bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hoá

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHOÁ 2011-2015
ĐỀ TÀI

BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG
HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HOÁ

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

T.s Cao Nhất Linh

Phạm Thị Kim Thoa

Bộ môn Luật Thương Mại

MSSV: 5116023
Lớp:Luật Thương Mại 2-K37


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

NTD: Người tiêu dùng


MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU............................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 1
3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 2
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 2
5. Bố cục đề tài ........................................................................................................ 2
CHƯƠNG 1 ................................................................................................................ 4
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG
TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA ...................................................... 4
1.1 Khái quát về người tiêu dùng và vấn đề bảo vệ người tiêu dùng ................... 4
1.1.1 Khái niệm người tiêu dùng ......................................................................... 4
1.1.1.1 Định nghĩa người tiêu dùng ................................................................... 4
1.1.1.2 Đặc điểm người tiêu dùng ..................................................................... 5
1.1.2 Vai trò của người tiêu dùng ở Việt Nam ..................................................... 6
1.2 Khái quát chung về hợp đồng mua bán hàng hóa .......................................... 8
1.2.1 Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa..................................................... 8
1.2.2 Đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa ............................................... 9
1.2.3 Một số quy định chung trong hợp đồng mua bán hàng hóa..................... 10
1.2.4 Chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa................................................ 11
1.3 Khái quát sự ra đời và phát triển của pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu
dùng ở Việt Nam .................................................................................................. 12
1.3.1 Khái quát quá trình phát triển của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng ................................................................................................. 12
1.3.2 Ý nghĩa sự ra đời của pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt
Nam ................................................................................................................... 15
1.4 Những quyền lợi cơ bản của người tiêu dùng ............................................... 17
1.4.1 Trên thế giới.............................................................................................. 17


1.4.2 Theo pháp luật Việt Nam hiện hành......................................................... 19

1.5 Tác động của hợp đồng mua bán hàng hóa đối với người tiêu dùng ........... 20
1.5.1 Tác động tích cực ...................................................................................... 20
1.5.2 Tác động tiêu cực ...................................................................................... 22
1.6 Sự cần thiết bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán
hàng hóa................................................................................................................ 22
1.7 Những nguyên tắc cơ bản trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo pháp
luật Việt Nam ....................................................................................................... 26
CHƯƠNG 2 .............................................................................................................. 29
NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ BẢO VỆ QUYỀN
LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA ....... 29
2.1 Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong vấn đề cung cấp thông tin hàng hoá
............................................................................................................................... 29
2.1.1 Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa dịch vụ trong
việc cung cấp thông tin về hàng hóa, dịch vụ đối với người tiêu dùng ............. 29
2.1.2. Trách nhiệm của bên thứ ba trong việc cung cấp thông tin về hàng hóa,
dịch vụ cho người tiêu dùng .............................................................................. 31
2.2 Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong vấn đề hợp đồng theo mẫu và điều
kiện giao dịch chung ............................................................................................. 34
2.3. Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi hàng hoá không phù hợp với hợp
đồng....................................................................................................................... 39
2.4 Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hoá trong vấn đề bảo
hành hàng hoá ...................................................................................................... 43
2.5 Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi quyền lợi bị xâm hại trong hoạt động
mua bán hàng hóa ................................................................................................ 48
2.5.1 Giải quyết yêu cầu bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................... 48
2.5.1.1 Thủ tục tiếp nhận ................................................................................. 49
2.5.1.2 Giải quyết yêu cầu ............................................................................... 49


2.5.2 Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các hình thức giải quyết tranh

chấp ................................................................................................................... 51
2.5.2.1 Thương lượng ...................................................................................... 51
2.5.2.2 Hòa giải ............................................................................................. 53
2.5.2.3 Trọng tài ............................................................................................. 55
2.5.2.4 Tòa án ................................................................................................. 57
CHƯƠNG 3 .............................................................................................................. 60
THỰC TIỂN VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA
PHÁP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG HỢP
ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA ............................................................................. 60
3.1 Thực trạng bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng
hoá ......................................................................................................................... 60
3.1.1 Thực trạng vấn đề cung cấp thông tin hàng hóa cho người tiêu dùng .... 60
3.1.2 Thực trạng vấn đề về chất lượng của hàng hóa ....................................... 61
3.1.3 Vấn đề về hợp đồng theo mẫu và điều kiện giao dịch chung .................... 63
3.1.4. Vấn đề cơ chế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ..................................... 66
3.1.4.1. Giải quyết yêu cầu bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .......................... 66
3.1.4.2 Vấn đề phương thức giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và tổ
chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa ................................................................ 67
3.2 Một số hạn chế của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong
hợp đồng mua bán hàng hoá ............................................................................... 69
3.2.1 Vấn đề hợp đồng theo mẫu và điều kiện giao dịch chung ........................ 69
3.2.2 Vấn đề giải quyết yêu cầu bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.................... 69
3.3 Một số giải pháp bảo vệ người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hoá
............................................................................................................................... 70
3.3.1 Giải pháp về pháp lý.................................................................................. 70
3.3.2 Một số giải pháp khác ............................................................................... 70
3.3.2.1 Giải pháp từ chính bản thân người tiêu dùng ...................................... 70


3.3.2.2 Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước

........................................................................................................................ 72
3.3.2.3. Giải pháp từ phía tổ chức xã hội tham gia bảo vệ người tiêu dùng ..... 73
3.3.2.4 Giải pháp từ phía thương nhân............................................................ 75
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới ,
từng bước trưởng thành và khẳng định mình trên trường quốc tế. Không thể phủ
định được trong gần 30 năm qua, Việt Nam đã có những bước tiến to lớn về kinh
tế và xã hội. Để tiếp tục duy trì và phát huy những thành tích ấy, buộc Nhà Nước
phải đưa ra những chính sách phát triển mang tính bền vững, trong đó chính sách
bảo vệ người tiêu dùng là một trong những chính sách quan trọng nhất. Có thể nói,
chính sách bảo vệ người tiêu dùng là hiệu quả sẽ làm cho cuộc sống của người dân
trở nên tốt đẹp hơn, xã hội phát triển bền vững. Mặc khác, khi các quyền lợi người
tiêu dùng được đảm bảo sẽ trở thành động lực mạnh mẽ giúp phát triển kinh tế.
Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Việt Nam được Quốc hội thông
qua ngày 17-11-2010, có hiệu lực ngày 01-7-2011. Đây là cơ sở pháp lý quan
trọng bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Tuy nhiên tình hình quyền lợi người tiêu
dùng hiện nay vẫn đang bị xâm hại, đặc biệt là trong lĩnh vực mua bán hàng hóa
giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh. Hiện nay sự hiểu biết về
pháp luật của người tiêu dùng còn kém, họ thường im lặng khi có vi phạm xảy ra,
bởi họ không muốn dính váo các vụ tranh chấp pháp lý. Bên cạnh đó nhiều quy
định pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng vẫn còn khá mới mẽ đối với tổ
chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ và với người tiêu dùng. Do đó, cần
đẩy mạnh công tác nghiên cứu, phổ biến nhằm nâng cao tính pháp lý cũng như khả

năng thực thi của các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ người tiêu dùng.
Trong bối cảnh như vậy việc nghiên cứu đề tài “Bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa sẽ giúp người tiêu dùng có được
những hiểu biết cơ bản về quyền lợi của mình trong hoạt động mua bán hàng hóa,
giúp tổ chức, cá nhân kinh doanh hiểu rỏ trách nhiệm của mình khi giao kết hợp
đồng. Bên cạnh đó việc nghiên cứu còn tìm ra những mặc hạn chế của luật bảo vệ
người tiêu dùng từ đó người viết đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật
góp phần bảo vệ người tiêu dùng.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Việc tìm hiểu đề tài “Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua
bán hàng hóa” giúp người viết có thêm hiểu biết về quyền lợi người tiêu dùng khi
tham gia giao kết hợp đồng với tổ chức, cá nhân kinh doanh. Giúp người tiêu dùng
hiểu rỏ quyền lợi của mình và có thể tự bảo vệ mình khi bị xâm hại. Bên cạnh đó
GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

1

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

người viết làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiển về vấn đề bảo vệ người
tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa. Trên cơ sở đó người viết đưa ra
những kiến nghị cụ thể nhằm hạn chế những quy định bất cập, thiếu sót trong pháp
luật hiện hành qua đó góp phần nâng cao hiệu quả của việc bảo vệ người tiêu dùng
trong hợp đồng mnua bán hàng hóa.
3. Phạm vi nghiên cứu
Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa là một
đề tài rộng và phức tạp. Vì vậy trong phạm vi có hạn người viết chỉ tập trung

nghiên cứu và giải quyết một số vấn đề liên quan đến trách nhiệm của tổ chức, cá
nhân kinh doanh trong hàng hóa với người tiêu dùng, cụ thể là bảo vệ người tiêu
dùng trong vấn đề cung cấp thông tin, điều kiện giao dịch chung, bảo hành, vấn đề
chất lượng hàng hóa trong hợp đồng, bên cạnh đó người viết còn nghiên cứu vấn
đề bảo vệ người tiêu dùng khi quyền lợi bị xâm hại. Từ nghiên cứu trên người viết
đưa ra thực trạng pháp luật và hướng hoàn thiện để bảo vệ người tiêu dùng.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, để có những thông tin cần thiết liên quan đến
đề tài, người viết đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để tiếp cận
vấn đề cần nghiên cứu nhưng chủ yếu sử dụng phương pháp tham khảo những quy
định pháp luật, giáo trình, các bái viết chuyên đề, tạp chí., Website, sau đó xử lý,
phân tích, tổng hợp, chứng minh và làm rỏ vấn đề. Bên cạnh dó người viết còn
tham khảo quy định pháp luật của một số nước trên thế giới sau đó dùng phương
pháp so sánh để phân tích vấn đề.
5. Bố cục đề tài
Trong luận văn này, nội dung được bố trí gồm phần mở đầu, phần nội dung
và phần kết luận. Ngoài ra còn có các phần như mục lục, tài liệu tham khảo.
Phần nội dung gồm 3 chương:
Chương 1: Khái quát chung về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong
hợp đồng mua bán hàng hóa
Trong chương này, nội dung được đề cặp là làm rỏ một số khái niệm liên
quan đến người tiêu dùng, hợp đồng mua bán hàng hóa.
Chương 2: Những quy định của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền
lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

2

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

Trong chương này sẽ tập trung vào những quy định pháp luật hiện hành về
trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh đối với người tiêu dùng trong hợp
đồng mua bán hàng hóa cụ thể liên quan đến vấn đề cung cấp thông tin, điều kiện
giao dịch chung, bảo hành hàng hóa, chất lượng hàng hóa, ngoài ra còn đưa ra các
quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi bị xâm hại cụ thể là giải quyết
yêu cầu và các hình thức giải quyết tranh chấp.
Chương 3: Thực tiển và hướng hoàn thiện nhằm nâng cao vai trò của
pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa
Trong nội dung chương 3, sẽ nêu lên thực trạng cũng như những bất cập
xuất phát từ chính những quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề bảo vệ
người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa. Qua đó đề ra những giải pháp
để hoàn thiện. Đồng thời cũng nêu lên tồn tại thực tế có ảnh hưởng đến vấn đề bảo
vệ người tiêu dùng và đưa ra giải pháp hoàn thiện vấn đề bảo vệ người tiêu dùng
trong thời gian tới.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót,
người viết mong muốn nhận được các ý kiến đóng góp và nhận xét từ thầycô để
luận văn được hoàn thiện hơn.

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

3

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU
DÙNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA
1.1 Khái quát về người tiêu dùng và vấn đề bảo vệ người tiêu dùng
Để có sự hiểu biết bao quát về vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
trước tiên ta cần phải nắm rỏ khái niệm người tiêu dùng, cũng như hiểu được
những đặc điểm cơ bản của người tiêu dùng ở Việt Nam. Một doanh nghiệp muốn
tồn tại và phát triển thì vai trò của người tiêu dùng là một yếu tố không thể
thiếu.Tìm hiểu khái niệm, đặc điểm, vai trò của người tiêu dùng sẽ giúp chúng ta
nhận thức rỏ hơn về vị trí của người tiêu dùng trong quan hệ mua bán hàng hóa
với doanh nghiệp.Từ đó có căn cứ để áp dụng những qui định của pháp luật để bảo
vệ quyền lợi người tiêu dùng.
1.1.1 Khái niệm người tiêu dùng
1.1.1.1 Định nghĩa người tiêu dùng
Nhận thức được vai trò quan trọng của NTD trong quá trình phát triển kinh
tế xã hội nên Đảng và Nhà nước ta từ rất sớm luôn chú trọng công tác bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng. Năm 1999 Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban hành
Pháp lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Theo quy định của pháp lệnh bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng thì “NTD là người mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ cho
mục đích tiêu dùng sinh hoạt của cá nhân, gia đình và tổ chức”. Đồng thời, Nghị
định 69/2001/NĐ/CP quy định chi tiết thi hành pháp lệnh bảo vệ quyền lợi NTD
đã giải thích cụ thể khái niệm NTD tại Điều 2 và Điều 3 như sau: “Người mua sử
dụng hàng hóa, phục vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt và nhu cầu công việc
của tổ chức, cá nhân, gia đình bao gồm: Người mua và là người sử dụng hàng
hóa, dịch vụ đã mua cho chính bản thân mình; Người mua hàng hóa, dịch vụ cho
người khác, cho gia đình hoặc cho tổ chức sử dụng; Cá nhân, gia đình, tổ chức sử
dụng hàng hóa, dịch vụ do người khác mua hoặc do được tặng, cho”. Người tiêu
dùng mua, sử dụng hàng hóa dịch vụ cho mục đích sản xuất, kinh doanh không
thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định này.

Đến khi Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 ra đời đã đánh
dấu bước phát triển của nền pháp luật Việt Nam trong vấn đề bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng. Tại khoản 1 Điều 3 của Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì
NTD 2010 được thì “Người tiêu dùng là người mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ
cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân, gia đình, tổ chức”.
GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

4

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

Trong khái niệm NTD có nhiều quan điểm khác nhau khi định nghĩa khái
niệm này, trong đó chủ yếu có hai quan điểm:
 Quan điểm thứ nhất cho rằng NTD chỉ có thể là cá nhân và nếu khoản 1
điều 3 của Luật bảo vệ quyền lợi NTD năm 2010 bao hàm cả tổ chức thì chỉ
những con người của tổ chức đó mới chính là NTD thực sự theo khái niệm
này.
 Quan điểm thứ hai cho rằng NTD không chỉ bao gồm cá nhân mà còn nhóm
đối tượng là tổ chức. Quan điểm cho rằng tổ chức là “người tiêu dùng” xuất
phát từ tính độc lập của tổ chức đó khi tham gia vào các quan hệ mua bán
tiêu dùng và trong đó mục đích của tổ chức là để tiêu dùng.
Tóm lại, xem xét khái niệm NTD theo pháp luật Việt Nam thì người tiêu dùng
được hiểu theo quan điểm thứ hai, có nghĩa tổ chức cũng có thể là NTD. Người
tiêu dùng Việt Nam sử dụng hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt
của cá nhân, hộ gia đình, tổ chức và không vì mục đích kinh doanh.
1.1.1.2 Đặc điểm người tiêu dùng
Để hiểu rỏ hơn về NTD ở Việt Nam, chúng ta cần tìm hiểu về những đặc

điểm riêng của NTD Việt Nam. Ngoài những đặc điểm chung so với NTD trên
thế giới, NTD Việt Nam các đặc điểm sau:
Về trình độ hiểu biết. NTD Việt Nam có trình độ hết sức hạn chế . NTD ít
được tiếp cận những kiến thức về tiêu dùng nhất là chất lượng hàng hóa. Hơn nửa
NTD có trình độ vừa phải, khả năng am hiểu pháp luật còn kém nhất là trong lĩnh
vực mua bán hàng hóa với các doanh nghiệp cho nên dễ dàng trở thành nạn nhân
của những hình thức kinh doanh bất chính của các doanh nghiệp. Do đó thường
NTD thường chấp nhận im lặng bởi họ luôn thiếu tự tin trong việc tranh chấp với
nhà sản xuất, nhà cung ứng.
Về yêu cầu và thị hiếu NTD Việt Nam rất đơn giản. NTD nước ta đến với
sản phẩm bằng những hình thức bên ngoài như mẩu mã kiểu dáng màu sắc, hay
thông qua các thông tin về tiếp thị quảng cáo sản phẩm, dịch vụ. NTD đi đến việc
lựa chọn sản phẩm với những tiêu chí hết sức cơ bản, sản phẩm đó có thông dụng
không, màu sắc như thế nào, giá cả có phù hợp không.
Về mức thu nhập. NTD nước ta đa phần có thu nhập trung bình chưa kể đến
phần lớn có thu nhập thấp, NTD Việt Nam có nhu cầu tiêu dùng cao nhưng lại có
thu nhập hạn chế, nên điều mà họ quan tâm là có được sản phẩm để sử dụng,
thường ít đặt nặng vấn đề chất lượng, tính năng và độ bền của sản phẩm. Vì vậy
GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

5

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

nhiều nhà sản xuất, cung ứng dịch vụ đã lợi dụng tâm lý đó để tạo ra hàng giả,
hàng kém chất lượng gây nhiều bất lợi cho người tiêu dùng.
Đặc điểm tiếp theo là xuất phát từ truyền thống văn hóa của người Việt

Nam với tính cách hiền lành, dễ thuyết phục và thường mang tính cam chịu. Họ
không muốn dính vào những vụ tranh cải pháp lý, và việc theo đuổi những vụ kiện
để đòi lại những quyền lợi về mình trước nhà sản xuất là chuyện rất khó đối với
NTD, vì vậy người tiêu dùng luôn ở thế yếu trong quan hệ mua bán hàng hóa với
các doanh nghiệp và chỉ biết im lặng khi quyền lợi mình bị xâm phạm.
Một đặc điểm của NTD Việt Nam là khả năng tự bảo vệ quyền lợi cho
mình còn kém. Xuất phát từ khả năng am hiểu pháp luật cũng như sự yếu thế của
mình trước nhà sản xuất và cung ứng. Cũng như hiểu biết về chất lượng hàng hóa
nên NTD không biết cách tự bảo vệ mình khi bị xâm phạm và do NTD nghỉ chỉ có
mình thiệt hại nên không lên tiếng trước các nhà sản xuất, tâm lý không thể tự bảo
vệ mình cho nên NTD Việt Nam đứng trước nhiều nguy cơ thiệt hại trong giao kết
với doanh nghiệp.
Tóm lại, ta có thể thấy rằng với những đặc điểm trên thì NTD Việt Nam
đang đứng trước nhiều nguy cơ bị xâm phạm quyền lợi, đặc biệt trong thời kỳ hội
nhập khi mà các doanh nghiệp đang ồ ạt cạnh tranh với nhau thì vấn đề bảo vệ
quyền lợi NTD trong hợp đồng mua bán hàng hóa cần được Đảng và Nhà nước ta
quan tâm hơn.
1.1.2 Vai trò của người tiêu dùng ở Việt Nam
Một nền kinh tế của một quốc gia muốn phát triển thì vai trò của các doanh
nghiệp trong vấn đề sản xuất hàng hóa là rất quan trọng, nó quyết định đến sự tồn
vong của nền kinh tế.Thế nhưng doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển thì NTD
lại là một động lực không thể thiếu. Ngày nay khi Việt Nam chuyển sang nền kinh
tế thị trường thì chúng ta lại càng thấy được vai trò quan trọng của NTD trong việc
thúc đẩy doanh nghiệp phát triển sản xuất. NTD có quyền lựa chọn cho mình một
hàng hóa có chất lượng tốt, giá cả hợp lý và phù hợp với nhu cầu của họ. Chính vì
nhu cầu của người tiêu dùng má các doanh nghiệp sẽ cạnh tranh với nhau trong
việc sản xuất hàng hóa, họ luôn quam tâm người tiêu dùng cần gì ở hàng hóa của
họ, giá cả có hợp lý hay không và làm thế nào để thu hút được NTD sử dụng hàng
hóa của mình. Do NTD là mục tiêu hướng đến của doanh nghiệp cho nên không
tránh khỏi tình trạng doanh nghiệp vì lợi nhuận mà làm tổn hại người tiêu dùng

bằng chính hàng hóa của mình.Ta có thể thấy rằng người tiêu dùng chính là động

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

6

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

lực thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất hàng hóa. Bên cạnh đó NTD còn là nguồn
động lực để thúc đẩy doanh nghiệp không ngừng cải tiến kỷ thuật để nâng cao chất
lượng hàng hóa. Không chỉ một doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được nhu cầu
của người tiêu dùng vì vậy một khi các doanh nghiệp cùng nhau tạo ra các loại
hàng hóa để lưu thông trên thị trường thì NTD có quyền lựa chọn, việc lựa chọn
ấy nhằm mang đến cho người tiêu dùng một hàng hóa có chất lượng, từ đây ta có
thể thấy rằng để đứng vững trên thị trường thì doanh nghiệp buộc phải không
ngừng cải tiến, đổi mới, để phù hợp với thị hiếu NTD.
Một vai trò mà ta có thể thấy chính là NTD là thước đo của chất lượng hàng
hóa. NTD là người mua sản phẩm và họ sẽ sử dụng sản phẩm nên họ chính là
người biết được rỏ chất lượng sau khi sử dụng. Chính vì lẽ đó mà các doanh
nghiệp khi sản xuất hàng hóa phải chú ý đến vấn đề chất lượng của hàng hóa, Tuy
nhiên cũng không ít doanh nghiệp do chạy theo lợi nhuận và giá cả hàng hóa mà
quên đi chất lượng, làm cho NTD cũng chịu nhiều thiệt thòi. Chính vai trò này cho
ta thấy được khả năng sản xuất hàng hóa đồng thời cũng phản ánh được chất lượng
hàng hóa của doanh nghiệp trên thị trường.
Người tiêu dùng có vai trò tác động đến cung, cầu và giá cả của hàng hóa
trên thị trường. Một hàng hóa được nhiều người tiêu dùng quan tâm, việc NTD ồ
ạt mua một hàng hóa nào đó, Tất nhiên lúc bấy giờ các doanh nghiệp sẽ tăng giá

cả của hàng hóa, tuy nhiên khi một hàng hóa nào đó trên thị trường ít được NTD
quan tâm hoặc loại hàng hóa này đang bị các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau
trên thị trường thì giá cả của hàng hóa này sẽ giảm. Trên thị trường hàng hóa, khi
nhu cầu của NTD về loại hàng hóa tăng lên thì giá cả sẽ tăng, và khi nhu cầu của
NTD về loại hàng hóa giảm thì giá sẽ giảm. Khi các doanh nghiệp sản xuất ồ ạt
một loại hàng hóa nào đó thì nhu cầu của NTD về loại hàng hóa đó sẽ giảm, và
nếu hàng hóa đó đang khang hiếm trên thị trường thì nhu cầu của NTD sẽ tăng lên.
Điều này cho ta thấy rằng nhu cầu NTD tác động trực tiếp đến cung, cầu trên thị
trường.
Người tiêu dùng có vai trò ảnh hưởng đến sự tồn vong của một doanh
nghiệp. Khi sản xuất ra sản phẩm, hàng hóa mà doanh nghiệp không tìm được
NTD để sử dụng hàng hóa của mình đều đó có nghĩa là doanh nghiệp đó không thể
đứng vững trên thị trường.Và rất có thể sẽ xảy ra khủng hoảng thừa đối với nền
kinh tế. Vì mục đích của doanh nghiệp khi sản xuất ra hàng hóa cũng chỉ muốn
đáp ứng nhu cầu NTD, muốn NTD mua hàng hóa của mình.Vì thế ta có thể thấy

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

7

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

NTD có vai trò rất quan trọng trong việc doanh nghiệp sản xuất hàng hóa có tồn
tại được hay không.
Tóm lại, việc tìm hiểu vai trò của NTD giúp chúng ta có cái nhìn bao quát
về vị trí của NTD trong mối quan hệ mua bán hàng hóa với các doanh nghiệp.
Trong nền kinh tế thị trường hiện nay việc các doanh nghiệp vì lợi nhuận mà làm

thiệt hại cho người tiêu dùng cũng thường xuyên xảy ra.Vì thế trong mua bán hàng
hóa chúng ta cần nêu cao vai trò của người tiêu dùng, từ đó có những định hướng
để áp dụng các quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi NTD.
1.2 Khái quát chung về hợp đồng mua bán hàng hóa
Xuất phát từ nhu cầu tiêu dùng. NTD tìm mua những hàng hóa từ tổ chức,
cá nhân kinh doanh. Giữa NTD và tổ chức, cá nhân kinh doanh thực hiện việc trao
đổi mua bán hàng hóa thông qua hợp đồng mua bán hàng hóa.Việc tìm hiểu khái
niệm, đặc điểm, chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa sẽ giúp chúng ta nắm rỏ
các quy định về hợp đồng mua bán hàng hóa giữa NTD và tổ chức, cá nhân kinh
doanh, từ đó áp dụng các quy định của pháp luật hiện hành để bảo về quyền lợi
NTD khi bị xâm hại.
1.2.1 Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa
Tại Luật thương mại 2005 không quy định cụ thể thế nào là hợp đồng mua
bán hàng hóa, Tuy nhiên tại khoản 8 Điều 3 có quy định ”Mua bán hàng hoá là
hoạt động thương mại, theo đó bên bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở
hữu hàng hóa cho bên mua và nhận thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh toán
cho bên bán, nhận hàng và chuyển sở hữu hàng hóa theo thỏa thuận”.
Tại Điều 388 của BLDS năm 2005 có qui định “Hợp đồng dân sự là sự
thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt, quyền và nghĩa
vụ dân sự”. Từ quy định trên ta có thể phân tích như sau:
Khi các bên thỏa thuận giao kết hợp đồng với nhau tức là có sự thống nhất
ý chí và nhằm mục đích làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa các bên thì lúc bấy
giờ sẽ thiết lập một hợp đồng, vì thế chúng ta có thể hiểu rằng: khi các bên thỏa
thuận về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt, quyền và nghĩa vụ “mua bán hàng
hóa” thì các bên đã thiết lập nên hợp đồng mua bán hàng hóa. Và hợp đồng này
phải đảm bảo không vi phạm pháp luật.
Ngoài ra chúng ta có thể thấy rằng hợp đồng mua bán hàng hóa mang bản chất
của hợp đồng mua bán tài sản. Theo Điều 428 BLDS 2005 “Hợp đồng mua bán
tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên bán có nghĩa vụ giao tài sản
GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

8

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

cho bên mua và nhận tiền, còn bên mua có nghĩa vụ nhận tài sản và trả tiền cho
bên bán”. Ở đây ta cần chú ý “tài sản” thì bao gồm động sản và bất động sản còn
hàng hóa chỉ bao gồm động sản, kể cả động sản hình thành trong tương lai, những
vật gắn liền với đất đai 1. Như vậy hàng hóa thuộc tài sản và có phạm vi hẹp hơn
tài sản. Từ đó cho thấy hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại là một dạng
cụ thể của hợp đồng mua bán tài sản. Điểm phân biệt giữa hợp đồng mua bán hàng
hóa với hợp đồng mua bán tài sản là: đối tượng và mục đích sinh lời. Bất cứ khi
nào một người mua hàng hóa bằng tiền hoặc bằng phương thức thanh toán khác và
nhận quyền sở hữu hàng hóa đó thì khi đó sẽ hình thành quan hệ hợp đồng mua
bán hàng hóa. Tóm lại Luật Thương Mại 2005 không đưa ra định nghĩa về hợp
đồng mua bán hàng hóa nhưng có thể xác định bản chất pháp lý của hợp đồng mua
bán hàng hóa trong thương mại trên cơ sở quy định của BLDS về hợp đồng mua
bán tài sản.
1.2.2 Đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa
Có thể xem xét đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa trong mối liên hệ
với hợp đồng mua bán tài sản theo nguyên lý trong mối quan hệ giữa cái chung và
cái riêng. Đặc điểm chung của hợp đồng mua bán hàng hóa:
Là hợp đồng ưng thuận có nghĩa là hợp đồng được giao kết tại thời điểm
các bên thỏa thuận xong các điều khoản cơ bản, thời điểm có hiệu lực của hợp
đồng không phụ thuộc vào thời điểm bàn giao hàng hóa, việc bàn giao hàng hóa
chỉ được coi là hành động của bên bán nhằm thực hiện nghĩa vụ của hợp đồng mua
bán đã có hiệu lực.

Có tính đền bù có nghĩa là bên bán khi thực hiện nghĩa vụ giao hàng hóa
cho bên mua thì sẽ nhận từ bên mua một lợi ích tương đương với giá trị hàng hóa
theo thỏa thuận dưới dạng khoản tiền thanh toán.
Là hợp đồng song vụ, mỗi bên trong hợp đồng mua bán hàng hóa đều bị
ràng buộc bởi nghĩa vụ đối với bên kia, đồng thời cũng là bên có quyền đòi hỏi
bên kia thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Trong hợp đồng mua bán hàng hoá tồn
tại hai nghĩa vụ chính mang tính chất qua lại và liên quan mật thiết với nhau: nghĩa
vụ của bên bán phải giao hàng cho bên mua và nghĩa vụ của bên mua phải thanh
toán cho bên bán.

1

Khoản 2, Điều 3, Luật Thương Mại 2005.

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

9

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

Với tư cách là hình thức pháp lý của quan hệ mua bán hàng hóa, hợp đồng
mua bán hàng hóa có những đặc điểm riêng nhất định xuất phát từ bản chất thương
mại của hành vi mua bán hàng hóa:
Về chủ thể, hợp đồng mua bán hàng hóa được thiết lập giữa các chủ thể chủ
yếu là thương nhân theo Luật Thương Mại 2005.Tuy nhiên theo khoản 3 Điều 1
của LTM 2005 thì hoạt động của bên chủ thể không phải là thương nhân và không
nhằm mục đích lợi nhuận trong quan hệ mua bán hàng hóa phải tuân theo LTM

khi chủ thể lựa chọn áp dụng LTM.
Về hình thức: hợp đồng mua bán hàng hóa được thể hiện bằng lời nói, bằng
văn bản hoặc được xác lập bằng hành vi cụ thể. Đối với các loại hợp đồng mua
bán hàng hóa mà pháp luật quy định phải lập thành văn bản thì phải tuân theo quy
định đó 2.
Về đối tượng của hợp đồng: hợp đồng mua bán hàng hóa có đối tượng là
hàng hóa. Theo LTM 2005 hàng hóa bao gồm tất cả động sản kể cả động sản hình
thành trong tương lai, những vật gắn liền với đất.
1.2.3 Một số quy định chung trong hợp đồng mua bán hàng hóa
Xuất phát từ bản chất là hợp đồng mua bán tài sản nên hợp đồng mua bán
hàng hóa chịu sự điều chỉnh của BLDS 2005.Với những quy định chung này sẽ
giúp chúng ta hiểu rỏ hơn về hợp đồng mua bán hàng hóa giữa NTD và tổ chức, cá
nhân kinh doanh. Việc xác định nguyên tắc giao kết, đề nghị giao kết, thời điểm đề
nghị giao kết cũng như hiệu lực của hợp đồng là rất quan trọng. Là nền tảng cơ
bản để ta áp dụng các quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi NTD.
Về nguyên tắc giao kết hợp đồng. Các bên được tự do giao kết hợp đồng
nhưng không được trái pháp luật, đạo đức xã hội. Các bên tự nguyện, bình đẵng,
thiện chí, hợp tác, trung thực và ngay thẳng 3. Đề nghị giao kết hợp đồng là việc
thể hiện rỏ ý định giao kết hợp đồng và chịu sự ràng buộc về đề nghị này của bên
đề nghị đối với bên đã được xác định cụ thể 4. Ví dụ khi NTD muốn mua hàng hóa
của doanh nghiệp, NTD sẽ đề nghị giao kết hợp đồng và lúc bấy giờ NTD đã chịu
sự ràng buộc về đề nghị đó với doanh nghiệp.
Thời điểm đề nghị giao kết hợp đồng có hiệu lực do bên đề nghị ấn định,
nếu bên đề nghị không ấn định thì đề nghị giao kết hợp đồng có hiệu lực kể từ khi
2

Điều 24, Luật Thương Mại 2005.
Điều 389, Bộ Luật Dân Sự 2005.
4
Điều 390, Bộ Luật Dân Sự 2005.

3

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

10

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

bên được đề nghị nhận được đề nghị đó. Các trường hợp sau được coi là đã nhận
được đề nghị giao kết hợp đồng:
 Đề nghị được chuyển đến nơi cư trú, nếu bên được đề nghị là cá nhân, được
chuyển đến trụ sở, nếu bên được đề nghị là pháp nhân.
 Đề nghị được dưa vào hệ thống thông tin chính thức của bên được đề nghị
hoặc khi bên đề nghị biết được đề nghị giao kết hợp đồng thông qua các
phương thức khác 5.
Thời điểm giao kết hợp đồng là thời điểm bên đề nghị nhận được trả lời chấp
nhận giao kết.Thời điểm giao kết hợp đồng bằng lời nói là thời điểm các bên đã
thỏa thuận về nội dung của hợp đồng. Thời điểm giao kết hợp đồng bằng văn bản
là thời điểm bên sau cùng ký vào căn bản 6.
Về hiệu lực của hợp đồng: hợp đồng được giao kết hợp pháp có hiệu lực từ
thời điểm giao kết, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định
khác 7.
1.2.4 Chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa
Như chúng ta đã biết mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại nhằm mục
đích sinh lời. Theo đó LTM 2005 có qui định đối tượng áp dụng của hoạt động
thương mại là thương nhân hoạt động thương mại, tổ chức, cá nhân khác hoạt
động có liên quan đến thương mại, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc

lập thường xuyên không phải đăng kí kinh doanh 8. Vậy đây chính là chủ thể chính
trong hợp đồng mua bán hàng hóa. Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được
thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập thường xuyên
và có đăng kí kinh doanh 9.
Bên cạnh đó tại khoản 3 Điều 1 LTM 2005 có quy định “Hoạt động không
nhằm mục đích sinh lợi của một bên trong giao dịch với thương nhân thực hiện
trên lãnh thổ nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam trong trường hợp bên
thực hiện hoạt động không nhằm mục đích sinh lợi đó chọn áp dụng Luật này”.
Điều này có nghĩa là bên giao dịch với thương nhân không nhằm mục đích sinh lời
vẫn là chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa. Từ việc xác định chủ thể trên ta có

5

Điều 391, Bộ Luật Dân Sự 2005.
Điều 404, Bộ Luật Dân Sự 2005.
7
Điều 405, Bộ Luật Dân Sự 2005.
8
Điều 2, Luật Thương Mại, 2005.
9
Khoản 1, Điều 6, Luật Thương Mại 2005.
6

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

11

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

thể thấy rằng NTD chính là một trong những chủ thể giao kết hợp đồng mua bán
hàng hóa với thương nhân.
Luật bảo vệ quyền lợi NTD 2010 cũng đã quy định tổ chức, cá nhân kinh
doanh hàng hóa, dịch vụ là tổ chức, cá nhân thực hiện một, một số hoặc tất cả các
công đoạn của quá trình đầu tư, sản xuất đến tiêu thụ hàng hóa hoặc cung ứng dịch
vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lời, bao gồm: thương nhân, cá nhân hoạt
động thương mại độc lập, thường xuyên, không phải đăng kí kinh doanh 10. Qua
đó ta thấy Luật Bảo Vệ Quyền lợi người tiêu dùng đã xác định cụ thể tổ chức, cá
nhân kinh doanh nào sẽ thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa với NTD. Tất nhiên
NTD cũng là chủ thể trong quan hệ mua bán hàng hóa và chịu sự điều chỉnh của
LTM 2005.
Tóm lại, qua phân tích trên ta có thể xác định rằng NTD là chủ thể của hợp
đồng mua bán hàng hóa, và một khi tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa giao kết
hợp đồng với NTD mà xâm phạm tới quyền và lợi ích hợp pháp của NTD thì phải
chịu sự điều chỉnh của pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD.
1.3 Khái quát sự ra đời và phát triển của pháp luật bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng ở Việt Nam
1.3.1 Khái quát quá trình phát triển của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền
lợi người tiêu dùng
Ở nước ta, NTD đóng vai trò là lực lượng đông đúc trong xã hội.Vấn đề
bảo vệ quyền lợi NTD là trách nhiệm chung của nhà nước và toàn xã hội, không
chỉ ở Việt Nam mà hầu hết các nước trên thế giới đều coi trọng công tác này vì
bảo vệ NTD là bảo vệ sự phát triển bền vững của xã hội. Những ngày trước thời kì
đổi mới hầu như quyền lợi NTD nói chung và bộ máy bảo vệ quyền lợi NTD nói
riêng ở nước ta chưa được chú ý một cách thích đáng, có thể nguyên nhân là do
nước ta tập trung vào sự nghiệp dành độc lập và bảo vệ Tổ Quốc, sau khi nước ta
dành độc lập và bước vào thời kì đổi mới, sự phát triển nhanh chóng của nền kinh
tế xã hội đã tạo ra bước ngoặc mới trong vấn đề bảo vệ quyền lợi NTD.

Trước năm 1986 đây là thời kì mà ở Việt Nam hầu như không có một văn
bản pháp lý nào liên quan đến bảo vệ quyền lợi NTD 11. Hành vi đầu cơ lương
thực cũng bị trừng trị theo các qui định của Luật hành chính, Luật hình sự chỉ
nhằm đảm bảo an ninh lương thực sau chiến tranh và đảm bảo độc quyền cho kinh
10

Khoản 2, Điều 3, Luật Bảo về quyền lợi người tiêu dùng năm 2010.
T.S Nguyễn Thị Vân Anh – TS. Nguyễn Văn Cường – Giao Trình Luật Bảo Vệ Quyền Lợi Người Tiêu
Dùng, Nhà Xuất Bản Chính Trị Quốc Gia, năm 2012, trang 49.
11

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

12

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

tế tập thể và Nhà Nước. Những hoạt động đầu cơ thời kì này cũng rất nhỏ và
không ảnh hưởng đến đời sống NTD. Ngoài ra việc sản xuất hàng hóa, dịch vụ
trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp, không phải do lựa
chọn hay sức ép của NTD, cho nên ngay cả trong kinh tế học thời kì này, NTD rất
ít khi được đề cập. Khái niệm NTD đôi khi cũng được nhắc tới nhưng chỉ với tư
cách là một nguồn đánh giá tham khảo cho việc xét duyệt các danh hiệu thi đua
sản xuất giữa các đơn vị kinh tế quốc doanh và tập thể.
Thời kì 1986-1999. Đại hội VI của Đảng Cộng Sản Việt Nam năm 1986 đã
đánh dấu bước phát triển của nền kinh tế nước ta từ nền kinh tế tập trung sang nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. NTD đã từng bước được nhận biết

bởi các doanh nghiệp. NTD bước đầu có sự chọn lựa những sản phẩm phù hợp
nhất với nhu cầu và túi tiền của mình.
Ở thời kì này những qui định của pháp luật về bảo vệ NTD nằm tản mạn,
rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau như: Hiến pháp 1992( điều 28);
Bộ luật hình sự năm 1985. Ngoài ra còn có các nghị định và pháp lệnh có liên
quan cũng được đề cập đến vấn đề bảo vệ NTD như Pháp lệnh đo lường ngày 067-1990, Pháp lệnh chất lượng hàng hóa ngày 27-12-1990, Pháp lệnh xử lý vi phạm
hành chính năm 1995, Nghị định số 140/HĐBT ngày 25-4-1991 quy định về kiểm
tra, xử lý việc sản xuất và buôn bán hàng giả, Bộ luật dân sự 1995, Luật thương
mại ngày 10-5-1997, Nghị định số 57/CP ngày 31-5-1997 của Chính Phủ về xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đo lường và chất lượng hàng hóa,...Nhìn
chung trong thời kì này hệ thống pháp luật còn mang tính chung chung, đặc biệt là
thiếu cơ chế bảo đảm thực hiện, do vậy hiện tượng kinh doanh thiếu trung thực,
lừa dối NTD thường xuyên xảy ra và chưa có cơ chế gải quyết thống nhất.
Thời kì 1999-2010. Xuất phát từ tình hình thực tiển trong vấn đề bảo vệ
NTD năm 1999, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành pháp lệnh bảo vệ quyền
lợi NTD (Pháp lệnh số 13/1999/ PL-UBTVQH ngày 27/04/1999 có hiệu lực ngày
01/10/1999 nhằm xây dựng các quy phạm để bảo vệ các quyền và lợi ích chính
đáng của NTD bị xâm hại trong quá trình tham gia giao dịch thương mại, tăng
cường hiệu quả quản lý nhà nước, nâng cao trách nhiệm của tổ chức, cá nhân sản
xuất, kinh hàng hóa, dịch vụ trong việc bảo vệ NTD. Sự ra đời của pháp lệnh có ý
nghĩa rất quan trọng, đây là văn bản pháp lý mang tính tổng hợp đầu tiên qui định
đầy đủ những quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ của NTD, trách nhiệm của các
ngành, các cấp chính quyền, trách nhiệm của các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội
đối với quyền lợi NTD. Để thực thi pháp lệnh có hiệu quả ngày 02-10-2001 chính

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

13

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

phủ ban hành Nghị định số 69/2001/NĐ-CP qui định chi tiết thi hành pháp lệnh
bảo vệ quyền lợi NTD. Nghị định gồm 6 chương, 24 điều, Nghị định không nhắc
lại quyền của NTD nhưng có thêm một chương quy định về tổ chức bảo vệ quyền
lợi NTD. Đến năm 2007 do tình hình kinh tế có nhiều thay đổi nên Chính Phủ đã
ban hành Nghị định 55/2008-NĐ/CP ngày 24//4/2008 thay thế Nghị định 69/2001
để Pháp lệnh bảo vệ NTD thực thi có hiệu quả hơn. Bên cạnh đó hàng loạt các văn
bản pháp luật ra đời liên quan đến vấn đề bảo vệ NTD như: Luật cạnh tranh năm
2004, Luật tiêu chuẩn kỹ thuật 2006, Bộ luật hình sự 1999, Pháp lệnh chất lượng
hàng hóa năm 1999 (sau đó được thay thế bằng Luật chất lượng sản phẩm, hàng
hóa), Pháp lệnh đo lường năm 1999, Pháp lệnh quảng cáo 2001, Pháp lệnh vệ sinh
an toàn thực phẩm năm 2003,….Đây là những quy định quan trọng của pháp luật
bảo vệ quyền lợi NTD trong thời kì này.
Từ năm 2010 đến nay. Trước sự phát triển nhanh chóng và đa dạng của nền
kinh tế thị trường, đặc biệt là sau khi Việt Nam trở thành thành viên của Tổ chức
Thương mại (WTO). Đòi hỏi chúng ta phải có sự điều chỉnh về các mặt kinh tế xã
hội, trong đó hoàn chỉnh hệ thống quy phạm pháp luật là một trong những yếu tố
hàng đầu. Ngày 17/11/2010, Quốc Hội Việt Nam đã thông qua Luật bảo vệ quyền
lợi NTD số 59/2010/QH12. Đạo luật này quy định đầy đủ hơn Pháp lệnh bảo vệ
quyền lợi NTD năm 1999. Với sự bổ sung của nhiều quy định quan trọng như: bảo
vệ thông tin cho NTD; trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật
gây ra, hợp đồng giao kết với NTD, điều kiện giao dịch chung. Với 6 chương, 51
điều, Luật bảo vệ quyền lợi NTD năm 2010 quy định các quyền và nghĩa vụ của
NTD; trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ đối với
NTD; giải quyết tranh chấp giữa NTD và tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa,
dịch vụ; trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi NTD. Bên cạnh đó
ngày 27/10/2011 Chính Phủ đã ban hành Nghị định số 99/2011-NĐ/CP qui định

chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật bảo vệ NTD năm 2010 giúp
cho việc áp dụng và thực thi luật có hiệu quả. Đặc biệt Nghị định này chủ yếu qui
định về bảo vệ NTD trong các giao dịch, giải quyết yêu cầu bảo vệ NTD, các
phương thức giải quyết tranh chấp giữa NTD và tổ chức, cá nhân kinh doanh…Vì
thế NTD sẽ có thêm những qui định điều chỉnh và bảo vệ quyền lợi của mình
trong khi giao kết hợp đồng.
Qua quá trình hình thành và công tác thực thi pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD ở
nước ta, ta thấy vấn đề bảo vệ quyền lợi NTD được quan tâm từ rất sớm và hiện
nay đang nhận được sự quan tâm rất lớn của Đảng và Nhà nước cũng như các tổ

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

14

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

chức xã hội. Trong khi đất nước bước vào thời kì đổi mới và hội nhập như hiện
nay thì vấn đề trao đổi mua bán hang hóa ngày càng phát triển, để bảo vệ NTD
trong giao kết hợp đồng giữa các doanh nghiệp, Quốc hội đã ban hành đạo luật
bảo vệ NTD nhằm tạo sự công bằng khi các bên tham gia giao kết hợp đồng. Vấn
đề tiếp theo là để Luật đi vào thực thi như thế nào?. Nhìn chung quá trình hình
thành và phát triển của pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD phát triển cùng với tình
hình kinh tế xã hội của nước ta qua các thời kì. Mục tiêu cuối cùng là nhằm hoàn
thiện về mặt pháp lý, bảo vệ NTD khi bị xâm hại, vấn đề này đang được Nhà nước
ta rất quan tâm, đặc biệt là vấn đề giao kết hợp đồng giữa NTD với tổ chức, cá
nhân kinh doanh. Vậy chúng ta phải làm gì để bảo vệ NTD? Khi giao kết hợp
đồng với tổ chức cá nhân kinh doanh, NTD phải hiểu biết những vấn đề gì? và nếu

bị xâm hại thì NTD phải làm gì để bảo vệ mình?. Đây là những câu hỏi đặt ra
trong bối cảnh nền kinh tế Nước nhà đang hội nhập, Người viết sẽ làm rỏ vấn đề
này qua quá trình nghiên cứu đề tài.
1.3.2 Ý nghĩa sự ra đời của pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở
Việt Nam
 Đối với người tiêu dùng:
Cùng với việc thúc đẩy về mặt phát triển kinh tế, vấn đề bảo vệ người tiêu
dùng đang rất được quan tâm, mà vấn đề này không chỉ giới hạn ở một quốc
gia mà còn là mối quan tâm của toàn thế giới trong đó có Việt Nam. Trong bối
cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng và mở cửa thị trường, người
tiêu dùng ngày càng có cơ hội lựa chọn hàng hóa, dịch vụ nhưng đồng thời
cũng đối mặt với nhiều thách thức, rủi ro bởi mặt trái của cơ chế thị trường,
quyền lợi NTD ngày càng bị xâm hại và khó kiểm soát. Bảo vệ NTD tức là bảo
vệ toàn xã hội.
Trong quá trình sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp luôn phải xác định ba
vấn đề quan trọng: Sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào?
NTD là người sử dụng hàng hóa, dịch vụ vì thế NTD luôn giữ vị trí trung tâm
của nền kinh tế và là đối tượng của các doanh nghiệp hướng tới. Với tiêu chí
“khách hàng là thượng đế” các doanh nghiệp cùng nhau cạnh tranh sản xuất ra
các mặt hàng để khách hàng lựa chọn, cũng từ đây mà NTD không tránh khỏi
tình trạng doanh nghiệp chạy đua theo lợi nhuận, cạnh tranh không lành mạnh
gây thiệt hại cho NTD. Việc NTD đứng trước nguy cơ bị xâm hại thì Đảng và
Nhà nước ta phải bảo vệ họ và Luật bảo vệ NTD ra đời là một công cụ cần
thiết đảm bảo quyền lợi chính đáng của họ. NTD sẽ cảm thấy quyền lợi chính
GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

15

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

đáng của mình được bảo vệ và tôn trọng. Nó tạo cho NTD tâm lý vững chắc,
yên tâm hơn khi thực hiện các giao dịch mua bán. Luật ra đời tạo một nền tảng
vững mạnh để NTD có thể tự do chọn lựa việc mua bán hàng hóa một cách
sáng suốt và phù hợp với nhu cầu của mình.
 Đối với nhà sản xuất, nhà phân phối :
Sự ra đời của những qui định pháp luật làm cho việc sản xuất ngày càng
hiệu quả hơn, nó góp phần điều tiết quá trình sản xuất, buộc các doanh nghiệp
cần tuân thủ các yêu cầu về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỷ thuật, chất lượng, an toàn
sản phẩm…trong quá trình sản xuất. Đây cũng là một trong những nguyên
nhân khiến nhà sản xuất phải nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu đến
mức thấp nhất những khiếm khuyết có thể xảy ra với sản phẩm của mình. Việc
can thiệp hợp lí bằng pháp luật vào quan hệ tiêu dùng còn góp phần đẩy mạnh
sự chuyên môn hóa trong quá trình sản xuất, hội nhập kinh tế. Bởi lẽ khi thực
hiện tốt vấn đề này nhà sản xuất, nhà phân phối mới tạo được lòng tin cho
NTD.
 Đối với xã hội :
Pháp luật bảo vệ NTD không chỉ bó hẹp trong việc bảo vệ quyền lợi NTD
mà còn có nhiều ý nghĩa thiết thực. Sự ra đời của pháp luật bảo vệ quyền lợi
NTD đã giúp xã hội loại bớt các loại rủi ro trong quá trình sản xuất, tiêu dùng
sản phẩm. Hơn thế nữa, pháp luật bảo vệ NTD còn góp phần làm điều hòa các
mối quan hệ tiêu dùng, vừa giúp NTD tránh được các nguy cơ bị bóc lột, lưa
dối; vừa giúp nhà sản xuất phát huy được giá trị đạo đức trong sản xuất kinh
doanh. Đồng thời nó còn là cơ hội để nâng cao nhận thức về tiêu dùng cho toàn
xã hội. Nó giải phóng cho NTD thoát khỏi nổi lo về việc thiếu kiến thức
“chuyên môn” khi tham gia các quan hệ mua bán hàng hóa, xây dựng cũng cố
niềm tin vào nền sản xuất hiện đại.
 Đối với sự phát triển của thị trường :

Luật bảo vệ quyền lợi NTD ra đời sẽ giúp cho thị trường vận hành một cách hiệu
quả và công bằng hơn trong một trật tự cạnh tranh lành mạnh. Trong bối cảnh đó sẽ
góp phần loại bỏ những doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả ra khỏi nền kinh tế, cổ vũ
cho những doanh nghiệp làm ăn chân chính ngày càng phát triển vững mạnh. Điều đó
góp phần cho sự phát triển bền vững của xã hội.

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

16

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa


Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng mua bán hàng hóa

1.4 Những quyền lợi cơ bản của người tiêu dùng
1.4.1 Trên thế giới
Người tiêu dùng chính là người bỏ tiền ra để mua sản phẩm, hàng hóa, dịch
vụ của nhà sản xuất, nhà cung cấp dịch vụ, do vậy người tiêu dùng chính là người
mang lại lợi nhuận cho các doanh nghiệp, các nhà sản xuất, nhà cung cấp dịch vụ.
Hay nói cách khác, người tiêu dùng chính là người duy trì sự tồn tại và phát triển
của doanh nghiệp. Vì thế người tiêu dùng cần có những quyền lợi nhất định khi
tham gia trao đổi mua bán với các doanh nghiệp. Vấn đề quyền lợi NTD đang rất
được quan tâm, đây không phải là vấn đề riêng của một quốc gia mà mang xu thế
toàn cầu. Trong thời đại hội nhập thì quyền lợi của NTD ngày càng được chú
trọng, bởi lẽ họ cũng đang đứng trước nhiều nguy cơ bị xâm phạm quyền lợi của
mình. Đó chính là lý do mà pháp luật của thế giới nói chung và mỗi quốc gia nói
riêng luôn quan tâm đến các quyền lợi cơ bản của NTD.
Theo Nghị quyết số 39/248 ngày 09/4/1985 của Đại hội đồng Liên hợp
quốc thông qua “Bản hướng dẫn bảo vệ Người tiêu dùng”, thì người tiêu dùng có

tám quyền cơ bản sau 12:
Một là, quyền được thỏa mãn những nhu cầu cơ bản: là quyền được cung
cấp những sản phẩm và dịch vụ cơ bản, thiết yếu như các nhu cầu về lương thực,
thực phẩm, quần áo, nhà ở, đi lại, giáo dục, vui chơi, giải trí, chăm sóc sức khỏe,
dịch vụ công cộng....Nhu cầu cơ bản là một khái niệm tương đối và tổng quát. Khi
trình độ phát triển của xã hội còn ở mức thấp, nền kinh tế còn gặp nhiều khó khăn
thì nhu cầu cơ bản là những cái tối thiểu để con người có thể tồn tại được. Khi xã
hội phát triển ở mức cao hơn, nhu cầu cơ bản cũng thay đổi. Như vậy, nhu cầu cơ
bản của NTD thay đổi tùy theo điều kiện của xã hội, sự phát triển của nền kinh tế
mổi nước, nhưng bao giờ cũng cần đủ để con người không những tồn tại mà còn
có thể phát triển cả về thể chất và tinh thần.
Hai là, quyền được an toàn: là quyền được bảo vệ để không phải sử dụng
các sản phẩm hàng hóa, quy trình sản xuất và dịch vụ nguy hại cho sức khỏe hoặc
đời sống của người tiêu dùng. Quyền an toàn không phải chỉ liên quan đến các
sản phẩm, hàng hóa an toàn mà nó còn liên quan đến quy trình sản xuất. Quyền
này cho ta thấy được NTD sẽ được bảo vệ trước những nguy cơ trong quá trình
sản xuất cũng như không bị thiệt thòi trong quá trình sử dụng hàng hóa, dịch vụ
được cung cấp.
12

Đặc san tuyên truyền pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng số 06/2011 của Bộ Tư Pháp, trang
32

GVHD: T.s. Cao Nhất Linh

17

SVTH: Phạm Thị Kim Thoa