Các yếu tố tác động đến ý định tập thể dục thường xuyên ở phụ nữ mang thai tại thành phố hồ chí minh

B
TR

GIÁO D C VÀ ÀO T O
NG

I H C KINH T TP.HCM
  

OÀN H I

CÁC Y U T
NÝ

NG

TÁC

NG

NH T P TH D C TH

PH N

NG XUYÊN

MANG THAI T I TP. H

CHÍ MINH

CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHÁT TRI N

MÃ S : 60310105

LU N V N TH C S KINH T

NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS. NGUY N TR NG HOÀI

TP.H CHÍ MINH-N M 2015


L I CAM OAN

Tôi tên: oàn H i

ng

Là h c viên cao h c l p Th c s Kinh t và Qu n tr S c kh e, khóa 2013-2015 c a
Khoa Kinh t Phát tri n, tr

ng

i h c Kinh t Thành ph H Chí Minh.

Tôi xin cam đoan đây là ph n nghiên c u do tôi th c hi n. Các s li u, k t lu n
nghiên c u trình bày trong lu n v n này là trung th c và ch a đ

c công b

nghiên c u khác.
Tôi xin ch u trách nhi m v nghiên c u c a mình.

H c viên

oàn H i

ng

các


M CL C
Trang bìa ph .............................................................................................................
L i cam đoan ..............................................................................................................
M c l c .......................................................................................................................
Danh m c các b ng, bi u ...........................................................................................
Danh m c các hình v ................................................................................................
Danh m c các ký hi u, ch vi t t t ............................................................................
CH

NG 1: Gi i thi u nghiên c u ........................................................................ 1

1.1 Lý do ch n đ tài ................................................................................................ 1
1.2 M c tiêu nghiên c u........................................................................................... 6
1.2.1 M c tiêu t ng quát ................................................................................ 6
1.2.2 M c tiêu c th ..................................................................................... 6

it

1.3
1.4 Ph

ng và ph m vi nghiên c u ...................................................................... 7
ng pháp nghiên c u.................................................................................... 7

1.5 B c c nghiên c u .............................................................................................. 7
CH
th

NG 2: C s lý thuy t và mô hình nghiên c u đ ngh cho ý đ nh t p th d c
ng xuyên c a ph n mang thai ........................................................................ 8

2.1 Khái ni m trong c s lý thuy t ......................................................................... 8
2.2 C s lý thuy t ................................................................................................... 8
2.2.1 Thuy t hành vi ho ch đ nh ................................................................... 8
2.2.2 Lý thuy t t hi u qu .......................................................................... 14
2.3 Các nghiên c u tr

c có liên quan.................................................................... 17

2.3.1 Nghiên c u c a Supavititpatana và c ng s (2012) v ý đ nh ho t đ ng
th ch t c a các bà m mang thai t i Thái Lan ....................................................... 17
2.3.2 Nghiên c u c a Hyondo Chung (2012) v ki m tra ý đ nh và hành vi
t p th d c c a ph n mang thai trong th i k đ u v i tình tr ng kinh t -xã h i
th p t i North Carolina, Hoa K ............................................................................. 20

2.3.3 Nghiên c u c a Steele (2002) v áp d ng các mô hình xã h i h c vào
hành vi t p th d c trong thai k t i Hoa K .......................................................... 21
2.3.4 Nghiên c u c a Bland và c ng s (2013) v đo l

ng tính hi u qu c a

vi c t p th d c đ i v i ph n mang thai b ng thang đo t hi u qu t p th d c
trong thai k (P-ESES) t i khu v c ông Nam Hoa K ........................................ 23
2.4 Mô hình nghiên c u các y u t tác đ ng đ n ý đ nh th

ng xuyên t p th d c

c a ph n mang thai t i TP. HCM ........................................................................ 27
2.4.1. Khái ni m v t p th d c
2.4.2 L i ích c a vi c t p th d c

ph n mang thai .................................... 27
ph n mang thai ................................. 28

2.4.3 Mô hình nghiên c u đ xu t ............................................................... 30
2.5 Tóm t t ch
CH

NG 3: Ph

ng 2 .............................................................................................. 35
ng pháp nghiên c u ................................................................. 36

3.1 Quy trình nghiên c u ........................................................................................ 36
3.2 Nghiên c u đ nh tính ......................................................................................... 37

3.2.1 Thi t k nghiên c u đ nh tính .............................................................. 37
3.2.2 K t qu nghiên c u đ nh tính .............................................................. 39
3.2.3 Ph

ng pháp phân tích d li u ........................................................... 42

3.2.3.1 ánh giá đ tin c y c a thang đo .......................................... 42
3.2.3.2 Ki m đ nh thang đo b ng phân tích nhân t khám phá ........ 43
3.2.3.3 Phân tích t
3.2.3.4 Phân tích ph
3.3 Nghiên c u đ nh l
3.3.1 Ph

ng quan và h i quy b i .................................... 44
ng sai m t y u t (ANOVA) ........................ 44

ng...................................................................................... 45

ng pháp ....................................................................................... 45

3.3.1.1 Các giai đo n thi t k b ng câu h i .................................................. 45
3.3.1.2 Ph

ng pháp thu th p d li u ........................................................... 45

3.3.2 Thi t k m u........................................................................................ 46
3.4 Tóm t t ch
CH

ng 3 .............................................................................................. 46

NG 4: K t qu nghiên c u th c nghi m ...................................................... 47

4.1 Mô t m u kh o sát ........................................................................................... 47


4.1.1 Thông tin chung ................................................................................... 48
4.1.1.1 Tu i thai ................................................................................ 48
4.1.1.2 L n mang thai ....................................................................... 48
4.1.1.3 S phôi thai .......................................................................... 48
4.1.2 Thông tin cá nhân ................................................................................ 49
4.1.2.1

tu i c a bà m ................................................................. 49

4.1.2.2 Trình đ h c v n ................................................................... 49
4.1.2.3 Ngh nghi p .......................................................................... 49
4.1.2.4 Thu nh p hàng tháng c a h gia đình (VND) ....................... 49
4.2 ánh giá s b thang đo b ng h s tin c y Cronbach’s Alpha ....................... 49
4.3 Phân tích nhân t khám phá (EFA) ................................................................... 50
4.3.1 K t qu phân tích EFA các y u t tác đ ng đ n ý đ nh t p th d c
th

ng xuyên trong th i k mang thai .................................................................... 50
4.3.2 K t qu phân tích EFA bi n ph thu c ý đ nh t p th d c th

ng xuyên

trong th i k mang thai ........................................................................................... 53
4.4 Phân tích h i quy đa bi n .................................................................................. 55

4.4.1 Ma tr n t

ng quan gi a các bi n....................................................... 55

4.4.2 Xây d ng mô hình h i quy ................................................................. 56
4.4.2.1 Ki m đ nh m c đ phù h p c a mô hình ............................. 57
4.4.2.2 Xác đ nh t m quan tr ng c a các bi n trong mô hình .......... 57
4.4.2.3 Dò tìm s vi ph m các gi đ nh c n thi t trong h i quy tuy n
tính................................................................................................................ 58
4.5 Ki m đ nh các gi thuy t nghiên c u liên quan y u t nhân kh u h c v ý đ nh
t p th d c th

ng xuyên

ph n mang thai t i TP. HCM .................................. 62

4.5.1 Ki m đ nh s khác bi t theo đ tu i ................................................... 62
4.5.2 Ki m đ nh s khác bi t v trình đ h c v n ....................................... 62
4.5.3 Ki m đ nh s khác bi t v ngh nghi p .............................................. 63
4.5.4 Ki m đ nh s khác bi t v thu nh p hàng tháng c a h gia đình ....... 63
4.6 Tóm t t ch

ng 4 .............................................................................................. 64


CH

NG 5: K t lu n và g i ý chính sách v t p th d c trong thai k ................ 65

5.1 Tóm t t nghiên c u ........................................................................................... 65

5.2 K t lu n t nghiên c u và so sánh k t qu v i các nghiên c u tr

c............... 66

5.2.1 Ki m soát hành vi c m nh n ............................................................... 66
5.2.2 Chu n ch quan ................................................................................... 67
5.2.3 T p th d c t hi u qu ....................................................................... 67
5.2.4 Thái đ ................................................................................................ 67
5.2.5 K t lu n ............................................................................................... 68
5.3 G i ý chính sách ................................................................................................ 69
5.4 H n ch c a nghiên c u và h

ng nghiên c u ti p theo .................................. 70

TÀI LI U THAM KH O ..........................................................................................
PH L C ...................................................................................................................
Ph l c 1: N i dung th o lu n nhóm..........................................................................
Ph l c 2: B ng câu h i nghiên c u...........................................................................
Ph l c 3: Mô t m u kh o sát ...................................................................................
Ph l c 4: K t qu đánh giá các thang đo b ng h s tin c y Cronbach’s Alpha ......
Ph l c 5: K t qu phân tích nhân t khám phá (EFA) .............................................
Ph l c 6: K t qu phân tích h i quy đa bi n ............................................................
Ph l c 7: K t qu ki m đ nh ANOVA .....................................................................


DANH M C CÁC B NG, BI U
B ng 2.1: B ng t ng k t các đi m chính c a các nghiên c u tr

c đây ............... 26

B ng 3.1: Thang đo thái đ .................................................................................... 40
B ng 3.2: Thang đo chu n ch quan ...................................................................... 40
B ng 3.3: Thang đo ki m soát hành vi c m nh n .................................................. 41
B ng 3.4: Thang đo t p th d c t hi u qu .......................................................... 41
B ng 3.5: Thang đo ý đ nh t p th d c th

ng xuyên trong th i k mang thai .... 42

B ng 4.1: Th ng kê mô t ...................................................................................... 47
B ng 4.2: K t qu đánh giá các thang đo b ng Cronbach’s Alpha........................ 50
B ng 4.3: Ch s KMO và ki m đ nh Bartlett........................................................ 51
B ng 4.4: T ng ph

ng sai trích (Total Variance Explained) ............................... 52

B ng 4.5: K t qu phân tích EFA các nhân t đ c l p .......................................... 53
B ng 4.6: Ch s KMO và ki m đ nh Bartlett........................................................ 54
B ng 4.7: T ng ph

ng sai trích ............................................................................ 54

B ng 4.8: Ma tr n nhân t ...................................................................................... 55
B ng 4.9: Ma tr n h s t

ng quan gi a các bi n ................................................ 55

B ng 4.10: Tóm t t mô hình h i quy ..................................................................... 56
B ng 4.11: K t qu phân tích ANOVAa ................................................................ 56
B ng 4.12: K t qu mô hình h i quya .................................................................... 57

DANH M C CÁC HÌNH V
Hình 2.1 Khung lý thuy t hành đông h p lý (TRA) ................................................ 9
Hình 2.2 Khung lý thuy t hành vi ho ch đ nh (TPB) ............................................ 11
Hình 2.3: Mô hình các y u t tác đ ng đ n ý đ nh ho t đ ng th ch t c a các bà m
mang thai t i Thái Lan ........................................................................................... 19
Hình 2.4: Mô hình ki m tra ý đ nh và hành vi t p th d c c a ph n mang thai
trong th i k đ u v i tình tr ng kinh t -xã h i th p t i North Carolina, Hoa K .. 20
Hình 2.5: Mô hình nghiên c u đ xu t .................................................................. 34
Hình 3.1: Quy trình nghiên c u ............................................................................. 36
Hình 4.1:

th phân tán Scatterplot .................................................................... 59

Hình 4.2:

th t n s Histogram ......................................................................... 60

Hình 4.3:

th t n s P-P plot ............................................................................. 60


DANH M C CÁC KÝ HI U, CH
ACOG: Tr

VI T T T

ng cao đ ng bác s S n - Ph khoa Hoa K (American College of

Obstetricians and Gynecologists)
ACSM: Tr

ng cao đ ng y h c th thao Hoa K (American College of Sports

Medicine)
AE: Ký hi u thang đo thái đ đ i v i t p th d c trong nghiên c u
ANOVA: phân tích ph

ng sai (Analysis of Variance)

BMI: ch s kh i c th (Body mass index)
Ch s KMO: ch s dùng đ xem xét s thích h p c a phân tích nhân t (KaiserMeyer-Olkin)
EFA: phân tích nhân t khám phá (Exploratory Factor Analysis)
EI: Ký hi u thang đo ý đ nh t p th d c th

ng xuyên trong th i k mang thai trong

nghiên c u
ESE: Ký hi u thang đo t p th d c t hi u qu trong nghiên c u
ESE: Quy mô T p th d c T hi u qu (Exercise Self – efficacy)
IPAQ: B câu h i Ho t đ ng th ch t qu c t (International Physical Activity
Questionnaire)
MMR: T l t vong c a m (The maternal mortality ratio)
PBC: Ký hi u thang đo ki m soát hành vi c m nh n trong nghiên c u
P-ESES thang đo T

hi u qu t p th d c c a ph n

mang thai (Pregnancy

Exercise Self – efficacy Scale)
SCT: Lý thuy t t hi u qu (Social cognitive theory)
SEA: B câu h i v các giai đo n T p th d c (Stages of Exercise Adoption).
SET: lý thuy t v t hi u qu (Self – effitical Theory).
Sig.: M c ý ngh a (Significant level)
SN: Ký hi u thang đo chu n ch quan trong nghiên c u
Std Dev.:

l ch chu n

TP. HCM: Thành ph H Chí Minh


TPB Lý thuy t v hành vi ho ch đ nh (Theory Plan Behavior);
TRA: Thuy t hành đ ng h p lý (Theory of Reasoned Action)
TTM Mô hình xã h i h c c a Thay đ i hành vi (The Transtheoretical Model)
USDHHS: B Y t và D ch v Nhân sinh Hoa K (United States Department of
Health and Human Services)
VIF: H s phóng đ i ph

ng sai (Variance Infltion Factor)

VND: đ n v tính ti n Vi t Nam
WHO: T ch c Y t Th gi i (World Health Organization)


1

CH

NG 1

GI I THI U NGHIÊN C U
1.1 Lý do ch n đ tài
T p th d c là "m t t p h p con c a ho t đ ng th ch t đ

c lên k ho ch,

c u trúc, l p đi l p l i, và có m c đích, theo ngh a là c i thi n ho c duy trì th l c là
m c tiêu" (Shephard, Balady, 1999). Và ho t đ ng th ch t đã đ
"b t k chuy n đ ng c a c th đ
l

ng". Vi c t p th d c th

c s n xu t b i c x

c đ nh ngh a là

ng d n đ n tiêu hao n ng

ng xuyên s c i thi n s c kh e th ch t và tâm lý xã

h i nh gi m nguy c b nh tim m ch, ti u đ

ng, béo phì, ung th , tr m c m và lo

âu (B Y t và D ch v Nhân sinh Hoa K [USDHHS], 2008). Theo T ch c Y t
Th gi i (WHO) khuy n cáo r ng ng

i l n tu i t 18-64 tu i c n ho t đ ng th

ch t ít nh t n m l n m t tu n trong ít nh t 30 phút

c

ng đ v a ph i (WHO

2010). Và đi u này c ng không lo i tr đ i v i ph n mang thai. T p th d c làm
cho tinh th n c a thai ph tho i mái h n, giúp gi c ng sâu và gi m nh ng c n đau
nh c khi mang thai. Nó còn giúp các m b u chu n b t t cho vi c sinh n b ng
cách t ng c

ng c b p và t ng kh n ng ch u đ ng. Ngoài ra, t p luy n th d c

khi n thai ph l y l i v cân đ i sau sinh d dàng h n. Tuy nhiên, hi n nay, tình
tr ng thi u ho t đ ng th ch t, không tham gia vào b t c lo i hình t p th d c nào
đ

c gia t ng

nhi u qu c gia và m t l i s ng ít ho t đ ng th ch t đã d n đ n vi c

t ng t l m c các b nh không lây nhi m mãn tính nh b nh tim m ch, b nh ti u
đ

ng tuýp 2, b nh loãng x

t ng đ

ng, ung th và các y u t nguy c nh t ng huy t áp,

ng huy t và th a cân (Shephard, Balady, 1999; WHO 2010).

v i ph n , h tham gia t p th d c không đ đ đ t đ

c bi t, đ i

c nh ng l i ích s c kh e.

C th là vi c mang thai và làm m có th đ t ph n trong đ tu i sinh đ có nguy
c cao đ i v i vi c gi m t n su t t p th d c.

ây là v n đ b i vì m c đ th p c a

t p th d c khi mang thai có th có m t tác đ ng tiêu c c đ n s c kh e ng n h n và
dài h n c a c m và con (Dinallo, 2011).
Th i k mang thai mang l i m t thách th c và gánh n ng cho ng
Hi n t

i ph n .

ng mang thai gây ra nh ng thay đ i tâm sinh lý quan tr ng, trong vi c làm


2

t ng kh n ng ch u đ ng c a tim ph i, c x

ng kh p, n i ti t t và m t s thích

nghi tâm sinh lý khác. Có s gia t ng kh i l

ng máu, nh p tim, nguy c đ t qu ,

và gi m kháng l c m ch máu. S h p thu oxy t ng lên đ n 10-20% so v i tr
mang thai. Có hi n t

c khi

ng gi m d n nhi t đ c th bà m v i tu i thai t ng lên;

gi m nhi t đ 0,3°C x y ra trong ba tháng đ u thai k , và ti p t c gi m thêm 0,1°C
m i tháng trong su t 37 tu n c a thai k (Josefsson và c ng s , 2010). Thay đ i n i
ti t t (m c t ng c a estrogen và relaxin) trong thai k gây t ng tính bi n đ i nhanh
c a các kh p. S cân b ng có th b

nh h

t ng nguy c té ngã. Ph n mang thai th

ng b i nh ng thay đ i trong t th làm
ng phát tri n

n c t s ng th t l ng, mà

k t qu đau th t l ng có t l r t cao (45%) (Wu và c ng s , 2004). Ch ng đái d t,
đái són là ph bi n trong thai k do áp l c c a thai nhi, làm t ng nguy c cho s
phát tri n c a hi n t

ng ti u không t ch (Hunskaar và c ng s , 2005).

Chính vì l i ích c a vi c t p th d c và đ c bi t là t p th d c trong th i k
mang thai, trên th gi i đã có r t nhi u nghiên c u v vi c ch đ t p th d c trong
thai k đã đ
quan đã đ

c ch ng minh th c ti n. G n đây, t p th d c khi mang thai có liên
c công nh n là quan tr ng đ i v i s c kh e c a c m và bé (USDHHS,

2008). C th , h

ng d n hi n t i cho th y r ng ph n mang thai kh e m nh mà

không có bi n ch ng s n khoa ho c b nh lý đ c bi t nên tham gia ít nh t 150 phút
v ic

ng đ ho t đ ng v a ph i nh các bài t p aerobic m i tu n, đi b nhanh,...

cung c p các l i ích v t ch t cho ph n mà không nh h
thai nhi, ng

c l i còn nh h

ng đ n s phát tri n c a

ng tích c c đ n quá trình mang thai, lao đ ng, c ng

nh trong th i đi m chuy n d và sinh con (ACOG, 2002; Lokey và c ng s , 1991;

USDHHS, 2008). Ho t đ ng th ch t và t p th d c là m t cách an toàn và hi u qu
đ đ tđ

c nhi u s c kh e th ch t và l i ích tinh th n (Fell và c ng s , 2008).

i u quan tr ng c n l u ý là các bài t p th d c nói chung s không luôn phù h p
đ i v i ph n trong th i k mang thai. T t c ph n mang thai, nh ng ng

i

mu n b t đ u ho c ti p t c v i t p th d c đ u tiên, h nên h i ý ki n k thu t viên
v t lý tr li u, bác s ho c n h sinh c a h . M t khuy n cáo r ng ph n mang thai
bình th

ng tr

c khi b t đ u t p th d c c n có m t đánh giá toàn di n b i các bác


3

s chuyên khoa s n v i s xem xét đ c bi t đ n ch đ
BMI (đ

c vi t t t b i Body mass index) tr

n u ng, ch s kh i c th

c khi mang thai và l ch s t p th d c

(Kader và Naim-Shuchana, 2013).
Tuy nhiên, trên th c t , mang thai l i là m t trong nh ng lý do ph bi n nh t
khi n ph n ng ng t p th d c và t ng cân. M t s nghiên c u đã ch ra r ng nhi u
ph n ng ng t p th d c ho c làm gi m t n su t t p th d c. Trong nghiên c u c a
Silveira và Segre (2012), kho ng 30% ph n mang thai l a ch n rút kh i tham gia,
và trong nghiên c u đoàn h sinh (Gjestland và c ng s , 2013), ch có 14,6% s
ng

iđ

c h i theo các khuy n cáo hi n nay đ t p th d c trong khi mang thai.

Trong Cohort Danish National Birth (Juhl, Andersen và c ng s , 2008), g n hai
ph n ba (63%) ph n đã không tham gia vào b t k lo i t p th d c trong kho ng
th i gian c a các cu c ph ng v n đ u tiên, gi m 70% trong cu c ph ng v n th hai;
trong nghiên c u c a Th y

i n (Larsson và Lindqvist, 2005), 51% ph n mang

thai làm gi m t n s c a t p th d c khi mang thai. Ngoài ra, các nhà nghiên c u
khác c ng đ a ra k t lu n t
có xu h

ng t là trong s ph n mang thai, ho t đ ng th ch t

ng th p h n trong kho ng th i gian, t n s , và c

ng đ so v i tr

c khi

mang thai (Ning và c ng s , 2003; và Lof Forsum, 2006).
Theo T ch c Y t Th gi i (WHO, 2010), có 287.000 ph n t vong trong
và sau khi sinh do các bi n ch ng trong khi mang thai, lúc chuy n d và sau khi
sinh con. H u h t nh ng bi n ch ng này phát tri n trong quá trình mang thai, các
bi n ch ng khác có th t n t i tr

c khi mang thai nh ng tr nên t i t h n trong

quá trình mang thai. Có 99% s t vong này xu t hi n
ch y u

Châu Phi, Trung Á, Tây Á và

các n

c đang phát tri n,

ông Nam Á. C ng theo WHO, c m i

phút có m t ph n t vong do các tai bi n liên quan đ n quá trình thai s n. Có ít
nh t 7 tri u ph n sau khi sinh có nh ng v n đ s c kho nghiêm tr ng và h n 50
tri u ph n có nh ng h u qu v s c kho sau khi sinh. Kho ng 8 tri u tr em ch t
trong n m đ u, có kho ng 4,3 tri u tr s sinh ch t trong 28 ngày đ u sau sinh. T i
các n

c đang phát tri n, mang thai và sinh đ là 16 nguyên nhân chính d n

đ n t vong, b nh t t và tàn ph cho ph n , chi m kho ng 18% gánh n ng b nh t t

4

nhóm tu i này. T vong s sinh ch y u x y

các n

c đang phát tri n, chi m

96% tr s sinh ch t hàng n m trên th gi i.
Vi t Nam, m t trong nh ng u tiên c a
l

ng và Nhà n

c trong chi n

c Qu c gia b o v và ch m sóc S c kh e nhân dân giai đo n 2011-2020 t m

nhìn đ n n m 2030 là c n đ y m nh ch m sóc s c kh e sinh s n, ph i n l c r t l n
và xây d ng chính sách, ch

ng trình y t ph i có tính đ t phá. Theo s li u tr

đó (WHO, 2005), MMR là ch y u b

nh h

c

ng b i xu t huy t n i sau sinh (41%)

và cao huy t áp do thai k (21,3%). Theo Chi n l

c ch m sóc s c kh e sinh s n

c a Vi t Nam, ki n th c, thái đ và hành vi v ch m sóc s c kh e sinh s n trong
c ng đ ng và ngay c cán b y t còn h n ch . Tình tr ng s c kh e bà m còn nhi u
thách th c. T đó, hai trong 11 m c tiêu chính c a Chi n l

c Dân s và Ch m sóc

s c kh e sinh s n Vi t Nam giai đo n 2011 – 2020 là: Nâng cao s c kh e, gi m
b nh, t t và t vong

tr em, thu h p đáng k s khác bi t v các ch báo s c kh e

tr em gi a các vùng, mi n; và Nâng cao s c kh e bà m , thu h p đáng k s khác
bi t v các ch báo s c kh e bà m gi a các vùng, mi n.
G n đây, các nghiên c u v ho t đ ng th ch t trong thai k đã t p trung vào
các bi n pháp can thi p hành vi đ qu n lý cu c s ng c a ph n mang thai nh m
t ng c

ng ho t đ ng th ch t hàng ngày và duy trì các ho t đ ng th ch t t ng lên.

Nh ng nghiên c u đã áp d ng bi n pháp can thi p hành vi gây nh h

ng đ n hành

vi nh n th c c a ph n mang thai đ t ng và duy trì các ho t đ ng th ch t (Asbee

và c ng s , 2009; Huang, Yeh và Tsai, 2011; Phelan và c ng s , 2011). Tuy nhiên,
h u h t các nghiên c u đã s d ng m t trong hai mô hình ho c là lý thuy t v hành
vi ho ch đ nh ho c là lý thuy t v t hi u qu , m c dù các nhà nghiên c u có l c n
ph i áp d ng c hai mô hình đ làm sáng t tác đ ng t

ng tác có th .

Lý thuy t v hành vi ho ch đ nh (TPB; Ajzen, 1991) đã h

ng d n nhi u

nghiên c u hành vi t p th d c trong m t lo t các qu n th . TPB là m t lý thuy t t t
đ s d ng

ph n mang thai vì nó n m b t đ

c nh ng y u t quy t đ nh quan

tr ng c a đ ng c và hành vi nh thái đ c a ph n mang thai (t c là, đánh giá cá
nhân c a hành vi), chu n ch quan (t c là, c m xúc v đánh giá c a ng

i khác v


5

t m quan tr ng trong t p th d c), ki m soát hành vi c m nh n (t c là, c m giác
ki m soát bi u di n m t hành vi), và ý đ nh (t c là, đ ng l c); t t c đ u có th b
nh h

ng b i nh ng thay đ i tâm lý và v t lý khi mang thai (Hausenblas, Symons

Downs, và c ng s , 2008). Trong ng n h n, TPB có th là m t khuôn kh h u ích
cho vi c phát tri n các can thi p đó có th

nh h

ng đ n ý đ nh t p th d c th

xuyên c a ph n mang thai. Tuy nhiên, TPB ch nhìn th y đ

ng

c nh ng y u t ch

quan c a cá nhân mà v n ch a đ c p đ n vi c nh n th c xã h i tác đ ng đ n ni m
tin c a cá nhân trong kh n ng c a mình đ tham gia vào hành vi t p th d c c a
ph n khi mang thai.
Theo lý thuy t nh n th c xã h i, t hi u qu là xây d ng c b n, đó là n n
t ng cho hi u n ng có th m quy n (Bandura, 1989), đ c p đ n s t tin c a m t cá
nhân trong kh n ng c a mình đ tham gia vào m t hành vi nh t đ nh (Bandura,
1989).

ánh giá ch y u c a t p th d c liên quan đ n t hi u qu đã ch ng minh

r ng t hi u qu cao đ

c k t h p v i s tham gia t p th d c nhi u h n (McAuley

và Blissmer, 2000; McAuley, Pena, và Jerome, 2001). H n n a, m t c th đang

phát tri n đã ti t l r ng ngoài hi u qu công vi c (ví d , s t tin vào kh n ng th
ch t th c hi n các nhi m v c a t p th d c c a m t ng

i), hi u qu t đi u ch nh

c ng là m t y u t d báo nh t quán v hành vi t p th d c (Cramp và Bray, 2009;
Rodgers, McAuley và c ng s , 2002).

i u này là không gây ng c nhiên vì

Bandura (1997) ch ra r ng t hi u qu là thêm v qu n lý các k n ng khác nhau
c n thi t cho hành vi ph c t p (ví d , t đi u ch nh t hi u qu ) h n là v m t
ng

i có kh n ng đ th c hi n m t hành đ ng b cô l p (t c là, nhi m v t hi u

qu ). M t ví d v t đi u ch nh t hi u qu đ

c l p l ch trình/k ho ch t hi u

qu , ho c m c đ t tin trong vi c có th lên k ho ch và l ch trình t p th d c vào
l i s ng c a m t ng

i.

T nh ng lu n đi m đã đ a ra

trên, nh m th c hi n các m c tiêu nâng cao

s c kh e cho bà m và tr em Vi t Nam, vi c nghiên c u m r ng v nh ng y u t

nào tác đ ng đ n ý đ nh th c hi n hành vi t p th d c c a ph n mang thai t i Vi t
Nam là c n thi t. K t qu c a nghiên c u nh m cung c p thêm c s khoa h c,


6

ho ch đ nh chính sách cho nhi m v ch m sóc s c kh e sinh s n trong c ng đ ng.
M c đích c a nghiên c u này là xác đ nh các y u t tác đ ng đ n ý đ nh tham gia
ho t đ ng th ch t th

ng xuyên (c th là hành vi t p th d c)

t i TP.HCM b ng cách s d ng m t ph

ph n mang thai

ng pháp ti p c n đ nh tính và đ nh l

ng

k t h p. Tác gi s d ng m t khung phân tích hành vi s c kh e k t h p gi a lý
thuy t v hành vi ho ch đ nh (TPB) v i lý thuy t v t hi u qu (SET).
Vi c b t đ u và duy trì t p th d c th

ng xuyên là m t hành vi thách th c

và ph c t p, đi u này đ c bi t đúng đ i v i ph n mang thai, m t nghiên c u g n
đây đã báo cáo r ng ít h n m t trong b n ph n mang thai t i Canada có ho t đ ng
đ trong th i k mang thai c a h (Gaston và c ng s , 2012). V i mong mu n có
th hi u rõ h n v các y u t tác đ ng đ n hành vi t p th d c th

ng xuyên c a

ph n mang thai, nh m nâng cao ki n th c ph c v cho công vi c c a b n thân,
c ng nh cung c p cho các nhà làm chính sách trong l nh v c s c kh e t i Vi t
Nam m t tài li u nghiên c u tham kh o trong vi c xây d ng các ch

ng trình can

thi p hi u qu , tác gi th c hi n đ tài nghiên c u “Các y u t tác đ ng đ n ý
đ nh t p th d c th

ng xuyên trong th i k mang thai c a ph n t i TP.

HCM”.
1.2 M c tiêu nghiên c u
1.2.1 M c tiêu t ng quát:
Xác đ nh các y u t tác đ ng đ n ý đ nh t p th d c th

ng xuyên c a ph

n mang thai.
1.2.2 M c tiêu c th :
- Xác đ nh m c đ tác đ ng c a các y u t đ n ý đ nh t p th d c th

ng xuyên

c a ph n mang thai;
-

a ra nh ng g i ý đ các nhà làm chính sách trong l nh v c s c kh e t i Vi t

Nam nh n th c rõ các y u t và m c đ tác đ ng đ n ý đ nh, hành vi t p th d c
c a ph n mang thai, nh m xây d ng các ch

ng trình can thi p phù h p.


7

it

1.3
-

ng và ph m vi nghiên c u

it

ng nghiên c u là ý đ nh t p th d c th

và các y u t tác đ ng đ n ý đ nh t p th d c th
-

it

ng xuyên c a ph n mang thai
ng xuyên c a ph n mang thai.

ng kh o sát là các bà m đang mang thai có tu i thai d

i 36 tu n sinh

s ng t i Thành ph HCM. Các bà m này có vai trò ra quy t đ nh l a ch n hình
th c t p th d c ho c không t p th d c trong th i k mang thai c a mình.
1.4 Ph

ng pháp nghiên c u

Nghiên c u đ

c ti n hành thông qua hai ph

ng pháp là nghiên c u đ nh

tính và nghiên c u đ nh l

ng.

- Nghiên c u đ nh tính đ

c th c hi n thông qua k thu t th o lu n nhóm. Thông

tin thu th p t nghiên c u đ nh tính nh m khám phá, đi u ch nh và b sung các
thang đo thành ph n có tác đ ng đ n ý đ nh t p th d c th

ng xuyên c a ph n

mang thai.
- Nghiên c u đ nh l

ng đ

c th c hi n b ng k thu t thu th p thông tin tr c ti p

t các bà m đang mang thai thông qua b ng câu h i và đ

c th c hi n t i Thành

ph HCM. Nghiên c u s d ng nhi u công c phân tích d li u: th ng kê mô t ,
phân tích đ tin c y (Cronbach Alpha), phân tích nhân t khám phá EFA, phân tích
h i quy đa bi n, phân tích ANOVA, thông qua ph n m m SPSS 20.0 đ x lý và
phân tích d li u.
1.5 B c c nghiên c u
Báo cáo nghiên c u này đ

c trình bày thành n m ch

ng bao g m: Ch

1 đã gi i thi u nghiên c u, tính c p thi t c a v n đ nghiên c u; Ch

ng

ng 2 s nêu

các c s lí thuy t, các nghiên c u ng d ng liên quan t đó ti n hành xác đ nh
khung phân tích c th cho ý đ nh t p th d c th
c a ph n ; Ch
li u; Ch

th

ng 3 s mô t ph

ng xuyên trong th i k mang thai

ng pháp nghiên c u và cách th c thu th p d

ng 4 s phân tích k t qu nghiên c u th c nghi m v ý đ nh t p th d c

ng xuyên trong th i k mang thai c a ph n thông qua nghiên c u m u t i TP.

HCM; Ch

ng 5 s th o lu n k t qu c a nghiên c u và trình bày các g i ý chính

sách t k t qu nghiên c u.


8

CH
C
ụ

S

LÝ THUY T VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN C U

NH T P TH D C TH

Ch

NG 2
NGH CHO

NG XUYÊN C A PH N

ng 2 trình bày t ng quan lý thuy t, tóm l

MANG THAI

c các nghiên c u tr

c và đ

xu t mô hình nghiên c u. Trong ph n t ng quan lý thuy t, tác gi trình bày 02 lý
thuy t áp d ng cho mô hình nghiên c u, bao g m: Lý thuy t hành vi ho ch đ nh, lý
thuy t t hi u qu . Trong ph n tóm l
nghiên c u tr

c nghiên c u tr

c, tác gi tóm l

c 06

c. Trong ph n đ xu t mô hình nghiên c u, bi n ph thu c là ý đ nh

th c hi n hành vi t p th d c th

ng xuyên c a ph n mang thai.

2.1 Khái ni m trong c s lý thuy t
Ý đ nh: Theo Ajzen (1991, tr.181), ý đ nh đ
t đ ng l c có nh h

c gi đ nh là “bao g m các y u

ng đ n hành vi c a m i cá nhân; các y u t này cho th y

m c đ s n sàng ho c n l c mà m i cá nhân s b ra đ th c hi n hành vi”. Nh
m t quy t c chung, m i cá nhân có ý đ nh càng m nh đ tham gia vào m t hành vi,
thì cá nhân đó càng có nhi u kh n ng s th c hi n thành công hành vi đó. Tuy
nhiên, m t ý đ nh hành vi có th th y bi u hi n trong hành vi ch khi các hành vi đó
là d

i s ki m soát c a ý chí, t c là, n u ng

i đó có th quy t đ nh theo ý mu n

s th c hi n ho c không th c hi n hành vi.
2.2 C s lý thuy t
2.2.1 Thuy t hành vi ho ch đ nh
Thuy t hành vi ho ch đ nh (Ajzen, 1991) là s phát tri n và c i ti n c a
Thuy t hành đ ng h p lý. Thuy t hành đ ng h p lý (Theory of Reasoned Action TRA) đ

c Ajzen và Fishbein xây d ng t n m 1975 và đ

c xem là h c thuy t

tiên phong trong l nh v c nghiên c u tâm lý xã h i. Mô hình TRA cho th y hành vi
đ

c quy t đ nh b i ý đ nh th c hi n hành vi đó. M i quan h gi a ý đ nh và hành

vi đã đ

c đ a ra và ki m ch ng th c nghi m trong r t nhi u nghiên c u

nhi u


9

l nh v c (Ajzen, 1988; Ajzen và Fishben, 1980; Canry và Seibold, 1984; Sheppard,
Hartwick, và Warshaw, 1988; Ajzen, 1991).

Ni m tin v l i
ích c a hành vi
ánh giá v k t
qu th c hi n
Ni m tin theo
chu n

Thái đ h ng
t i hành vi
Ý đ nh hành vi

Hành vi

Chu n ch quan

ng c tuân th
Ngu n: Fishbein và Ajzen, 1975, trích trong Yoo, 1996, tr. 12.

Hình 2.1 Khung lý thuy t hƠnh đông h p lý (TRA)
Theo TRA, có ba khía c nh: ý đ nh hành vi, thái đ h

ng t i hành vi và

chu n ch quan. Ý đ nh c a m t cá nhân là m t ch c n ng c a hai y u t quy t đ nh
c b n: m t cá nhân trong tr ng thái t nhiên (thái đ h
ánh nh h

ng t xã h i (chu n ch quan). Thái đ h

ng t i hành vi) và ph n
ng t i hành vi đ

c coi là

m t ch c n ng c a các ni m tin n i b t v các thu c tính liên quan và h qu nh n
th c th c hi n hành vi và đánh giá c a cá nhân trong s các thu c tính và các h
qu . Chu n ch quan bao g m nh n th c c a m t cá nhân v nh ng k v ng c a
các ch d n c th c a các cá nhân ho c các nhóm, nh ng ng

i quan tr ng v i anh

ta/ cô ta, ngh r ng anh ta/cô ta nên làm, và đ ng l c c a anh ta/cô ta tuân th các
ch d n (Ajzen và Fishbein, 1980; Fishbein, 1967c, 1980; Fishbein và Ajzen, 1975).

Ajzen (1988) gi i thích rõ ràng s phân bi t gi a ni m tin và ni m tin n i b t. M t
ng

i có nhi u ni m tin khác nhau v m t lo t các đ i t

s ki n. Nh ng ni m tin có th đ

ng, các hành đ ng, và các

c hình thành nh là k t qu c a s quan sát tr c

ti p, t t o ra b ng cách c a các quá trình suy lu n, ho c đ

c hình thành m t cách

gián ti p b ng cách ch p nh n thông tin t các ngu n bên ngoài nh b n bè, truy n
hình, báo, sách,… Do đó, nh ng ng

i có th gi nhi u ni m tin v b t k đ i


10

t

ng nào đó, nh ng anh ta/cô ta có th truy c p ch có m t s l

có l tám ho c chín, t i b t k th i đi m nào. Ni m tin nh v y đ

ng t

ng đ i nh ,

c g i là ni m tin

n i b t. Chúng là nh ng y u t quy t đ nh ngay l p t c thái đ c a m t ng
Lý thuy t hành đ ng h p lý đ
r ng con ng

i th

c g i nh v y b i vì nó đã đ

i.

c xác đ nh

ng xem xét các tác đ ng c a các hành đ ng c a h tr

c khi h

quy t đ nh th c hi n hay không th c hi n m t hành vi nh t đ nh; nói cách khác,
hành đ ng th

ng đ

c lý gi i tr

c. Ajzen và Fishbein (1972) l u ý m t s gi

đ nh quan tr ng đ i v i TRA: (a) ý đ nh hành vi là ti n đ tr c ti p c a hành vi
công khai, (b) ý đ nh hành vi là r t c th - c th là, ý đ nh c a m t cá nhân đ th c
hi n m t hành đ ng đ
đó ý đ nh hành vi đ

c đ a ra trong m t tình hu ng c th , (c) các đi u ki n theo
c đo l

ng ph i đ

c l i ích t i đa cho m t m i t

ng quan

cao gi a ý đ nh hành vi và hành vi, (d) kho ng th i gian gi a các đo l

ng v ý

đ nh và quan sát hành vi ph i ng n đ có đ
không l
các m i t

ng tr

cđ

cm it

ng quan cao, (e) h qu

c hành vi và/ho c mong đ i b n quy ph m có th làm gi m

ng quan gi a hành vi và ý đ nh hành vi, và (f) các tr ng s beta c a các

thành ph n trong mô hình ph i đ

c xác đ nh b ng phân tích h i quy.

Sheppard, Hartwick, và Warshaw (1988) đã đ xu t m t s h n ch trong
TRA. Khi hành vi c a m t cá nhân không ph i là d

i s ki m soát c a ý chí, TRA

có th không chính xác d đoán hành vi c a cá nhân đó. Nói cách khác, nhi u tr
ng i ti m n ng mà có th ch n m t ý chí c a ch th hành đ ng có th xu t hi n,
ch ng h n nh th i gian, ngu n l c và s s n có c a s n ph m. M t h n ch khác
x y ra khi tình hu ng liên quan đ n m t v n đ l a ch n. TRA t p trung vào các
y u t quy t đ nh và th c hi n m t hành vi đ n l ; tuy nhiên, ng
th

i tiêu dùng

ng xuyên ph i đ i m t v i m t s l a ch n gi a các c a hàng, s n ph m, nhãn

hi u, m u mã, kích c và màu s c. TRA không xem xét kh n ng l a ch n trong s
các hành vi thay th , đó là m t trong nh ng h n ch . M t h n ch khác n a x y ra
trong nh ng tình hu ng mà trong đó ý đ nh c a ch th đ

c đánh giá, nh ng ch

th l i không có t t c các thông tin c n thi t đ hình thành m t ý đ nh hoàn toàn t
tin.


11

Theo Ajzen (1991), s

ra đ i c a thuy t hành vi ho ch đ nh (Theory of

Planned Behavior - TPB) là m t ph n m r ng c a lý thuy t hành đ ng h p lý
(Ajzen và Fishbein, 1980; Fishbein và Ajzen, 1975), trong m t n l c đ đ i phó
v i các tình hu ng mà các cá nhân có th ki m soát hoàn toàn thi u ý trí trên hành
vi. Nhân t th ba mà Ajzen (1991) cho là có nh h

ng đ n ý đ nh c a cá nhân là

y u t ki m soát hành vi c m nh n (PBC). Thuy t TPB đ

c mô hình hóa

Hình

2.2.
Thái đ h

ng t i hành vi

Ý đ nh

Chu n ch quan

Hành vi

Ki m soát hành vi c m nh n
Ngu n: Ajzen, The theory of planned behavior, 1991, tr. 182.

Hình 2.2 Khung lý thuy t hành vi ho ch đ nh (TPB)
Ki m soát hành vi c m nh n (PBC): đ

c đ nh ngh a là, v i s hi n di n hay

v ng m t c a các ngu n l c và c h i c n thi t, nh n th c c a cá nhân d dàng hay
khó kh n trong vi c th c hi n các hành vi quan tâm (Ajzen, 1991). Ki m soát hành
vi c m nh n đ

c gi đ nh là ph n ánh trên kinh nghi m quá kh và m t ph n t

các thông tin c thông qua trao đ i thông tin c a gia đình, b n bè và các y u t có
th ki m soát m c đ khó hay d c a vi c th c hi n hành vi quan tâm (Ajzen,
1991). Theo Ajzen (1991), ki m soát hành vi c m nh n đóng m t vai trò quan tr ng
trong lý thuy t hành vi ho ch đ nh. Trong th c t , lý thuy t hành vi ho ch đ nh khác
v i lý thuy t hành đ ng h p lý v i vi c b sung thêm y u t ki m soát hành vi c m
nh n. Tr

c khi xem xét v trí c a ki m soát hành vi c m nh n trong vi c d đoán

v các ý đ nh và hành đ ng, nó là khái ni m đ so sánh v i vi c xây d ng các khái
ni m ki m soát khác.
Tuy nhiên, quan đi m hi n t i c a ki m soát hành vi c m nh n là t

ng thích

v i h u h t các khái ni m v nh n th c t hi u qu c a Bandura (1977, 1982), đó là


12

“liên quan v i s phán đoán h p lý nh th nào c a m t cá nhân có th th c hi n
ti n trình c a hành đ ng c n thi t đ đ i phó v i nh ng tình hu ng t

ng lai”

(Bandura, 1982). Nhi u ki n th c v vai trò c a ki m soát hành vi c m nh n xu t
phát t các ch

ng trình nghiên c u có h th ng c a Bandura và các c ng s c a

mình (ví d , Bandura, Adams, và Beyer, 1977; Bandura, Adams, Hardy, và
Howells, 1980). Nh ng nghiên c u đã ch ra r ng hành vi c a con ng
h

ib

nh

ng m nh m b i s t tin vào kh n ng c a h đ th c hi n hành vi (ví d , b ng

cách ki m soát hành vi c m nh n). Ni m tin t hi u qu có th

nh h

ng đ n s

l a ch n c a các ho t đ ng, s chu n b cho ho t đ ng, n l c tr i qua trong quá
trình th c hi n, c ng nh cách suy ngh và ph n ng c m xúc (Bandura, 1982,
1991). Lý thuy t hành vi ho ch đ nh đ t c u trúc c a ni m tin t hi u qu ho c
ki m soát hành vi c m nh n trong m t khuôn kh chung c a các m i quan h gi a
ni m tin, thái đ , ý đ nh và hành vi (Ajzen, 1991).
Theo lý thuy t hành vi ho ch đ nh, ki m soát hành vi c m nh n, cùng v i ý
đ nh hành vi, có th đ
lý do c b n có th đ

c s d ng tr c ti p đ d đoán th c hi n hành vi. Ít nh t hai
c cung c p cho gi thuy t này.

u tiên, gi ý đ nh kiên

đ nh, n l c đóng góp đ mang l i m t ti n trình c a hành vi v i m t k t thúc thành
công có kh n ng t ng ki m soát hành vi c m nh n. Lý do th hai cho s mong đ i
m t liên k t tr c ti p gi a ki m soát hành vi c m nh n và th c hi n hành vi mà
ki m soát hành vi c m nh n có th th
m t đo l

ng đ

c s d ng nh là m t thay th cho

ng ki m soát th c t . Cho dù m t đo l

nh n có th thay th cho m t đo l

ng c a ki m soát hành vi c m

ng ki m soát th c t ph thu c, t t nhiên v tính

chính xác c a nh n th c. Ki m soát hành vi c m nh n có th không th c t , đ c bi t
khi m t ng

i có t

ng đ i ít thông tin v hành vi, khi các yêu c u ho c các ngu n

l c s n có thay đ i, ho c khi các y u t m i l đã tham gia vào tình hu ng. D
nh ng đi u ki n này, m t đo l

i

ng ki m soát hành vi c m nh n có th thêm đ

chính xác c a các d đoán hành vi. Tuy nhiên, t i m c mà ki m soát nh n th c là
th c t , nó có th đ

c s d ng đ d đoán xác su t c a m t n l c hành vi thành

công (Ajzen, 1985 trích trong Ajzen, 1991).


13

Ni m tin ki m soát: Ni m tin c a m t cá nhân v s hi n di n c a các y u t
có th t o thu n l i ho c c n tr vi c th c hi n các hành vi. Ni m tin ki m soát có
th là m t ph n d a trên kinh nghi m trong quá kh v i hành vi, nh ng nó c ng
th

ng b

nh h

ng b i thông tin c v hành vi, b ng nh ng kinh nghi m c a

ng

i quen và b n bè, và nh ng y u t khác làm t ng hay gi m nh n th c m c đ

khó hay d th c hi n hành vi. Càng nhi u ngu n l c và c h i cá nhân tin r ng h
có, và ít h n các tr ng i ho c c n tr h d đoán, c m nh n ki m soát c a h v
hành vi càng l n h n (Ajzen, 1991).
Tóm l i, lý thuy t hành vi ho ch đ nh phân bi t gi a ba lo i: ni m tin – hành
vi, tiêu chu n và ki m soát, và gi a các c u trúc liên quan đ n thái đ , chu n ch
quan, và ki m soát hành vi c m nh n. S c n thi t c a nh ng khác bi t, đ c bi t là
s phân bi t gi a hành vi và ni m tin tiêu chu n (và gi a thái đ và chu n ch
quan). Nó là h p lý đ có th l p lu n r ng t t c các ni m tin k t h p v i hành vi
quan tâm đ i v i m t thu c tính c a m t s lo i, có th là m t k t qu , m t k v ng
tiêu chu n, hay m t ngu n l c c n thi t đ th c hi n hành vi. Do đó, nó ph i có kh
n ng tích h p t t c các ni m tin v m t hành vi nh t đ nh trong m t t ng k t duy
nh t đ có đ

c m t th

c đo c a s s p x p hành vi t ng th . V m t lý thuy t,

đánh giá cá nhân c a m t hành vi (thái đ ), đ nh ki n xã h i c a hành vi (chu n ch
quan), và t hi u qu đ i v i hành vi (ki m soát hành vi c m nh n) v i nh ng khái
ni m r t khác nhau trong đó có m t v trí quan tr ng trong xã h i và nghiên c u
hành vi. H n n a, s l

ng l n các nghiên c u v lý thuy t lý hành đ ng h p lý và

lý thuy t hành vi ho ch đ nh đã thi t l p rõ ràng các ti n ích c a s phân bi t b ng
cách cho th y r ng các c u trúc khác nhau trong m i quan h đ d đoán đ

cý

đ nh và hành vi. Quan tr ng h n là kh n ng phân bi t h n n a gi a các lo i ni m
tin b sung và các khuynh h

ng liên quan. V nguyên t c, lý thuy t hành vi ho ch

đ nh, m c a cho s b sung các nhân t đ có th đem l i s khác bi t trong ý đ nh
ho c hành vi sau khi lý thuy t hành vi ho ch đ nh đã m r ng lý thuy t ban đ u c a
hành đ ng h p lý b ng cách thêm vào khái ni m ki m soát hành vi c m nh n
(Ajzen, 1991).


14

2.2.2 Lý thuy t t hi u qu
Lý thuy t t hi u qu : xu t phát t khái ni m t hi u qu trong lý thuy t
nh n th c xã h i (Social cognitive theory – SCT) c a Bandura (1977).

Lý thuy t nh n th c xã h i (SCT). Bandura đã gi i thích chi ti t h n v hành
vi con ng

i h n so v i các nhà tâm lý h c hành vi xã h i tr

c đó (Bandura,

1977a). Mô hình c a Bandura là khái ni m v quy t đ nh đ i ng và nh h

ng c a

nó đ i v i hành vi trong m i quan h v i m t b ba bao g m hành vi, các y u t cá
nhân (bao g m c nh n th c) và môi tr
môi tr

ng. M i quan h hai chi u c a hành vi và

ng là n ng đ ng. Hành vi c a m t cá nhân s đi u ch nh m t s khía c nh

c a môi tr

ng và đ ng th i môi tr

ng s thay đ i hành vi c a cá nhân đó. Suy

ngh và c m xúc c a m t cá nhân t

ng tác v i hành đ ng c a mình trên m t m c

đ hành vi cá nhân. Cu i cùng, s t

ng tác gi a các đ c đi m cá nhân (ni m tin,

n ng l c nh n th c) và môi tr
c a môi tr
nh h

ng. T

ng cho phép phát tri n và thay đ i nh ng đ c đi m

ng tác qua l i l n nhau ho c không đòi h i b ng s c m nh c a

ng đ n hành vi (Bandura, 1986). T hi u qu , m t c u trúc quan tr ng c a

SCT, giúp gi i thích cách th c con ng

i v hành vi đi kèm.

T hi u qu . Bandura (1986) mô t khái ni m t hi u qu trong SCT c a
mình nh kh n ng nh n th c c a m t cá nhân đ th c hi n m t nhi m v ho c
hành vi c th . Bandura cho r ng m t kinh nghi m có vai trò cao nh h
n ng l c c a m t cá nhân đ đ t đ

ng đ n

c m t hành vi nh t đ nh và theo dõi k t qu .

Kinh nghi m b n thân, c ng nh ý ngh a c a nó, nâng cao nh n th c c a cá nhân v
kh n ng c a mình. Quá trình tâm lý b t đ u t o ra và c ng c thêm s mong đ i

c a t hi u qu . Không ch
trình tâm lý còn h

nh h

ng t hi u qu khi b t đ u m t hành vi, mà quá

ng d n m c đ n l c c a cá nhân đ t vào m t hành vi và tính

b n v ng c a hành vi đó m c dù trong nh ng đi u ki n không thu n l i.
làm ch nh ng hành vi tích c c và nh ng k không ch c ch n ph thu c
vào t hi u qu c a m t cá nhân. Bandura (1977b) mô t thêm b n ngu n nguyên
t c thông tin cho phát tri n t hi u qu : nh ng thành tích th c hi n, kinh nghi m
gián ti p, thuy t ph c b ng l i nói và tr ng thái sinh lý, c m xúc. M i quan h c a


15

t hi u qu và hi u l c th c hi n ý đ nh c a hành vi đã đ

c khám phá b i Lippke

và c ng s (2009) s d ng m t mô hình khái ni m hòa gi i ki m duy t. H phát
hi n ra kh n ng đ th c hi n m t k ho ch hành đ ng đ
qu ; tin t

c đi u ti t b i t hi u

ng vào chính b n thân mình và có s t tin góp ph n làm thay đ i hành

vi b t ch p nh ng tr ng i và cám d . Theo Bandura (1986), t hi u qu bao g m
hai ph n: (1) k t qu mong đ i, ni m tin r ng hành vi nh t đ nh s d n đ n m t k t
qu c th b t k có hay không có m t c m nh n chính mình nh là có kh n ng
th c hi n hành vi, và (2) s mong đ i hi u qu , đánh giá kh n ng c a m t ng

iđ

th c hi n m t hành vi nh t đ nh. T hi u qu không ph i là m t tính cách đ c đi m
đ c tr ng ho c toàn c u, thay vì đó là nhi m v và tình hu ng c th (Bandura,
1986).
Quy mô T p th d c T hi u qu : (ESE) là m t phiên b n c a McAuley
(1990; ch a đ

c công b ) đ th c hi n bi n pháp c i thi n các rào c n t hi u qu ,

m t công c g m 13 m c mà t p trung vào nh ng k v ng t hi u qu liên quan
đ n kh n ng đ ti p t c th c hi n khi đ i m t v i các rào c n đ t p th d c. Bi n
pháp này đ
ng

c phát tri n ban đ u cho ng

i tham gia vào m t ch

i l n ít v n đ ng trong c ng đ ng nh ng

ng trình t p luy n ngo i trú bao g m xe đ p, chèo

thuy n, và đi b . Nghiên c u tr

c đó cho th y b ng ch ng đ y đ v đ b n (h s

alpha = 0,93; McAuley, Lox, và Duncan, 1993) và có hi u l c, v i k v ng hi u
qu đáng k t

ng quan v i th c t tham gia vào m t ch

ng trình t p th d c "t p

th d c t hi u qu ," nh m đánh giá s t tin đ tham gia vào t p th d c th

ng

xuyên (40 phút ho t đ ng, ba l n m i tu n) d báo đ i v i "tu n t i" và thông qua
"k ti p 8 tu n" s d ng kho ng th i gian 1 tu n. (McAuley, 1992, 1993). Ngoài ra,
m t nghiên c u đ nh l

ng k t h p đ nh tính nh m s a đ i các bi n pháp đ c i

thi n rào c n t hi u qu McAuley và khám phá các y u t có nh h
tuân th

m t ch

ng trình đi b

th

ng xuyên cho ng

ng đ n s

i già (Resnick và

Spellbring, 2000).
Woodgate và Brawley (2008) đã minh h a m t s phân bi t gi a t p th d c
t hi u qu và hi u l c t qu n lý trong b i c nh ph c h i ch c n ng tim, n i t p