Quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể luận án TS quản lý giáo dục

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VÕ NGỌC VĨNH

QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN
QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Hà Nội - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VÕ NGỌC VĨNH

QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN
QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ
Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số : 62 14 05 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. TRẦN KIỂM
2. PGS.TSKH. NGUYỄN XUÂN HUY

Hà Nội - 2014


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
Tác giả luận án

VÕ NGỌC VĨNH

i


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận án, tác giả đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của quý Thầy, Cô và bạn bè đồng nghiệp,
gia đình.
Với lòng kính trọng tác giả xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu
cùng toàn thể cán bộ, giảng viên, viên chức Trường Đại học Giáo dục đã động viên,
giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành chương trình đào tạo tiến
sĩ và hoàn thành luận án.
Đặc biệt, với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lòng
biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.Trần Kiểm và PGS.TSKH. Nguyễn Xuân Huy, những
người Thầy, người hướng dẫn khoa học đã thường xuyên chỉ bảo, tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ tác giả nghiên cứu hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô đã hướng dẫn, giúp đỡ tôi và các
đồng nghiệp đã cộng tác, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận án.

Tôi cũng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã động viên,
khích lệ, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án.
Chắc chắn trong luận án sẽ còn nhiều thiếu sót, tác giả kính mong nhận được
sự chỉ dẫn, góp ý, giúp đỡ của quý Thầy, Cô để hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn.
Tác giả luận án

VÕ NGỌC VĨNH

ii


CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BGH

:

Ban giám hiệu

CBQL

:

Cán bộ quản lý

CLGD

:

Chất lượng giáo dục

CNTT

:

Công nghệ thông tin

CNH-HĐH

:

Công nghiệp hóa-hiện đại hóa

CSVC

:

Cơ sở vật chất.

GD&ĐT

:

Giáo dục và Đào tạo

GV

:

Giáo viên.

GVCN

:

Giáo viên chủ nhiệm

HĐDH

:

Hoạt động dạy học

HS

:

Học sinh

HT

:

Hiệu trưởng

HTTT

:

Hệ thống thông tin

KĐCL

:

Kiểm định chất lượng

KHCN

:

Khoa học- Công nghệ

KT-XH

:

Kinh tế-Xã hội.

KTDH

:

Kỹ thuật dạy học.

NV

:

Nhân viên

PPDH

:

Phương pháp dạy học.

QTDH

:

Quá trình dạy học.

QTGD

:

Quá trình giáo dục.

QLCL

:

Quản lý chất lượng.

QLDH

:

Quản lý dạy học.

QLGD

:

Quản lý giáo dục.

TBDH

:

Thiết bị dạy học.

THCS

:

Trung học cơ sở.

THPT

:

Trung học phổ thông.

SGK

:

Sách giáo khoa.

TQM

:

Total Quality Management
(Quản lý chất lượng tổng thể)

iii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ............................................................................................................... i
Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii
Các chữ viết tắt .......................................................................................................... iii
Mục lục ...................................................................................................................... iv
Danh mục các bảng .................................................................................................. vii
Danh mục sơ đồ, hình vẽ ......................................................................................... viii
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TQM ....................8
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................... 8
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở nước ngoài ............8
1.1.2. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở Việt Nam ............12
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài và đặc trƣng dạy học ở trƣờng THPT .........14
1.2.1. Quan niệm về dạy học .....................................................................................14
1.2.2. Chất lượng dạy học và quản lý chất lượng dạy học ........................................19
1.2.3. Đặc trưng dạy học ở trường trung học phổ thông ...........................................23
1.3. Mô hình TQM và vận dụng trong nhà trƣờng trung học phổ thông ..........27
1.3.1. Mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM) .................................................27

1.3.2. Vận dụng TQM trong nhà trường THPT ........................................................31
1.4. Quản lý chất lƣợng dạy học trƣờng THPT theo tiếp cận TQM ..................31
1.4.1. Tiếp cận triết lý TQM trong quản lý chất lượng dạy học ...............................38
1.4.2. Mô hình quản lý chất lượng dạy học trường trung học phổ thông .................40
1.5. Nội dung quản lý chất lƣợng dạy học THPT theo tiếp cận TQM .....................44
1.5.1. Hoạch định chiến lược, chính sách chất lượng trường THPT ........................44
1.5.2. Hệ thống quản lý chất lượng dạy học trường THPT .......................................45
1.5.3. Môi trường văn hoá chất lượng và các công cụ thực thi TQM .......................52
Kết luận chương 1 ....................................................................................................55

iv


Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..............................................................57
2.1. Tình hình quản lý chất lƣợng giáo dục phổ thông ở Việt Nam .........................57
2.1.1. Quy mô và chất lượng giáo dục phổ thông .....................................................57
2.1.2. Khái quát tình hình quản lý chất lượng giáo dục phổ thông ở Việt Nam .......58
2.2. Tình hình kinh tế - xã hội và phát triển giáo dục THPT tỉnh Bình Định ........59
2.2.1. Vài nét về điều kiện tư nhiên và kinh tế-xã hội Bình Định ............................59
2.2.2. Tình hình phát triển giáo dục THPT tỉnh Bình Định ......................................61
2.3. Thực trạng quản lý chất lƣợng dạy học các trƣờng THPT tỉnh Bình Định....68
2.3.1. Giới thiệu về tiến trình khảo sát thực trạng .....................................................68
2.3.2. Khảo sát thực trạng QLCL dạy học các trường THPT tỉnh Bình Định ..........71
2.3.3. Đánh giá chung về thực trạng QLCL dạy học ở trường THPT ......................81
2.4. Một số kinh nghiệm nƣớc ngoài về áp dụng TQM trong trƣờng trung học ...81
2.4.1. Về phạm vi áp dụng TQM trong một nhà trường ...........................................86
2.4.2. Áp dụng các nguyên tắc của TQM trong trường THPT ở Alaska-Hoa Kỳ ....87
2.4.3. Áp dụng TQM trong các trường trung học ở Mysore - Ấn Độ.......................90
Kết luận chương 2 ....................................................................................................92

Chƣơng 3 : BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TQM .....................................93
3.1. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp..............................................................93
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính lý luận ....................................................................93
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................93
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..................................................................94
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ....................................................................94
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................95
3.2. Các nhóm biện pháp quản lý chất lƣợng dạy học THPT theo tiếp cận TQM..95
3.2.1. Nhóm biện pháp 1: Lập kế hoạch chiến lược trường THPT áp dụng TQM .....95
3.2.2. Nhóm biện pháp 2: Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng dạy học ..............101
3.2.3. Nhóm biện pháp 3: Hình thành môi trường văn hóa chất lượng và các công cụ
thực thi TQM ...........................................................................................................131
3.2.4. Nhóm biện pháp 4: Tổ chức thực hiện hệ thống QLCL dạy học ..................139

v


3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các nhóm biện pháp ............144
3.4. Thử nghiệm biện pháp về quản lý chất lƣợng hoạt động giảng dạy của giáo
viên môn Tin học ...........................................................................................................146
3.4.1. Xây dựng hồ sơ môn Tin học theo quy trình dạy học đề xuất ......................146
3.4.2. Tổ chức thử nghiệm ......................................................................................148
Kết luận chương 3 ..................................................................................................153
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................154
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ...................157
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................158
CÁC PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Phân loại quan điểm dạy học của Jean Vial ........................................................ 17
Bảng 2.1: Ngân sách Nhà nước chi cho giáo dục tỉnh Bình Định ...................................... 60
Bảng 2.2: Tình hình học sinh trung học phổ thông .............................................................. 61
Bảng 2.3: Xếp loại học lực và hạnh kiểm của học sinh THPT ........................................... 63
Bảng 2.4: Kết quả học sinh THPT thi HS giỏi cấp tỉnh, cấp quốc gia ............................... 63
Bảng 2.5: Kết quả thi tốt nghiệp học sinh THPT ................................................................ 63
Bảng 2.6: Tình hình đội ngũ giáo viên trung học phổ thông .............................................. 64
Bảng 2.7: Tổng hợp ý kiến đánh giá về hoạch định chiến lược, chính sách chất lượng .. 71
Bảng 2.8: Tổng hợp ý kiến đánh giá QLCL các yếu tố đầu vào dạy học .......................... 71
Bảng 2.9: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc thực hiện chương trình........................ 72
Bảng 2.10: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc đổi mới PPDH ................................... 73
Bảng 2.11: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc sử dụngTBDH ................................... 74
Bảng 2.12: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc kiểm tra, đánh giá học sinh .............. 75
Bảng 2.13: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn chuẩn bị dạy học của giáo viên ............. 75
Bảng 2.14: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn thực thi dạy học của giáo viên .............. 76
Bảng 2.15: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn đánh giá, cải tiến dạy học của GV ........ 77
Bảng 2.16: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn chuẩn bị học tập của học sinh ............... 77
Bảng 2.17: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn thực thi học tập của học sinh ................. 78
Bảng 2.18: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn đánh giá, cải tiến học tập của HS.......... 79
Bảng 2.19: Tổng hợp ý kiến đánh giá QLCL các yếu tố kết quả đầu ra dạy học ............. 79
Bảng 2.20: Tổng hợp ý kiến về môi trường văn hóa chất lượng và công cụ thực thi TQM .....80
Bảng 2.21: Đánh giá thực trạng QLCL dạy học THPT theo SWOT ................................. 85
Bảng 3.1: Tổng hợp kết quả tính cấp thiết và tính khả thi của các nhóm biện pháp ...... 145
Bảng 3.2: Tổng hợp đánh giá giờ dạy của giáo viên dạy thao giảng ............................... 150
Bảng 3.3: Tổng hợp ý kiến học sinh về giờ dạy của giáo viên ......................................... 151
Bảng 3.4: Thống kê kết quả học tập môn Tin học năm học 2011-2012 của học sinh ... 151
Bảng 3.5: Tổng hợp ý kiến đánh giá chất lượng thực hiện quy trình dạy học ................ 152

vii


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Các chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học .................................. 15
Sơ đồ 1.2: Quan niệm dạy học theo Jean Vial.............................................................. 16
Sơ đồ 1.3: Quan niệm dạy học theo phương pháp sư phạm tương tác ....................... 17
Sơ đồ 1.4: Mối quan hệ giữa các thành tố của cấu trúc QTDH ................................... 19
Sơ đồ 1.5: Khách hàng bên trong và bên ngoài nhà trường ......................................... 32
Sơ đồ 1.6: Sự thay đổi vị trí người học theo TQM ...................................................... 33
Sơ đồ 1.7: Sự tương quan của các thành phần trong quản lý dạy học ......................... 34
Sơ đồ 1.8: Mối quan hệ giữa 3 hoạt động trong quản lý chất lượng dạy học ............. 41
Sơ đồ 3.1: Quy trình quản lý việc thực hiện chương trình dạy học của HT ............ 110
Sơ đồ 3.2: Quy trình tự quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên ........................ 119
Sơ đồ 3.3: Quy trình tự quản lý hoạt động học tập của học sinh ............................. 123

HÌNH VẼ
Hình 1.1: Kỹ thuật quản lý vòng tròn Deming PDCA ................................................ 29
Hình 1.2: Mô hình TQM trong công nghiệp/thương mại của John S.Oakland ........... 30
Hình 1.3 : Mô hình TQM trong giáo dục của Sallis Edward ....................................... 31
Hình 1.4: Mô hình TQM trong nhà trường THPT ....................................................... 36
Hình 1.5: Mô hình QLCL dạy học trường THPT theo tiếp cận TQM ....................... 43
Hình 2.1: Ngân sách Nhà nước chi cho giáo dục Bình Định ....................................... 61

viii


MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Giáo dục trung học phổ thông nhằm hình thành cho học sinh học vấn phổ
thông và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật, công nghệ và hướng nghiệp để tiếp
tục học giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học hoặc đi vào cuộc sống. Tuy nhiên,
trong thực tế dạy học ở trường THPT, việc đáp ứng mục tiêu này đang gặp nhiều
khó khăn. Tình hình chung này, trong Kết luận số: 51-KL/TW ngày 29/10/2012 của
Hội nghị lần thứ 6 BCH Trung ương Đảng khóa XI đã đánh giá: “Chất lượng giáo
dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội. Chưa giải quyết tốt
mối quan hệ giữa tăng quy mô và nâng cao chất lượng đào tạo, giữa dạy chữ, dạy
người và dạy nghề. Chương trình giáo dục phổ thông còn quá tải đối với học sinh.
Phương pháp dạy học chậm đổi mới, chưa thật sự phát huy được tính chủ động,
sáng tạo của học sinh”.
Đánh giá cao vai trò của QLGD trong việc nâng cao chất lượng giáo dục,
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 BCH Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản,
toàn diện GD&ĐT (4/11/2013) đã có giải pháp "Đổi mới căn bản công tác quản lý
giáo dục, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội
của các cơ sở giáo dục; coi trọng quản lý chất lượng "; Chiến lược phát triển giáo
dục (2011-2020) của Chính phủ đã khẳng định giải pháp đổi mới quản lý giáo dục
là khâu đột phá, trong đó cần: "Tập trung vào quản lý chất lượng giáo dục: chuẩn
hóa đầu ra và các điều kiện đảm bảo chất lượng trên cơ sở ứng dụng các thành tựu
mới về khoa học giáo dục, khoa học công nghệ và khoa học quản lý, từng bước vận
dụng chuẩn các nước tiên tiến". Như vậy, định hướng chung trong đổi mới quản lý
giáo dục ở nhà trường là công tác quản lý chất lượng giáo dục.
Trong những năm qua, ngành giáo dục - đào tạo mặc dù đã có nhiều cố gắng
trong việc tổ chức các hoạt động dạy và học trong nhà trường THPT, nhưng nhìn
chung vẫn còn nhiều bất cập: khó khăn lớn nhất hiện nay là cơ sở vật chất- thiết bị
dạy học trong nhà trường còn thiếu và lạc hậu; đội ngũ giáo viên năng lực còn hạn
chế; việc quản lý dạy học như thực hiện nội dung chương trình, đổi mới phương
pháp dạy học chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, chất lượng dạy học vẫn còn thấp
so với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

1


Công tác quản lý giáo dục ở trường THPT trong những năm qua có những
mặt yếu kém, bất cập do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là trình độ
quản lý chưa theo kịp với thực tiễn và nhu cầu phát triển của xã hội; chậm đổi mới
tư duy và phương thức quản lý trong nhà trường.
Từ trước đến nay, người hiệu trưởng trường THPT thường quản lý dạy học
theo cách truyền thống (thực hiện các chức năng quản lý) hoặc theo kinh nghiệm
bản thân. Để đổi mới quản lý dạy học một cách khoa học, cần phải nghiên cứu, tìm
kiếm một phương thức quản lý mới. Giải pháp quản lý chất lượng dạy học sẽ là giải
pháp cơ bản trong quản lý nhà trường hiện nay.
Trong các mô hình quản lý chất lượng đã được áp dụng thành công trong
công nghiệp và thương mại, mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM) được
nhiều nhà nghiên cứu giáo dục cho rằng có thể áp dụng khả thi trong quản lý nhà
trường. TQM với phương châm cải tiến liên tục, hướng vào khách hàng sẽ cho ta
chất lượng giáo dục đáp ứng theo yêu cầu của xã hội. Hiện nay, vấn đề chất lượng
dạy học đang được xã hội rất quan tâm, vì vậy việc tiếp cận TQM là hướng lựa
chọn phù hợp cho quản lý dạy học ở nhà trường THPT.
Trong quản lý ở nhà trường THPT đã có các đề tài luận án, luận văn, đề tài
nghiên cứu khoa học về quản lý hoạt động dạy học, về phát triển đội ngũ giáo viên,
về quản lý chất lượng trong nhà trường; các tác giả đã đề xuất những giải pháp theo
theo các quan điểm, các tiếp cận khác nhau, trên những địa bàn khác nhau. Tuy
nhiên, vấn đề quản lý chất lượng dạy học ít được chú ý, nhất là mảng đề tài đổi mới
trong quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM chưa được nghiên cứu
một cách đầy đủ và hệ thống. Vì vậy, nghiên cứu tiếp cận TQM trong quản lý chất
lượng dạy học ở nhà trường THPT sẽ góp phần hướng đến việc đổi mới cung cách
quản lý của nhà trường hiện nay.
Giải quyết những mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học của

xã hội và thực tiễn quản lý dạy học hiện nay còn nhiều bất cập, cần phải nghiên cứu
các biện pháp quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM để giúp cho các
chủ thể quản lý trong quá trình dạy học thực thi tốt hơn, nhằm nâng cao chất lượng
dạy học của nhà trường, đây là một vấn đề mới, mang tính cấp thiết và khả thi.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên đã giúp cho chúng tôi lựa chọn nghiên
cứu đề tài: “Quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp
cận quản lý chất lượng tổng thể ”.

2


2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể (TQM) để xây dựng cơ sở lý luận và
thực tiễn về quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông, từ đó đề xuất
các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.
3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình quản lý các hoạt động ở trường trung học phổ thông.
3.2. Đối tƣợng nghiên cứu
Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể và vận dụng trong quản lý chất lượng
dạy học ở trường trung học phổ thông.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Quản lý dạy học trong nhà trường trung học phổ thông hiện nay còn nhiều
bất cập, chậm đổi mới tư duy và phương thức quản lý. Nếu nhà trường thực hiện
các nhóm biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận TQM như: Lập kế
hoạch chiến lược trường THPT áp dụng TQM; Xây dựng hệ thống QLCL dạy học
với các quy trình và chuẩn chất lượng; Hình thành môi trường văn hóa chất lượng,
làm việc nhóm, hệ thống thông tin, công cụ kiểm soát chất lượng; Tổ chức thực hiện
hệ thống QLCL dạy học một cách đồng bộ và có hệ thống thì sẽ nâng cao được chất
lượng dạy học trong nhà trường trung học phổ thông.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý chất lượng dạy học ở trường trung
học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường trung
học phổ thông.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học
phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể.
5.4. Thử nghiệm một số biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận
quản lý chất lượng tổng thể.
6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
6.1. Về nghiên cứu thực trạng
- Nghiên cứu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các
trường trung học phổ thông được điều tra chi tiết tại tỉnh Bình Định (một tỉnh có cả
các vùng: miền núi, trung du, đồng bằng, thành thị) và có so sánh đối chiếu với một

3


số tỉnh, thành phố mang tính đại diện cho các vùng của cả nước.
- Số liệu thực trạng phát triển giáo dục THPT được thu thập từ khi áp dụng
chính thức chương trình THPT mới (năm học 2006-2007) đến năm học 2010-2011.
6.2. Về nghiên cứu khảo nghiệm và thử nghiệm
- Khảo nghiệm các biện pháp quản lý chất lượng dạy học tại các trường
THPT tỉnh Bình Định và một số trường THPT ở miền Trung. Kết quả khảo nghiệm
được xin ý kiến CBQL một số trường THPT đại diện các vùng trên cả nước.
- Do điều kiện về thời gian, nghiên cứu thử nghiệm xin được giới hạn, tập
trung cho dạy học môn Tin học. Tiến hành thử nghiệm biện pháp quản lý chất lượng
dạy học của giáo viên môn Tin học, được triển khai trong năm học 2011-2012 ở 3
trường trung học phổ thông tại Bình Định.
7. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ

- Đổi mới phương thức quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM
là giải pháp cơ bản có tính đột phá, đây là nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết để nâng
cao chất lượng dạy học của nhà trường.
- Tiếp cận TQM và nghiên cứu vận dụng trong quản lý chất lượng dạy học ở
trường THPT để xây dựng cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn vững chắc, sẽ là những
luận cứ cho việc đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng dạy học.
- Tiếp cận TQM, có thể là tiếp cận triết lí TQM và có thể xem xét TQM như
là một hệ thống với đầy đủ các thành tố. Trong QLCL dạy học, luận án đã lựa chọn
cách tiếp cận TQM như là một triết lí với các quan điểm cốt lõi : tập trung vào
người học, sự tham gia QLCL của các thành viên (hiệu trưởng, giáo viên, học sinh),
văn hóa chất lượng, quản lý theo quá trình và cải tiến liên tục. Các quan điểm này
là cơ sở để thiết lập mô hình QLCL dạy học ở trường trung học phổ thông.
- Đề xuất được 4 nhóm biện pháp QLCL dạy học trường THPT theo tiếp cận
TQM. Các nhóm biện pháp này khi được triển khai sẽ tạo một sự chuyển biến chất
lượng tốt hơn trong dạy học hiện nay ở nhà trường.
8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
Về lý luận
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về dạy học và nêu được đặc
trưng dạy học ở trường THPT; hình thành khái niệm chất lượng dạy học và quản lý
chất lượng dạy học. Hệ thống hóa một số vấn đề cơ bản về mô hình TQM; cụ thể

4


hóa việc vận dụng TQM trong trường THPT và đề xuất được một mô hình TQM
trong nhà trường THPT.
- Đã làm rõ các quan điểm QLCL dạy học theo tiếp cận triết lý TQM, các
quan điểm này được quán triệt trong việc xác định hệ thống QLCL dạy học trường
THPT gồm 3 nhóm yếu tố: đầu vào, quá trình, đầu ra với hoạt động của 3 chủ thể
QLCL (hiệu trưởng, giáo viên, học sinh) trong quá trình dạy học.

- Thiết lập được mô hình QLCL dạy học ở trường THPT với các thành phần:
Hoạch định chiến lược chất lượng nhà trường; Hệ thống QLCL dạy học ; Môi
trường văn hóa chất lượng, tổ chức làm việc nhóm, hệ thống thông tin, công cụ
kiểm soát chất lượng bằng thống kê. Mô hình này sẽ góp phần tích cực vào tri thức
lý luận trong đổi mới quản lý dạy học ở nhà trường THPT.
Về thực tiễn
- Khái quát được quy mô, chất lượng giáo dục và tình hình QLCL giáo dục
phổ thông ở Việt Nam; tình hình phát triển giáo dục THPT tại Bình Định. Luận án
đã tiến hành khảo sát và phân tích, đánh giá chung, làm rõ được những mặt mạnh,
mặt yếu, những thuận lợi, khó khăn về thực trạng QLCL dạy học THPT hiện nay.
- Đã hệ thống được một số kinh nghiệm nước ngoài về áp dụng TQM trong
trường trung học: Làm rõ về phạm vi áp dụng TQM trong một nhà trường; kinh
nghiệm áp dụng các nguyên tắc TQM trong trường THPT ở Hoa Kỳ; kinh nghiệm
áp dụng TQM trong trường trung học ở Ấn Độ.
- Đề xuất được 4 nhóm biện pháp QLCL dạy học ở trường THPT theo tiếp
cận TQM. Trong đó, nhóm biện pháp Xây dựng hệ thống QLCL dạy học được quản
lý theo quy trình và chuẩn chất lượng. Luận án đã xây dựng 4 quy trình hoạt động
quản lý dạy học của hiệu trưởng, quy trình hoạt động giảng dạy của giáo viên, quy
trình hoạt động học tập của học sinh; thiết lập được chuẩn đánh giá chất lượng hoạt
động quản lý của hiệu trưởng với 35 tiêu chí, hoạt động giảng dạy của giáo viên với
20 tiêu chí, hoạt động học tập của học sinh với 14 tiêu chí. Các nhóm biện pháp khi
áp dụng trong thực tiễn sẽ góp phần đổi mới cung cách quản lý nhà trường THPT
hiện nay, nâng cao được chất lượng dạy học đáp ứng theo các yêu cầu của xã hội.
9. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
9.1. Phƣơng pháp luận triển khai đề tài
Tư tưởng khoa học chủ yếu xuyên suốt đề tài là sự vận dụng kết hợp tiếp cận hệ
thống và tiếp cận TQM vào quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông.

5

9.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu để phân loại, hệ thống hóa
các tài liệu có liên quan đến quản lý dạy học ở trường trung học phổ thông, các tài
liệu này bao gồm:
- Các văn kiện, văn bản về chủ trương của Đảng và Nhà nước và Bộ Giáo
dục & Đào tạo có liên quan đến đề tài.
- Các sách và tài liệu về giáo dục học, tâm lý học, khoa học quản lý giáo dục;
về dạy học tin học; về các quan điểm, các xu thế tiếp cận hiện đại của khoa học
quản lý, đặc biệt mô hình quản lý chất lượng tổng thể.
- Các công trình nghiên cứu về khoa học quản lý giáo dục như các chuyên
khảo, các báo cáo khoa học, các bài báo và các luận văn, luận án có liên quan đến
đề tài.
Các tài liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực
tiếp cho việc xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu.
9.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra
+ Tiến hành điều tra thống kê để nắm được thực trạng về quy mô và chất
lượng học sinh THPT, đội ngũ cán bộ quản lý, đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chấtthiết bị dạy học trong các trường THPT trên địa bàn khảo sát;
+ Tiến hành điều tra bằng phiếu hỏi về thực trạng quản lý chất lượng dạy học
các trường THPT; Nghiên cứu định lượng với số lượng 200 phiếu điều tra đành cho
các đối tượng là giáo viên, CBQL trường THPT, CBQL của sở GD&ĐT;
+ Tiến hành phỏng vấn, trao đổi với giáo viên, CBQL trường THPT, CBQL
sở GD&ĐT một số tỉnh để tìm hiểu thêm về tình hình đội ngũ giáo viên, CSVCTBDH, những nhu cầu, điều kiện đảm bảo chất lượng và đánh giá của họ về thực
trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm
+ Nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên như kế hoạch dạy học, kế hoạch
bài dạy (giáo án), đồ dùng dạy học, kế hoạch tự bồi dưỡng để đánh giá trình độ và
năng lực giảng dạy của giáo viên;
+ Nghiên cứu và phân tích kết quả học tập của học sinh ở một số trường

trung học phổ thông;

6


+ Nghiên cứu các kế hoạch, quyết định, báo cáo hằng năm của một số sở
GD&ĐT và trường THPT để đánh giá được thực trạng dạy học và quản lý chất
lượng dạy học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Tiến hành nghiên cứu, tiếp thu các kinh nghiệm làm tốt công tác quản lý dạy
học ở các trường THPT, làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp quản lý khả thi.
- Phương pháp chuyên gia
Tập hợp ý kiến chuyên gia thông qua các phiếu hỏi, tổ chức các hội nghị, hội
thảo khoa học để xem xét, khẳng định tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp
quản lý đã đề xuất. Trưng cầu ý kiến của 200 chuyên gia, gồm lãnh đạo sở GD&ĐT,
CBQL trường THPT, giáo viên THPT và các nhà khoa học giáo dục.

- Phương pháp thử nghiệm
Để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Lựa chọn
3 trường THPT đại diện cho các loại trường có chất lượng học sinh đầu vào khác
nhau để làm mẫu thử nghiệm một số biện pháp.
9.4. Các phƣơng pháp hỗ trợ
- Sử dụng thống kê toán học và phần mềm tin học để xử lý số liệu về khảo sát
thực trạng và kết quả nghiên cứu.
- Sử dụng mô hình, sơ đồ, đồ thị một số nội dung để phân tích vấn đề một
cách trực quan.
10. CẤU TRÖC LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu; Kết luận và khuyến nghị; Tài liệu tham khảo và phụ lục,
Luận án trình bày gồm 3 chương :
Chương 1- Cơ sở lý luận về quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo

tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể.
Chương 2- Thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT.
Chương 3- Biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo tiếp
cận quản lý chất lượng tổng thể.

7


Chƣơng 1 :
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG
DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Dạy học là một hiện tượng xã hội xuất hiện sớm trong lịch sử loài người.
Dạy học nhằm truyền thụ những kinh nghiệm xã hội (tri thức, kỹ năng, kỹ xảo,..)
của thế hệ trước cho thế hệ sau. Tri thức nhân loại luôn luôn phát triển và mỗi ngày
một hoàn thiện hơn. Đặc biệt, trong thế kỷ 21, với sự phát triển như vũ bão của
khoa học- công nghệ nhiều tri thức mới đã ra đời, dẫn đến ý tưởng phải hình thành
nhiều nội dung học mới trong giáo dục trung học phổ thông.
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở nƣớc ngoài
1.1.1.1. Vài nét về phát triển quản lý chất lượng từ công nghiệp đến giáo dục
Trào lưu chất lượng chỉ thực sự bắt đầu vào năm 1900, khi Frederick
W.Taylor, thường được gọi là “cha đẻ của quản trị theo khoa học” đã đưa ra việc
thực hiện phân chia chức năng hoạch định và chức năng thực thi kế hoạch trong quá
trình sản xuất. Nhà quản trị và kỹ sư thực hiện việc hoạch định và nhân viên thực
thi công việc. Bằng cách chia công việc thành những phần chuyên biệt, mỗi công
nhân chỉ tập trung vào phần việc của mình, phần theo dõi chất lượng sản phẩm được
giao cho bộ phận “kiểm soát chất lượng”. Bộ phận này thực hiện chức năng kiểm
tra chất lượng. Nội dung chính của quản lý chất lượng thời kỳ này là phân loại sản
phẩm tốt, xấu, loại bỏ sản phẩm sai hỏng. Chất lượng được coi là trách nhiệm của

bộ phận kiểm soát chất lượng và không liên quan đến các bộ phận khác, kể cả nhà
quản trị cấp cao. [81, Tr.7-8]
Vào đầu những năm 1900, Bell System đã đưa ra một phương pháp quản lý
chất lượng mới, đó là hệ thống “đảm bảo chất lượng”. Họ đã tạo ra một bộ phận
kiểm soát tại công ty Western Electric để hỗ trợ cho các công ty con khác của Bell.
Trong những năm 1920, một nhóm của tập đoàn Western Electric, được lãnh đạo
bởi Walter Shewhart, đã hình thành ra hệ thống kiểm soát chất lượng bằng những
công cụ thống kê (SQC- Statistical Quality Control), đây là đặc trưng cơ bản của hệ

8


thống đảm bảo chất lượng. SQC tập trung vào việc nhận diện và giới hạn những
nguyên nhân của sai hỏng. Walter Shewhart đã thực hiện các biểu đồ kiểm soát và
chứng minh rằng những vấn đề biến đổi trong quá trình sản xuất dẫn đến biến động
trong sản phẩm. Những người tham gia nhóm, Walter Shewhart, Harold Dodge,
George Edwards, W.Edwards Deming và một số người khác đã không chỉ thiết đặt
hệ thống đảm bảo chất lượng mà còn phát triển nhiều kỹ thuật và phương pháp
thống kê hữu dụng khác.
Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai đã đẩy mạnh việc áp dụng các phiếu kiểm
tra trong những ngành công nghiệp khác nhau của Mỹ. Việc áp dụng kiểm soát chất
lượng bằng thống kê đã giúp thỏa mãn những yêu cầu cao về số lượng, chất lượng
sản phẩm cung cấp cho quân đội với chi phí sản xuất thấp. Sau chiến tranh, trong
suốt những năm 1940-1950, sản phẩm của Mỹ luôn chiếm vị trí số một, khi mà
“Made in USA” được coi là một vị trí kiêu ngạo trong ngành công nghiệp.
Khái niệm quản lý chất lượng tổng thể (TQM) được phát triển từ những năm
1940 bởi các nhà quản lý người Mỹ như W.E.Deming, J.M.Juran và A.V.Feigenbaum.
Trọng tâm được mở rộng từ chất lượng sản phẩm sang chất lượng của tất cả các vấn đề
trong phạm vi một tổ chức được coi như sự khởi đầu của TQM.
Tháng 7/1950, Liên hiệp các nhà khoa học và kỹ sư Nhật- JUSE (Union of

Japaness Scientists and Engineers) mời tiến sĩ W.E. Deming giới thiệu về những kỹ
thuật kiểm soát chất lượng bằng thống kê cho người Nhật. Chính Deming đưa vào
Nhật “Chu trình Deming”, một trong những công cụ quan trọng cần thiết cho công
cuộc cải tiến liên tục ở Nhật. [2, Tr.50]
Tháng 7/1954, tiến sĩ J.M. Juran được mời sang Nhật tham dự một số hội
thảo về quản lý chất lượng do JUSE tổ chức, ông đã trình bày những ý tưởng cơ bản
của kiểm soát chất lượng. Đây là lần đầu tiên vấn đề chất lượng được đề cập từ góc
độ quản lý toàn diện. Kiểm soát chất lượng không còn bị thu hẹp trong khu vực sản
xuất mà đã mở rộng đến hầu hết các khu vực hoạt động của tổ chức.
Các ý tưởng của Deming và Juran đề xướng đã được các nhà công nghiệp và
quản lý Nhật Bản mở rộng và phát triển thành hệ thống kiểm soát chất lượng tổng
thể (Total Quality Control- TQC), người đi tiên phong trong lĩnh vực chất lượng ở
Nhật Bản là Kauro Ishikawa và Taguchi. Người Nhật đã tích hợp chất lượng vào tổ

9


chức của họ và phát triển một văn hóa cải tiến liên tục (người Nhật gọi là kaizen),
cải tiến chất lượng tại Nhật đã diễn ra một cách vững chắc.
Trong suốt những năm 1970 và đầu những năm 1980, nhiều nhà kinh doanh
Mỹ đã mất thị phần từ những đối thủ toàn cầu, nhất là Nhật Bản. Năm 1987,
Business Week đã đặt ra một lời cảnh báo nghiêm khắc cho những nhà quản trị Mỹ:
“ Chất lượng, Nhớ không? ” .
Đến cuối những năm 1970, tác phẩm của Deming được xuất bản tại Mỹ, và
sau đó các nhà nghiên cứu khác như Crosby, Peter và Waterman trong cuốn “Tìm
kiếm sự xuất sắc” (Search for Excellence, 1982) sau khi phân tích nhiều giả thuyết
khác nhau đã đi tới một kết luận cơ bản về thành công của người Nhật là thoả mãn
nhu cầu của khách hàng (Customer Satisfaction is Everything). [26, Tr.50]
Kết luận này có tác động rất lớn tới nước Anh vào đầu những năm 1980 và
thúc đẩy sự ra đời của nhiều sáng kiến có giá trị, như chất lượng quốc gia, thành lập

hội chất lượng Anh (1981), sách trắng của Chính phủ Anh “Chuẩn, chất lượng và
sự cạnh tranh quốc tế” (1982). Khó có thể đánh giá hết tác động của phong trào
chất lượng tới công nghiệp, thương mại, dịch vụ của Anh.
Mãi cho đến những năm 1980, Mỹ đã thức tỉnh vấn đề chất lượng tại hầu hết
các công ty lớn trong một chiến dịch cải tiến chất lượng. Năm 1984, Chính phủ Mỹ
đã chọn tháng 10 làm tháng chất lượng quốc gia. Năm 1987, 34 năm sau khi Nhật
thiết lập giải thưởng Deming, quốc hội Mỹ thiết lập giải thưởng Malcolm Baldrige
National Quality Award, tạo ra một sự hấp dẫn về chất lượng cho các đơn vị sản
xuất- kinh doanh Mỹ. Sau thành công tại những công ty sản xuất chế tạo, vấn đề
chất lượng được chuyển sang lĩnh vực dịch vụ.
Trong suốt những năm 1990, lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, hành chính và
giáo dục bắt đầu quan tâm đến chất lượng. Năm 1991, một tổ chức liên kết giữa
những hội nghề, hội kinh doanh và các trường đại học được thành lập với tên gọi
“The National Education Quality Initiative” nhằm cải tiến các chương trình giáo
dục thông qua những nguyên lý của chất lượng. Nhiều hệ thống trường học địa
phương, trường đại học cũng được xem xét để xúc tiến thực hiện chất lượng. Ở
Anh, đến năm 1991, giáo dục phổ thông và cả giáo dục đại học, giáo dục thường
xuyên cũng quan tâm tới hệ thống quản lý chất lượng.

10


1.1.1.2. Một số nghiên cứu ở nước ngoài về TQM trong giáo dục- dạy học
Việc có thể áp dụng TQM vào tổ chức giáo dục được đưa ra từ sự chú ý của
nhiều tác giả như DeCosmo et al. (1991), Edwell (1993), Sherr và Lozier (1991) và
Bonser (1992). Họ chỉ ra rằng các tổ chức giáo dục đã chuyển hướng sang TQM vì
rất nhiều lý do giống như các đơn vị thương mại đã xây dựng các chương trình chất
lượng (Kwan, 1996): do sự phát triển mạnh về số lượng người học, do thiếu phong
cách lãnh đạo và quản lý phù hợp, do yêu cầu ngày càng cao về trách nhiệm của nhà
trường đối với xã hội và sự thay đổi các quan điểm đối với các nhà trường. Sự cấp

thiết áp dụng TQM trong giáo dục cũng do sự thúc ép về nguồn lực và sự cấp bách
gia tăng (DeCosmo et al., 1991). [90, Tr.38-42]
Trong các công trình nghiên cứu về TQM trong giáo dục đã xuất bản trên thế
giới, có thể kể đến một số công trình gần đây như: “Total Quality Management in
Education” của tác giả Sallis Edward (1993); “Total Quality Management” của tác
giả John S. Oakland (1993); “100 Methods for Total Quality Management” của tác
giả Gopal K.Kanji & Mike Asher (1993); “Leading for Quality” của tác giả Silva
Roncelli-Vaupot (2000);”Total Quality Management in Education” của tác giả
Marmar Mukhopadhyay (2005). Các công trình này đều khẳng định, TQM không
chỉ áp dụng trong lĩnh vực sản xuất mà còn áp dụng cho các lĩnh vực dịch vụ như
giáo dục. Trong đó, Silva Roncelli-Vaupot (2000) [94] đã quan niệm hệ thống
QLCL giáo dục (Quality management systems) là hệ thống nhằm đảm bảo chất
lượng giáo dục thông qua việc sử dụng những quá trình thích hợp để quản lý và
giám sát những người thực hiện (CBQL, GV, nhân viên và cả người học). Mục đích
của nó là để hòa nhập quá trình đào tạo với cơ chế thích hợp để đảm bảo chất lượng
trong từng công đoạn của quá trình đào tạo. Quá trình đào tạo được lập kế hoạch cụ
thể, sản phẩm đào tạo thiết kế trước, chiến lược nhằm đạt được mục tiêu đề ra đã
được định sẵn, hệ thống đào tạo được định kỳ rà soát, kiểm tra.
John S. Oakland (1993) [88] là giáo sư về QLCL của Trường Đại học
Bradford vương quốc Anh, được coi là bậc thầy về QLCL ở Anh, trong tác phẩm về
TQM của mình đã trình bày các quan điểm tiên tiến và đề cập chất lượng là do
khách hàng xác định, muốn đạt được chất lượng thì phải tác động toàn bộ vào tất cả
các khâu liên quan đến sản phẩm. Các công đoạn của TQM được tóm gọn trong các
từ: Am hiểu, Cam kết, Tổ chức, Đo lường, Hoạch định, Thiết kế, Hệ thống, Năng
lực, Kiểm soát, Hợp tác nhóm, Đào tạo và Thực thi.

11


Marmar Mukhopadhyay (2005) [90] với tác phẩm TQM trong giáo dục đã đề

cập đến các vấn đề như: Chất lượng trong giáo dục; Áp dụng TQM trong giáo dục;
Tiếp cận hệ thống và phân tích vi mô hoạt động của tổ chức giáo dục như một công
cụ của TQM; Khách hàng – những người được hưởng lợi trong giáo dục; Sự tham
gia của các thành viên và xây dựng đội/nhóm; Phát triển nguồn nhân lực cho một tổ
chức chất lượng; Lãnh đạo trong xây dựng một tổ chức chất lượng; Hoạch định
chiến lược phát triển TQM; Thực thi TQM trong một tổ chức. Ông chứng minh
rằng TQM có thể áp dụng trong tổ chức giáo dục vì nó phù hợp với sự tự nguyện
thay đổi để hình thành văn hóa chất lượng, hỗ trợ cho một tổ chức biết học hỏi để
thêm linh hoạt và thuận lợi.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở Việt Nam
a) Việc vận dụng các xu thế quản lý hiện đại trên thế giới vào quản lý giáo
dục và vấn đề quản lý chất lượng trong giáo dục cũng đã được một số tác giả rất
quan tâm và dành nhiều thời gian, công sức nghiên cứu, có thể nêu một số công
trình khoa học, một số đề tài nghiên cứu điển hình như: Một số tiếp cận mới về khoa
học quản lý và việc vận dụng vào quản lý giáo dục của Đặng Quốc Bảo (1995);
Nghiên cứu đề xuất mô hình quản lý chất lượng đào tạo sau đại học (đề tài mã số:
B99-52-37) của Phan Văn Kha (2000); Quản lý chất lượng giáo dục đại học của
Phạm Thành Nghị (2000); Kiểm định chất lượng trong giáo dục đại học của
Nguyễn Đức Chính (2002); Quản lý và kiểm định chất lượng đào tạo nhân lực theo
ISO & TQM của Trần Khánh Đức (2004); Những xu thế quản lý hiện đại và việc vận
dụng vào quản lý giáo dục của Nguyễn Quốc Chí - Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2005);
Tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục của Trần Kiểm (2006); Lý luận về quản lý
của Nguyễn Lộc (2010); Cơ sở lý luận và thực tiễn về chất lượng giáo dục và đánh
giá chất lượng giáo dục (đề tài mã số: B2004-CTGD-01) của Nguyễn Hữu Châu
(2006); Các giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông (đề tài mã
số: B2004-CTGD-03) của Nguyễn Văn Đản (2006); Xây dựng mô hình quản lý chất
lượng quá trình dạy học ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận ISO 9000 và TQM
(đề tài mã số: B2005-75-127) của Phạm Quang Huân (2007). Các tác giả đã nêu,
phân tích và chọn lọc một số tiếp cận có thể vận dụng vào trong quản lý giáo dục
hiện nay như: tiếp cận hệ thống, tiếp cận văn hóa tổ chức, tiếp cận quản lý chất

lượng theo ISO, tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể (TQM), tiếp cận các yếu tố tạo
thành chất lượng theo quan niệm của UNESCO đối với hệ thống giáo dục (theo mô

12


hình CIMO) và đối với cơ sở giáo dục (theo mô hình CIPO)... Các tiếp cận này sẽ là
cơ sở khoa học giúp cho các nhà quản lý nâng cao trình độ và năng lực của mình để
ứng dụng một cách năng động trong thực tiễn quản lý tại các cơ sở giáo dục.
b) Trong những luận án tiến sĩ quản lý giáo dục về quản lý chất lượng tổng
thể trong những năm gần đây, có thể điểm qua một số đề tài có liên quan đến TQM
vận dụng trong giáo dục phổ thông, mầm non như sau:
- Lê Đức Ánh (2007), đề tài: “Vận dụng lý thuyết quản lý chất lượng tổng thể
vào quản lý quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông dân lập”, tác giả đã nêu
các quan niệm về nhà trường phổ thông dân lập, quan niệm của UNESCO về các yếu
tố ảnh hưởng chất lượng dạy học của nhà trường, đưa ra các thủ thuật quản lý dạy học
của hiệu trưởng theo TQM. Tuy vậy, hệ thống tiêu chí để đánh giá chất lượng hoạt
động quản lý của hiệu trưởng, tự quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên, tự quản
lý hoạt động học của học sinh chưa được cụ thể, rõ ràng và đầy đủ để có khả năng
ứng dụng trong thực tiễn; các biện pháp đề xuất còn chung chung, chưa thể hiện rõ
hàm lượng của việc vận dụng TQM trong quá trình quản lý chất lượng dạy học.
- Nguyễn Thị Thanh Tâm (2007), đề tài: “Biện pháp quản lý nhằm nâng cao
chất lượng giáo dục ở trường mầm non nông thôn theo quan điểm quan điểm chất
lương tổng thể”, tác giả đã nêu các chức năng quản lý, một số điều kiện cơ bản để
thưc hiện quản lý và các biện pháp quản lý ở trường mầm non nông thôn theo quan
điểm TQM. Tuy vậy, trong các biện pháp này vẫn chưa nêu được đầy đủ các thành
tố của TQM trong quản lý chất lượng nhà trường.
Luận án nghiên cứu về TQM trong giáo dục đại học có đề tài của các tác giả
như: Hoàng Thị Minh Phương (2010) với đề tài:“Nghiên cứu đổi mới quản lý ở
trường Đại học sư phạm kỹ thuật theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể"; Lê

Đình Sơn (2012) với đề tài: “Quản lý cơ sở vật chất phục vụ đào tạo của trường đại
học theo quan điểm quản lý chất lượng tổng thể (TQM)”.
c) Các bài báo, các tham luận khoa học trong những năm gần đây cũng đã
chú trọng đến vấn đề đổi mới quản lý nhà trường, quản lý quá trình dạy học theo
các tiếp cận mới về quản lý chất lượng, có thể nêu một số bài của các tác giả như:
Đặng Xuân Hải, ISO 9000 - Một hướng tiếp cận trong việc bảo đảm chất lượng ở
trường đại học, Bài viết cho Hội thảo khoa học; Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2001), Về
khái niệm "chất lượng" trong giáo dục và đào tạo, Kỷ yếu hội thảo lần thứ 2 toàn
quốc, Đà Lạt; Lưu Xuân Mới (2006), Đổi mới quản lý nhà trường theo hướng vận

13


dụng tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể, Tạp chí Khoa học Giáo dục, số 1310/2006; Nguyễn Lộc (2010), TQM hay là quản lý chất lượng toàn thể, Tạp chí
Khoa học Giáo dục, số 54-03/2010; Nguyễn Tiến Đạt (2010), Phát triển văn hóa
chất lượng trong giáo dục và đào tạo, Tạp chí Khoa học Giáo dục, số 52-01/2010.
Các bài báo này đều đề cập đến triết lý và những đặc điểm cơ bản của mô hình quản
lý chất lượng tổng thể (TQM) và mỗi tác giả trình bày một cách chung nhất về việc
vận dụng TQM vào trong quản lý nhà trường và đồng thời nêu sự cần thiết phải tiếp
cận TQM trong đổi mới quản lý nhà trường hiện nay.
Các công trình nghiên cứu về quản lý chất lượng trong giáo dục đã nêu ở
trên là những công trình hết sức đáng quý, đáng trân trọng vì đã nghiên cứu những
vấn đề lý luận được xây dựng trên thực tiễn của giáo dục, thực tiễn của nhà trường
Việt Nam, góp phần làm phong phú vào kho tàng lý luận QLCL trong giáo dục của
nước ta. Đây là những vấn đề nền tảng, có giá trị mang tính phương pháp luận, định
hướng cho các nhà quản lý tư duy và vận dụng vào trong từng sự việc, từng quan hệ
quản lý cụ thể của thực tiễn nhà trường. Đây cũng là chỗ dựa quan trọng cho quá
trình nghiên cứu đề tài luận án của chúng tôi.
Trong thực tiễn ở các trường THPT, chất lượng dạy học là mối quan tâm lớn
của các hiệu trưởng nhà trường. Để nâng cao chất lượng cần phải quản lý theo mô

hình QLCL dạy học. Tuy nhiên, đây là một nội dung hết sức mới mà người lãnh đạo
nhà trường vẫn còn gặp nhiều khó khăn, chưa rõ công tác quản lý của mình phải tác
động vào những khâu chủ yếu nào và cách làm, cách giải quyết như thế nào để đạt
hiệu quả cao nhất. Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy học trong nhà
trường THPT là những điều luôn đặt ra trong suy nghĩ của tác giả. Với kết quả của
đề tài, chúng tôi xin mong muốn được góp phần giải quyết vấn đề này theo một
hướng tiếp cận mới, và coi đây là sự đóng góp khiêm tốn của mình để thúc đẩy chất
lượng trong nhà trường THPT, nhằm đáp ứng yêu cầu của xã hội.
1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI VÀ ĐẶC TRƢNG DẠY HỌC
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.2.1. Quan niệm về dạy học
1.2.1.1. Hoạt động dạy học
Dạy học tiếp cận theo quan điểm hoạt động bao gồm hai hoạt động: hoạt động
dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.

14


- Hoạt động dạy: Hoạt động dạy với vai trò chủ đạo của giáo viên là sự tổ chức,
điều khiển tối ưu quá trình truyền đạt nội dung hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo một
cách khoa học cho học sinh tiếp thu (lĩnh hội). Hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể
và tác động vào đối tượng là học sinh và hoạt động nhận thức của học sinh.
- Hoạt động học: Hoạt động học với vai trò chủ động của học sinh là sự tự
điều khiển tối ưu quá trình tiếp thu (lĩnh hội) một cách tự giác, tích cực, tự lực nội
dung hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo mà giáo viên truyền đạt nhằm phát triển và
hình thành nhân cách học sinh. Hoạt động học do học sinh làm chủ thể và tác động
vào đối tượng là nội dung kiến thức mới chứa đựng trong tài liệu học tập.
 Mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học trong quá trình dạy học
Qua phân tích quan niệm trên, ta thấy hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể
có hai chức năng là truyền đạt thông tin và điều khiển quá trình nhận thức cho học

sinh; còn hoạt động học do học sinh làm chủ thể có hai chức năng là lĩnh hội thông
tin và tự điều khiển quá trình nhận thức của mình. Sự tương tác của các chức năng
này làm cho hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ tác động biện chứng
trong một hệ toàn vẹn, thống nhất và làm xuất hiện khái niệm dạy học: Dạy học là
quá trình cộng tác giữa thầy và trò luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau để
truyền đạt - điều khiển và lĩnh hội- tự điều khiển tri thức nhằm tạo cho người học
khả năng phát triển trí tuệ, hoàn thiện nhân cách. Ta có thể sơ đồ hóa về các chức
năng của hoạt động dạy và hoạt động học như sau: [61,Tr. 240]
Nội dung dạy học

Dạy
Truyền đạt

Cộng
tác

Điều khiển

Học
Lĩnh hội
Tự điều khiển

Sơ đồ 1.1: Các chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học

Các quan niệm dạy học có sự khác nhau ở chỗ nhấn mạnh hơn yếu tố chức
năng nào trong hai chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học. Theo quan niệm
truyền thống về dạy học, đã nhấn mạnh chức năng truyền đạt của hoạt động dạy và

15