 của Chính phủ về đăng ký giao dịch
bảo đảm các trường hợp bắt buộc đăng ký gồm: thế chấp quyền sử dụng đất; thế chấp
rừng sản xuất là rừng trồng; cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay; thế chấp tàu biển; các
trường hợp khác, nếu pháp luật có quy định. Khi đó trình tự thủ tục cầm cố tàu bay
được thực hiện theo quy định của Nghị định này và cơ quan đăng ký cho trường hợp
này là Cục Hàng không Việt Nam thuộc Bộ giao thông vận tải.
Biện pháp cầm cố ngày càng được nhiều người áp dụng để phục vụ cho nhu
cầu của xã hội, cho nên đã dịch vụ cầm đồ đã xuất hiện. Quan hệ cầm đồ là một hình
thức phát triển của quan hệ cầm cố mang tính chất chuyên nghiệp dưới dạng là một
dịch vụ kinh doanh tiền tệ có biện pháp bảo đảm là cầm cố; được gọi là cầm đồ. Bên
nhận cầm cố phải là chủ thể có đăng ký kinh doanh dịch vụ cầm đồ, phải tuân theo các
quy định của pháp luật về lãi suất cho vay, bảo quản và xử lý tài sản cầm đồ.
Ngoài các đặc điểm đặc trưng ở trên biện pháp cầm cố còn có những đặc điểm
chung với các biệp pháp bảo đảm khác. Như cầm cố tài sản là một trong những biện
pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, nên biện pháp cầm cố tài sản cũng được phát sinh từ
sự thỏa thuận của các bên trên nguyên tắc bình đẳng, thỏa thuận và tự nguyện. Tức là
trong hệ thống pháp luật hiện hành không có bất cứ quy phạm nào quy định áp dụng
biện pháp cầm cố tài sản” là điều kiện bắt buộc để thực hiện cho một giao dịch dân sự
nào.
Là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ nên trong quan hệ cầm cố, nghĩa
vụ cầm cố là nghĩa vụ phụ mang tính chất bổ sung cho nghĩa vụ chính. Vì là nghĩa vụ
phụ đặt bên cạnh những vụ chính, là biện pháp nhằm bảo đảm cho nghĩa vụ chính
được thực hiện tránh tình trạng vi phạm nghĩa vụ của nhằm mục đích nâng cao trách
nhiệm thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ. Cho nên quyền của người có quyền
trong nghĩa vụ bổ sung chỉ phat sinh khi nghĩa vụ chính không được thực hiện hay
thực hiện không đầy đủ, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.
Cũng như các biện pháp bảo đảm khác phạm vi bảo đảm trong cầm cố tài sản
có thể một phần hoặc toàn bộ theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật; nếu
các bên trong giao dịch không có thoả thuận và pháp luật không có quy định thì nghĩa
vụ bảo đảm coi như được bảo đảm toàn bộ, kể cả nghĩa vụ trả tiền lãi và bồi thường
thiệt hại.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
13
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
1.3. Khái niệm về xử lý tài sản cầm cố
1.3.1. Định nghĩa về xử lý tài sản cầm cố
Trong xã hội hiện nay, việc xác lập các quan hệ nghĩa vụ dân sự giữa các chủ
thể, khả năng thực hiện nghĩa vụ dân sự của người có nghĩa vụ các và việc bảo đảm thi
hành các nghĩa vụ đã được xác lập trong các mối quan hệ đó, đã trở thành một vấn đề
mang tính rộng rãi và phổ biến trong đời sống hằng ngày. Cho nên pháp luật về bảo
đảm nghĩa vụ được xây đựng không ngoài mục đích bảo đảm cho khả năng thực hiện
nghĩa vụ của các chủ thể tham gia hợp đồng tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình,
hạn chế các rủi ro có thể xảy ra khi bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ của
mình. Các quy định của pháp luật về các biện pháp bảo đảm dân sự tạo điều kiện cho
bên có quyền chủ động hơn trong việc thu hồi lại những lợi ích vật chất mà họ đã thực
hiện trong quá trình tiến hành các giao dịch bảo đảm khi nghĩa vụ đến hạn thực hiện
nghĩa vụ đối với bên có quyền đã đến hạn thực hiện. Bằng việc bên nhận bảo đảm
được pháp luật cho phép xử lý tài sản bảo đảm khi bên có nghĩa vụ không thực hoặc
thực hiện không nghĩa vụ khi nghĩa vụ được bảo đảm đến hạn thực hiện, hoặc do các
bên thỏa thuận tài sản bảo đảm sẽ được xử lý trong một số trường hợp cụ thể, hoặc
theo quy định của pháp luật nhằm giúp bên có quyền thu hồi được nợ.
Cũng giống như những biện pháp bảo đảm nghĩa vụ khác, pháp cầm cố tài
sản chỉ mang tính chất bảo đảm thực hiện, cho nên bên cầm cố thực hiện đúng và đầy
đủ nghĩa vụ của mình thì không cần áp dụng biện pháp bảo đảm, hay nói chính xác
hơn trong trường hợp này quyền yêu cầu xử lý tài sản cầm cố hay hành vi thực hiện
quyền của bên nhận cầm cố không có căn cứ phát sinh. Cho nên thông thường, trong
quan hệ cầm cố tài sản, bên cầm cố tự giác thực hiện nghĩa vụ của mình một cách có
thiện chí và trên tinh thần hợp tác thì sau khi thực hiện nghĩa vụ trả tiền xong, quan hệ
bảo đảm coi như đương nhiên chấm dứt. Bên nhận cầm cố chỉ có quyền xử lý tài sản
cầm cố khi bên cầm cố không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ của
mình đối với bên nhận cầm cố hoặc do bên cầm cố và bên nhận cầm cố thỏa thuận tài
sản bảo đảm sẽ được xử lý trong một số trường hợp cụ thể. Các quy định của pháp luật
về xử lý tài sản cầm cố góp phần bảo vệ quyền lợi của bên nhận cầm cố cũng như bên
cầm cố trong việc xử lý tài sản cầm cố.
Xử lý tài sản cầm cố trong hợp đồng cầm cố là việc người xử lý tài sản tiến
hành các hoạt động xử lý tài sản cầm cố theo các phương thức do các bên trong hợp
đồng cầm cố thỏa thuận như bán tài sản cầm cố, bên nhận cầm cố nhận chính tài sản
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
14
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
cầm cố hoặc theo quy định của pháp luật thì tài sản cầm cố sẽ được bán đấu giá. Khi
bên cầm cố không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ được bảo đảm đối
với bên nhận cầm cố, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên nhận cầm cố.
1.3.2. Đặc điểm xử lý tài sản cầm cố
Để có thể bảo đảm cho quyền lợi của các bên khi tham gia giao dịch bảo đảm,
pháp luật cũng đã từng bước hoàn thiện những quy định về việc xử lý tài sản bảo đảm
nói chung và xử lý tài sản cầm cố nói riêng để tạo ra một hành lang pháp lý vững vàng
giúp cho quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia giao dịch được bảo vệ. Cho
nên việc xử lý tài sản cầm cố có những đặc điểm của xử lý tài sản bảo đảm.
Thứ nhất, bên cầm cố thực hiện nghĩa vụ của mình một cách đầy đủ đối với
bên nhận cầm cố khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm thì việc xử lý tài sản
cầm cố sẽ không được đặt ra. Tài sản cầm cố sẽ được xử lý chỉ khi đến hạn thực hiện
nghĩa vụ được bảo đảm nhưng bên cầm cố không thực hiện hoặc thực hiện không đúng
nghĩa vụ được bảo đảm đối với bên nhận cầm cố theo thỏa thuận của các bên trong
hợp đồng cầm cố, hoặc trong quá trình thực hiện hợp đồng bên cầm cố vi phạm nghĩa
vụ theo bên thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật bên thì bên cầm cố phải thực
hiện nghĩa vụ được bảo đảm trước thời hạn mà bên bảo đảm lại không thực hiện được,
hoặc tài sản cầm cố sẽ phải được xử lý để bên cầm cố thực hiện nghĩa vụ khác.
Thứ hai, về phương thức xử lý tài sản cầm cố trong hợp đồng cầm cố thì tài
sản cầm cố có thể được tiến hành theo sự thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định
của pháp luật.
Nếu tài sản cầm cố được xử lý theo thỏa thuận của các bên thì tài sản cầm
cố có thể bên nhận cầm cố sẽ trực tiếp bán tài sản cầm cố, hoặc sẽ nhận chính tài sản
cầm cố để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên cầm cố, hoặc thỏa thuận tài
sản cầm cố sẽ được bán đấu giá hay một phương thức khác do các bên thỏa thuận.
Nếu các bên không có thỏa thuận về phương thức xử lý tài sản cầm cố thì
tài sản cầm cố sẽ được xử lý theo quy định của pháp luật, tài sản sẽ được bán đấu giá.
Hợp đồng bán đấu giá sẽ được ký kết giữa bên nhận cầm cố và tổ chức bán đấu giá
chuyên nghiệp.
Thứ ba, bên cầm cố có thể được phép dùng một tài sản bảo đảm để bảo đảm
cho nhiều nghĩa vụ của mình và ngược lại bên cầm cố cũng có thể dùng nhiều tài sản
để bảo đảm cho nghĩa vụ trong một quan hệ cầm cố. Lúc này bên nhận cầm cố sẽ được
chọn tài sản cụ thể để xử lý, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận là sẽ xử lý tài sản
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
15
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
nào trước tài sản nào sau trong trường hợp có nhiều tài sản cầm cố. Đồng thời, khi tài
sản cầm cố có nhiều vật thì bên nhận cầm cố chỉ được xử lý số tài sản cần thiết tương
ứng với phần giá trị của nghĩa vụ được bảo đảm; nếu xử lý quá số tài sản cần thiết và
gây ra thiệt hại cho bên cầm cố thì bên nhận cầm cố sẽ phải bồi thường 13. Ví dụ, trong
một quan hệ cầm cố có nhiều tài sản bảo đảm như: xe hơi, xe máy, điện thoại, máy
tính,… thì bên nhận cầm cố chỉ được chọn các tài sản để xử lý nhưng không được vượt
quá số nợ cần thanh toán
Thứ tư, bên tiến hành xử lý tài sản cầm cố có thể là bên nhận cầm cố trực tiếp
xử lý tài sản để thu hồi nợ trong trường hợp bên nhận cầm cố đứng ra bán tài sản bảo
đảm hoặc nhận chính tài sản bảo đảm, hoặc người được bên nhận cầm cố ủy quyền,
hoặc do các bên thỏa thuận chọn ra một chủ thể khác tiến hành xử lý tài sản cầm cố.
Thứ năm, tiền bán tài sản cầm cố dùng để thanh toán nghĩa vụ cho bên nhận
cầm cố sau khi đã trừ chi phí bảo quản, bán tài sản và các chi phí cần thiết cho việc xử
lý tài sản cầm cố; nếu trường hợp nghĩa vụ được bao đảm là một khoản vay thì thanh
toán cho bên nhận cầm cố theo thứ tự nợ gốc, lãi, tiền phạt, tiền bồi thường thiệt hại
nếu có; khi tiền bán tài sản cầm cố còn thừa phải trả lại cho bên cầm cố, còn nếu tiền
bán tài sản cầm cố không đủ để thanh toán thì bên cầm cố phải trả tiếp số tiền còn
thiếu 14.
Cuối cùng, việc xử lý tài sản cầm cố góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của bên nhận cầm cố, giúp bên này thu hồi được nợ khi tham gia vào giao dịch
bảo đảm một khi bên cầm cố không thực hiện nghĩa vụ của mình theo thỏa thuận trước
đó đối với bên nhận cầm cố. Khi tài sản cầm cố được xử lý thì bên nhận cầm cố sẽ là
đối tượng được ưu tiên thanh toán, trong trường hợp có nhiều bên cùng nhận bảo đảm
thì việc thanh toán sẽ được thanh toán theo thứ tự xác lập đăng ký giao dịch bảo đảm.
1.4. So sánh xử lý tài sản cầm cố với việc xử lý tài sản thế chấp
Giống nhau
Cầm cố tài sản và thế chấp tài sản đều là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ,
được phát sinh từ thỏa thuận của các bên trên nguyên tắc bình đẳng, thỏa thuận và tự
nguyện. Hợp đồng được xác lập nhằm mục đích nâng cao trách nhiệm thực hiện nghĩa
vụ đối với nhau của các bên tham gia quan hệ. Nên việc xử lý tài sản bảo đảm trong
13
14
Điều 337, BLDS năm 2005.
Điều 338, BLDS năm 2005.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
16
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
hai trường hợp cầm cố và thế chấp cũng có nhiều điểm chung với nhau trong việc xử
lý tài sản.
Việc xử lý tài sản bảo đảm trong hai biện pháp này chỉ phát sinh khi nghĩa vụ
chính không được chấp hành hoặc chấp hành không đầy đủ. Có thể nói một cách cụ
thể hơn là quyền yêu cầu xử lý tài sản của bên nhận bảo đảm trong quan hệ bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ dân sự chỉ phát sinh khi có hành vi vi phạm của bên có nghĩa vụ mà
hành vi đó đã được các bên của quan hệ dự liệu trước và được ghi nhận, hay khi đến
hạn thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm mà bên bảo đảm không thực hiện nghĩa vụ hoặc
thực hiện không đúng nghĩa vụ. Việc xử lý tài sản góp phần bảo vệ lợi ích hợp pháp
của bên nhận bảo đảm khi người có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ của mình. Tuy
nhiên cầm cố tài sản và thế chấp tài sản là biện pháp bảo đảm, chỉ mang tính chất bảo
đảm thực hiện nghĩa vụ cho nên khi chủ thể có nghĩa vụ thực hiện đúng và đầy đủ
nghĩa vụ của mình thì không cần phải áp dụng biện pháp bảo đảm, trong trường hợp
này việc xử lý tài sản bảo đảm không xảy ra.
Ngoài ra đó với phương thức xử lý tài sản bảo đảm, nguyên tắc của việc xử lý
tài sản của biện pháp cầm cố và thế chấp đều giống nhau. Đó là các bên trong quan hệ
bảo đảm có thể tự thỏa thuận với nhau các cách thức xử lý tài sản bảo đảm như bán,
nhận chính tài sản, bán đấu giá.. tùy theo sự thỏa thuận mà theo đó tài sản bảo đảm sẽ
được xử lý. Đối với nguyên tắc thì tất cả các biện pháp bảo đảm đều phải áp dụng nói
chung, cầm cố tài sản và thế chấp tài sản nói riêng, khi xử lý thì việc xử lý phải được
thực hiện theo thỏa thuận không có thỏa thuận thì tài sản đó được bán đấu giá theo quy
định của pháp luật; việc xử lý đó phải thực hiện một cách khách quan, công khai, minh
bạch, bảo vệ quyền lợi của cách bên, đồng thời việc xử lý tài sản bảo đảm trong cầm
cố và thế chấp không phải là hoạt động kinh doanh tài sản của bên nhận bảo đảm mà là
hoạt động thu hồi nợ.
Khác nhau
Việc xử lý tài tài bảo đảm trong biện pháp cầm cố và thế chấp, đều góp phần
bảo vệ lợi ích hợp pháp của bên nhận bảo đảm và cũng có nhiều điểm chung trong quá
trình xử lý tài sản bảo đảm. Tuy nhiên bên cạnh những điểm giống nhau thì xử lý tài
sản trong biện pháp cầm cố tài sản và thế chấp tài sản cũng có những điểm khác nhau,
bởi những quy định của pháp luật về hai biện pháp cầm cố tài sản và thế chấp tài sản
có sự khác nhau nên dẫn đến việc áp dụng biện pháp xử lý tài sản bảo đảm khi bên bảo
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
17
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
Xử lý tài sản cầm cố theo pháp luật Việt Nam
đảm không thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm đến hạn và trong các trường hợp khác
trong hai biện pháp cũng khác nhau một vài chỗ.
Theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 thì không căn cứ vào việc tài
sản dùng để bảo đảm là bất động sản hay động sản để phân biệt biện pháp cầm cố tài
sản hay thế chấp tài sản mà căn cứ vào việc có chuyển giao tài sản bảo đảm hay
không. Cầm cố tài sản là việc bên nhận bảo đảm sẽ được bên bảo đảm chuyển giao tài
sản cho mình giữ, còn đối với biện pháp thế chấp thì bên bảo đảm vẫn được giữ tài sản
thế chấp. Cho nên trong quá trình xử lý tài sản bảo đảm thì bên nhận cầm cố có thể xử
lý tài sản nhanh hơn, khi bên cầm cố không thực hiện nghĩa vụ hoặc thực hiện không
đúng nghĩa vụ, còn đối với bên nhận thế chấp không thể xử lý tài sản ngay mà phải
yêu cầu bên thế chấp giao tài sản bảo đảm ra để bên nhận thế chấp tiến hành xử lý tài
sản và nếu bên thế chấp không chịu giao tài sản bảo đảm để xử lý thì bên thế chấp phải
kiện ra Tòa án để yêu cầu giải quyết, nên quá trình xử lý tài sản thế chấp có thể diễn ra
dài hơn việc xử lý tài sản cầm cố.
1.5. Nguyên tắc xử lý tài sản cầm cố
Trong giao dịch dân sự nói chung thì nguyên tắc tự do thỏa thuận được xem là
nguyên tắc chủ đạo giúp các bên tham gia giao dịch bày tỏ được ý chí của mình. Xét
về bản chất thì hoạt động cầm cố tài sản cũng là một dạng của giao dịch dân sự nên
các quy định về việc xử lý tài sản cầm cố cũng dựa trên sự thỏa thuận của các bên.
Trong trường hợp tài sản được dùng để bảo đảm thực hiện một nghĩa vụ thì
việc xử lý tài sản đó được thực hiện theo thỏa thuận các bên và cả trong trường hợp tài
sản được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ thì việc xử lý tài sản cũng được
thực hiện theo sự thỏa thuận của bên bảo đảm và các bên cùng nhận bảo đảm. Trong
cả hai trường hợp thì các bên tham gia vào giao dịch đều có quyền thỏa thuận với nhau
về việc xử lý tài sản cầm cố, thỏa thuận của các bên về việc xử lý tài sản cầm cố có thể
thiết lập tại thời điểm giao kết hợp đồng cầm cố hoặc thỏa thuận có thể thiết lập tại
thời điểm xử lý tài sản. Các bên có thể thỏa thuận tất cả các vấn đề về việc xử lý tài
sản từ việc chọn chủ thể tiến hành xử lý, phương thức xử lý, giá bán tài sản, thời
gian,..Pháp luật bảo đảm nghĩa vụ đưa ra hai hình thức xử lý tài sản để tạo điều kiện
thuận lợi cho bên nhận cầm cố và bên cầm cố có thể thỏa thuận áp dụng. Hoặc là bán
tài sản cầm cố hoặc là bên nhận cầm cố nhận chính tài sản cố để hay thế cho nghĩa vụ
được bảo đảm. Ngoài ra các bên vẫn có thể lựa chọn hình thức khác theo thỏa thuận
của các bên.
GVHD: Ths.Nguyễn Thị Ngọc Tuyền
18
SVTH: Phạm Thị Hồng Mai
