biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự việt nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
------------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2011 - 2015
ĐỀ TÀI:

BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM GIAM
TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Giáo viên hướng dẫn:
ThS. Trần Hồng Ca
Bộ môn Luật Tư pháp

Sinh viên thực hiện:
Đoàn Văn Sung
MSSV: 5116016
Lớp Luật Tư pháp 2 – K37

Cần Thơ, tháng 11/2014


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật này. Em xin gửi lời cảm ơn
chân thành đến Quý Thầy, Cô giáo đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá
trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện ở Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ. Đặc biệt,
em xin chân thành cảm ơn Cô Trần Hồng Ca đã tạo điều kiện và tận tình, chu đáo
hướng dẫn em hoàn thành luận văn này.
Mặc dù đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của Cô Trần Hồng Ca và sự cố
gắng của bản thân để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, nhưng do thời gian

nghiên cứu có hạn và có phần hạn chế về kiến thức chuyên môn, nên trong trong quá
trình nghiên cứu đề tài sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót nhất định. Vì vậy,
rất mong nhận được ý kiến nhận xét, đóng góp tận tình của Quý Thầy, Cô và các bạn
để người viết cũng cố, bổ sung thêm kiến thức và điều chỉnh đề tài nghiên cứu được
hoàn chỉnh hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014

Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU.........................................................................................................................1
1.

Lý do chọn đề tài ............................................................................................................1

2.

Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................................2

3.

Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................2

4.

Phƣơng pháp nghiên cứu..............................................................................................3

5.

Kết cấu đề tài...................................................................................................................3

CHƢƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM GIAM
TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
1.1. Khái niệm chung về biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự
Việt Nam...............................................................................................................................4

1.1.1. Khái niệm biện pháp ngăn chặn tạm giam .....................................................4
1.1.2. Đặc điểm của biện pháp tạm giam ....................................................................5
1.1.3. So sánh biện pháp tạm giam và hình phạt .......................................................7
1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc áp dụng biện pháp tạm giam .................................9
1.2.1. Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình điều tra và xử lý tội phạm .............10
1.2.2. Đảm bảo trật tự an toàn xã hội ........................................................................11
1.3. Lƣợc sử phát triển của quy định tạm giam từ năm 1945 đến nay.................11
1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1960..........................................................11
1.3.2. Giai đoạn từ năm 1960 đến năm 1988 ............................................................13
1.3.3. Giai đoạn năm từ năm 1988 đến năm 2003..................................................14
1.3.4. Giai đoạn từ năm 2003 đến nay .......................................................................16

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

CHƢƠNG 2
NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
HIỆN HÀNH VỀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM GIAM
2.1. Đối tƣợng và căn cứ áp dụng biện pháp tạm giam ...........................................18
2.1.1. Đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giam ...................................................18
2.1.2. Căn cứ áp dụng biện pháp tạm giam ..............................................................19
2.2. Thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giam .........................................................28
2.2.1. Giai đoạn điều tra ...............................................................................................28
2.2.2. Giai đoạn truy tố .................................................................................................29
2.2.3. Giai đoạn xét xử sơ thẩm ..................................................................................29
2.2.4. Giai đoạn xét xử phúc thẩm ............................................................................30

2.2.5. Giai đoạn Giám đốc thẩm, Tái thẩm ...............................................................31
2.3. Thời hạn tạm giam ...................................................................................................32
2.3.1. Giai đoạn điều tra ...............................................................................................32
2.3.2. Giai đoạn truy tố .................................................................................................34
2.3.3. Giai đoạn xét xử sơ thẩm. .................................................................................35
2.3.4. Giai đoạn xét xử phúc thẩm .............................................................................36
2.3.5. Giai đoạn Giám đốc thẩm, Tái thẩm ...............................................................37
2.4. Trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp tạm giam .................................................37
2.5. Một số quy định khác liên quan đến việc tạm giam..........................................38
2.5.1. Chế độ đối với người bị tạm giam....................................................................38
2.5.2. Chế độ chăm nom người thân và bảo quản tài sản của người bị tạm giam
..........................................................................................................................................39

CHƢƠNG 3
NHỮNG HẠN CHẾ VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT TỐ TỤNG
HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM
GIAM
3.1. Một số hạn chế về biện pháp ngăn chặn tạm giam ...........................................41
GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

3.1.1. Căn cứ tạm giam.................................................................................................41
3.1.1.1. Về mặt pháp lý ..............................................................................................41
3.1.1.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................44
3.1.2. Thời hạn tạm giam .............................................................................................45
3.1.2.1. Về mặt pháp lý ..............................................................................................45

3.1.2.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................46
3.1.3. Thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giam .....................................................47
3.2. Một số đề xuất hoàn thiện quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về biện
pháp ngăn chặn tạm giam ..............................................................................................48
3.2.1. Căn cứ tạm giam.................................................................................................48
3.2.1.1. Về mặt pháp lý ..............................................................................................48
3.2.1.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................51
3.2.2. Thời hạn tạm giam ............................................................................................51
3.2.2.1. Về mặt pháp lý ..............................................................................................51
3.2.2.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................52
3.2.3.Thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giam ......................................................53
KẾT LUẬN ............................................................................................................................56
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, đất nước ta đang trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới, tiến
hành sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, tham gia sâu rộng vào hội nhập quốc tế
và quá trình toàn cầu hoá, mở rộng quan hệ đối ngoại theo phương châm đa phương
hoá và đa dạng hoá, làm cho thế và lực của nước ta được củng cố vững chắc hơn, kinh
tế có sự phát triển và tương đối bền vững, đời sống về vật chất và tinh thần của nhân
dân không ngừng được cải thiện. Cùng với những thành tựu của sự nghiệp đổi mới thì
tình hình tội phạm cùng các tệ nạn xã hội ở nước ta đang có chiều hướng gia tăng và

diễn biến phức tạp. Chính vì vậy, công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm là một
nhiệm vụ hết sức quan trọng của cả hệ thống chính trị, đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân
phát huy cao độ trách nhiệm trong công tác giữ gìn, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội.
Một trong những công cụ pháp lý quan trọng hỗ trợ công tác đấu tranh phòng, chống
tội phạm trọng tình hình hiện nay đó là hệ thống các biện pháp ngăn chặn đặc biệt là
biện pháp ngăn chặn tạm giam. Thực tế cho thấy, việc áp dụng biện pháp tạm giam
không chỉ kịp thời ngăn chặn tội phạm không cho người phạm tội có điều kiện tiếp tục
thực hiện hành vi phạm tội của mình mà còn khắc phục tình trạng trốn tránh pháp luật
của bị can, bị cáo thông qua đó hỗ trợ cho quá trình giải quyết vụ án của các cơ quan
tiến hành tố tụng diễn ra nhanh chóng, chính xác.
Mặc dù không ngừng được hoàn thiện dần qua những đợt pháp điển hóa, nhưng
thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về biện pháp tạm giam trong
thời gian qua cho thấy, vẫn còn có những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp
luật cũng như nhận thức của người tiến hành tố tụng về áp dụng biện pháp này. Đó là
việc tạm giam bị can, bị cáo một cách tràn lan, tùy tiện không có căn cứ, sử dụng biện
pháp tạm giam như là một biện pháp nghiệp vụ điều tra, tạm giam bị can, bị cáo với
thời hạn quá dài... Những sai sót đó đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền con người,
quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, phần nào dẫn đến việc hạn chế mục đích cần
đạt được của tố tụng hình sự nói chung và biện pháp tạm giam nói riêng, làm suy giảm
niềm tin của người dân đối với tính tôn nghiêm của pháp luật.
Đứng trước những thực trạng trên Đảng và Nhà nước đã từng bước thực hiện
những chính sách hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm khắc phục những yếu kém trong
công tác thực thi pháp luật nói chung cũng như là việc thực hiện các biện pháp tạm
giam nói riêng. Điển hình là việc ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002
của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới.
Đây là một trong những văn bản quan trọng nhằm vạch ra phương hướng cũng như là

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

1

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

nhiệm vụ trọng phải thực hiện để có thể hoàn thiện hệ thống pháp luật, từng bước năng
cao khả năng công tác của các cán bộ tư pháp. Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày
02/6/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, các cơ
quan có thấm quyền đã tập trung xây dựng, hoàn thiện các chế định pháp lý liên quan
đến hoạt động tố tụng hình sự, trong đó có chế định tạm giam trong tiến hành tố tụng
nhằm đáp ứng yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp
mà chủ yếu là chú trọng đến việc đề cao bảo vệ quyền và lợi ích chính đảng của công
dân. Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nêu rõ: “Xác định rõ căn cứ tạm
giam, hạn chế việc áp dụng biện pháp tạm giam đối với một số loại tội phạm, thu hẹp
đổi tượng người có thẩm quyền quyết định việc áp dụng các biện pháp tạm giam”.
Vì vậy, để tìm hiểu một cách đầy đủ và toàn diện về biện pháp ngăn chặn tạm
giam trong tố tụng hình sự Việt Nam. Người viết chọn đề tài “Biện pháp ngăn chặn
tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam” để nghiên cứu nhằm tìm ra những
phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật về biện pháp
tạm giam trong thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Khi nghiên cứu đề tài “Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự
Việt Nam” người viết mong muốn làm rõ những quy định của pháp luật về biện pháp
ngăn chặn tạm giam trong pháp luật tố tụng hình sự hiện hành. Đồng thời, người viết
cũng nghiên cứu tình hình áp dụng biện pháp tạm giam trong tố tụng hình sự. Thông
qua đó tìm ra những ưu điểm và nhược điểm trong quá trình áp dụng biện pháp này.
Từ đó, người viết đưa ra những phương hướng, giải pháp nhằm khắc phục những mặt
hạn chế này và góp phần nâng cao hiểu quả áp dụng biện pháp tạm giam cũng như bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

3. Phạm vi nghiên cứu
Do có sự hạn chế về tài liệu cũng như thời gian hoàn thành luận văn, nên đề tài
“Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam” chỉ tập trung
nghiên cứu những quy định của pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp tạm giam. Cụ
thể, người viết sẽ nghiên cứu các quy phạm pháp luật của Bộ luật tố tụng hình sự năm
2003 và những quy định pháp luật có liên quan để làm rõ biện pháp ngăn chặn tạm
giam trong tố tụng hình sự. Bên cạnh đó, người viết cũng tìm hiểu việc áp dụng các
quy định này trong thực tiễn.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

2

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu của đề tài, người viết dựa trên nền tảng cơ sở
lý luận duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác-Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh. Mặt
khác, người viết còn vận dụng một số phương pháp khác như: phương pháp so sánh,
phân tích, đối chiếu, tổng hợp… và đặc biệt là phương pháp phân tích luật viết để tiến
hành đánh giá, phân tích những quy định của pháp luật về biện pháp tạm giam.
5. Kết cấu đề tài
Luận văn ngoài Lời cảm ơn, Lời mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo
và Mục lục, nội dung chính của đề tài được chia làm 03 chương và trình bày theo trình
tự cơ sở lý luận đến các quy định của pháp luật có liên quan và sau cùng là thực tiễn và
hướng hoàn thiện. Cụ thể:
Chương 1: Khái quát chung về biện pháp ngăn chặn tạm giam trong pháp luật tố

tụng hình sự Việt Nam
Chương này người viết tập trung làm rõ khái niệm và đặc điểm biện pháp ngăn
chặn tạm giam, và so sánh với hình phạt. Đồng thời, người viết cũng tìm hiểu mục
đích, ý nghĩa của việc áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giam đối với cơ quan tiến
hành tố tụng và cộng đồng, xã hội. Cuối cùng, trình bày về lược sử phát tr iển của quy
định tạm giam từ năm 1945 cho đến nay.
Chương 2: Những quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành về
biện pháp ngăn chặn tạm giam
Trọng tâm của chương này là phân tích những quy định của pháp luật tố tụng
hình sự hiện hành về biện pháp tạm giam. Cụ thể, người viết sẽ trình bày về: Đối
tượng, căn cứ, thẩm quyền, thời hạn tạm giam áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giam,
thủ tục ra lệnh tạm giam và một số quy định có liên quan. Từ đó, làm cơ sở để cho
Chương 3 so sánh, đối chiếu giữa l ý luận và thực tiễn để tìm ra hướng hoàn thiện cho
vấn đề nghiên cứu.
Chương 3: Những hạn chế và hướng hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt
Nam hiện hành về biện pháp ngăn chặn tạm giam
Chương này người viết tập trung phân tích những hạn chế, xất phát từ quy định
của pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giam. Sau đó, đưa
ra một số đề xuất góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về biện pháp tạm
giam trong tố tụng hình sự Việt Nam.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

3

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

CHƢƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM GIAM
TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
1.1. Khái niệm chung về biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự
Việt Nam
1.1.1. Khái niệm biện pháp ngăn chặn tạm giam
Tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất được quy định tro ng pháp
luật tố tụng hình sự. Tuy nhiên, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 vẫn chưa chính thức
ghi nhận về mặt pháp lý khái niệm tạm giam. Dưới góc độ khoa học luật tố tụng hình
sự thì khái niệm tạm giam được hiểu như sau: “Tạm giam là biện pháp ngăn chặn
trong tố tụng hình sự do cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án áp dụng đối với bị can,
bị cáo phạm tội rất nghiêm trọng hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng hay bị can, bị
cáo phạm tội nghiêm trọng, phạm tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình
phạt tù trên hai năm và có căn cứ cho rằng người đó có thể trốn hoặc cản trở việc
điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội” 1.
Bị can, bị cáo bị áp dụng biện pháp tạm giam khi căn cứ vào tính chất, mức độ
nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân của người phạm tội và thái độ
của họ khi và sau khi thực hiện hành vi phạm tội của bị can, bị cáo, cơ quan có thẩm
quyền xét thấy cần thiết phải cách ly những đối tượng này với gia đình và xã hội thì
quyết định áp dụng biện pháp tạm giam. Trong trường hợp này, bị can, bị cáo bị áp
dụng biện pháp tạm giam nhằm mục đích ngăn chặn hành vi trốn tránh pháp luật, cản
trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội của bị can, bị cáo, bảo
đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử được thuận lợi hoặc đảm bảo thi hành án phạt tù
hoặc án tử hình. Theo đó bị can, bị cáo sẽ bị tạm giam tại buồng tạm giam của nhà tạm
giữ Công an huyện, thành phố thuộc tỉnh hoặc Trại tạm giam theo Quy chế về tạm giữ,
tạm giam được ban hành kèm theo Nghị định số 89/1998/NĐ-CP ngày 7-11-1998 (sửa
đổi, bổ sung năm 2002, 2011).
Tạm giam đươc gọi là biện pháp ngăn chặn vì thông qua biện pháp này sẽ tạm
thời hạn chế tự do thân thể, tự do đi lại và các quyền tự do cá nhân khác của người bị
áp dụng trong một khoản thời gian nhất định. Do đó, khi những chủ thể có thẩm quyền

áp dụng biện pháp tạm giam 2 đối với bị can, bị cáo cần tuân thủ các quy định của pháp
luật tố tụng hình sự trước khi thi hành. Cụ thể khoản 3 Điều 88 Bộ luật tố tụng hình sự
1

Hoàng Thị M inh Sơn, Giáo trình Luật Tố tụng Hình sự Việt Nam, Đại học luật Hà Nộ i, Nxb .Công an Nhân
dân, Hà Nộ i, năm 2007, tr.224
2
Chủ thể có thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giam sẽ được trình bày ở mục 2.2

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

4

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

năm 2003 quy định: “Những người có thẩm quyền ra lệnh bắt được quy định tại Điều
80 của Bộ luật này có quyền ra lệnh tạm giam. Lệnh tạm giam của những người được
quy định tại điểm d khoản 1 Điều 80 của Bộ luật này phải được Viện kiểm sát cùng
cấp phê chuẩn trước khi thi hành. Trong thời hạn ba ngày, kể từ ngày nhận được lệnh
tạm giam, đề nghị xét phê chuẩn và hồ sơ, tài liệu liên quan đến việc tạm giam, Viện
kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc quyết định không phê chuẩn. Viện kiểm
sát phải hoàn trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra ngay sau khi kết thúc việc xét phê
chuẩn”. Bên cạnh đó, việc áp dụng biện pháp tạm giam không chỉ ảnh hưởng đến tự
do cá nhân của bị can, bị cáo, mà còn ảnh hưởng đối với gia đình họ. Do vậy, người ra
lệnh tạm phải thông báo cho gia đình người bị tạm giam và chính quyền xã, phường,
thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi người tạm giam cư trú hoặc làm việc biết.
Như vậy, biện pháp tạm giam là một trong những biện pháp ngăn chặn, có tính

chất nghiêm khắc nhất, được quy định trong pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam, do
Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án áp dụng đối với bị can, bị cáo nhằm đảm bảo
ngăn chặn bị can, bị cáo tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội hoặc có hành vi gây khó
khăn cho quá trình giải quyết vụ án.
1.1.2. Đặc điểm của biện pháp tạm giam
Biện pháp tạm giam là một trong những biện pháp ngăn chặn trong pháp luật tố
tụng hình sự Việt Nam vì vậy biện pháp tạm giam cũng mang những đặc điểm chung
của biện pháp ngăn chặn như sau:
Một là, biện pháp tạm giam là một dạng biện biện pháp cưỡng chế tố tụng
nghiêm khắc thể hiện ở việc hạn chế quyền của người bị áp dụng. Đó có thể là quyền
tự do thân thể, tự do đi lại, tự do cư trú và quyền tài sản… Việc hạn chế quyền con
người để kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội, ngăn ngừa người phạm tội phạm tội
mới, trốn tránh pháp luật hoặc có hành vi gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét
xử cũng như để đảm bảo thi hành án.
Hai là, biện pháp tạm giam được áp dụng khi có những căn cứ pháp luật quy
định. Các căn cứ này đảm bảo để biện pháp cưỡng chế được áp dụng ở mức cần và đủ
để đạt được mục đích áp dụng, bảo đảm quyền khác nhau của con người.
Không chỉ có các đặc điểm chung của biện pháp ngăn chặn mà biện pháp tạm
giam còn có các đặc điểm riêng biệt sau đây:
Trước tiên, tạm giam là biện pháp ngăn chặn có tính nghiêm khắc nhất trong
pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Biện pháp tạm giam là một trong những biện pháp
ngăn chặn được quy định trong pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam, được chủ thể có
GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

5

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

thẩm quyền trong cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng trong trường hợp cần thiết để đấu
tranh phòng và chống tội phạm, bảo đảm cho công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi
hành án được tiến hành thuận lợi và đạt hiệu quả cao. Nếu như bị áp dụng biện pháp
này thì bị can, bị cáo sẽ bị hạn chế các quyền tự do đi lại, tự do cư trú. Theo đó, khi bị
tạm giam, bị can, bị cáo sẽ không được tại ngoại ở bên ngoài và không được sinh hoạt
với gia đình và xã hội. Trong khi đó nếu bị can, bị cáo bị áp dụng biện pháp ngăn chặn
khác như: bảo lĩnh thì bị can, bị cáo sẽ không bị cách ly khỏi gia đình và xã hội, không
bị hạn chế quyền tự do cư trú hay tự do đi lại mà họ chỉ cần chủ thể bảo lĩnh bảo đảm
rằng họ sẽ không gây khó khăn cho hoạt động, điều tra, truy tố, xét xử và có mặt khi
có triệu tập của cơ quan tiến hành tố. Hay là, khi bị can, bị cáo bị áp dụng biện pháp
cấm đi khỏi nơi cư trú thì quyền tự do đi lại, tự do cư trú của bị can, bị cáo sẽ bị hạn
chế ít hơn do bị can, bị cáo vẫn được sống với gia đình và xã hội trong phạm vi địa
phương nơi mình cư trú. Bên cạnh đó, các biện pháp bắt người, tạm giữ cũng là biện
pháp ngăn chặn nghiêm khắc, nó cũng hạn chế quyền tự do của công dân, nhưng thời
hạn hạn chế quyền tự do trong bắt và tạm giữ ngắn hơn nhiều so với tạm giam. Trong
vòng 24 giờ sau khi bị bắt, Cơ quan điều tra phải lấy lời khai, ra quyết tạm giữ hoặc trả
lại tự do cho người bị bắt. Thời gian tạm giữ là 3 ngày đêm và tối đa là 9 ngày đêm đối
với trường hợp có gia hạn tạm giữ. Trong khi đó, thời hạn tạm giam để điểu tra có thể
lên đến 12 tháng hoặc 16 tháng. Chính vì vậy, biện pháp tạm giam là biện pháp ngăn
chặn nghiêm khắc nhất trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Đồng thời, biện pháp tạm giam còn được áp dụng trong các giai đoạn của quá
trình tố tụng hình sự (từ giai đoạn điều tra vụ án cho đến giai đoạn xét lại bản án, quyết
định đã có hiệu lực pháp luật). Biện pháp tạm giam không chỉ được cơ quan tiến hành
tố tụng áp dụng trong các giai đoạn: điều tra, truy tố, xét xử mà ở các giai đoạn khác
như: thi hành án, giám đốc thẩm, tái thẩm thì biện pháp tạm giam vẫn được quy định
và đảm bảo thực hiện. Chẳng hạn nhằm đảm bảo sự có mặt của bị cáo trong thời gian
chờ thi hành hình phạt tử hình thì Hội đồng xét xử quyết định tiếp tục áp dụng biện
pháp tạm giam đối với bị cáo. Cụ thể, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định:
“Đối với bị cáo bị phạt tử hình thì Hội đồng xét xử quyết định trong bản án việc tiếp

tục tạm giam bị cáo để bảo đảm thi hành án” 3. Hay là, ở giai đoạn giám đốc thẩm khi
hội đồng giám đốc thẩm quyết định hủy bản án hoặc quyết định bị kháng nghị để điều
tra lại hoặc xét xử lại, nếu thấy việc tiếp tục tạm giam bị cáo là cần thiết, hội đồng
giám đốc thẩm có quyền ra lệnh tạm giam cho đến khi Viện kiểm sát hoặc Tòa án thụ
lí lại vụ án 4.

3
4

Khoản 4 Điều 228 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
Điều 287 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

6

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

Cuối cùng, biện pháp tạm giam do người có thẩm quyền áp dụng dụng. Do là
biện pháp hạn chế quyền công dân (quyền tự do đi lại, tự do cư trú và quyền công dân
khác) khi người đó chưa phải là người phạm tội, cho nên thẩm quyền áp dụng các biện
pháp tạm giam được giao cho những người ở phạm vi hẹp. Nếu như các biện pháp
ngăn chặn khác có thể do người tiến hành tố tụng áp dụng hoặc bất kỳ người nào cũng
có quyền, thì thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn chỉ giao cho Thủ trưởng, Phó
Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Chánh án,
Phó Chánh án Tòa án, Hội đồng xét xử.
1.1.3. So sánh biện pháp tạm giam và hình phạt

 Khái niệm và đặc điểm của hình phạt
Trong lịch sử lập pháp hình sự của nước ta từ trước tới nay, khái niệm hình phạt
lần đầu tiên được quy định tại Điều 26 Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung
năm 2009): “Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm
tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội; Hình phạt được quy định
trong Bộ luật Hình sự và do Tòa án quyết định”. Từ khái niệm trên, có thể rút ra
những đặc điểm của hình phạt như sau:
Thứ nhất, hình phạt là biện pháp cưỡng chế Nhà nước nghiêm khắc nhất. Hình
phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất trong hệ thống các biện pháp cưỡng chế
Nhà nước. Hình phạt được Nhà nước sử dụng như công cụ hữu hiệu trong cuộc đấu
tranh phòng, chống tội phạm để bảo vệ lợi ích của nhà nước, của xã hội và các lợi ích
hợp pháp của công dân. Tính nghiêm khắc của hình phạt thể hiện ở chỗ người bị kết án
có thể bị tước bỏ hoặc bị hạn chế quyền tự do, quyền tài sản, về chính trị thậm chí cả
quyền sống. Bên cạnh đó, hình phạt cũng để lại hậu quả pháp lí là án tích cho người bị
kết án trong thời gian nhất định theo quy định của pháp luật.
Thứ hai, hình phạt được luật hình sự quy định và do tòa án áp dụng. Trong Bộ
luật hình sự Việt Nam, hình phạt được quy định cả ở Phần chung và Phần các tội
phạm. Phần chung quy định khái niệm, mục đích, các loại hình phạt, căn cứ quyết định
hình phạt và miễn hình phạt, giảm thời hạn chấp hình hình phạt chính và hình phạt bổ
sung. Phần các tội phạm quy định các loại và mức hình phạt cho từng loại tội phạm cụ
thể. Bên cạnh đó, hình phạt là biện pháp cưỡng chế do Tòa án nhân danh nhà nước
quyết định áp dụng đối với người phạm tội và chỉ có Tòa án mới có quyền này ngoài
ra không một cơ quan Nhà nước nào có quyền quyết định hình phạt. Hình phạt được
Tòa án tuyên đối với người phạm tội, thể hiện sự lên án của Nhà nước đối với họ và
hành vi do họ gây ra.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

7

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

Thứ ba, hình phạt chỉ có thể áp dụng đối với người có hành vi phạm tội. Một
trong những nguyên tắc cơ bản của luật hình sự Việt Nam là trách nhiệm hình sự chỉ
có thể đặt ra đối với cá nhân người phạm tội. Do đó, hình phạt chỉ có thể áp dụng đối
với người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Dựa trên
nguyên tắc này có thể khẳng định hình phạt không thể được áp dụng đối với các thành
viên trong gia đình cũng như những người thân khác của người phạm tội, thậm chí cả
trong trường hợp người phạm tội trốn tránh sự trừng phạt của pháp luật.
 So sánh tạm giam và hình phạt
Biện pháp tạm giam và hình phạt đều là một trong những biện pháp cưỡng chế
được Nhà nước quy định và bảo bảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước. Do đó, tạm
giam và hình phạt có những đặc điểm chung như sau.
Một là, việc áp dụng biện pháp tạm giam và hình phạt không phụ thuộc vào ý
chí của đối tượng bị áp dụng. Xuất phát từ quan hệ pháp luật tố tụng hình sự và quan
hệ pháp luật hình sự là mối quan hệ giữa Nhà nước (đại diện cho Nhà nước là Cơ quan
tiến hành tố tụng) và cá nhân, đây là quan hệ gần như một chiều. Do đó, trong quá
trình áp dụng cơ quan có thẩm quyền chỉ căn cứ vào quy định của pháp luật, cân nhắc
tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người
phạm tội. Vì vậy, đối tượng bị áp dụng phải nghiêm chỉnh chấp hành nếu không sẽ bị
cưỡng chế bằng quyền lực Nhà nước.
Hai là, việc áp dụng biện pháp tạm giam và hình phạt đều ảnh hưởng trực tiếp
đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giam
và hình phạt đều bị cách ly khỏi gia đình và xã hội đồng thời bị hạn chế quyền tự do đi
lại, tự do cư trú và các quyền tự do khác được Hiến pháp quy định.
Biện pháp tạm giam và hình phạt là hai biện pháp cưỡng chế khác nhau nên nó
cũng có những điểm khác biệt nhất định.

Thứ nhất, điểm khác biệt nhất của hai biện pháp cưỡng chế này là mục đích của
việc áp dụng biện pháp tạm giam và hình phạt. Đối với hình phạt, hình phạt không chỉ
nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội,
có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội c hủ nghĩa, ngăn
ngừa họ phạm tội mới. Trong khi đó, mục đích của việc áp dụng biện pháp tạm giam
là để kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh
pháp luật hoặc có hành động gây cản trở cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành
án hình sự cũng như đảm bảo cho các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện tốt chức
năng, nhiệm vụ của mình.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

8

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

Thứ hai, biện pháp tạm giam và hình phạt không chỉ khác nhau ở mục đích áp
dụng mà còn thể hiện ở mặt chủ thể có thẩm quyền áp dụng. Tạm giam là biện pháp
cưỡng chế trong pháp luật tố tụng hình sự và được chủ thể có thẩm quyền của Cơ quan
điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án áp dụng tùy theo giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử và
thi hành án. Còn đối với hình phạt, hình phạt là biện pháp cưỡng c hế nghiêm khắc nhất
của Nhà nước được quy định trong pháp luật Hình sự và chỉ có Tòa án mới có thẩm
quyền áp dụng ngoài ra không một cơ quan nao được quyết định Hình phạt. Sự quy
định như trên cho thấy chủ thể có thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giam là rộ ng hơn
so với chủ thể có thẩm quyền áp dụng hình phạt.
Thứ ba, đối tượng bị áp dụng của biện pháp tạm giam và hình phạt là khác
nhau. Đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giam chỉ có thể là bị can, bị cáo và người bị

kết án ngoài các đối tượng này không ai có thể bị áp dụng biện pháp tạm giam, mọi
hành vi áp dụng không đúng đối tượng đều bị coi là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên,
hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước và chỉ được áp dụng
đối với người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Điều 9 Bộ
luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định: “không ai bị coi là có tội và phải chịu hình
phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”.
1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc áp dụng biện pháp tạm giam
Quyền bất khả xâm phạm của con người là một trong những quyền cơ bản của
công dân đã được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 : "Ở nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế,
văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp
luật.”5. Tuy vậy, để thực hiện nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm nhằm bảo vệ
an ninh Quốc gia, giữ gìn trật tự và an toàn xã hội thì việc áp dụng các biện pháp ngăn
chặn nói chung và biện pháp tạm giam nói riêng có vai trò đặc biệt quan trọng. Vì khi
áp dụng biện pháp này không những nâng cao năng lực quản lý Nhà nước, củng cố và
tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa mà còn góp phần nâng cao hiệu quả công tác
đấu tranh phòng, chống tội phạm, kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội sẽ xảy ra hoặc
đang xảy ra, bên cạnh đó vẫn đảm bảo sự dân chủ, tôn trọng các quyền cơ bản của
công dân được hiến pháp quy định. Cụ thể, thông qua việc áp dụng biện pháp tạm
giam mang lại ý nghĩa thiết thực như sau:

5

Khoản 1 Điều 14 Hiến pháp năm 2013

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

9

SVTH: Đoàn Văn Sung

Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

1.2.1. Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình điều tra và xử lý tội phạm
Giải quyết vụ án hình sự để kịp thời tìm ra người phạm tội, đưa ra xét xử kịp
thời là một tất yếu khách quan, là sự bắt buộc nhưng trên con đường tìm ra sự thật của
vụ án thì các chủ thể tố tụng thường gặp nhiều khó khăn, nhất là những khó khăn
khách quan. Trong đó phải kể đến sự thiếu thiện chí, sự bất hợp tác của một số người
tham gia tố tụng, đặc biệt là chủ thể của tội phạm. Khắc phục những khó khăn trên là
sự cần thiết và có hiệu quả của biện pháp ngăn chặn nói chung, biện pháp tạm giam
nói riêng. Quy định và áp dụng biện pháp tạm giam trước hết nhằm đáp ứng mục tiêu
kịp thời ngăn chặn tội phạm. Cụ thể tại Điều 79 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy
định như sau: “Để kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ bị can, bị
cáo sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc tiếp tục phạm tội, cũng như
khi cần đảm bảo thi hành án, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án trong phạm vi
thẩm quyền của mình hoặc người có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật này có thể
áp dụng một trong những biện pháp ngăn chặn sau đây: bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm
đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị dể bảo đảm”. Thực tiễn tố
tụng hình sự cho thấy, thông thường sau khi thực hiện hành vi phạm tội thì chủ thể của
tội phạm luôn tìm cách cản trở việc xác minh sự thật vụ án của cơ quan tiến hành tố
tụng bằng các cách khác nhau như bỏ trốn, tạo hiện trường giả, bằng chứng giả hoặc
đe dọa người làm chứng, người bị hại, thực hiện tội phạm mới. Vì vậy, việc áp dụng
các biện pháp ngăn chặn nói chung và biện pháp tạm giam nói riêng không những
nhằm ngăn chặn kịp thời các tội phạm có thể xảy ra ngay từ đầu hoặc không cho tội
phạm tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội của mình mà còn khắc phục việc bị can, bị
cáo trốn tránh, gây khó khăn cho việc xử lí người phạm tội thông qua đó hỗ trợ rất
nhiều cho các hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, giúp cho các hoạt động này
được tiến hành thuận lợi và đạt hiệu quả cao.
Trong tất cả các biện pháp ngăn chặn được quy định trong Bộ luật tố tụng hình

sự năm 2003 thì biện pháp tạm giam có tính chất nghiêm khắc nhất và được chủ thể có
thẩm quyền áp dụng trong các giai đoạn khác nhau của quá trình tố tụng. Do đó ngoài
mục đích chung là ngăn chặn kịp thời tội phạm và hạn chế việc bị can, bị cáo bỏ trốn
hoặc gây khó khăn cho quá trình tố tụng thì việc áp dụng biện pháp tạm giam ở mỗi
giai đoạn nhất định lại mang một mục đích khác nhau nhằm đảm bảo thực hiện có hiệu
quả chức năng của cơ quan tố tụng. Chẳng hạn, ở giai đoạn điều tra khi Cơ quan điều
tra áp dụng biện pháp tạm giam thì bị can tạm thời bị cách ly khỏi gia đình, xã hội, hạn
chế quyền tự do đi lại, tự do cư trú và khi đó bị can sẽ bị tạm giam tại trại tạm giam
trong một khoản thời gian nhất định để cơ quan chức năng dễ dàng quản lý, theo dõi
nhằm đảm bảo cho Cơ quan điều tra có thể tiến hành hoạt động thu thập chứng cứ từ
GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

10

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

lời khai của bị can vào bất cư khi nào nếu thấy cần thiết mà không phải mất thời gian
triệu tập nhiều lần; còn ở giai đoạn thi hành án việc tạm giam bị cáo sau khi tuyên án
nhằm đảm bảo cho việc thi hành án sau khi bản án có hiệu lực được thuận lợi. Do đó,
việc áp dụng biện pháp tạm giam sẽ đảm bảo được sự có mặt của bị can, bị cao từ đó
hỗ trợ rất nhiều cho cơ quan tiến hành tố tụng trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử
và thi hành án giúp cho quá trình giải quyết vụ án được nhanh chóng, đạt hiệu quả cao.
1.2.2. Đảm bảo trật tự an toàn xã hội
Bản chất của tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, mỗi tội phạm khi xuất
hiện đều có thể gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại các quan hệ xã hội được pháp luật
tố tụng hình sự bảo vệ đồng thời trực tiếp hoặc gián tiếp xâm hại đến an ninh Quốc
gia, sự ổn định, bền vững của chế độ xã hội chủ nghĩa, đến tính mạng, sức khỏe, danh

dự, nhân phẩm và tài sản của công dân cũng như các quy tắc của cuộc sống xã hộ vì
vậy cần phải việc cách ly các đối tượng này khỏi cộng đồng, xã hội là việc cần thiết và
việc cách ly họ sẽ không cho họ có điều kiện tiếp tục gây nguy hại cho lợi ích của cá
nhân và cộng đồng được pháp luật bảo vệ. Do đó, biện pháp tạm giam không chỉ tạo
điều kiện thuẩn lợi để Cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ của
mình mà thông qua việc cách ly hành vi nguy hiểm cho xã hội còn góp phần đảm bảo
được lợi ích của Nhà nước cũng như lợi ích của cộng đồng.
1.3. Lƣợc sử phát triển của quy định tạm giam từ năm 1945 đến nay
1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1960
Cách mạng tháng Tám thành công đã mở ra trang sử mới trong lịch sử phát
triển của dân tộc, lập ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Để thực hiện tốt chức năng
quản lý Nhà nước, Nhà nước ta đã ban hành những văn bản quy phạm pháp luật quan
trọng điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh. Trong đó, các văn bản về tố tụng hình
sự được ban hành để đảm bảo cho việc xử lý tội phạm được nhạy bén, kịp thời. Các
văn bản đó gồm: Sắc lệnh ngày 13/9/1945 quy định về việc thành lập tòa án quân sự
và được bổ sung bằng Sắc lệnh số 21 ngày 14/02/1946. Trong đó có quy định: “Tòa án
quân sự có thẩm quyền xét xử các tội phạm phương hại đến nền độc lập của nước Việt
Nam dân chủ cộng hòa”, Sắc lệnh số 13 ngày 24/01/1946 quy định về các tổ chức các
tòa án và các ngạch thẩm phán trong nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Tại Điều 38
của Sắc lệnh này có quy định về việc thành lập tòa án thường với sự tham gia giải
quyết của phụ thẩm bên cạnh Chánh án và hại Hội thẩm, Sắc lệnh 85 ngày 22/5/1950
Sắ lệnh cải cách bộ máy tư pháp và luật tố tụng của Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân
chủ cộng hòa và các văn bản có liê quan khác. Tuy nhiên, trong các Sắc lệnh vừa nêu
lại chưa có quy định về biện pháp tạm giam khi giải quyết vụ án hình sự.
GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

11

SVTH: Đoàn Văn Sung

Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

Năm 1954, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta kết thúc
thắng lợi, miền Bắc hoàn toàn giải phóng nhưng miền Nam vẫn bị đặt dưới sự thống
trị cuả đế quốc Mỹ và chính quyền bù nhìn Sài Gòn. Vì vậy, những sắc lệnh trước năm
1954 không còn thích hợp để đáp ứng nhu cầu chính trị và xã hội trong giai đoạn mới,
thiếu những điều kiện cần thiết phục vụ cho quá trình giải quyết vụ án hình sự làm cho
công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và hoạt động bảo vệ các lợi ích của Nhà
nước, lợi ích của cá nhân cũng như trừng trị tội phạm gặp nhiều khó khăn. Trước
những yêu cầu thực tiễn trên và phù hợp với giai đoạn mới của đất nước, Quốc hội đã
thông qua Luật số 103-SL/L005 ngày 20-5-1957 về bảo đảm quyền tự do thân thể và
quyền bất khả xâm phạm về nhà ở, đồ vật, thư tín của công dân.
Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp tố tụng hình sự biện pháp tạm giam được
quy định tại Chương 3 – Việc tạm giữ, tạm giam, tạm tha của Luật này. Theo đó, Cơ
quan tư pháp, Công an tỉnh hoặc thành phố trở lên hoặc Tòa án binh có thẩm quyền
hỏi cung can phạm và xem xét để đưa ra một trong ba quyết định là tha hẳn, tạm tha
hoặc tạm giam. Trong trường hợp cần tạm giam đối với can phạm thì Lệnh tạm giam
can phạm phải được cơ quan tư pháp từ cấp tỉnh hoặc thành phố trở lên hoặc toà án
binh ký. Khi xét thấy việc tạm giam không cần thiết cho cuộc điều tra nữa, hoặc việc
tạm tha không gây nguy hiểm gì cho trật tự chung, thì cơ quan tư pháp ho ặc tòa án
binh nào đã ra lệnh tạm giam có thể tự mình, hoặc căn cứ vào đơn xin của can phạm,
ra lệnh tạm tha. Bên cạnh đó, chính sách nhân đạo của Nhà nước ta đối với phụ nữ có
thai, người đang nuôi con nhỏ, người già yếu, người bị bệnh nặng phạm tội được thể
hiện tại Điều 8 Luật này là: đối với những can phạm già yếu, có bệnh nặng, hoặc phụ
nữ có thai nghén, hoặc phụ nữ đang thời kỳ cho con bú, thì có thể cho tạm tha, và nếu
cần sẽ giám thị tại chỗ ở. Luật số 103-SL/L005 chưa quy định rõ chủ thể có thẩm
quyền phê chuẩn lệnh tạm giam hoặc gia hạn tạm giam trong cơ quan tư pháp và tòa
án binh cũng như các thủ tục khi áp dụng biện pháp tạm giam. Tiếp đến, để quyết các
khó khăn này Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nghị định số 301 -TTg ngày 10/7/1957

quy định chi tiết Luật số 103-SL/L005 ngày 20/5/1957 về bảo đảm quyền tự do thân
thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở đồ vật, thư tín của nhân dân đã quy định
cụ thể hơn về việc thực hiện biện pháp này. Lệnh tạm giam hoặc gia hạn tạm giam
phải do một trong số cán bộ thuộc Tòa án nhân dân hoặc Tòa án binh ký tùy thuộc vào
vụ án thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nào. Đồng thời, “Lệnh phải ghi rõ lý do
việc tạm giam, ngày hết hạn tạm giam hoặc hết thời hạn gia hạn tạm giam và phải
giao một bản sao cho can phạm. Ngoài ra, khi ra lệnh tạm giam, hoặc gia hạn tạm
giam một người phạm pháp, cơ quan Tư pháp phải báo tin cho thân nhân người ấy
biết lý do việc tạm giam và cơ quan đã ra lệnh tạm giam, trừ trường hợp việc báo tin

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

12

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

đó có thể làm trở ngại cho công tác điều tra trinh sát, hoặc trường hợp không có cách
nào báo tin được” 6.
Tóm lại, trong giai đoạn 1945 – 1960, các văn bản quy phạm pháp luật điều
chỉnh các quan hệ tố tụng hình sự còn ít và chưa có sự phân định giữa tố tụng hình sự
và tố tụng dân sự. Nguyên nhân l à do trong giai đoạn này nước ta mới giành được độc
lập, nhiệm vụ chính của giai đoạn này là giữ vững nền độc lập của miền Bắc và giải
phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Tuy nhiên, biện pháp tạm giam đã lần đầu tiên
được ghi nhận trong Luật số 103-SL/L005. Các văn bản quy phạm pháp luật ban hành
sau quy định rõ ràng và cụ thể hơn các van bản ban hành trước đó. Nhìn chung, các
văn bản pháp luật tố tụng hình sự thời này còn ít và chưa quy định rõ ràng cụ thể về
các vấn đề cơ bản như: căn cứ áp dụng biện pháp tạm giam, chế độ tạm giam, việc

chăm nom người thân thích và bảo quản tài sản của người bị tạm giam. Tuy nhiên, các
văn bản này có thể đáp ứng nhu cầu phục vụ cho quá trình giải quyết vụ án trong giai
đoạn này.
1.3.2. Giai đoạn từ năm 1960 đến năm 1988
Trong giai đoạn này Quốc hội đã thông qua Luật tổ chức Tòa án nhân dân và
Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960, sau đó trên cơ sở Hiến pháp năm 1980
Luật tổ chức Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân năm 1981 đã được ban hành.
Hệ thống Tòa án nhân dân từ trung ương đến địa phương được quy định cụ thể và chặt
chẽ, gồm có Tòa án nhân tối cao, Tòa án nhân dân địa phương và Tòa án quân sự. Đối
với Viện kiểm sát nhân dân bao gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Viện kiểm sát
nhân dân địa phương. Viện kiểm sát nhân dân có trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo
pháp luật trong việc giam, giữ và cải tạo. Văn bản quy phạm pháp luật quy định biện
pháp tạm giam đáng chú ý trong giai đoạn này là Sắc luật số 02-SL/76 ngày 15/3/1976
của Hội đồng Chánh phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền nam Việt Nam quy định
việc bắt, giam, khám người, khám nhà ở, khám đồ vật.
So với Luật số 103-SL/L005 thì Sắc luật số 02-SL/76 đã thu hẹp thẩm quyền
phê chuẩn lệnh tạm giam. Lệnh tạm giam bắt buộc phải có sự phê chuẩn của Viện
kiểm sát nếu không phải là lệnh viết của cơ quan này. “Sau khi bắt hoặc nhận người bị
bắt trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc trường hợp khẩn cấp, cơ quan an ninh
hoặc Viện kiểm sát nhân dân phải xét hỏi ngay. Trong hạn 3 ngày kể từ khi bắt hoặc
nhận người bị bắt, các cơ quan này phải xét, quyết định trả lại tự do, tha hẳn, tạm tha
6

Điều 6 Nghị định 301-TTg ngày 10/ 7/1957 của Thủ tướng Chính phủ quy định chi tiết thi hành luật số 103/SLL005 ngày 20/5/ 1957 bảo đảm quyền tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tíncủa
nhân dân.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

13

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

hoặc giải người bị bắt lên cấp trên, nếu là vụ án thuộc thẩm quyền của cấp trên; Nếu
xét cần phải tạm giam thì việc tạm giam phải có lệnh viết của Viện kiểm sát nhân dân
từ cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh trở lên, hoặc lệnh viết của cơ quan an
ninh cấp tương đương, đã được sự phê chuẩn trước của Viện kiểm sát nhân dân cùng
cấp, nếu là vụ án hình sự, hoặc của Ủy ban nhân dân cách mạng cùng cấp, nếu là
trường hợp tập trung cải tạo”7 . Việc quy định sự bắt buộc phải có phê chuẩn của Viện
kiểm sát là một trong những điểm mới, tiến bộ về mặt kỹ thuật lập pháp tố tụng hình
sự của nước ta trong lĩnh vực bảo đảm quyền tự do thân thể của con người.
Đồng thời, Sắc luật số 02-SL/76 vẫn giữ nguyên quy định về thời hạn tạm giam
của Luật số 103-SL/L005. Cụ thể tại Điều 5 Sắc luật 02-Sl/76 quy định: “Thời gian
tạm giam không được quá: 2 tháng đối với các vụ thường phạm mà pháp luật quy định
hình phạt từ 5 năm tù trở xuống; 4 tháng đối với các vụ phạm đến an ninh chánh trị và
các vụ thường phạm mà pháp luật quy định hình phạt trên 5 năm tù”. Ngoài ra, trong
trường hợp hết thời hạn tạm giam nhưng nếu xét thật cần thiết cho cuộc điều tra thì cơ
quan ra lệnh tạm giam có thể gia hạn một hoặc hai lần nữa. Đối với những vụ án phức
tạp, cần phải điều tra lâu hơn, thì phải được sự chuẩn y của cơ quan Tư pháp Trung
ương.
Như vậy, giai đoạn từ năm 1960 đến trước khi Bộ luật tố tụng hình sự năm
1988 có hiệu lực thi hành là giai đoạn miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội và tiến
hành cách mạng dân tộc dân chủ ở miền Nam, đấu tranh giành độc lập dân tộc và
thống nhất đất nước. Cùng với quá trình đó, mặc dù có nhiều khó khăn nhưng Nhà
nước vẫn kịp thời ban hành các văn bản quy phạm pháp luật tố tụng hình sự nói chung
và biện pháp tạm giam nói riêng vẫn được phát triển theo hướng dân chủ và ngày càng
hoàn thiện. Biện pháp tạm giam được quy định cụ thể về thẩm quyền, thời hạn tạm
giam, nhất là việc quy định bắt buộc có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát đã đ ảm bảo

tính dân chủ trong pháp luật tố tụng hình sự nước ta. Tuy nhiên, những quy định về
biện pháp tạm giam trong giai đoạn này vẫn còn bộc lộ những hạn chế nhất định.
Chẳng hạn, vẫn chưa có quy định cụ thể về đối tượng bị áp dụng, căn cứ để gia hạn
tạm giam và thời gian tạm giam khi gia hạn,…
1.3.3. Giai đoạn năm từ năm 1988 đến năm 2003
Thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần VI của Đảng, Đất nước đã
tiến hành cuộc đổi mới toàn diện, sâu sắc và triệt để, xóa bỏ cơ chế tập trung, quan
liêu, bao cấp, từng bước hình thành nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần,…. Trước

7

Điều 5 Sắc luật số 02-SL/76 của Hội đồng Chánh phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Na m Việt Nam quy
định việc bắt, giam, khám người, khám nhà ở, khám đồ vật

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

14

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

tình đó ngày 28/6/1988 tại kì họp thứ ba, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam khóa VIII đã thông qua Bộ luật tố tụng hình sự. Ngày 01/01/1989 là thời
điểm Bộ luật này có hiệu lực thi hành. Đây là bước tiến lớn trong lịch sử tố tụng hình
sự Việt nam nói chung và biện pháp tạm giam nói riêng ở nước ta. Từ đây, trình tự, thủ
tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự được thống nhất trong một
văn bản quy phạm pháp luật nhất định. Từ khi có hiệu lực thi hành, Bộ luật tố tụng
hình sự năm 1988 đã qua ba lần sửa đổi, bổ sung vào các năm 1989, năm 1992 và năm

2000. Các lần sửa đổi bổ sung này nhằm làm cho Bộ luật tố tụng hình sự ngày càng
hoàn thiện và phù hợp với tình kinh tế - xã hội của Đất nước. Cụ thể Bộ luật tố tụng
hình sự năm 1988 gồm 32 Chương và 286 Điều trong đó Biện pháp tạm giam được
quy định tại Điều 70, 71, 72 và 73 của Chương 5 – Những biện pháp ngăn chặn. Theo
đó, có nhiều điểm mới và tiến bộ được quy định được quy định trong Bộ luật tố tụng
hình sự năm 1988 để khắc phục những hạn chế của văn bản quy phạm pháp luật tố
tụng hình sự thời kỳ trước.
Đầu tiên, Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 quy định tạm giam là một trong
những biện pháp ngăn chặn trong pháp luật tố tụng hình sự. Đối tượng bị áp dụng biện
pháp tạm giam chỉ có thể là bị can, bị cáo. Những nguời không phải bị can, bị cáo thì
không bị áp dụng biện pháp tạm giam. Cụ thể Khoản 1 Điều 70 Bộ luật này quy định:
“Bị can, bị cáo phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, phạm tội rất nghiêm trọng; Bị can, bị
cáo phạm tội nghiêm trọng, phạm tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình
phạt tù trên hai năm và có căn cứ để cho rằng người đó có thể trốn hoặc cản trở việc
điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội”. Cũng theo quy định này thì bị
can, bị cáo sẽ được chủ thể có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nếu như
bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang thời kỳ nuôi con dưới mười hai tháng, là
người già yếu, người bị bệnh nặng mà nơi cư trú rõ ràng, trừ trường hợp đặc biệt.
Tiếp theo, khác với các quy định thời kỳ trước Bộ luật tố tụng hình sự năm
1988 quy định trước khi thi hành biện pháp tạm giam thì chủ thể có thẩm quyền ra
lệnh phải gửi cho Viện kiểm sát phê chuẩn, tức là khi chủ thể có thẩm quyền muốn áp
dụng biện pháp tạm giam thì phải thông qua sự chấp thuận của Viện kiểm sát. Do đó
hạn chế việc chủ thể có thẩm quyền đã áp dụng biện pháp tạm giam nhưng sau đó
Viện kiểm sát lại không phê chuẩn.
Cuối cùng, lần đầu pháp luật tố tụng hình sự quy định về chế độ tạm giữ, tạm
giam. Theo đó, "chế độ tạm giữ, tạm giam khác với chế độ đối với người đang chấp
hành hình phạt tù; Nơi tạm giữ, tạm giam, chế độ sinh hoạt, nhận quà, liên hệ với gia

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

15

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

đình được thực hiện theo quy định của Chính phủ”8. Sau đó, Quy chế về tạm giữ, tạm
giam được ban hành kèm theo Nghị định số 89/1998/NĐ-CP ngày 7-11-1998. Quy
định trên cho thấy Nhà nước rất quan tâm, tôn trọng quyền lợi ích, hợp pháp của công
dân bởi lẽ người bị tạm giam vẫn được coi là chưa có tội vì thế việc quản lý họ phải
được thực hiện khác với người đang chấp hành hình phạt tù và phù hợp với Công ước
quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ngày 16-12-1996: “Mọi người đều có quyền
hưởng tự do và an ninh cá nhân. Không ai bị bắt hoặc tạm giữ vô cớ. Không một ai bị
tước quyền tự do trừ trường hợp có lý do và phải theo đúng những thủ tục mà luật
pháp đã quy định”.
1.3.4. Giai đoạn từ năm 2003 đến nay
Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 với ba lần sửa đổi, bổ sung đã là căn cứ pháp
lý quan trọng nhất quy định trình tự, thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi
hành án hình sự góp phần giúp Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án phát hiện
chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời moị hành vi phạm tội, không để
lọt tội phạm, không làm oan người vô tội…Tuy nhiên, trong công cuộc đổi mới toàn
diện của Đất nước trên tất cả mọi lĩnh vực trong đó có cải cách tư pháp, Bộ luật tố
tụng hình sự năm 1988 đã không còn phù hợp và bộc lộ những hạn chế nhất định. Để
đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn mới cũng như phù hợp với pháp luật quốc tế ngày
26/11/2003, Quốc hội khóa XI tại kì họp thứ tư đã thông qua Bộ luật tố tụng hình sự
năm 2003, Bộ luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2004. Bộ luật tố tụng hình sự năm
2003 có 8 phần 37 chương và 346 điều luật.
Trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 của nước ta, tạm giam được quy định
cụ thể hơn so với quy định tương ứng trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1998 tại

Khoản 2 Điều 88 quy định: “Đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi
con dưới ba mươi sáu tháng tuổi, là người già yếu, người bị bệnh nặng mà nơi cư trú
rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ những trường
hợp sau đây: Bị can, bị cáo bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã; Bị can, bị cáo được áp
dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng tiếp tục phạm tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm
trọng đến việc điều tra, truy tố, xét xử; Bị can, bị cáo phạm tội xâm phạm an ninh
quốc gia và có đủ căn cứ cho rằng nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại
đến an ninh quốc gia”. Điều này cho thấy rằng, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã
cụ thể hóa những trường hợp áp dụng biện pháp tạm giam đối với bị can, bị cáo là phụ
nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới ba mươi sáu tháng tuổi, là người già yếu, người bị
bệnh nặng mà nơi cư trú rõ ràng. Thông quá đó thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà

8

Điều 72 Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

16

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

nước ta đối với những đối trượng này. Tuy nhiên, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
vẫn chưa chính thức ghi nhận về mặ pháp lý khái niệm tạm giam, khái niệm người già
yếu, người bị bệnh nặng. Bên cạnh đó, Bộ luật này cũng đã giới hạn thời gian để Viện
kiểm sát trả lời đề nghị xét phê chuẩn lệnh tạm giam của Thủ trưởng, phó thủ trưởng
cơ quan điều tra là 3 ngày kể từ khi nhận được lệnh tạm giam, đề nghị xét phê chuẩn

và hồ sơ.
Như vậy, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã kề thừa và phát triển pháp luật tố
tụng hình sự nước ta. Trình tự thủ tục giải quyết vụ án hình sự được thống nhất. Trong
đó, các quy định về biện pháp tạm giam ngày được hoàn thiện về nội dung và hình
thức góp phần khắc phục những hạn chế mà Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 chưa
thể giải quyết. Mặc dù không ngừng được hoàn thiện dần qua những đợt pháp điển
hóa, nhưng thực tiễn áp dụng quy định của biện pháp tạm giam trong thời gian qua cho
thấy, vẫn còn có những hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật cũng như nhận
thức của người tiến hành tố tụng về áp dụng biện pháp này. Hiện nay các cơ quan có
thấm quyền đã tập trung xây dựng, hoàn thiện các chế định pháp lý liên quan đến hoạt
động tố tụng hình sự, trong đó có chế định tạm giam trong tố tụng hình sự nhằm đáp
ứng yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp theo Nghị
quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược cải cách tư pháp
đến năm 2020” mà chủ yếu là chú trọng đến việc đề cao bảo vệ quyền và lợi ích chính
đảng của công dân.
Tóm lại, thông qua việc nghiên cứu về khái niêm, mục đích, ý nghĩa của việc áp
dụng biện pháp tạm giam và lược sử hình thành và phát triển của quy định tạm giam
cho thấy rằng: biện pháp tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất trong
pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Đối tượng bị tạm giam sẽ bị cách lý khỏi gia đình,
xã hội và sẽ bị hạn chế quyền tự do đi lại, tự do thân thể, các quyền khác. Tuy nhiên,
tạm giam không phải là hình phạt bởi lẽ biện pháp tạm giam chỉ nhằm mục đích ngăn
chặn tội phạm, không cho người phạm tội có điều kiện tiếp tục phạm tội hoặc có hành
vi gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng. Bên cạnh đó, việc áp dụng biện pháp
tạm giam giúp cho quá trình điều tra, giải quyết vụ án nhanh chóng và đạt hiệu quả
cao. Hơn thế nũa, việc cách ly các đối tượng có hành vi nguy hiểm đáng kể cho xã hội
ra khỏi cộng đồng còn góp phần bảo vệ quyền lợi ích của Nhà nước nói chung và công
dân nói riêng. Vì vậy, Biện pháp này đã được quy định từ rất sớm, ngay từ khi nước ta
giành thắng lợi từ tay thực dân Pháp thì biện pháp tạm giam đã được quy định.

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

17

SVTH: Đoàn Văn Sung


Biện pháp ngăn chặn tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam

CHƢƠNG 2
NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM
HIỆN HÀNH VỀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠM GIAM
2.1. Đối tƣợng và căn cứ áp dụng biện pháp t ạm giam
2.1.1. Đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giam
Việc áp dụng biện pháp tạm giam luôn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hợp
pháp của công dân được pháp luật ghi nhận và bảo vệ chính vì lẽ đó chỉ những đối
tượng được pháp luật tố tụng hình sự quy định mới có thể bị áp dụng biện pháp này.
Các đối tượng này bao gồm: bị can, bị cáo. Ngoài ra, trong một số trường hợp thì biện
pháp tạm giam cũng được áp dụng đối với người bị kết án.
Theo quy định khoản 1 Điều 88 Bộ luật hình sự năm 2003 thì đối tượng bị áp
dụng biện pháp tạm giam có thể là bị can, bị cáo. Bị can là người đã bị khởi tố về hình
sự9 còn bị cáo là người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử 10. Như vậy, nếu một
người chưa bị khởi tố về hình sự với tư cách bị can hoặc một người chưa bị Tòa án
quyết định đưa ra xét xử với tư cách bị cáo thì không thể bị áp dụng biện pháp ngăn
chặn này.
Bên cạnh bị can, bị cáo thì người bị kết án cũng là đối tượng có thể bị áp dụng
biện pháp tạm giam. Người bị kết án có thể bị tạm giam trong một số trường hợp sau:
Một là, trong giai đoạn thi hành án nếu như người bị kết án bỏ trốn và bị bắt
theo quyết định truy mà cơ quan đã ra quyết định truy nã không thể đến nhận ngay
người bị bắt thì cơ quan này phải ra ngay lệnh tạm giam và gửi lệnh tạm giam kèm
theo quyết định truy nã cho Viện kiểm sát cùng cấp để xét phê chuẩn.

Hai là, Điều 57 Luật thi hành án hình sự năm 2010 có quy định: “Chế độ quản
lý giam giữ, ăn, ở, mặc, sinh hoạt, gửi và nhận thư, nhận đồ vật, tiền mặt, gặp thân
nhân, chăm sóc y tế đối với người bị kết án tử hình trong thời gian chờ thi hành án
thực hiện theo quy định của pháp luật về tạm giam” 11. Qua đó cho thấy, để đảm bảo
sự có mặt của người bị kết án khi thi hành hình phạt tử hình thì trong thời gian chờ thi
hành hình phạt người bị kết án tử hình sẽ bị tạm giam tại trại tạm giam giam. Điển
hình như trong vụ án “xác không đầu” thì Nguyễn Đức Nghĩa đã bị Hội đồng xét xử
Tòa án phúc thẩm Hà Nội tuyên y án tử hình. Chỉ 4 ngày sau phán quyết của tòa phúc
thẩm, Nghĩa làm đơn ân xá gửi lên Chủ tịch nước. Tuy nhiên, với những tội lỗi gây ra,
9

Khoản 1 Điều 49 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
Khoản 1 Điều 50 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
11
Điều 57 Luật thi hành án hình sự năm 2010
10

GVHD: ThS. Trần Hồng Ca

18

SVTH: Đoàn Văn Sung