bảo vệ môi trường nước sông pháp luật và thực tiễn áp dụng tại quận ninh kiều, thành phố cần thơ

Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA: 37 (2011 - 2015)

BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG - PHÁP LUẬT VÀ
THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI QUẬN NINH KIỀU,
THÀNH PHỐ CẦN THƠ

Giảng viên hướng dẫn:
VÕ HOÀNG YẾN
Bộ môn: Luật Thương mại

Sinh viên thực hiện:
CHÂU NGỌC LAN THANH
MSSV: 5115929
Lớp: Tư pháp 2

Cần Thơ, tháng 12/2014

GVHD: Võ Hoàng Yến

1

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
GVHD: Võ Hoàng Yến

2

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng….năm 2014
GVHD: Võ Hoàng Yến

3

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

MỤC LỤC
Lời nói đầu ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu...................................................................................................... 2
4. Phạm vi nghiên cứu...................................................................................................... 3
5. Bố cục của đề tài .......................................................................................................... 3
Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HỆ THỐNG SÔNG NGÒI, VẤN ĐỀ BẢO
VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY ..................................................................................................................... 4
1.1. Một số vến đề về môi trường .................................................................................. 4
1.1.1. Một số khái niệm.................................................................................................... 4
1.1.1.1. Khái niệm môi trường .............................................................................. 4
1.1.1.2. Khái niệm về sông ngòi............................................................................. 5
1.1.2. Khái quát về tình hình ô nhiễm môi trường và sự cần thiết bảo vệ môi trường hiện
nay ................................................................................................................................... 6
1.1.2.1. Tình hình ô nhiễm môi trường hiện nay .................................................... 6
1.1.2.2. Ảnh hưởng của môi trường và sự cần thiết bảo vệ môi trường hiện nay .... 7
1.1.2.3. Hoạt động bảo vệ môi trường ................................................................... 9
1.2. Khái quát chung về hệ thống sông ngòi ở Việt Nam............................................ 10
1.2.1. Khái quát về hệ thống sông ngòi .......................................................................... 10
1.2.2. Vai trò của hệ thống sông ngòi ............................................................................. 12
1.3. Một số vấn đề về môi trường nước sông .............................................................. 13
1.3.1. Khái quát chung về môi trường nước sông ........................................................... 13
1.3.2. Tình hình ô nhiễm nguồn nước, nước sông ........................................................... 15
1.4. Ảnh hưởng của ô nhiễm nước sông và sự cần thiết bảo vệ môi trường nước
sông ............................................................................................................................... 17
1.4.1. Ảnh hưởng của ô nhiễm nước sông ...................................................................... 17
1.4.2. Sự cần thiết bảo vệ môi trường nước sông……………………………………….. 18
Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ TÀI NGUYÊN NƯỚC
VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG ............................................................. 19
2.1. Quy định về tài nguyên nước ở Việt Nam ............................................................ 19
2.1.1. Quy định về bảo vệ tài nguyên nước .................................................................... 19

2.1.2. Nhiệm vụ quản lý tài nguyên nước ....................................................................... 21
2.2. Quy định về bảo vệ môi trường nước sông .......................................................... 22
2.2.1. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước sông ........................................................... 22
GVHD: Võ Hoàng Yến

4

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

2.2.2. Nguyên tắc bảo vệ môi trường nước sông ............................................................ 23
2.2.3. Trách nhiệm bảo vệ môi trường nước sông........................................................... 24
2.3. Nội dung bảo vệ môi trường nước sông ............................................................... 25
2.3.1. Quy định về kiểm soát các nguồn gây ô nhiễm và bảo vệ chất lượng nước trên lưu
vực sông ........................................................................................................................ 25
2.3.2. Quy định về kế hoạch phòng, chống ô nhiễm và phục hồi các nguồn nước bị ô
nhiễm trên lưu vực sông ................................................................................................. 26
2.3.3. Quy định về ứng phó và khắc phục sự cố môi trường trên lưu vực sông ............... 27
2.4. Quy định về xử lý vi phạm pháp luật ................................................................... 28
2.4.1. Xử lý vi phạm hành chính .................................................................................... 29
2.4.2. Xử lý vi phạm pháp luật hình sự........................................................................... 29
2.4.3. Xử lý vi phạm pháp luật dân sự ............................................................................ 30
2.4.4 Xử lý kỷ luật ......................................................................................................... 32
Chương 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ VIỆC THỰC HIỆN BẢO VỆ MÔI
TRƯỜNG NƯỚC SÔNG Ở QUẬN NINH KIỀU, THÀNH PHỐ CẦN THƠ .......... 33
3.1. Thực tiễn về việc bảo vệ môi trường nước sông tại quận Ninh Kiều .................. 33
3.1.1. Hệ thống sông ngòi và tình hình ô nhiễm môi trường nước sông ở quận Ninh
Kiều ............................................................................................................................... 33

3.1.2. Quá trình thực thi pháp luật bảo vệ môi trường nước sông tại quận Ninh Kiều ..... 41
3.2. Những tồn tại và đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước
sông ............................................................................................................................... 43
3.2.1. Những vấn đề còn tồn tại...................................................................................... 43
3.2.1.1. Tồn tại về mặt pháp luật ......................................................................... 43
3.2.1.2. Tồn tại trên địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ ....................... 44
3.2.2. Kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước
sông ở quận Ninh Kiều .................................................................................................. 46
3.2.2.1. Ý kiến đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường nước sông
ở quận Ninh Kiều ........................................................................................................... 46
3.2.2.2. Ý kiến đề xuất trong công tác bảo vệ môi trường nước sông ở quận Ninh
Kiều ............................................................................................................................... 48
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 50
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Võ Hoàng Yến

5

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau nhiều năm phấn đấu phát triển nước ta đã trở thành một trong những nhóm nước
nằm trong nhóm các nước đang phát triển trên thế giới, tập trung nhân lực vật lực cho sự
phát triển của đất nước, đã đạt được những thành tựu to lớn, song song với sự phát triển
tiến bộ ấy đã để lại những hệ lụy cho môi trường đó là sự ô nhiễm các dòng chảy trên

khắp cả nước. Những nơi có mật độ phát triển cao tập trung nhiều khu công nghiệp, xí
nghiệp, nhà máy, đô thị, bệnh viện, chợ đó là những nơi có nguồn nước bị ô nhiễm nhiều
nhất và nặng nhất, đặc biệt là ô nhiễm trên những dòng sông. Phần lớn nước thải của các
hoạt động sản xuất công nông nghiệp đã xử lý, chưa xử lý hay xử lý không đạt tiêu chuẩn
đều được thải thẳng xuống những dòng sông, gây nên ô nhiễm trầm trọng hủy hoại nhiều
hệ sinh thái ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước.
Như chúng ta đã biết nước là nguồn tài nguyên vô cùng quí giá mà tự nhiên ban
tặng cho loài người, không có nước thì không có sự sống và cũng không có một hoạt
động kinh tế nào có thể tồn tại được. Nước là khởi đầu và là nhu cầu thiết yếu của sự
sống; là yếu tố quan trọng của sản xuất; là nhân tố chính để bảo đảm môi trường. Tuy
nhiên, nguồn tài nguyên nước đang ngày càng khan hiếm, khối lượng và chất lượng
nước ngày càng suy giảm, hạn hán và lũ lụt xảy ra gay gắt ở cả quy mô, mức độ và thời
gian trong khi nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng và đó chính là nguyên nhân đã gây
ra khủng hoảng về nước ở nhiều nơi trên thế giới. Việc quản lý, khai thác và sử dụng có
hiệu quả nguồn tài nguyên nước có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với sự tồn tại và phát
triển của con người vì vậy nó đã trở thành chủ đề quan trọng được bàn thảo nhiều nhất
trên các diễn đàn quốc tế.
Vấn đề đặt ra là cần phải làm gì và làm như thế nào để quản lý, khai thác, sử dụng
có hiệu quả nguồn tài nguyên nước để bảo đảm sự sống của con người, phục vụ phát
triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái theo quan điểm phát triển bền vững
trên phạm vi toàn cầu.
Vì vậy bảo vệ môi trường lưu vực sông là một vấn đề cấp thiết đã được các nước
trên thế giới thực hiện từ nửa cuối thế kỉ 20 và phát triển mạnh trong vài thập kỉ gần đây
nhằm khắc phục tình trạng khan hiếm nước, sự gia tăng tình trạng ô nhiễm môi trường ở
các khu vực sông. Bên cạnh đó nhằm tối đa hóa lợi ích kinh tế của các lưu vực sông
nhưng không làm tổn hại đến tính bền vững môi trường trọng yếu mà vẫn duy trì điều
kiện sống lâu bền cho con người. Tuy nhiên, vấn đề bảo vệ môi trường lưu vực sông ở
nước ta còn nhiều hạn chế và bất cập: Lưu vực sông được khai thác sử dụng chưa theo
quy hoạch, kế hoạch, do thiếu tính liên ngành nên việc bảo vệ môi trường chưa được chặt
chẽ và còn kém hiệu quả. Việc thực thi pháp luật ở nước ta còn chưa nghiêm, hiệu lực và

hiệu quả còn thấp, đồng thời chưa có sự nhận thức đầy đủ về bảo vệ nguồn tài nguyên
nước theo hướng bền vững và biện pháp giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển
GVHD: Võ Hoàng Yến

6

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

kinh tế - xã hội với bảo vệ môi trường. Tư tưởng coi trọng lợi ích cục bộ, trước mắt về
kinh tế chưa chú ý đến lợi ích lâu dài về môi trường còn khá phổ biến ở các cấp, các
ngành.
Đứng trước sự ô nhiễm của dòng chảy, trước đây đã có nhiều công trình nghiên cứu
về lĩnh vực môi trường và pháp luật cũng đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan,
để góp phần hoàn thiện thêm việc bảo vệ môi trường nước sông của cả nước cũng như
trên địa bàn quận Ninh Kiều thành phố Cần Thơ. Người viết quyết định chọn đề tài “Bảo
vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng tại quận Ninh Kiều,
thành phố Cần Thơ” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp của mình. Nhằm thông
tin đến cho người đọc nắm rõ hơn về vai trò và lợi ích của các dòng sông, trách nhiệm
của các tổ chức, cá nhân trong công tác bảo vệ môi trường nước sông, qua đó đưa ra giải
pháp và đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật giúp cho công tác bảo vệ môi trường nước
sông đạt được nhiều hiệu quả hơn.
2. Mục đích nghiên cứu
Với thực trạng như trên và thực tế hiện nay, việc tìm hiểu và nghiên cứu pháp luật
về bảo vệ môi trường nước sông là hết sức cần thiết và quan trọng với tất cả các quốc gia
và các tỉnh thành, trước sự suy thoái và ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Luận văn làm
sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật bảo vệ môi trường nước lưu vực sông ở
Việt Nam, đồng thời đưa ra một số kiến nghị cho việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật

thực định cũng như thúc đẩy thực thi những quy định này trong hoạt động bảo vệ môi
trường nước.
3. Phạm vi nghiên cứu
Vần đề ô nhiễm môi trường nước sông ở nước ta hiện nay đang được các cơ quan,
ban ngành các cấp đặc biệt quan tâm chú trọng. Các văn bản pháp luật và các chính sách
được ban hành đã điều chỉnh vấn đề này, ta thấy rằng các văn bản pháp luật này góp phần
không nhỏ trong việc giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường nước sông, bảo vệ môi
trường và sức khỏe cộng đồng.
Bảo vệ môi trường nước sông là một đề tài mới trong tình hình hiện nay, cho nên để
nghiên cứu nội dung chính của đề tài người viết tiến hành nghiên cứu những văn bản quy
phạm pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực môi trường nói chung và môi trường nước sông
nói riêng. Dựa trên cơ sở pháp lí là Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, Luật Tài nguyên
nước năm 2012 (có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2013), Nghị định 120/2008/NĐCP ban hành ngày 01/12/2008 về quản lí lưu vực nước sông, Nghị định 179/2013/NĐ-CP
ngày 14/11/2013 của Chính Phủ về việc quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong
lĩnh vực Bảo Vệ môi trường. Qua đó người viết tìm hiểu một cách có hệ thống các quy
định của pháp luật để hiểu thêm và tìm hiểu ngoài thực tiễn cũng như kiến nghị của bản
thân nhằm xây dựng hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường sông.
4. Phương pháp nghiên cứu
GVHD: Võ Hoàng Yến

7

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

Trong phạm vi nghiên cứu đề tài của mình người viết sử dụng những phương pháp
nghiên cứu như sau: Sử dụng phương pháp phân tích luật viết, phương pháp tổng hợp, kết
hợp lí luận và thực tiễn. Thu thập tài liệu, thông tin về sách báo, tạp chí, đồng thời tìm

hiểu thực tế để nhìn nhận vấn đề đúng và đầy đủ.Thông qua các phương pháp khác như
phương pháp kế thừa: kế thừa chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các đề tài có liên quan
người viết đã hoàn thành bài luận này.
5. Bố cục của đề tài
Ngoài các phần mục lục, lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, thì nội
dung của luận văn có 3 chương sau đây:
Chương 1: Khái quát chung về hệ thống sông ngòi, vấn đề bảo vệ môi trường nước
và môi trường nước sông ở Việt Nam.
Chương 2: Quy định của pháp luật Việt Nam về tài nguyên nước và bảo vệ môi
trường nước sông.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp về việc thực hiện bảo vệ môi trường nước sông
tại quận Ninh Kiều thành phố Cần Thơ.

GVHD: Võ Hoàng Yến

8

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HỆ THỐNG SÔNG NGÒI, VẤN ĐỀ BẢO VỆ MÔI
TRƯỜNG NƯỚC VÀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG Ở VIỆT NAM
Đất nước ta đang phát triển nhanh chống trong thời kỳ công nghiệp hóa và hiện đại
hóa. Nhu cầu về sử dụng tài nguyên thiên nhiên thời kỳ này là rất lớn, đặc biệt là tài
nguyên nước. Sự gia tăng không ngừng nhu cầu sử dụng nước của tất cả các ngành kinh
tế đang đặt ra cho công tác quản lý tài nguyên nước những thách thức to lớn. Suy thoái
tài nguyên nước đã trở thành khá phổ biến đối với các lưu vực sông đã đe dọa đến sự

sống, sự tồn tại của con người và sinh vật, vì vậy công tác bảo vệ môi trường cho những
dòng sông cũng chính là bảo vệ sự sống của loài người và sự phát triển bền vững toàn
cầu.
Chương này người viết chủ yếu tập trung giới thiệu về tình hình ô nhiễm môi
trường, một số khái niệm về môi trường và khái quát về hệ thống sông ngòi, vai trò và
ảnh hưởng của sông ngòi ở Việt Nam.
1.1. Một số vấn đề về môi trường
1.1.1. Một số khái niệm
1.1.1.1. Khái niệm môi trường
Thuật ngữ “môi trường” có nguồn gốc từ tiếng Pháp “environner” có nghĩa là “bao
quanh hoặc chu trình khép kín” và thuật ngữ này được các quốc gia trên thế giới sử dụng
khá phổ biến trong những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ XX, cụ thể như một số nước
“Umwelt” (German - Đức); “Mileu” (Dutch - Hà Lan) cho đến nay khái niệm môi trường
đã được thảo luận rất nhiều1.
Theo như định nghĩa về môi trường thì môi trường được chia làm các loại sau:
Môi trường tự nhiên: Bao gồm các yếu tố tự nhiên như: vật lý, hóa học, sinh học,
tồn tại ngoài ý muốn của con người và chịu tác động của con người: Đất, nước, không
khí, các loại động thực vật.
Môi trường nhân tạo: Là tất cả các yếu tố tự nhiên, xã hội, do con người tạo nên và
chịu sự chi phối của con người: công viên, trường học, bệnh viện.
Môi trường xã hội: Là tổng thể các quan hệ giữa người và người tạo nên sự thuận
lợi hoặc khó khăn cho sự tồn tại và phát triển của các cá nhân và cộng đồng loài người:
làng xã, gia đình.
Ở Việt Nam, khái niệm pháp lý về môi trường được ấn định trong đạo luật về môi
trường. Luật Bảo vệ môi trường 2005 và luật bảo vệ môi trường năm 2014 sẽ có hiệu lực
kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2015 cụ thể quy định như sau:
“Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo bao quanh
con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và
sinh vật”2.
“Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối

với sự tồn tại và phát triển của con người và sự vật”.
1
2

Ths Kim Oanh Na - Võ Hoàng Yến, Giáo trình luật môi trường, trường Đại Học Cần Thơ, năm 2012, tr. 1
Khoản 1 Điều 3 Luật bảo vệ môi trường năm 2005

GVHD: Võ Hoàng Yến

9

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

Tóm lại môi trường là tất cả những gì có xung quanh ta, cho ta cơ sở để sống và
phát triển. Môi trường theo nghĩa rộng là tất cả các nhân tố tự nhiên và xã hội cần thiết
cho sự sinh sống, sản xuất của con người như: tài nguyên thiên nhiên, không khí, đất,
nước, ánh sáng, cảnh quan, quan hệ xã hội. Môi trường theo nghĩa hẹp không xét tới tài
nguyên thiên nhiên, mà chỉ bao gồm các nhân tố tự nhiên và xã hội trực tiếp liên quan tới
chất lượng cuộc sống con người.
1.1.1.2. Khái niệm sông ngòi
Để tìm hiểu về một số khái niệm liên quan đến hệ thống sông ngòi, trước hết chúng
ta sẽ tìm hiểu một số khái niệm liên quan về tài nguyên nước:
Nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, là thành phần thiết yếu của sự sốngvà môi
trường, quyết định sự tồn tại và phát triển bền vững của đất nước, mặt khác nước cũng có
thể gây ra tai họa cho con người và môi trường.
Nước tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau và phân bổ rộng rãi hầu hết khắp nơi trên
trái đất, trong Luật Tài nguyên nước năm 2012 có hiệu lực ngày 01 tháng 01 năm 2013

“Tài nguyên nước bao gồm nguồn nước mặt, nước dưới đất, nước mưa và nước
biển”3,trong đó nguồn nước là các dạng tích tụ nước tự nhiên hoặc nhân tạo có thể khai
thác, sử dụng bao gồm sông, suối, kênh, rạch, ao, hồ, đầm, phá, biển, các tầng chứa
nước dưới đất, mưa, băng, tuyết và các dạng tích tụ nước khác4.
Tuy nhiên người viết chỉ tập trung nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực môi trường
sông ngòi.
Khái niệm về sông ngòi hiện nay trong các văn bản pháp luật chưa có quy định cụ
thể, nó được định nghĩa ở các văn bản, tài liệu khác nhau như:
“Sông” là dòng nước lưu lượng lớn, thường xuyên chảy, có nguồn cung cấp chủ
yếu từ hồ, nước, các con sông, suối hay từ các con sông nhỏ, các dòng sông hầu hết chủ
yếu đổ ra biển, nơi tiếp giáp biển gọi là cửa sông.
“Sông” là dòng nước tự nhiên chảy theo những nơi trũng của địa hình có lồng dẫn
tương đối ổn định, có nguồn cung cấp nước là nước mặt và nước ngầm được gọi là sông5.
Trong quy định của pháp luật không có khái niệm rõ ràng về sông ngòi nhưng có
một khái niệm liên quan như: “Lưu vực sông là vùng đất mà trong phạm vi đó nước mặt,
nước dưới đất chảy tự nhiên vào sông và thoát ra một cửa chung hoặc thoát ra biển, lưu
vực sông gồm có lưu vực sông liên tỉnh và lưu vực sông nội tỉnh”6.
“Nguồn nước liên quốc gia là nguồn nước chảy từ lãnh thổ Việt Nam sang lãnh thổ
nước khác hoặc từ lãnh thổ nước khác vào lãnh thổ Việt Nam hoặc nguồn nước nằm trên
đường biên giới giữa Việt Nam và quốc gia láng giềng”7.

Khoản 1 Điều 2 Luật Tài nguyên nước năm 2012
Khoản 2 Điều 2 Luật Tài nguyên nước năm 2012
Hệ thống sông ngòi Việt Nam. Hoàng Văn
www.wattpad.com/85168-song-ngoi[truy cập ngày 20/8/2014]
6
Khoản 8, Điều 2 Luật Tài nguyên nước 2012
7
Khoản 7, Điều 2 Luật Tài nguyên nước năm 2012
3

4
5

GVHD: Võ Hoàng Yến

10

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

1.1.2. Khái quát về tình hình ô nhiễm môi trường và sự cần thiết bảo vệ môi
trường hiện nay
1.1.2.1. Tình hình ô nhiễm môi trường hiện nay
Một vấn đề nóng bỏng, gây bức xúc trong dư luận xã hội cả nước hiện nay là tình
trạng ô nhiễm môi trường sinh thái do các hoạt động sản xuất và sinh hoạt của con người
gây ra. Vấn đề này ngày càng trầm trọng, đe doạ trực tiếp sự phát triển kinh tế - xã hội
bền vững, sự tồn tại, phát triển của các thế hệ hiện tại và tương lai. Giải quyết vấn đề ô
nhiễm môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa hiện nay không
chỉ đòi hỏi cấp thiết đối với các cấp quản lí, các doanh nghiệp mà đó còn là trách nhiệm
của cả hệ thống chính trị và của toàn xã hội.
Hiện trạng môi trường đô thị, khu công nghiệp: Các loại ô nhiễm thường thấy tại
các đô thị Việt Nam là ô nhiễm nguồn nước mặt, ô nhiễm bụi, ô nhiễm các khí sunfua,
cacbonic, nitric, chất thải rắn. Ở Việt Nam, nồng độ các chất ô nhiễm trong nước mặt
thường rất cao như các chất rắn lơ lửng, nitrit gấp từ 2 - 5 lần, thậm chí tới 10 - 20 lần trị
số tiêu chuẩn đối với các nguồn nước mặt loại B, chỉ số ecoli vượt tiêu chuẩn cho phép
hàng trăm lần. Ở Việt Nam tỷ lệ thu gom chất thải rắn còn rất thấp so với yêu cầu đặt ra,
tại nhiều nơi tỷ lệ thu gom chất thải rắn khoảng 20% - 40%. Biện pháp thu gom chất thải
rắn hiện nay là chôn lấp (hiện nay chưa có bãi chon lấp nào đạt tiêu chuẩn kỹ thuật vệ

sinh môi trường)8.
Hiện trạng môi trường nông thôn: Ô nhiễm nước ở nông thôn và khu vực sản xuất
nông nghiệp cũng rất nghiêm trọng. Gần 75% số dân nước ta sinh sống ở nông thôn, là
nơi cơ sở hạ tầng lạc hậu, phần lớn các chất thải của con người và gia súc không được xử
lý, thấm xuống đất hoặc bị rửa trôi làm cho tình trạng ô nhiễm nguồn nước về hữu cơ và
sinh vật không ngừng tăng cao. Nhiều nơi do nuôi trồng thủy sản ồ ạt, thiếu quy hoạch,
không tuân theo quy trình kỹ thuật đã gây ra nhiều tác động tiêu cực tới môi trường nước.
Lượng nước thải của các cơ sở chế biến thủy hải sản đông lạnh cũng rất lớn, vượt ngưỡng
cho phép khoảng vài chục đến hàng trăm lần. Môi trường nước ở nông thôn cũng đang bị
ô nhiễm do dùng không đúng cách và không hợp lý các hóa chất nông nghiệp (thuốc trừ
sâu, thuốc diệt cỏ) thiếu các phương tiện vệ sinh cơ sở hạ tầng phục vụ sinh hoạt nên số
hộ gia đình dùng nước hợp vệ sinh chỉ dạt khoảng 30% - 40% và chỉ có khoảng 20% 30% số hộ sử dụng công trình vệ sinh đạt tiêu chuẩn9.
1.1.2.2. Những ảnh hưởng của môi trường và sự cần thiết bảo vệ môi trường hiện
nay
* Những ảnh hưởng phổ biến
Trái đất được coi là ngôi nhà chung của sinh vật và con người.Trong vài thập niên
gần đây, cùng khoa học, con người đã khai thác một cách quá mức và hậu quả là làm cạn
kiệt các nguồn tài nguyênđặc biệt là tài nguyên khoáng vật. Sự tăng trưởng kinh tế tạo
điều kiện nhanh chống cho đất nước phát triển, hòa nhập với nền kinh tế thế giới và khu
8

Ô nhiễm môi trường ở nước ta hiện nay thực trạng và một số giải pháp, Công Lập
/>cập ngày 28/9/2014]
9
Giáo tình Luật môi trường, trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân năm 2006, tr. 29

GVHD: Võ Hoàng Yến

11

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

vực. Nhưng đồng thời chính sự phát triển với nhịp độ tăng cao cũng có nghĩa là một khối
lượng tài nguyên thiên nhiên đựơc khai thác để chế biến và khối lượng chất thải từ tài
nguyên và tiêu dùng được thải vào thiên nhiên ngày càng tăng.
Từ thực tế tổng quan môi trường năm 2010, Báo cáo môi trường Quốc gia đưa ra
các kiến nghị đối với Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương. Báo cáo Kiến
nghị Quốc hội ban hành, sửa đổi, bổ sung các luật liên quan về môi trường; xem xét tăng
mức chi sự nghiệp môi trường lên trên mức 2% tổng chi ngân sách hàng năm; giám sát,
kiểm tra việc thi hành các luật liên quan trong công tác bảo vệ môi trường10.
Biến đổi hệ sinh thái: Việt Nam là một trong mười quốc gia có đa dạng sinh học
thuộc loại cao nhất thế giới, trong đó có các hệ sinh thái đặc thù với nhiều giống, loài đặc
hữu có giá trị khoa học và kinh tế cao. Tuy nhiên, trong những năm gần đây sự đa dạng
về sinh học ở Việt Nam đang bị suy giảm mạnh nguyên nhân chủ yếu do cháy rừng,
chuyển đổi mục đích sử dụng đất đai dẫn tới việc thu hẹp dần nơi cư trú của các loài, việc
buôn bán trái phép động thực vật quý hiếm và ô nhiễm môi trường.
Ảnh hưởng đối với con người: Tình trạng ô nhiễm môi trường ở Việt Nam đang
ngày càng trở nên nghiêm trọng, đe doạ sức khoẻ con người và ảnh hưởng đến mọi khía
cạnh trong cuộc sống của người dân. Tại Việt Nam không chỉ là khói, bụi, rác thải, nhiên
liệu gây ô nhiễm môi trường không khí, mà ngay cả môi trường đất và nguồn nước cũng
đang bị ô nhiễm rất nặng. Trong khi đó nhà chức trách của chúng ta vẫn chưa thể tìm ra
biện pháp đối phó hữu hiệu. Theo đánh giá của tiến sĩ Trần Hồng Hà, hiện nay Việt Nam
chúng ta đang bắt đầu phải trả giá về mặt sức khỏe con người do một thời gian dài chưa
thật sự quan tâm đến vấn đề về xử lý chất thải, bảo vệ môi trường dẫn đến nguy cơ ô
nhiễm môi trường. Cụ thể là ngày càng xuất hiện nhiều điểm “nóng” về ô nhiễm môi
trường, chẳng hạn như những “làng ung thư” ở Hà Tây, Phú Thọ. Thực tế cho thấy, tại
một số khu dân cư gần khu công nghiệp, nồng độ khí SO2, CO2 và NO2 đều vượt tiêu

chuẩn cho phép. Tất cả đang đe dọa môi trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe
cộng đồng dân cư11.
Ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế xã hội: Quả thật, tình trạng ô nhiễm môi trường
ở Việt Nam ngày càng trở nên nghiêm trọng, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh đời sống của
con người. Chỉ riêng quá trình đô thị hóa như tốc độ hiện nay cũng đã có những ảnh
hưởng đáng kể đến môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Tài nguyên thiên nhiên bị khai
thác triệt để để xây dựng đô thị, làm giảm diện tích cây trồng, nguồn nước bị suy thoái.
Việc mở rộng không gian đô thị sẽ dẫn đến việc chiếm dụng đất nông nghiệp làm ảnh
hưởng đến an toàn lương thực quốc gia và ảnh hưởng đến đời sống của nông dân. Bên
cạnh đó, nhiều nhà máy, xí nghiệp gây ô nhiễm mạnh, trước kia nằm ở ngoại thành, nay
do quá trình đô thị hóa đã lọt vào giữa khu dân cư đông đúc. Kể đến việc biến đổi khí
hậu. Có thể nói biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng lên đời sống của người dân ngày càng
rõ ràng. Bão táp, lượng mưa tăng cao, lũ lụt đang gây ra biết bao khó khăn cho đới sống
của người nông dân Việt Nam. Hiện tượng thiên tai triền miên còn làm cho đất nông
nghiệp bị bạc màu làm sản lượng lương thực giảm, thu nhập thấp số người nghèo, người
suy dinh dưỡng gia tăng. Chính vì thế, theo đánh giá của ông Christophe Bahuet, mục
tiêu đẩy lùi đói nghèo của Việt Nam khó có thể đạt được. Có thể nói tình trạng ô nhiễm
10

Báo Dân Trí, Việt Nam đang phải sống chung với tình trạng ô nhiễm nặng nề, Cẩm Hồng
/>[truy cập 13/8/2014]
11
Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường đối với Việt Nam, Thu Hà
/>[truy cập ngày 12/8/2014]

GVHD: Võ Hoàng Yến

12

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh

Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

môi trường tại Việt Nam hiện nay đang làm xáo trộn về đời sống kinh tế, gây ra nghèo
đóivà gia tăng nguy cơ bệnh tật cho con người12.
* Sự cần thiết bảo vệ môi trường hiện nay
Vì vậy, chúng ta cần nhận thức rõ những hâu quả trước mắt và lâu dài nếu không có
ý thức bảo vệ môi trường. Điển hình như nạn chặt phá rừng, hàng loạt gây hậu quả như:
lũ quét, đất đai bị sói mòn, sạt lỡ làm tàn phá của cải vật chất và con người, phá hệ cân
bằng sinh thái, nạn đánh bắt thủy hải sản bằng thuốc nổ, đô thị hóa kéo dài theo vấn đề
tập trung dân số không đồng đều cùng với việc sử dụng các phương tiện giao thông dẫn
đến các lượng khí thải độc hại gây ô nhiễm bầu không khí, làm cho sức khỏe con người
đang bị đe dọa hàng ngày, riêng ở nông thôn thì ý thức của người dân ngày càng thấp, họ
có thói quen vứt rác xuống dòng sông, ao hồ, kênh rạch làm cho nguồn nước bị ô nhiễm.
Môi trường có ảnh hưởng tới tất cả các cá nhân trong xã hội. Vì vậy, việc bảo vệ
môi trường là không của riêng ai, như vậy mỗi cá nhân đều phải có trách nhiệm bảo vệ
môi trường nói chung và tuân theo quy định của luật môi trường.
Việc bảo vệ môi trường là thật sự cần thiết, vì nhân tố môi trường là một trong
những nhân tố quan trọng kìm hãm sự phát triển kinh tế, xã hội đồng thời nó còn là tiêu
chí đánh giá ý thức bảo vệ môi trường. Việc bảo vệ môi trường của mỗi quốc gia có tác
động tích cực đối với các quốc gia khác và quốc gia này bị ô nhiễm thì ít nhiều gì cũng
ảnh hưởng đến các quốc gia lân cận bởi ảnh hưởng môi trường mang tính phổ biến. Việc
các khu rừng đầu nguồn nước ta bị tàn phá gây hậu quả nghiêm trọng không chỉ ở những
nơi rừng bị tàn phá mà còn có những nơi, những vùng khác trên toàn cầu. Dẫn đến hậu
quả là sự trả thù từ thiên nhiên không loại trừ bất kỳ một quốc gia nào dù là quốc gia đó
có là một cường quốc hoặc là quốc gia đang phát triển. Con người phải có hành động văn
hóa đối với môi trường bằng những việc cụ thể như: Không thực hiện các hành vi gây ô
nhiễm môi trường, suy thoái môi trường, hãy đối xử tốt với thiên nhiên sống thân thiện
với môi trường, ta sẽ tận hưởng được những giây phút thư giãn, thoải mái trong bầu

không khí trong lành, được tận hưởng những phong cảnh đẹp13.
1.1.2.3 Hoạt động bảo vệ môi trường
Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp;
phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường, ứng phó sự cố môi trường; khắc
phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý và
tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học14.
Hoạt động bảo vệ môi trường là những hành động những biện pháp cụ thể nhằm làm
giảm và hạn chế những vụ việc gây ảnh hưởng không tốt với môi trường của các chủ thể
trực tiếp sử dụng môi trường. Việc bảo vệ môi trường có thể thực hiện cụ thể dựa vào
những hành động có ý thức tự giác của con người chủ thể trực tiếp, tiếp xúc với môi
trường ở tất cả các khía cạnh khác nhau như: Khai thác khoáng sản, sử dụng môi trường
để canh tác, sử dụng nguồn nước để tưới tiêu, đánh bắt và khai thác các nguồn lợi thủy
sản.Tất cả những hoạt động trên điều trực tiếp gây hại đối với môi trường, vì vậy các chủ
thể cần phải có ý thức và những hành động của chính chủ thể để có thể bảo vệ môi
trường.

12

Giáo tình Luật môi trường, trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân năm 2006, tr. 31

13

Hồng Thái, Phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường. Báo mới ngày 30/11/2012, tr. 14
Khoản 3 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005

14

GVHD: Võ Hoàng Yến

13

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

Từ những nhận định trên, đã cho ta thấy những khía cạnh và những điều mà hoạt
động bảo vệ môi trường mong đợi. Bảo vệ môi trường là hạn chế, phòng ngừa các hoạt
động gây ảnh hưởng xấu đối với môi trường. Vì vậy các chủ thể, cá nhân thực hiện khai
thác và có những ảnh hưởng trực tiếp liên quan, nhưng khi hoạt động kinh doanh trong
lĩnh vực công nghiệp người chủ đầu tư cần phải xây dựng công trình cấp thoát nước và
xử lý chất thải để môi trường sống trong những người dân quanh khu vực có thể được
sống trong một môi trường trong lành15.
Thực hiện tăng cường tuyên truyền, giáo dục về chống biến đổi khí hậu, sử dụng tiết
kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường chính là nâng cao tính chủ động của các cấp, các
ngành và toàn thể nhân dân về vấn đề này nhiệm vụ ứng phó với biển đổi khí hậu, quản
lý và bảo vệ tài nguyên, môi trường gắn với phát triển kinh tế xã hội và tăng cường quản
lý nhà nước trong lĩnh vực này cũng được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: Nhiệm
vụ chung đặt ra là: “Phải đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh
tế theo hướng tăng trưởng xanh và phát triển bền vững; thí điểm phát triển mô hình kinh
tế xanh theo địa bàn và theo ngành, lĩnh vực và từng bước nhân rộng trên cả nước. Thực
hiện phân vùng chức năng sinh thái làm cơ sở để xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, ngành, lĩnh vực và địa phương theo hướng phù hợp với đặc tính sinh thái từng
vùng, hài hòa với thiên nhiên và thích ứng với biến đổi khí hậu”16.
Theo Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản
Việt Nam, vào năm 2050, Việt Nam sẽ thành quốc gia phát triển, thích ứng với biến đổi
khí hậu; khai thác, sử dụng tài nguyên hợp lý, hiệu quả và bền vững; chất lượng môi
trường sống, đa dạng sinh học và đạt các chỉ tiêu về môi trường tương đương với các
nước công nghiệp trong khu vực17.
1.2. Khái quát chungvề hệ thống sông ngòi ở Việt Nam
1.2.1. Khái quát về hệ thống sông ngòi

Ở Việt nam do điều kiện mưa nhiều đã tạo ra một số lượng sông suối rất lớn, tới
khoảng 2.360 con sông và kênh lớn nhỏ dài trên 10km, trong đó có 93% là các sông nhỏ
và ngắn (diện tích lưu vực dưới 500km2). Các sông lớn như sông Hồng và sông MêKông
chỉ có phần trung và hạ lưu chảy qua lãnh thổ Việt Nam. Chúng tạo nên những đồng
bằng châu thổ rất rộng lớn và phì nhiêu18. Dọc bờ biển, khoảng 23 km có một cửa sông
và theo thống kê có 112 cửa sông ra biển. Hầu hết các sông ở việt nam chảy theo hướng
tây bắc - đông nam và đổ ra biển đông. Ngoại lệ có sông Kỳ Cùng và Bằng Giang. Chảy
theo hướng đông nam - tây bắc.
Do các sông bắt nguồn từ các núi cao nên sông ở thượng lưu rất dốc.Chính vì vậy
vào mùa mưa sông chảy xiết, khi chảy về đồng bằng, sông uốn khúc quanh co. Lượng
nước mùa lũ gấp hai đến ba lần, có nơi đến bốn lần lượng nước mùa cạn và chiếm 70 80% lượng nước cả năm.Việt Nam có 9 hệ thống sông lớn trãi dày từ Bắc vào Nam bao
gồm: Hệ thống sông Bằng Giang - Kỳ Cùng; Hệ thống sông Thái Bình, Hệ thống sông
Giáo trình Luật môi trường, trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân năm 2006, tr.37
Bảo vệ môi trường để phát triển bền vững, Duy Hải
cập ngày
17/8/2014]
15

16

17
Bảo vệ môi trường để phát triển bền vững, Duy Hải
/>17/8/2014]
18
Sách giáo khoa Địa lý lớp 8, Nhà xuất bản Giáo dục – Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2006, tr. 117

GVHD: Võ Hoàng Yến

14

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

Hồng; Hệ thống sông Mã; Hệ thống sông Lam; Hệ thống sông Thu Bồn - Vu Gia; Hệ
thống sông Ba; Hệ thống sông Đồng Nai và Hệ thống sông MêKông. Trong các hệ thống
sông chính của Việt Nam có hai hệ thống sông lớn là hệ thống sông Hồng và sông Cửu
Long.
Số liệu thống kê cho thấy lưu vực sông Đồng Nai và nhóm sông Đông Nam Bộ đã ở
trong tình trạng thiếu nước trong mùa khô (với khả năng cấp nước trong mùa khô
<100m3/người) trong đó nhóm sông Đông Nam Bộ đã sát với cận khan hiếm nước. Theo
các kết quả nghiên cứu gần đây dự báo: tổng lượng nước mặt của nước ta năm 2025 chỉ
bằng khoảng 96%, năm 2010 khoảng 91% và năm 2100 khoảng 86% so với hiện nay19.
* Sông ngòi Bắc Bộ
Miền Bắc có các hệ thống sông chính gồm: Sông Hồng, sông Thái Bình, sông Kỳ
Cùng - Bắc Giang và sông Mã: ở đây chế độ nước rất thất thường, mùa lủ kéo dài từ
tháng sáu đến tháng mười. Một số con sông cụ thể như sau:
- Hệ thống sông Hồng
Tiêu biểu cho hệ thống sông ngòi Bắc Bộ là là hệ thống sông Hồng, sông Hồng dài
1.149 km chảy từ Trung Quốc qua Việt Nam đổ ra biển Đông, hệ thống sông Hồng bao
gồm ba sông chính là sông Hồng, sông Lô và sông Đà đã và đang đóng góp một phần rất
quan trọng trong đời sống sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp nhất là luân canh sản xuất lúa
nước, nuôi trồng thủy, hải sản góp phần phát triển kinh tế.
Sông lớn thứ 2 của Việt Nam sau hệ thống sông MêKông được bắt nguồn từ tỉnh
Vân Nam Trung Quốc. Trên sông có 29 hệ thống thủy nông, 900 hồ chứa lớn và nhỏ,
1300 đập dâng, hàng nghìn trạm bơm điện lớn nhỏ, hàng vạn công trình tiểu thủy nông
như mương. Cùng với sự phát triển kinh tế của con người và tác động của biến đổi khí
hậu, lưu vực đang phải đối mặt với những thách thức rất lớn do nhu cầu sử dụng nước
ngày càng tăng, nguồn nước sông ngày càng bị suy giảm cả về số lượng và chất lượng.

Phụ thuộc 48,7% nguồn nước từ bên ngoài. Sông Hồng có rất nhiều phụ lưu, hai phụ lưu
quan trọng là sông Đà và sông Lô.Hai phụ lưu chính này cùng với các phụ lưu khác tạo
thành mạng lưới sông hình rẽ quạt hội tụ tại Việt Trì. Sông có tổng chiều dài 1.149km
với lưu vực 143.700km2 (55.483mi2) bắt nguồn từ các dãy núi Hoành Đoạn, Ngụy Sơn,
Trung Quốc chảy vào Việt Nam qua các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ và đổ ra biển
đông tại các cửa Ba Lạt giữa hai tỉnh Nam Định và Thái Bình20.
- Hệ thống sông Thái Bình
Hệ thống sông Thái Bình gồm sông Thái Bình cùng các phụ lưu và chi lưu của nó,
các phụ lưu gồm sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam ở thượng nguồn. Tổng chiều
dài khoảng 1650km và diện tích lưu vực khoảng 10.000km2. Ngoài ra hệ thống sông này
còn nhận một phần dòng chảy của sông Hồng, để đổ ra biển Đông.
* Sông ngòi Trung Bộ
Ở hệ thống sông ngòi Trung Bộ này đáng kể nhất là hệ thống sông Thu Bồn, sông
Lam và sông Nhật Lệ có các con sông lớn ngắn và dốc, phần thành nhiều lưu vực sông
19

Nguyễn Chí Yên, Nhiệm vụ quản lý tài nguyên nước trong giai đoạn hiện nay. Tạp chí Tài nguyên và môi trường
tháng 9/2008, tr.25
Tình hình sông ngòi ở Việt Nam, năm 2013
+cao+tinh+hinh+song+ngoi+Viet+Nam&oq[truy cập ngày 12/6/2013]
20

GVHD: Võ Hoàng Yến

15

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

nhỏ, lũ lên rất nhanh và đột ngột nhất là khi gặp mưa, bão. Do địa hình hẹp ngang và dốc,
mùa lũ tập trung tháng chín đến tháng mười hai các con sông này giúp cho người dân
Trung Bộ duy trì được sinh hoạt hằng ngày tuy nhiên cũng chính các con sông này mà
hằng năm các cơn bão lớn đổ bộ tập trung vào đây gây thiệt hại không ít về người và tài
sản ở nơi đây.
- Hệ thống sông Ba
Lưu vực có dạng gần như chữ L phần thượng và hạ lưu hẹp giữa phình ra. Vùng
thượng và trung lưu sông Ba địa hình biến đổi khá phức tạp bị chia cắt mạnh bởi sự chi
phối của dãy Trường Sơn.Trên lưu vực sông có 4 công trình thủy điện lớn là An Khê-KaNak, Krông Hnăng, sông Hinh và sông Ba Hạ có tổng công suất 337MW và 329 công
trình thủy lợi. Nằm trong vùng có khí hậu phức tạp cùng với sự biến đổi khí hậu của toàn
cầu và việc xây dựng các công trình thủy điện đơn mục tiêu nên hạn hán, lũ lụt đã gây ra
nhiều thiệt hại cho người dân, ngoài ra còn phải chịu ô nhiễm với nguồn nước thải từ các
nhà máy chế biến khác nằm trên lưu vực sông21.
* Sông ngòi Nam Bộ
Sông ngòi Nam Bộ có dòng chảy lớn, chế độ nước cũng theo mùa, nhưng điều hòa
hơn so với Bắc Bộ và Trung Bộ. Lòng sông rộng và sâu, mùa lũ từ tháng bảy đến tháng
mười một, sông ngòi ở Nam Bộ có hai hệ thống sông lớn là hệ thống sông Mêkông và hệ
thống sông Đồng Nai22.
- Hệ thống sông MêKông.
Sông Mêkông là một trong 10 con sông lớn nhất thế giới trong đó đoạn chảy qua
Việt Nam dài khoảng 220 km với lưu vực 4.900 km2. Sông MêKông chảy qua lãnh thổ 6
quốc gia là: Trung Quốc, Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Từ
Campuchia, sông Mêkông chảy vào Việt Nam chia làm 2 nhánh sông lớn là sông Tiền và
sông Hậu, dòng chảy tiếp nối với biển cả bằng 9 cửa sông với lưu tốc trung bình khoảng
10 nghìn m3/giây, có nguồn tài nguyên phong phú, rấ thuận lợi cho phát triển kinh tế của
các nước ven sông.
Các kế hoạch và công trình thủy điện trên sông MêKông là thách thức lớn nhất đối
với môi trường và sinh thái vùng hạ nguồn. Mạng lưới sông ngòi trong thời gian qua
cùng các đối tác trong thời gian qua đã có nhiều nổ lực vận động dừng xây đập trên dòng

chính hạ lưu vực sông MêKông và bước đầu đã có đóng góp thúc đẩy dừng xây đập
Xayaburi ở Lào.
- Hệ thống sông Đồng Nai
Hệ thống sông Đồng Nai gồm có: sông Đồng Nai, sông Vàm Cỏ, sông Sài Gòn hợp
thành sông Đồng Nai, sông có chiều dài khoảng 635 km. Sông bắt nguồn từ cao nguyên
LâmViên ở độ cao 1.770km, lưu vực sông nằm gần như trọn vẹn trên lãnh thổ Việt Nam.
Diện tích lưu vực sông Đồng Nai khoảng 23.252km2 nếu tính cả phụ lưu sông Sài Gòn là
29.520km2 23.

21

Thách thức của 10 hệ thống sông ngòi ở Việt Nam, Duy Cường
/>[truy cập ngày 13/8/2014]
22
Sách giáo khoa Địa lý lớp 8, Nhà xuất bản Giáo dục - Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2013, tr. 123
23
Thách thức của 10 hệ thống sông ngòi ở Việt Nam, Duy Cường
/>[truy cập ngày 13/8/2014]

GVHD: Võ Hoàng Yến

16

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

1.2.2. Vai trò của sông ngòi
Sông ngòi có vai trò quan trọng đối với đời sống sinh hoạt, sản xuất, phát triển kinh

tế - xã hội của đất nước.Mỗi quốc gia tùy theo điều kiện và diện tích tự nhiên thường có
một hoặc vài hệ thống sông lớn, các lưu vực sông này với nguồn tài nguyên nước, đất và
các nguồn tài nguyên sinh thái luôn là cơ sở quan trọng để phát triển kinh tế của các vùng
và nền kinh tế chung của đất nước. Hệ thống sông ngòi có vai trò rất quan trọng trong đời
sống và sinh hoạt xã hội hằng ngày thể hiện là:
Cung cấp nơi ở và không gian sống cho con người và thế giới sinh vật, không ít
người dân sinh sống ven sông và trên sông vừa thuận lợi cho việc sinh hoạt hằng ngày
vừa tạo ra nguồn thu nhập không nhỏ để phục vụ sinh hoạt hằng ngày.
Cung cấp nguồn tài nguyên thiên nhiên cần thiết cho con người trong hoạt động
sống và phát triển cộng đồng, như nguồn tài nguyên nước phục vụ cho tiếu tiêu, nuôi
trồng thủy sản, phục vụ sản xuất nông nghiệp, cung cấp tôm, cá thủy sản, phục vụ sinh
hoạt ăn uống của con người.
Nhờ vào nguồn nước ngọt của những con sông đã cung cấp phù sa màu mỡ cho hoạt
động sản xuất nông nghiệp của Việt Nam đạt hiệu quả cao như: ngành nông nghiệp trồng
lúa nước, sản lượng không chỉ đủ đáp ứng nhu câu trong nước mà còn xuất khẩu ra nước
ngoài góp phần tăng trưởng kinh tế cho đất nước.
Là nơi cung cấp nước cho nhu cầu sử dụng của con người và duy trì hệ sinh thế
nước và các hệ sinh thái ven sông.
Là nơi diễn ra các hoạt động sinh sống, nghỉ nghơi, tham quan, giải trí của những
người dân sống ven sông và các du khách trong và ngoài nước, mang lại cho nền kinh tế
của đất nước không ít lợi nhuận.
Đối với tự nhiên, hệ thống sông có chức năng chủ yếu là chuyền tải nước và các vật
chất từ đầu nguồn tới cửa sông, thường là biển cả. Nhờ quá trình này mà các chất dinh
dưỡng luôn luôn được chuyển vận, lưu thông trong các vùng miền của lưu vực sông, nuôi
dưỡng các thành phần sinh vật tạo nên đa dạng của các hệ sinh thái nước, bồi đắp phù sa
cho vùng đất ven sông.
Sông ngòi còn sử dụng vào mục đích giao thông vận tải. Đất nước phát triển, sông
ngòi là một trong những nơi vận chuyển lượng hàng hóa lớn bằng cách nhu cầu vận tải
hàng hóa bằng đường thủy là rất lớn vận chuyển bằng đường thủy nội địa. Vận tải bằng
đường thủy hiện nay đang chiếm khoảng 30% sản lượng vận tải cả nước.

Sông ngòi còn tham gia vào sản xuất mạng lưới điện phục vụ sinh hoạt, sản xuất của
người dân và phát triển kinh tế trong nước đồng thời còn sản xuất sang cho các nước anh
em láng giềng lân cận như: Lào, Campuchia.
1.3. Một số vấn đề môi trường nước sông
1.3.1. Khái quát về môi trường nước sông
Theo số liệu khảo sát do Chi cục Bảo vệ môi trường phối hợp với Công ty Cấp
nước Sài Gòn thực hiện năm 2008 cho thấy, lượng NH3 (amoniac), chất rắn lơ lửng, ô
nhiễm hữu cơ (đặc biệt là ô nhiễm dầu và vi sinh) tăng cao tại hầu hết các rạch, cống và
các điểm xả. Có khu vực, hàm lượng nồng độ NH3 trong nước vượt gấp 30 lần tiêu chuẩn
cho phép (như cửa sông Thị Tính); hàm lượng chì trong nước vượt tiêu chuẩn quy định
nhiều lần; chất rắn lơ lửng vượt tiêu chuẩn từ 3 - 9 lần. Tác nhân chủ yếu của tình trạng ô
GVHD: Võ Hoàng Yến

17

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

nhiễm này chính là trên 9.000 cơ sở sản xuất công nghiệp nằm phân tán, nằm xen kẽ
trong khu dân cư trên lưu vực sông Đồng Nai. Bình quân mỗi ngày, lưu vực sông phải
tiếp nhận khoảng 48.000 m3 nước thải từ các cơ sở sản xuất này. Dọc lưu vực sông Đồng
Nai, có 56 khu công nghiệp, khu chế xuất đang hoạt động nhưng chỉ có 21 khu có hệ
thống xử lý nước thải tập trung, số còn lại đều xả trực tiếp vào nguồn nước, gây tác động
xấu đến chất lượng nước của các nguồn tiếp nhận có nơi hoạt động của các nhà máy
trong khu công nghiệp đã phá vỡ hệ thống thuỷ lợi, tạo ra những cánh đồng hạn hán,
ngập úng và ô nhiễm nguồn nước tưới, gây trở ngại rất lớn cho sản xuất nông nghiệp của
bà con nông dân24.
Môi trường nước sông ở nước ta hiện nay đang bị đe dọa bên bờ vực thẳm trước sự

phát triển không bền vững nếu không có các giải pháp đáp ứng kịp thời và tương xứng,
bên cạnh đó còn có sự phân bố không đồng đều là nguyên nhân gây ra lũ lụt, hạn hán và
các đợt thiên tai, chua phèn xâm nhập mặn trên các lưu vực sông thường xuyên là mối đe
dọa đối với sản xuất và đời sống dân cư nhiều vùng ở nước ta chảy dài từ Bắc chí Nam
điển hình là:
* Lưu vực sông Cầu và các phụ lưu qua các tỉnh Bắc Cạn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc,
Bắc Giang, Bắc Ninh và Hải Dương.
Sông Cầu có diện tích lưu vực khoảng 6.030 km², với chiều dài khoảng 290 km, độ
cao bình quân lưu vực: 190 m, độ dốc bình quân 16,1%, chiều rộng lưu vực trung bình:
31 km, mật độ lưới sông 0,95 km/km². Lưu vực sông Cầu có dòng chính là sông Cầu với
chiều dài 290 km bắt nguồn từ núi Văn Ôn ở độ cao 1.170 m và đổ vào sông Thái
Bình ở Phả Lại. Trong lưu vực sông Cầu có tới 26 phụ lưu cấp một với tổng chiều dài
670 km và 41 phụ lưu cấp hai với tổng chiều dài 645 km và hàng trăm km sông cấp ba,
bốn và các sông suối ngắn dưới 10 km. Lưu vực sông Cầu nằm trong vùng mưa lớn
(1.500 - 2.700 mm/năm) của các tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên. Tổng lưu lượng nước
hàng năm đạt đến 4,2 tỷ m³. Sông Cầu được điều tiết bằng hồ Núi Cốc trên sông
Công (một chi lưu của nó) với dung tích hàng trăm triệu m³.
Chế độ thuỷ văn của các sông trong lưu vực sông Cầu được chia thành 2 mùa:
Mùa lũ bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 9 và chiếm 70 - 80% tổng lưu lượng dòng chảy
trong năm.
Mùa khô từ tháng 10 đến tháng 5 năm sau, chỉ chiếm 20 - 30% tổng lưu lượng dòng
chảy của năm.
Do việc khai thác và phát triển chưa hợp lý như phát triển công nghiệp và khai
khoáng ồ ạt, chặt phá rừng phòng hộ đầu nguồn cũng như phát triển làng nghề chưa có
quy hoạch cụ thể và việc xử lý nước thải còn bị coi nhẹ nên nguồn nước, cảnh quan và hệ
sinh thái của sông Cầu cũng như lưu vực đang bị suy thoái và có nguy cơ cạn kiệt, nguồn
nước ngày càng bị ô nhiễm nặng nề, giảm giá trị sử dụng, ảnh hưởng xấu đến sản xuất và
đời sống, môi trường sinh thái, cảnh quan thiên nhiên.
Ngày 23 tháng 6 năm 2001, tại thị xã Bắc Giang đã diễn ra Hội nghị Chủ tịch Ủy
ban nhân dân 6 tỉnh (thuộc đề án sông Cầu) lần thứ 4 nhằm tìm ra giải pháp toàn diện cho

24

Tin môi trường, Ô nhiễm môi trường hiện nay- thực trạng và một số giải pháp khắc phục, Hồng Hải
[truy cập ngày 13/8/2014]

GVHD: Võ Hoàng Yến

18

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

các vấn đề kể trên. Tại hội nghị đã ký “Thỏa ước về hợp tác bảo vệ và khai thác bền vững
sông Cầu và lưu vực sông Cầu”25.
* Lưu vực sông Đồng Nai, sông Sài Gòn gồm các tỉnh Lâm Đồng, Đắc Lắc, Đắc
Nông, Bình Phước, Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Nai, Thành Phố Hồ Chí Minh, bà Rịa Vũng Tàu, Ninh Thuận, Bình Thuận.
Sông Đồng Nai là con sông dài nhất chảy trên lãnh thổ Việt Nam, lớn thứ nhì Nam
Bộ về lưu vực, chỉ sau sông CửuLong. Sông Đồng Nai chảy qua các tỉnh Lâm Đồng, Đăk
Nông, Bình Phước, Đồng Nai, Bình Dương, Thành phố Hồ Chí Minh với chiều dài
586 km (364 dặm) và lưu vực 38.600 km².
Đây cũng là nơi có hệ thống khu công nghiệp và khu chế xuất phát triển rất mạnh
mẽ. Hầu hết chất thải của khu công nghiệp đều được đưa ra sông gần nhất, trong đó riêng
sông Sài Gòn hứng tất cả các chất thải của khu công nghiệp Bình Dương, còn Bà Rịa Vũng Tàu các sông Thị Vải, sông Vinh, Vĩnh Gành Gái chia nhau “gánh” chất thải công
nghiệp trong tỉnh.
* Lưu vực sông Cửu Long gồm các tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Đây là vùng hết sức đặc biệt của cả nước trong vấn đề lương thực, thuộc hạ lưu
sông Mêkông với hai hệ thống sông Tiền và Hậu phát triển kinh tế nơi đây trọng nông
nghiệp và nuôi trồng thủy sản, không phải là trọng điểm công nghiệp cho nền vấn nạn

môi trường không giống như 3 lưu vực sông kia. Nhưng việc khai thác nông nghiệp và
nuôi trồng thủy sản thì lại là vấn đề đang được quan tâm, đó là tình trạng lượng dư thuốc
bảo vệ thực vật và phân bón có trong quá trình khai thác tối đa nguồn đất nông nghiệp,
them nữa việc nuôi trồng thủy sản trên sông ngoài việc cản trở dòng chảy của sông, việc
di chuyển trên sông càng khó khăn thêm bên cạnh đó vấn đề ô nhiễm môi trường khó
tránh khỏi.
Nhìn chung tình hình môi trường nước sông ở nước ta hiện nay đang trong tình
trạng khẩn, cần báo động. Ở hầu hết các lưu vực sông đều bị ô nhiễm dù ít hay nhiều, nên
vấn đề bảo vệ môi trường lưu vực sông cần được đặt ra và quan tâm nhiều hơn để kịp
thời cải tạo môi trường.
1.3.2. Tình hình ô nhiễm nguồn nước, nước sông
* Tình hình ô nhiễm nguồn nước
Tuy nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa nhưng tài nguyên nước Việt Nam đang
tiềm ẩn nhiều yếu tố không bền vững. Bức tranh về tài nguyên nước Việt Nam có thể
được tóm lược như sau: Phần lớn tài nguyên nước của Việt Nam được sinh ra trên lãnh
thổ nước ngoài, nghĩa là lượng nước mặt từ nước ngoài chảy vào nước ta chiếm tỷ lệ lớn,
khoảng 63%, trên 70% diện tích các lưu vực của các hệ thống sông ngòi nằm ở nước
ngoài26.
Một số khu công nghiệp có xây dựng hệ thống xử lí nước thải tập trung nhưng hầu
như không vận hành vì để giảm chi phí. Đến nay, mới có 60 khu công nghiệp đã hoạt
động có trạm xử lí nước thải tập trung (chiếm 42% số khu công nghiệp đã vận hành) và
20 khu công nghiệp đang xây dựng trạm xử lí nước thải. Bình quân mỗi ngày, các khu,
cụm, điểm công nghiệp thải ra khoảng 30.000 tấn chất thải rắn, lỏng, khí và chất thải độc
25

Sông Cầu: [truy cập ngày 5-10-2013]
Nguyễn Chí Yên, Nhiệm vụ quản lý tài nguyên nước trong giai đoạn hiện nay. Tạp chí Tài nguyên và môi trường
tháng 9/2008, tr. 25
26

GVHD: Võ Hoàng Yến

19

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

hại khác. Tại Hội nghị triển khai Đề án bảo vệ môi trường lưu vực hệ thống sông Đồng
Nai ngày 26/2/2008, các cơ quan chuyên môn đều có chung đánh giá: nguồn nước thuộc
lưu vực sông Sài Gòn - Đồng Nai hiện đang bị ô nhiễm nặng, không đạt chất lượng mặt
27
nước dùng làm nguồn cấp nước sinh hoạt .
Thực tế cho thấy, những năm gần đây ở hạ lưu hầu hết hệ thống sông đã xảy ra tình
trạng thiếu nước, khan hiếm nước trong mùa khô hạn. Thiếu nước, khan hiếm nước ở đây
được hiểu theo nghĩa đầy đủ là thiếu và khan hiếm cả về số lượng và thiếu nước, khan
hiếm nước đủ về chất lượng cho mục đích sử dụng nước.
* Tình hình ô nhiễm nước sông
Cùng với tình trạng suy giảm vể số lượng nước, vấn đề ô nhiễm nguồn nước đã và
đang trở nên bức xúc ở nhiều địa phương, nhiều lưu vực sông. Chất lượng nguồn nước
suy thoái đã tác động mạnh mẽ đến hệ sinh thái động và thực vật. Hầu hết các sông chất
lượng nước đều không đạt tiêu chuẩn dùng cho sinh hoạt. Một số sông miền trung như
sông Thạch Hãn, Trà Khúc và nhóm sông Đông Nam Bộ có chỉ số về các loài động thực
vật rất thấp.
Sông Hương là lưu lượng sông có chỉ số loài thực vật cao nhờ việc bảo tồn được đa
dạng sinh học của khu vườn quốc gia Bạch Mã. Phát triển kinh tế cũng đã và đang làm
mất đi nhiều vùng đất ngập nước do nuôi thủy, hải sản, bên cạnh đó hệ sinh thái thủy sinh
của sông còn phải chịu áp lực do biến động lòng dẫn từ các hoạt động nạo vét lòng sông,
xây đập ngăn sông. Các hoạt động này về cơ bản đã làm mất đi các bãi cá đẻ và biến đổi

môi trường thủy sinh của nhiều loài động, thực vật dưới nước.
Với những dòng sông ở các thành phố lớn như Hà Nội hay thành phố Hồ Chí Minh,
tình trạng bị ô nhiễm nặng nề là điều dễ dàng nhận thấy qua thực tế, cũng như qua sự
phản ánh trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tuy nhiên, sông ở nhiều vùng nông
thôn cũng đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nặng nề do rác thải sinh hoạt, rác thải
làng nghề, rác thải nông nghiệp và rác thải từ các khu công nghiệp vẫn đang từng ngày,
từng giờ đổ xuống.
Các dòng sông đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nặng nề nhất là: sông Cầu,
sông Nhuệ - Đáy, sông Đồng Nai và hệ thống sông Tiền và sông Hậu ở Tây Nam Bộ,
đồng bằng sông Cửu Long. Những con sông này đã trở nên độc hại, làm hủy hoại nguồn
thủy sản và ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường sống, sức khoẻ của cộng đồng28.
1.4. Ảnh hưởng của ô nhiễm nước sông và sự cần thiết bảo vệ môi trường nước
sông
1.4.1. Ảnh hưởng của ô nhiễm nước sông
Chúng ta điều biết tác hại của sự suy giảm nguồn nước không chỉ xảy ra ở một vài
địa phương đơn lẻ mà nó có thể tác động xấu trên quy mô rộng lớn, ảnh hưởng đến môi
27

Tin môi trường, Ô nhiễm môi trường hiện nay - Thực trạng và một số giải pháp khắc phục, Hồng Hải
[truy cập ngày 13/8/2014]
Người đưa tin, Hiện trạng môi trường Việt Nam và những lời báo động, Theo tạp chí Cộng Sản
[ truy cập ngày
13/8/2014]
28

GVHD: Võ Hoàng Yến

20

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh

Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

trường sinh thái các dòng sông, làm gia tăng nguy cơ kém bền vững của tảng trưởng kinh
tế. Vấn đề là liệu tình trạng khan hiếm nước, thiếu nước ở hạ lưu các hệ thống sông ngòi
của Việt Nam liệu có phải là do tác động của điều kiện thời tiết, khí hậu. Theo số liệu
thống kê trong bốn năm gần đây lượng mưa trên lãnh thổ Việt Nam vẫn ở mức xấp xỉ
trung bình nhiều năm (thiếu hụt không nhiều chỉ xấp xỉ 5%).Tình trạng khan hiếm nước,
thiếu nước ở những thời điểm nặng nề do mùa mưa lũ năm trước kết thúc sớm hơn bình
thường đã làm giảm lượng trữ nước trên bề mặt lưu vực và trong mạng lưới lòng dẫn,
làm giảm khả năng trao đổi, bổ cấp của nước mặt cho nước ngầm, đồng thời làm tăng độ
thiếu hụt bảo hòa trong đất canh tác trong lưu vực dẫn tới sự gia tăng đáng kể của nhu
cầu dùng nước trong mùa khô, đặc biệt là trong sản xuất nông nghiệp, gây nên những khó
khăn nhất định cho sản xuất và đời sống29.
Sự phát triển của nền công nghiệp hóa hiện đại hóa đã làm cho nền kinh tế của đất
nước không ngừng đi lên, bên cạnh đó đất nước ta cũng phải gánh chịu những vấn đề về
ô nhiễm môi trường do chất thải công nghiệp, nông nghiệp, chăn nuôi và nuôi trồng thủy
hải sản, trong đó ô nhiễm nước sông là tình trạng đáng chú ý nhất trong giai đoạn hiện
nay, sự ô nhiễm các con sông từ các thành phố cho đến nông thôn diễn ra ngày càng
nghiêm trọng, làm cho đời sống người dân bị ảnh hưởng một cách nghiêm trọng.
Về tình trạng ô nhiễm nước ở nông thôn và khu vực sản xuất nông nghiệp, hiện nay
Việt Nam có gần 76% dân số đang sinh sống ở nông thôn là nơi cơ sở hạ tầng còn lạc
hậu, phần lớn các chất thải của con người và gia súc không được xử lý nên thấm xuống
đất hoặc bị rửa trôi, làm cho tình trạng ô nhiễm nguồn nước về mặt hữu cơ và vi sinh vật
ngày càng cao. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, số vi khuẩn
Feca coliform trung bình biến đổi từ 1.500 - 3.500MNP/100ml ở các vùng ven sông Tiền
và sông Hậu, tăng lên tới 3800 -12.500MNP/100ML ở các kênh tưới tiêu30.
Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường nước sông đến con người như: ô nhiễm nguồn
nước là do các chất hóa học, sinh học độc hại tồn tại trong nước gây ra, ảnh hưởng đến

sức khỏe con người. Ngoài ra còn có một số loài động thực vật cũng bị chết do nguồn
nước bị ô nhiễm, bên cạnh đó sự ô nhiễm của các con sông gây ra một số hiện tượng:
Bốc mùi hôi thối ở khu vực quanh sông ảnh hưởng tới môi trường sống, môi trường lao
động và học tập của con người.
Ô nhiễm môi trường nước sông còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ sinh thái, do ô
nhiễm quá nặng một số loài động thực vật không thể tồn tại được, đang bị chết dần và
làm cho những con sông ngày càng mất đi vai trò của chúng.
1.4.2. Sự cần thiết bảo vệ môi trường nước sông
Trước tình trạng nguồn nước sông bị ô nhiễm trầm trọng hiện nay, chứa rất nhiều
chất độc hại nó sẽ làm ô nhiễm đi mạch nước ngầm lòng đất. Nước sông là nguồn nước
Nguyễn Chí Yên, Nhiệm vụ quản lý tài nguyên nước trong giai đoạn hiện nay. Tạp chí Tài nguyên và môi trường
tháng
9/2008, tr. 26
30
Nguyễn Đoàn, Bảo vệ môi trường lưu vực sông vì tương lai sự sống.Tạp chí Tài nguyên môi trường số 5 năm
2007, tr. 1
cập ngày
13/8/2014]
29

GVHD: Võ Hoàng Yến

21

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

chính cung cấp nước cho các hoạt động sản xuất nông nghư nghiệp, mà nước ta là một

nước sản xuất nông nghiệp là chính cho nên nguồn nước sông bị ô nhiễm sẽ ảnh hưởng
rất nhiều đến hoạt động sản xuất, sinh hoạt cũng như sự phát triển của đất nước.
Tăng cường đầu tư thực hiện các dự án điều tra cơ bản, nắm chắc nguồn nước, kiểm
kê nguồn tài nguyên nước quốc gia, xây dựng cơ sở dữ liệu hệ thống thông tin về tài
nguyên nước, đẩy nhanh tiến độ lập các quy hoạch lưu vực sông, quy hoạch tài nguyên
nước ở các địa phương, các vùng kinh tế trọng điểm và vùng lãnh thổ.
Các địa phương trên lưu vực sông phải cùng nhau chịu trách nhiệm về việc bảo vệ
môi trường nước sông, phải chủ động hợp tác khai thác các nguồn lợi do tài nguyên nước
trong lưu vực sông mang lại và bảo đảm lợi ích cho cộng đồng dân cư. Để làm tốt công
tác này chúng ta cần thay đổi nhận thức về bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước, khai
thác và sử dụng nguồn nước đúng mức, việc bảo vệ môi trường nước sông là một trong
những nội dung cơ bản cùa quy hoạch, khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên nước
trong lưu vực sông.
Việc bảo vệ môi trường nước sông là một vấn đề cần thiết và cấp bách trong tình
trạng hiện nay, đất nước ta ngày càng phát triển dân số ngày càng gia tăng thì nguồn
nước sông ngày càng bị ô nhiễm nặng hơn, cho nên chúng ta cần phải làm giảm đi và
ngăn chặn sự ô nhiễm của các dòng sông.

GVHD: Võ Hoàng Yến

22

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ TÀI NGUYÊN NƯỚC VÀ
BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG

Trước thực trạng ô nhiễm môi trường nước sông hiện nay đang diễn ra một cách
nghiêm trọng ở hầu hết các con sông của nước ta, vì vậy cần phải có một hệ thống pháp
luật hoàn chỉnh, vững mạnh để bảo vệ những dòng sông đó thoát khỏi tình trạng ô nhiễm
như hiện nay. Cho nên trong chương 2 này người viết tập trung nghiên cứu những quy
định của pháp luật về bảo vệ môi trường nước sông trong giai đoạn hiện nay bao gồm
những nội dung sau: Quy định của pháp luật về tài nguyên nước ở Việt Nam, những quy
định về công tác quản lý các nguồn gây ô nhiễm, quy định về ứng phó và khắc phục sự
cố môi trường nước trên lưu vực sông, trách nhiệm của các tổ chức trong công tác bảo vệ
môi trường nước sông trong giai đoạn hiện nay, xử lý vi phạm pháp luật.
2.1. Quy định về tài nguyên nước ở Việt Nam
2.1.1. Quy định về bảo vệ tài nguyên nước
Cũng như các lĩnh vực khác, những quy định về môi trường rất đa dạng về hình
thức, gồm nhiều quy phạm pháp luật được hệ thống hóa thành những văn bản luật về tài
nguyên nước như:
Trong Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 tại Điều 63
có quy định về bảo vệ môi trường cụ thể như sau:
“Nhà nước có chính sách bảo vệ môi trường; quản lý, sử dụng hiệu quả bền vững
các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên đa dạng sinh học; chủ động
phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhà nước khuyến khích mọi hoạt
động bảo vệ môi trường, phát triển, sử dụng năng lượng mới, năng lượng tái tạo”31.
Từ những quy định này tạo cơ sở cho việc xác định trách nhiệm và nghĩa vụ của các
chủ thể trong việc bảo vệ môi trường, mặt khác mỗi cá nhân, doanh nghiệp nhà nước hay
doanh nghiệp tư nhân khi thực hiện các hành vi tác động vào môi trường thì cần phải
hiểu rằng họ đang tác động vào sở hữu của toàn dân.
Bên cạnh Hiến pháp thì còn những văn bản quy phạm pháp luật khác điều chỉnh
trong lĩnh vực môi trường nói chung và tài nguyên nước nói riêng đó là:
Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 có hiệu lực từ ngày 01/7/2006 quy định 15
chương, 136 điều đây cũng chính là văn bản chủ yếu để điều chỉnh trong lĩnh vực môi
trường nói chung ở Việt Nam hiện nay, trong đó chương VII quy định về hoạt động bảo
vệ môi trường nước biển, nước sông và các nguồn nước khác và trong tương lai Luật Bảo

vệ môi trường năm 2014 sẽ có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2015 quy định 20 chương với
170 Điều và quy định về hoạt động vảo vệ môi trường nước được quy định ở chương VI.
Tiếp theo đó, là sự ra đời của Luật Tài nguyên nước năm 1998 đã được ban hành và
có hiệu lực thi hành vào ngày 01/01/1999 và cho đến hiện tại đã có Luật tài nguyên nước
năm 2012 ra đời có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2013 thay thế cho Luật tài nguyên nước
năm 1998 quy định những nội dung về quản lý và bảo vệ nguồn nước, mà nước là thành
31

Điều 63 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013

GVHD: Võ Hoàng Yến

23

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

phần quan trọng của môi trường, nên việc bảo vệ nguồn nước cũng là góp phần bảo vệ
môi trường
Theo luật này, tài nguyên nước ở Việt Nam thuộc sở hữu toàn dân, được nhà nước
thống nhất quản lý nhằm đảm bảo tất cả mọi người có quyền hưởng lợi từ các nguồn
nước. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường được Chính phủ giao trách nhiệm quản lý nhà
nước về tài nguyên nước nói chung, trong khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
và Bộ Công Thương có trách nhiệm quản lý tài nguyên nước theo hoạt động của ngành,
cho các mục đích tương ứng như thủy lợi, nuôi trồng thủy sản và sản xuất điện.
Bộ Luật hình sự (BLHS) 1999 sửa đổi, bổ sung 2009 quy định trách nhiệm hình sự
đối với hành vi xâm hại đối với tài nguyên nước, tại chương XVII - chương các tội phạm
về môi trường (từ điều 182 đến 191a) trong đó có điều 182 quy định về tội gây ô nhiễm

môi trường.
Bên cạnh đó cũng có một số văn bản dưới luật cũng được ban hành kèm theo có liên
quan đến lĩnh vực bảo vệ tài nguyên nước như sau:
Nghị định 67/2003/NĐ-CP ngày 13/6/2003 về phí bảo vệ môi trường đối với nước
thải;
Nghị định 80/2006/NĐ-CP ngày 09/8/2006 của Chính Phủ về việc quy định chi tiết
và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường;
Nghị định 21/2008/NĐ-CP ngày 28/02/2008 của Chính Phủ về việc sửa đổi bổ sung
một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09/8/2006 của Chính Phủ về việc
quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường;
Nghị định 120/2008/NĐ-CP ngày 01/12/2008 của Chính Phủ về quản lý lưu vực
sông;
Nghị định 113/2010/NĐ-CP ngày 12/9/2010 về xác định thiệt hại đối với môi
trường;
Nghị định 201/2013/NĐ-CP ngày 27/11/2013 của Chính Phủ quy định chi tiết một
số điều Luật Tài nguyên nước;
Nghị định 142/2013/NĐ-CP ngày 24/10/2013 của Chính Phủ về việc quy định về xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước và khoáng sản;
Nghị định 179/2013/NĐ-CP ngày 14/11/2013 của Chính Phủ về việc quy định về
xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Bảo vệ môi trường;
Quyết định 81/2006/QĐ-TTg ngày 14/4/2006 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt
chiến lược quốc gia về tài nguyên nước đến năm 2020.
Bên cạnh ban hành những văn bản liên quan đến tài nguyên nước, hàng loạt các văn
bản về bảo vệ môi trường nước sông cũng được ban hành để điều chỉnh việc khai thác, sử
dụng và những tác động vào nguồn nước cũng như vào sông ngòi nước ta hiện nay.
2.1.2. Nhiệm vụ quản lý tài nguyên nước
Ngày nay, đã có những thay đổi đáng kể về nhận thức trong công tác quản lý tài
nguyên nước. Chúng ta đang thay đổi dần cách quản lý “thỏa mãn nhu cầu dùng nước với
các giải pháp phát triển tài nguyên nước” bằng việc “quản lý nhu cầu sử dụng nước”. Các
nhu cầu về chất lượng nước, nhu cầu về bảo vệ nguồn thủy sinh được coi là “nhu cầu

nước”. Các đóng góp phát tiển kinh tế xã hội, các giá trị cộng đồng, giá trị cảnh quan của
GVHD: Võ Hoàng Yến

24

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh


Bảo vệ môi trường nước sông - Pháp luật và thực tiễn áp dụng ở địa bàn quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ

Tài nguyên nước phải được xem xét đầy đủ trong quá trình lập quy hoạch chia sẻ nguồn
nước.
Gần đây, cách tiếp cận quản lý tài nguyên nước tổng hợp và dựa trên lưu vực đã
được đẩy mạnh ở Việt Nam. Về nguyên tắc, tài nguyên nước không chỉ được xem như
“tài sản chung” mà còn là “hàng hóa có giá trị thương mại và kinh tế”. Do đó, Chính phủ
đã áp dụng một số cơ chế nhằm tăng cường hiệu quả, hiệu lực quản lý nước ở các khía
cạnh khác nhau về chính sách, kỹ thuật thực hiện, năng lực và cơ sở hạ tầng.
Kinh nghiệm quản lý tài nguyên nước ở Việt Nam đã ghi nhận và đánh giá cao vai
trò quan trọng của cộng đồng địa phương, với tư cách vừa là người trực tiếp sử dụng
nước, vừa là người quản lý và bảo vệ tài nguyên nước. Quản lý bởi cộng đồng hay quản
lý dựa vào cộng đồng, đã được giới thiệu và áp dụng ở nhiều vùng theocác cách khác
nhau trong lĩnh vực cấp nước sinh hoạt và thủy lợi. Mặc dù còn nhiều bất cập về mặt
pháp luật, thể chế và năng lực, nhưng cộng đồng địa phương đã chứng minh được tài
nguyên nước sẽ được quản lý tốt hơn, nếu có sự tham gia của cộng đồng trong quá trình
ra quyết định.Tuy vậy, cho đến nay có rất ít nghiên cứu hoặc đánh giá toàn diện về quản
lý tài nguyên nước ở Việt Nam. Chính điều này đã hạn chế nỗ lực phát triển và quảng bá
hiểu biết về quản lý nước dựa vào cộng đồng, cũng như thúc đẩy việc áp dụng có hiệu
quả trong thực tiễn32.
Tổ chức triễn khai thực hiện chiến lược Chiến lược quốc gia về tài nguyên nước đến
năm 2020, ưu tiên xây dựng và thực hiện các đề án đã được phê duyệt trong chiến lược.

Hoàn thiện hệ thốngvăn bản pháp luật về quản lý tài nguyên nước, trong đó tập trung việc
sửa đổi Luật tài nguyên nước.
Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra việc khai thác, sử dụng nước, xả nước thải
vào nguồn nước, xử lý triệt để các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài nguyên nước.
Quản lý tốt công tác cấp phép khai thác, sử dụng tài nguyên nước, xả nước thải vào
nguồn nước, hành nghề khoan nước dưới đất, tiến tới chấm dứt tình trạng khai thác tài
nguyên nước, xả nước thải vào nguồn nước không có giấy phép.
Tuyên truyền sâu rộng pháp luật về Tài nguyên nước và bảo vệ nguồn nước trong
nhân dân, trước hết là các cơ sở khai thác, sử dụng nước, mở rộng và nâng cao hiệu quả
hợp tác quốc tế nhằm tăng cường nguồn lực tranh thủ nguồn vốn, công nghệ tiên tiến,
kinh nghiệm quản lý đào tạo cán bộ trong lĩnh vực tài nguyên nước.
Bảo vệ, khai thác hiệu quả tài nguyên nước và hạn chế tác hại của nước gây ra luôn
là nhiệm vụ nặng nề và không dễ dàng của công tác quản lý tài nguyên nước, đòi hỏi sự
nổ lực chung của mọi cấp, mọi ngành và toàn xã hội.
2.2. Quy định về bảo vệ môi trường nước sông
2.2.1. Pháp luật về bảo vệ môi trường nước sông
Các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường nước sông không nằm trong một đạo
luật nào riêng rẽ, mà nó được quy định chung với các loại văn bản quy phạm pháp luật
khác mà nằm rãi rác ở nhiều văn bản pháp luật cụ thể như:

32

Tài nguyên nước ở Việt Nam dồi dào những vẫn thiếu, Cẩm Hoa,
cập ngày
20/8/2014]

GVHD: Võ Hoàng Yến

25

SVTH: Châu Ngọc Lan Thanh