Luận văn thạc sĩ quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở trường trung học cơ sở vân hà đông anh hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÊ QUANG HOA

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÂN HÀ
ĐÔNG ANH - HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2015

i


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÊ QUANG HOA

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÂN HÀ, ĐÔNG ANH - HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 60 14 01 14

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Quốc Thành

HÀ NỘI – 2015

ii


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài “Quản lí hoạt động của tổ chun
mơn ở trường THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội”, tôi đã nhận được rất
nhiều sự quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban Giám hiệu Trường Đại học
Giáo dục, Lãnh đạo Phòng Đào tạo và Công tác sinh viên, Ban Chủ nhiệm
Khoa quản lý giáo dục, cùng tồn thể các thầy cơ, các cán bộ, chuyên viên các
phòng, ban chức năng Trường Đại học Giáo dục. Tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn
chân thành về sự giúp đỡ đó.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trần Quốc Thành người thầy đã trực tiếp định hướng và hướng dẫn tôi hồn thành luận văn
này.
Tơi xin chân thành cảm ơn Phịng GD - ĐT huyện Đông Anh; Huyện
ủy - UBND huyện Đơng Anh đã hết lịng giúp đỡ và cung cấp những thông
tin hết sức quý báu về ngành giáo dục của Huyện nhà.
Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc tới bạn bè, đồng nghiệp của tôi đang công
tác tại trường THCS Vân Hà và gia đình đã động viên, khích lệ, tạo điều kiện
và giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện và hồn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nôi, tháng 10 năm 2014
Tác giả luận văn

Lê Quang Hoa

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CM

Chuyên môn

DH

Dạy học

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

GV

Giáo viên

HSG

Học sinh giỏi

HT

Hiệu trưởng

KT-XH

Kinh tế - Xã hội

NT

Nhà trường

PPDH

Phương pháp dạy học

QLGD

Quản lý giáo dục

TCM

Tổ chuyên môn

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thơng

TPCM

Tổ phó chun mơn

TTCM

Tổ trưởng chun mơn

UBND

Ủy ban nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

iv


MỤC LỤC
Lời cảm ơn………………………………………………………..…………...i
Danh mục chữ viết tắt………………………………………..……………….ii
Mục lục……………………………………………………………………....iii
Danh mục bảng……………………………………………………….……..vii
Danh mục sơ đồ………………………………………………………….…viii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................ i
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ
CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ............................. 16
1.1. Vài nét tổng quan nghiên cứu vấn đề ..................................................... 16
1.2. Các khái niệm có liên quan đến vấn đề nghiên cứu................................ 20
1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý............................................................. 20
1.2.2. Quản lý giáo dục................................................................................. 24
1.2.3. Quản lí nhà trường .............................................................................. 25
1.2.4. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ...................................................... 27
1.3. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học cơ sở ................... 29
1.3.1. Trường THCS trong hệ thống giáo dục quốc dân................................ 29

1.3.2. Những yêu cầu đổi mới đối với trường trung học cơ sở trong giai đoạn
hiện nay........................................................................................................ 29
1.3.3. Tổ chuyên môn ở trường trung học cơ sở ........................................... 30
1.4. Nội dung quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường THCS ........... 34
1.4.1. Quy hoạch và bổ nhiệm tổ trưởng chuyên môn................................... 34
1.4.2. Quản lý việc xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ chuyên
môn .............................................................................................................. 35
1.4.3. Quản lý hoạt động dạy học ................................................................. 35
1.4.4. Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học của GV thông qua tổ
chuyên môn .................................................................................................. 37
1.4.5. Quản lý hoạt động sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn ............. 39
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn ............ 42

5


1.5.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................. 42
1.5.2. Yếu tố khách quan .............................................................................. 44
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 45
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN
MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÂN HÀ – ĐÔNG ANH – HÀ
NỘI.............................................................................................................. 46
2.1.Khái quát về đặc điểm của trường trung học cơ sở Vân Hà, Đông Anh, Hà
Nội ............................................................................................................... 46
2.1.1. Về đặc điểm chung của huyện Đông Anh ........................................... 46
2.1.2. Định hướng phát triển giáo dục .......................................................... 47
2.2. Quá trình phát triển trường trung học cơ sở Vân Hà .............................. 49
2.2.1. Quá trình hình thành trường................................................................ 49
2.2.2. Cơ sở vật chất của trường ................................................................... 49
2.2.3. Các thành tích phát triển giáo dục của nhà trường .............................. 50

2.3. Thực trạng tổ chức và hoạt động các tổ chuyên môn ở trường trung học
cơ sở Vân Hà ................................................................................................ 53
2.3.1. Cơ cấu tổ chức .................................................................................... 53
2.3.2. Đặc điểm hoạt động của tổ chuyên môn ở trường Trung học cơ sở Vân
Hà ................................................................................................................ 54
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học cơ sở
Vân Hà ......................................................................................................... 55
2.4.1. Thực trạng công tác bổ nhiệm và quy hoạch tổ trưởng chuyên môn ... 56
2.4.2. Thực trạng công tác quản lý việc xây dựng và thực hiện kế hoạch của tổ
chuyên môn .................................................................................................. 57
2.4.3.Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ................................................. 59
2.4.4. Thực trạng công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học đối với tổ
chuyên môn .................................................................................................. 60
2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động sinh hoạt của tổ chuyên môn................ 62
2.5. Đánh giá chung...................................................................................... 77

6


2.5.1. Điểm mạnh ......................................................................................... 77
2.5.2. Điểm yếu ............................................................................................ 78
2.5.3. Thời cơ ............................................................................................... 78
2.5.4. Thách thức .......................................................................................... 79
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 79
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ VÂN HÀ, HUYỆN ĐÔNG ANH,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................... 80
3.1. Định hướng phát triển phát triển của trường và các nguyên tắc đề xuất
biện pháp ...................................................................................................... 80
3.1.1. Định hướng phát triển của trường trung học cơ sở Vân Hà ................. 80

3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý .......................................... 81
3.2. Các biện pháp quản lý cụ thể ................................................................. 82
3.2.1. Quy hoạch tổ chuyên môn theo đặc trưng các môn học và đảm bảo hiệu
quả trong hoạt động chuyên môn .................................................................. 82
3.2.2. Đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động
của tổ chuyên môn ....................................................................................... 83
3.2.3. Chỉ đạo tổ chuyên môn quản lý hoạt động dạy học theo định hướng đổi
mối nội dung, phương pháp dạy học............................................................. 85
3.2.4. Tổ chức hoạt động bồi dưỡng và tự bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ
và năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn ............................................ 90
3.2.5. Đổi mới quản lý hoạt động sinh hoạt của tổ chuyên môn .................... 93
3.2.6. Tăng cường hoạt động giao lưu, học tập, trao đổi kinh nghiệm giữa các
tổ chuyên môn trong trường với các tổ chuyên môn ở các trường tiên tiến
trong huyện ................................................................................................ 102
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................... 104
3.4. Thăm dò mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ............... 106
Tiểu kết chương 3 ...................................................................................... 110

7


KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 111
1. Kết luận .................................................................................................. 111
2. Khuyến nghị ........................................................................................... 112
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 114
PHỤ LỤC.................................................................................................. 117

8

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1.

Kết quả xếp loại hai mặt GD từ năm học 2011 - 2012 đến
năm học 2013 – 2014………………………...…………….

Bảng 2.2.

39

Thành tích thi HSG cấp Huyện - cấp Thành phố từ năm
học 2011 - 2012 đến năm học 2013 – 2014……...………...

40

Bảng 2.3.

Kết quả tốt nghiệp của trường và của Huyện Đông Anh..

41

Bảng 2.4.

Kết quả thi vào THPT các năm………………..…………..

41

Bảng 2.5.

Các tổ chuyên môn và số lượng GV từ năm học 2011 2012 đến năm học 2013 - 2014……………..……………..

Bảng 2.6.

Kết quả khảo sátcông tác bổ nhiệm và quy hoạch tổ trưởng
CM………………………………………………...………..

Bảng 2.7.

42

44

Kết quả khảo sát công tác quản lý việc xây dựng và thực
hiện kế hoạch của TCM………………...………………….

46

Bảng 2.8.

Kết quả khảo sát quản lý hoạt động DH…………………...

48

Bảng 2.9.

Kết quả khảo sát công tác quản lý đổi mới PPDH đối với
TCM………………………………………………………..

49

Bảng 2.10. Kết quả khảo sát quản lý hoạt động sinh hoạt của TCM…..

50

Bảng 2.11. Kết quả khảo sát công tác quản lý lao động của đội ngũ
GV………………………………………………………….

53

Bảng 2.12. Kết quả khảo sát về quản lý hồ sơ CM……………………

54

Bảng 2.13. Kết quả khảo sát về quản lý việc thực hiện chương trình, kế
hoạch GD của TCM………………………………………..

55

Bảng 2.14. Kết quả khảo sátvề quản lý việc kèm cặp, bồi dưỡng các
thành viên của TCM………………………………………...

57

Bảng 2.15. Kết quả khảo sát về quản lý hoạt động bồi dưỡng HSGphụ
đạo HS yếu, kém của TCM…………………………………

59

Bảng 2.16. Kết quả khảo sát về quản lý việc kiểm tra đánh giá cho

điểm của TCM……………………………………………...

9

60


Bảng 2.17. Kết quả khảo sát về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa
học của GV và nghiên cứu khoa học kỹ thuật của HS……..

62

Bảng 2.18. Kết quả khảo sát quản lý hoạt động dự giờ, thao giảng, hội
giảng………………………………………………………..

63

Bảng 2.19. Kết quả khảo sát về quản lý việc học tập của TCM với các
trường bạn………………………………………………….
Bảng 3.1.

Kết quả khảo sát về mức độ cần thiết của các biện pháp
quản lý hoạt động TCM ở trường THCS Vân Hà………….

Bảng 3.2.

64

95

Kết quả khảo sát về mức độ khả thi của các biện pháp quản
lý hoạt động TCM ở trường THCS Vân Hà……………….

10

96


DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1.

Các chức năng quản lý ……………………………………

12

Sơ đồ 1.2.

Mười thành tố cấu thành nhà trường………………………

15

Sơ đồ 3.1.

Sơ đồ tổ hợp mối quan hệ giữa các biện pháp…………….

94

11

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nước đang trên đường phát triển và hội nhập quốc tế ngày càng sâu
rộng. Nhu cầu đào tạo được nguồn nhân lực để phát triển kinh tế - xã hội đã
đặt ra cho ngành giáo dục nhiều khó khăn và thách thức. Trước thực tế đó địi
hỏi ngành giáo dục cần phải có những đổi mới để đáp ứng được sự phát triển
của đất nước. Chiến lược Phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 đã được
Thủ tướng Chính phủ phê duyệt có nêu: Xây dựng nền giáo dục có tính nhân
dân, tính dân tộc, tiên tiến, hiện đại, XHCN, lấy Chủ nghĩa Mác-Lê Nin và Tư
tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục,
nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó để đạt được mặt bằng chung, đồng
thời tạo điều kiện cho các địa phương và các cơ sở giáo dục có điều kiện bứt
phá nhanh, đi trước một bước đạt trình độ ngang bằng với các nước có nền
giáo dục phát triển. Xây dựng xã hội học tập, tạo điều kiện để ai cũng được đi
học, học tập suốt đời, đặc biệt đối với người dân tộc thiểu số, người nghèo,
con em diện chính sách [7].
Kết luận số 51-KL/TW ngày 29/10/2012 Hội nghị lần thứ sáu Ban
Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) chỉ rõ: “Đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo là một yêu cầu khách quan và cấp bách của sự nghiệp đẩy
mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở nước ta
trong giai đoạn hiện nay. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo bao
gồm: đổi mới tư duy; đổi mới mục tiêu đào tạo; hệ thống tổ chức, loại hình
giáo dục và đào tạo; nội dung, phương pháp dạy và học; cơ chế quản lý; xây
dựng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý; cơ sở vật chất, nguồn lực, điều kiện
bảo đảm…, trong toàn hệ thống (giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo
dục đại học, đào tạo nghề)” Hội nghị đã đề ra phương hướng phát triển giáo
dục và đào tạo đến năm 2020: “Quán triệt đầy đủ và thể hiện bằng kế hoạch,
chương trình hành động cụ thể quan điểm giáo dục – đào tạo là quốc sách
hàng đầu, phải đi trước và được đầu tư trước”. [4]

12


Trong những năm qua, ngành GD&ĐT luôn nhận được sự quan tâm
của Đảng, Nhà nước và toàn thể xã hội. Ngành GD&ĐT đã có những chiến
lược và các giải pháp để tăng cường hiệu quả công tác quản lý dạy - học; đội
ngũ GV, cán bộ quản lý GD hoạt động có chất lượng và hiệu quả, đặc biệt
quản lý hoạt động của TCM. Đối với nhà trường THCS thì TCM là đơn vị
quản lý trực tiếp triển khai các hoạt động CM. Hoạt động TCM ln có một
vai trị quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ, chất lượng DH
trong nhà trường. Đối với GV, TCM là nơi mà họ có thể thực hiện học tập,
trao đổi CM một cách gần gũi và thiết thực nhất. Hoạt động của tổ chun
mơn hiệu quả thì chất lượng dạy và học trong nhà trường được nâng cao.
Tuy nhiên, trong quá trình quản lý hoạt động của các tổ chuyên mơn ở
trường THCS cịn bộc lộ nhiều khó khăn, bất cập. Nhiều trường chưa nhận
thức đúng và đầy đủ vị trí vai trị hoạt động của tổ chun mơn trong hoạt
động chung của nhà trường. Các tổ chuyên môn chưa phát huy được hiệu quả
hoạt động để có thể đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Đó là đổi
mới tư duy, nhận thức, triết lý giáo dục, về sứ mạng của giáo dục; đổi mới
quan điểm phát triển giáo dục; đổi mới mục tiêu giáo dục; đổi mới và lành
mạnh hóa mơi trường giáo dục; đổi mới nội dung và phương thức giáo dục;
đổi mới cơ chế phát triển giáo dục; đổi mới động lực – nguồn lực phát triển
giáo dục; đổi mới tổ chức chỉ đạo thực hiện quá trình đổi mới giáo dục.Vấn đề
quản lý hoạt động của tổ chuyên môn như thế nào vừa đảm bảo hoạt động
quản lý của hiệu trưởng vừa không làm rào cản hoạt động tổ chuyên môn, vừa
phát huy được vai trò, khả năng hoạt động sáng tạo, hiệu quả của tổ chuyên
môn trong hoạt động giảng dạy và thực hiện mục tiêu GD.
Trường THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội có đội ngũ cán bộ quản lý
mới được bổ nhiệm (Hiệu trưởng năm 2013; Hiệu phó năm 2014) nên thâm

niên quản lý cịn ít, kinh nghiệm thực tiễn quản lý còn yếu. Đối với TCM, các
tổ trưởng CM đều khơng cịn trẻ, số năm cơng tác trên 20 năm. Các tổ trưởng
đều là những cá nhân có nhiều cố gắng, tận tụy, có tinh thần trách nhiệm

13


trong cơng việc, có trình độ CM, nghiệp vụ, có kinh nghiệm giảng dạy và điều
hành tổ. Tuy nhiên các tổ trưởng chưa có phương pháp quản lý điều hành thực
sự khoa học, thiếu tính đồng bộ, hệ thống, chưa có sự nhanh nhạy và quyết
đốn trong việc cải tiến công tác điều hành quản lý điều hành tổ. Dẫn tới hiệu
quả, chất lượng giáo dục còn chưa cao.
Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên, tác giả chọn nghiên cứu đề
tài: “Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở trường Trung học cơ sở Vân
Hà, Đơng Anh, Hà Nội”
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn hoạt động của tổ chuyên môn ở trường
THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động
tổ chuyên môn của nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS
- Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên
môn ở trường THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội.
4. Giả thuyết khoa học
Trên cơ sở xác định rõ cơ sở lý luận và đánh giá đúng thực trạng hoạt
động của tổ chuyên môn ở trường THCS Vân Hà, Đơng Anh, Hà Nội đó là:
các tổ trưởng chưa có phương pháp quản lý điều hành thực sự khoa học, thiếu
tính đồng bộ, hệ thống, chưa có sự nhanh nhạy và quyết đốn trong việc cải
tiến cơng tác điều hành quản lý điều hành tổ. Sinh hoạt chun mơn cịn mang
nặng tính hình thức. Từ đó có thể đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt

động TCM một cách đồng bộ, có hệ thống. Nếu thực hiện đầy đủ các biện
pháp đó và áp dụng các phương pháp quản lý phù hợp với đặc điểm của giáo
viên THCS thì có thể nâng cao chất lượng hoạt động tổ chun mơn, góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

14


+ Xác lập cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường
THCS;
+ Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường
THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội;
+ Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường
THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội theo hướng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo
dục hiện nay.
6. Phạm vi nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu được giới hạn trong khuôn khổ hoạt động của các
tổ chuyên môn thuộc trường THCS.
Điều tra, khảo sát hoạt động của các tổ chuyên môn và quản lý hoạt
động tổ chuyên môn từ năm học 2010 - 2011 đến năm học 2013 - 2014 của
trường THCS Vân Hà, huyện Đông Anh, TP Hà Nội.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu các quan điểm, đường lối, chính sách, chiến lược giáo dục
của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục.
- Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá các quan điểm, đường lối giáo dục
của Đảng và Nhà nước; các phạm trù; khái niệm.
- Nghiên cứu một số các luận văn về khoa học quản lý giáo dục liên quan.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến quản lý hoạt động TCM ở
trường THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội : Kế hoạch thực hiện nhiệm vụ
năm học, các báo cáo tổng kết năm học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý giáo dục trong các năm học.
- Phương pháp quan sát, phỏng vấn, làm phiếu điều tra, trưng cầu ý kiến
của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên về thực trạng hoạt động TCM.
7.3. Phương pháp nghiên cứu bổ trợ
Phương pháp thống kê toán học.

15


8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và tài liệu tham khảo, phụ
lục, nội dung chính của luận văn được cấu trúc gồm 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường
trung học cơ sở
Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường
THCS Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội
Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS
Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội trong giai đoạn hiện nay.

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Vài nét tổng quan nghiên cứu vấn đề
Nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng
nhằm nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên THCS là một vấn đề tưởng
như đơn giản nhưng lại rất khó khăn, phức tạp và cơ bản. Vì thực chất cơng
tác quản lý trường học của Hiệu trưởng chủ yếu là quản lý hoạt động chuyên

môn với mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên
THCS.
Việc nâng cao chất lượng dạy học trong các nhà trường nói chung và
nhà trường THCS nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của các nước
trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển Giáo
dục và Đào tạo của xã hội, nâng cao chất lượng giảng dạy, vai trị đóng góp
của các biện pháp là hết sức quan trọng. Đây là vấn đề luôn ln được các nhà
khoa học trong và ngồi nước quan tâm. Họ nghiên cứu thực tiễn các nhà

16


trường để tìm ra biện pháp quản lý hoạt động tổ chun mơn sao cho có hiệu
quả nhất.
Các nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết đã cho rằng: “ Kết quả toàn
bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn
và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên” với kinh nghiệm 26 năm
làm hiệu trưởng VAXukhomlin xiki (VA.Xukhomilinki - Một số kinh nghiệm
lãnh đạo của hiệu trưởngTHPT) đã tổng kết được những thành cơng cũng như
thất bại của mình. Cùng với nhiều tác giả khác ông đã đưa ra một số biện
pháp quản lý của trường THCS như sau: Việc phân công công việc hợp lý qua
các thành viên trong BGH, Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng phụ trách chuyên
môn; tổ trưởng chuyên môn.
Các tác giả nhấn mạnh đến sự phối hợp chặt chẽ, sự thống nhất quản lý
giữa Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn để đạt mục
tiêu đề ra. Các tác giả đều khẳng định vai trị lãnh đạo tồn diện của Hiệu
trưởng. Trong những trang viết của mình,V.A.Xukhomlinki cũng như các tác
giả V.PXtrezicodin, Gigoocscaia, Zakhonôp... đều cho rằng một trong những
chức năng của Hiệu trưởng nhà trường là phải xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ
giáo viên, phát huy được tính chủ động, sáng tạo trong lao động và tạo ra khả

năng ngày càng hồn thiện vì tay nghề sư phạm của mình. Muốn xây dựng
đội ngũ giáo viên có trình độ chun mơn, tâm huyết với nghề, người hiệu
trưởng phải có quyền lựa chọn đội ngũ giáo viên cho trường mình, đó là
những người yêu trẻ, phải biết giao tiếp với trẻ, nắm vững chuyên môn giảng
dạy, nắm vững các khoa học có liên quan các mơn trong nhà trường, vận dụng
linh hoạt lý luận dạy học, lý luận giao tiếp, tâm lý học...
Hiệu trưởng phải biết đề ra yêu cầu nâng cao trình độ chun mơn của
từng giáo viên trong trường, từ đó có nội dung, hình thức tổ chức bồi dưỡng
cho phù hợp. Những biện pháp bồi dưỡng có hiệu quả được các tác giả đề cập
đến là tổ chức cho giáo viên học tập có hệ thống về triết học, kinh tế chính trị
học, với các hình thức phong phú và hấp dẫn, trao đổi thông tin, triển lãm

17


khoa học, giao lưu với giáo viên dạy giỏi... nhằm mục đích: Nâng cao nhận
thức của giáo viên về chủ nghĩa Mác - Lê nin, nâng cao trình độ về bộ mơn
mình dạy, đồng thời cũng hồn thiện tay nghề sư phạm của mình.
Ở Việt Nam đã có nhiều cơng trình nghiên cứu chủ yếu về mặt lý luận
như quản lý và chức năng quản lý, về tiêu chuẩn và phẩm chất cần có của
người quản lý, vai trị của Hiệu trưởng trường THCS, về sự liên hệ giữa khoa
học quản lý và khoa học khác. Các cơng trình nghiên cứu riêng về chân dung
người Hiệu trưởng trường học, có thể kể đến các tác giả: Nguyễn Ngọc
Quang, Hà Sỹ Hồ, Lê Tuấn, Nguyễn Văn Lê...
Trong các cơng trình đó, các tác giả đã nhấn mạnh vai trò của quản lý
trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Đặc biệt với sự tâm huyết của mình
với cơng tác giáo dục các tác giả đã nhấn mạnh: Hiệu trưởng phải là người
“luôn luôn biết kết hợp một cách hữu cơ sự quản lý dạy và học (theo nghĩa
rộng) với sự quản lý của quá trình bộ phận, hoạt động dạy và học các môn và
hoạt động khác bổ trợ cho hoạt động dạy và học nhằm làm cho tác động giáo

dục được hồn chỉnh, trọn vẹn”.
Biện pháp giáo dục chính trị tư tưởng cho giáo viên và bồi dưỡng
chuyên môn nghiệp vụ để xây dựng tiềm lực chuyên môn cho đội ngũ giáo
viên cũng là biện pháp không thể thiếu được mà phải làm thường xuyên liên
tục.
Công tác thi đua và khen thưởng trong quá trình quản lý là vấn đề rất
quan trọng. Bởi vì thi đua là động lực cho mọi thành viên phát huy hết khả
năng, trí tuệ, động viên lẫn nhau dạy thật tốt, học thật tốt, làm cho chất lượng
và hiệu quả giáo dục ngày một nâng cao hơn.
Về vai trị cơng tác quản lý trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.
Phải không ngừng cải tiến nâng cao chất lượng, điều hành và quản lý của
mình để qua đó tác động có hiệu quả vào quá trình cải tiến chất lượng ở các
khâu, các bộ phận của hệ thống giáo dục cấp vi mô cũng như cấp vĩ mơ. Các
cơng trình khoa học này với tầm vóc quy mơ cũng như ý nghĩa, lý luận và

18


thực tiễn nhất định trong quản lý, quản lý giáo dục, quản lý trường học. Tuy
nhiên các cơng trình này chỉ nghiên cứu về mặt lý luận, song nghiên cứu về
biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học
của giáo viên THCS chưa được đề cập cụ thể đầy đủ và chi tiết trong khoa
học giáo dục. Chính đây là vấn đề bức xúc trong chiến lược và phát triển giáo
dục mà nước ta cần “Đổi mới mạnh mẽ nội dung- phương pháp và quản lý
Giáo dục -Đào tạo”.
Gần đây một số luận văn thạc sỹ khoa học giáo dục chuyên ngành quản lý
giáo dục bước đầu tổ chức nghiên cứu thực trạng và hệ thống được một số
vấn đề về quản lý cũng như đề xuất một số biện pháp quản lý như đề tài: “
Biên pháp quản lý hoạt động dạy và giao lưu thầy trò nhằm nâng cao chất
lượng giáo dục học sinh THPT tỉnh Gia lai” của Trần Ngọc Chi (1997) “ Một

số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng nhằm góp phần nâng cao
kết quả học tập cho các học sinh THPT thị xã sơn La “ của Nguyễn Khai Tâm
(2000) “Các biện pháp quản lý hoạt động dạy của Hiệu trưởng trường THPT
tỉnh Thái Nguyên “ của Đinh Thị Tuyết Mai (2002)” “Biện pháp quản lý hoạt
động dạy học của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Yên Khánh - Ninh
Bình trong bối cảnh hiện nay” của Đỗ Văn Thông (2008). “ Biện pháp quản lý
chuyên môn của Hiệu trưởng trường THPT Ngô Gia Tự tỉnh Bắc Ninh “ của
Nguyễn Hữu Hùng (2010)...
Các nghiên cứu trên nhìn chung đã bàn một số các biện pháp quản lý
trên cơ sở quản lý hoạt động DH, TCM trong nhà trường. Tuy nhiên, các tác
giả chưa đề cập đến nhiều các các biện pháp để phát huy được vai trò, khả
năng, năng lực tự chủ của TCM, các giải pháp xây dựng TCM.
Vấn đề quản lý hoạt động TCM là một vấn đề khó khăn, phức tạp
nhưng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc nâng cao chất lượng DH và
chất GD trong nhà trường. Tuy nhiên, việc nghiên cứu quản lý hoạt động
TCM trên địa bàn thành phố Hà Nội có rất ít tác giả hay đề tài nào nghiên
cứu. Để góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động TCM ở trường THCS, cần có

19


một nghiên cứu hệ thống và cụ thể.
1.2. Các khái niệm có liên quan đến vấn đề nghiên cứu
1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý
1.2.1.1. Quản lý
Hoạt động quản lý xuất hiện rất sớm từ khi con người biết hợp sức lại
với nhau để thực hiện một mục đích nào đó. Từ thời thượng cổ, trung cổ đến
thời hiện đại, trải qua hàng nghìn năm lịch sử phát triển hoạt động quản lý đã
có những phát triển và trở thành bộ mơn khoa học quản lý. Có nhiều khái
niệm khác nhau về quản lý.

C.Mac đã viết: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động
chung nào tiến hành trên quy mơ tương đối lớn, thì ít nhiều đều cần đến một
sự chỉ đạo điều hành những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng
chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể, khác với sự vận động của
các khí quan độc lập với nó. Một người độc tấu vĩ cầm thì tự điều khiển lấy
mình, cịn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng”. [9, tr.180]
Tác giả F. W. Taylor cho rằng quản lý là biết chính xác điều bạn muốn
người khác làm và sau đó thấy rằng họ đã hồn thành cơng việc một cách tốt
nhất và rẻ nhất.
Cịn H. Koontz thì lại khẳng định: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu,
nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục
đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một mơi trường
mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian,
tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất”. [16. tr. 327]
Theo các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc, quản lý là:
“Q trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng vận dụng các hoạt động (chức
năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra”. [10, tr. 9]
Tác giả Nguyễn Ngọc Quang quan niệm: “Quản lý là hoạt động có mục
đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động nói

20


chung là khách thể quản lý nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến”.
[29, tr. 25]
Từ những quan niệm của các học giả đã nêu, chúng ta có thể rút ra
nhận xét sau: Tuy cách diễn đạt khác nhau nhưng những định nghĩa trên đều
thể hiện được bản chất của hoạt động quản lý đó là hoạt động quản lý nhằm
cho hệ thống vận động theo mục tiêu đã đặt ra, tiến đến trạng thái có chất
lượng mới.

Quản lý là hoạt động có chủ đích, được tiến hành bởi một chủ thể quản
lý nhằm tác động lên khách thể quản lý để thực hiện các mục tiêu xác định
của công tác quản lý. Chủ thể tiến hành những hoạt động theo các chức
năng quản lý như xác định mục tiêu, các chủ trương, chính sách; hoạch
định kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo thực hiện, kiểm tra để thực hiện các mục
tiêu quản lý.
Trong quản lý có hai bộ phận khăng khít, đó là chủ thể quản lý và
khách thể quản lý. Chủ thể quản lý có thể là cá nhân hay một nhóm người có
chức năng quản lý hay điều khiển tổ chức, làm cho tổ chức vận hành và đạt
tới mục tiêu. Khách thể quản lý bao gồm những người thừa hành nhiệm vụ
trong tổ chức, chịu sự tác động, chỉ đạo của chủ thể quản lý nhằm đạt mục
tiêu chung.
Những quan niệm trên đây tuy khác nhau về cách diễn đạt, nhưng đều
gặp nhau ở những nội dung cơ bản, quản lý phải bao gồm các yếu tố (các điều
kiện) sau :
+ Có (ít nhất một) chủ thể quản lý và đối tượng quản lý tiếp nhận các
tác động của chủ thể quản lý và các khách thể có quan hệ gián tiếp với chủ thể
quản lý.
+ Phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đặt ra cho cả đối tượng quản lý
và chủ thể quản lý.
+ Chủ thể phải thực hành việc tác động và phải biết tác động. Vì thế địi
hỏi chủ thể phải biết tác động và điều khiển đối tượng một cách có hiệu quả.

21


+ Chủ thể quản lý có thể là một cá nhân, hoặc một cơ quan quản lý, còn
đối tượng quản lý có thể là con người, giới vơ sinh hoặc sinh vật.
+ Khách thể là các yếu tố tạo nên mơi trường của hệ thống.
Như vậy, có thể khái qt: quản lý là sự tác động chỉ huy, điều khiển,

hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm đạt
tới mục đích đã đề ra. Sự tác động của quản lý phải bằng cách nào đó để
người bị quản lý ln ln hồ hởi, phấn khởi đem hết năng lực và trí tuệ để
sáng tạo ra lợi ích cho bản thân, cho tổ chức và cho cả xã hội.
1.2.1.2. Chức năng quản lý
Chức năng của quản lý là hình thức biểu hiện sự tác động có chủ định của
chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý. Ta có thể hiểu chức năng quản lý là một
nội dung cơ bản của quá trình quản lý, là việc làm không thể thiếu được của chủ
thể quản lý. Về số lượng các chức năng quản lý, hầu hết các tác giả đều đề
cập tới bốn chức năng chủ yếu đó là: Kế hoạch hố, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra
và trong đó thơng tin vừa là phương tiện, vừa là điều kiện để thực hiện chức
năng quản lý.
- Chức năng kế hoạch hoá: Để thực hiện chủ chương, chương trình, dự
án kế hoạch hố là hành động đầu tiên, chức năng cơ bản để hoàn thành các
chức năng khác. Đây được coi là chức năng chỉ lối làm cho tổ chức phát triển
theo kế hoạch. Trong quản lý đây là căn cứ mang tính pháp lý quy định hành
động của cả tổ chức.
- Chức năng tổ chức: Người quản lý phải hình thành bộ máy tổ chức là
cơ cấu các bộ phận (tuỳ theo tính chất cơng việc, có thể tiến hành phân cơng,
phân nhiệm cho các cá nhân), quy định chức năng nhiệm vụ từng bộ phận,
mối quan hệ giữa chúng. Thực chất của tổ chức là thiết lập mối quan hệ, liên
hệ giữa con người với con người, giữa các bộ phận riêng rẽ thành một hệ
thống thống nhất. Một tổ chức được thiết kế phù hợp sẽ phát huy được năng
lực nội sinh và có ý nghĩa quyết định đến việc chuyển hố kế hoạch thành
hiện thực, tổ chức tốt sẽ khơi nguồn cho các tiềm năng.

22


- Chức năng chỉ đạo: Chức năng này đòi hỏi người quản lý phải vận

dụng khéo léo các phương pháp và nghệ thuật quản lý. Đây là quá trình tác
động qua lại giũa chủ thể quản lý và mọi thành viên trong tổ chức nhằm giúp
phần thực hiện hoá các mục tiêu đề ra. Bản chất của chức năng chỉ đạo xét
cho cùng là sự tác động lên con người, khơi dậy những tiềm năng của con
người trong hệ thống quản lý, thực hiện tốt mối liên hệ giữa con người với
con người và q trình đó giải quyết những mối quan hệ đó để họ tự nguyện,
tự giác và hăng hái phấn đấu trong công việc.
- Chức năng kiểm tra: Chức năng kiểm tra nhằm đánh giá việc thực
hiện các mục tiêu đề ra, điều cần lưu ý là khi kiểm tra phải theo chuẩn. Chuẩn
phải xuất phát từ mục tiêu, là đòi hỏi bắt buộc đối với mọi thành viên của tổ
chức. Cuối cùng, tất cả các chức năng trên đều cần đến yếu tố thông tin.
Thông tin đầy đủ, kịp thời, cập nhật, chính xác là một căn cứ để nhà quản lý
điều hành bộ máy của mình
Các chức năng quản lý có sự đan xen kết hợp hỗ trợ và thúc đẩy nhau
để cùng thực hiện mục tiêu của q trình quản lý. Có thể mơ tả vị trí của các
chức năng trong một q trình quản lý như sau:
Kế hoạch
hóa

Kiểm tra

Thơng tin
quản lý

Chỉ đạo

Sơ đồ 1.1. Các chức năng quản lý

23

Tổ chức


1.2.2. Quản lý giáo dục
QLGD là một chuyên ngành được phát triển trên nên tảng của khoa học
quản lý nói chung, cũng giống như khái niệm quản lý, khái niệm QLGD cũng
có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới khái niệm
QLGD trong phạm vi quản lý một hệ thống GD nói chung mà hạt nhân của hệ
thống QLGD.
Ở Việt Nam, QLGD cũng là lĩnh vực được nhiều nhà quan tâm nghiên
cứu.
Theo các tác giả Bùi Minh Hiền - Vũ Ngọc Hải - Đặng Quốc Bảo thì:
“Quản lý nhà nước về giáo dục là sự tác động của chủ thể quản lý mang
quyền lực nhà nước (các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục), chủ yếu
bằng pháp luật tới các đối tượng quản lý nhằm thực hiện mục tiêu đề ra”. [19.
tr. 114-115]
Theo Đặng Xuân Hải, Nguyễn Sỹ Thư: Quản lí nhà nước về giáo dục
là: “Sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với
các hoạt động giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) do các cơ quan có trách nhiệm
về quản lí giáo dục của Nhà nước từ Trung ương đến cơ sở tiến hành để thực
hiện chức năng nhiệm vụ theo quy định của nhà nước nhằm phát triển sự
nghiệp GD&ĐT, duy trì kỉ cương, thỏa mãn nhu cầu được GD&ĐT của nhân
dân, thực hiện mục tiêu GD&ĐT của nhà nước”. [18. tr. 6]
Những khái niệm trên về QLGD tuy có những cách diễn đạt khác nhau
nhưng tựu chung lại có thể hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù
hợp với quy luật khách quan của chủ thể quản lý ở các cấp lên đối tượng quản
lý nhằm đưa hoạt động GD của từng cơ sở và toàn bộ hệ thống GD đạt tới
mục tiêu.
Trong QLGD, chủ thể quản lý ở các cấp chính là bộ máy QLGD từ
trung ương đến cơ sở. Cịn đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở

vật chất kỹ thuật và hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo. Hiểu
một cách cụ thể:

24


Quản lý là một hệ thống tác động có kế hoạch, có ý tưởng, có mục đích
của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý.
QLGD là sự tác động lên tập thể GV, HS và các lực lượng GD trong và
ngoài nhà trường, nhằm huy động họ cùng phối hợp, tác động tham gia các
hoạt động GD của nhà trường để đạt mục đích đã định.
Từ cơ sở lý luận cho thấy thực chất của nội dung quản lý hoạt động DH
của GV và hoạt động học của HS nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong hình
thành nhân cách của HS.
QLGD là hệ thống những tác động có ý thức, hợp quy luật của chủ thể
quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống nhằm đảm bảo
sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống GD, đảm bảo sự tiếp
tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng cũng như chất lượng.
QLGD có những đặc trưng chủ yếu sau đây:
- QLGD nói chung, quản lý các cơ sở GD nói riêng phải chú ý đến sự
khác biệt giữa đặc điểm lao động sư phạm so với lao động xã hội nói chung.
- Trong QLGD, các hoạt động quản lý hành chính nhà nước và quản lý
sự nghiệp CM đan xen vào nhau, thâm nhập lẫn nhau không thể tách rời, tạo
thành QLGD thống nhất.
- QLGD địi hỏi những yều cầu cao về tính tồn diện, tính thống nhất,
tính liên tục, tính kế thừa, tính phát triển...
- GD là sự nghiệp của quần chúng. QLGD phải quán triệt quan điểm
quần chúng.
1.2.3. Quản lí nhà trường
* Nhà trường

“Nhà trường là một tổ chức chuyên biệt trong hệ thống tổ chức xã hội
thực hiện chức năng tái tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự duy trì và phát
triển xã hội”. [4, tr. 3]
Nhà trường là tổ chức GD cơ sở mang tính nhà nước, xã hội, là nơi trực
tiếp làm công tác đào tạo thế hệ trẻ, là cơ quan GD chuyên biệt, có đội ngũ

25