phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập của nông hộ tại huyện phong điền, thành phố cần thơ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO LÊ KHÁNH HẰNG

PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP
CỦA NÔNG HỘ TẠI HUYỆN PHONG ĐIỀN,
THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số ngành: 52620115

Tháng 12 – Năm 2014

i


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO LÊ KHÁNH HẰNG
MSSV/HV: 4114613

PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ
TẠI HUYỆN PHONG ĐIỀN,
THÀNH PHỐ CẦN THƠ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số ngành: 52620115

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
PHẠM LÊ THÔNG

Tháng 12 - Năm 2014

ii


LỜI CẢM TẠ
Trong suốt quá trình học tập vừa qua, được sự hướng dẫn của Quý thầy
cô khoa Kinh tế & Quản trị kinh doanh trường Đại học Cần Thơ, em đã tiếp
thu được rất nhiều kiến thức bổ ích, đặc biệt là trong quá trình thực hiện luận
văn tốt nghiệp.
Em xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô khoa Kinh tế & Quản trị kinh
doanh đã tạo điều kiện cho em thực hiện đề tài này, đặc biệt là thầy Phạm Lê
Thông đã nhiệt tình hướng dẫn, định hướng kiến thức và góp ý kiến để em
hoàn thành tốt đề tài luận văn này.
Sau cùng, em xin gởi lời cảm ơn đến gia đình đã khuyến khích, động
viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và sự
giúp đỡ của các bạn lớp Kinh tế Nông nghiệp 1 khóa 37 trong học tập cũng
như lúc em thực hiện luận văn tốt nghiệp.
Kính chúc sức khỏe quý thầy cô, gia đình và bạn bè!
Cần Thơ, ngày

tháng 12 năm 2014

Sinh viên thực hiện

Đào Lê Khánh Hằng

i


LỜI CAM KẾT
Tôi xin cam kết luận văn này được hoàn thành dựa trên các kết quả
nghiên cứu của tôi và các kết quả nghiên cứu này chưa được dùng cho bất cứ
luận văn cũng cấp nào khác.

Cần Thơ, ngày

tháng 12 năm 2014

Sinh viên thực hiện

Đào Lê Khánh Hằng

ii


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

Cần Thơ, ngày

tháng 12 năm 2014

Giảng viên hướng dẫn

iii


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

Cần Thơ, ngày

tháng 12 năm 2014

Giảng viên phản biện

iv


MỤC LỤC
Trang
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU............................................................................ 1
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..........................................................................1
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ..............................................................................3
1.2.1 Mục tiêu chung................................................................................................3
1.2.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................................3
1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .................................................................................3
1.4 PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................................................................3
1.4.1 Phạm vi không gian.........................................................................................3
1.4.2 Phạm vi thời gian ............................................................................................4
1.4.3 Đối tượng nghiên cứu......................................................................................4

CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
........................................................................................................................ 5
2.1 PHƯƠNG PHÁP LUẬN....................................................................................5
2.1.1 Một số khái niệm.............................................................................................5
2.1.2 Động lực để đa dạng hóa thu nhập ................................................................10
2.1.3 Đo lường đa dạng hóa thu nhập ....................................................................14
2.2 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU ................................................................................16
2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................19
2.3.1 Phương pháp thu thập số liệu ........................................................................19
2.3.2 Phương pháp phân tích số liệu ......................................................................19

CHƯƠNG 3: TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ..................... 24
3.1 TỔNG QUAN VỀ HUYỆN PHONG ĐIỀN ...................................................24
3.1.1 Vị trí địa lý ....................................................................................................24
3.1.2 Điều kiện tự nhiên .........................................................................................24
3.1.3 Tình hình kinh tế - xã hội ..............................................................................25
3.2 TÌNH HÌNH SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHONG ĐIỀN............29
3.2.1 Trồng trọt ......................................................................................................29
3.2.2 Chăn nuôi ......................................................................................................31
3.2.3 Thủy sản ........................................................................................................32

i


3.3 MỨC SỐNG - THU NHẬP BÌNH QUÂN CỦA HUYỆN .............................32

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH ẢNH HƯỞNG ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP
ĐẾN THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ TẠI HUYỆN PHONG ĐIỀN, THÀNH
PHỐ CẦN THƠ ........................................................................................... 34

4.1 ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC NÔNG HỘ TRONG NGHIÊN CỨU .......................34
4.1.1 Nhân khẩu .....................................................................................................34
4.1.2 Đặc điểm chủ hộ............................................................................................35
4.1.3 Một số đặc điểm của thành viên nông hộ ......................................................37
4.1.4 Nguồn vốn vay trong sản xuất ......................................................................39
4.1.5 Thời gian cư trú .............................................................................................40
4.2 THỰC TRẠNG THU NHẬP CỦA HỘ NGHIÊN CỨU.................................40
4.2.1 Mức đa dạng hóa thu nhập của nông hộ .......................................................40
4.2.2 Cơ cấu và nguồn thu nhập của nông hộ ........................................................42
4.2.3 Thu nhập nông nghiệp của nông hộ ..............................................................43
4.2.4 Thu nhập phi nông nghiệp của nông hộ ........................................................44
4.2.5 Số tiền tiết kiệm trong năm ...........................................................................45
4.3 PHÂN TÍCH ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐA DẠNG HÓA Ở HUYỆN PHONG ĐIỀN,
THÀNH PHỐ CẦN THƠ ......................................................................................45
4.4 CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ
Ở HUYỆN PHONG ĐIỀN.....................................................................................50

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................... 52
5.1 KẾT LUẬN ......................................................................................................52
5.2 KIẾN NGHỊ .....................................................................................................52
5.2.1 Đối với chính quyền địa phương ...................................................................52
5.2.2 Đối với nông hộ ............................................................................................53

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 55
PHỤ LỤC 1 ................................................................................................. 57
PHỤ LỤC 2 ................................................................................................. 58

ii

DANH SÁCH BẢNG
Trang
Bảng 2.1: Phân loại nguồn thu nhập .............................................................. 6
Bảng 2.2: Giá trị chỉ số Shannon ................................................................. 16
Bảng 2.3: Cơ cấu phân phối mẫu điều tra trên địa bàn huyện Phong Điền . 19
Bảng 2.4: Diễn giải các biến trong mô hình thu nhập ................................. 20
Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất ở huyện Phong Điền năm 2012 - 2013 ... 25
Bảng 3.2: Dân số trung bình phân theo khu vực thành thị, nông thôn ........ 25
Bảng 3.3: Dân số trung bình phân theo nông nghiệp, phi nông nghiệp ...... 26
Bảng 3.4: Lao động từ 15 tuổi trở lên hoạt động và không hoạt động kinh tế
...................................................................................................................... 26
Bảng 3.5: Số cơ sở và giá trị sản xuất công nghiệp huyện Phong Điền. ..... 29
Bảng 3.6: Diện tích, sản lượng, năng suất lúa ở huyện Phong Điền ........... 30
Bảng 3.7: Thu nhập bình quân đầu người ở huyện Phong Điền ................. 33
Bảng 3.8: Thu nhập bình quân nhân khẩu/tháng theo nguồn thu của thành phố
Cần Thơ ....................................................................................................... 33
Bảng 4.1: Mô tả đặc điểm chung của nông hộ ở huyện Phong Điền .......... 34
Bảng 4.2: Đặc điểm nhân khẩu của nông hộ ở huyện Phong Điền ............. 34
Bảng 4.3: Đặc điểm chung của chủ hộ tại vùng nghiên cứu năm 2014 ...... 35
Bảng 4.4: Kinh nghiệm của chủ hộ đối với hoạt động tạo thu chính .......... 36
Bảng 4.5: Trình độ học vấn của chủ hộ ....................................................... 37
Bảng 4.6: Đặc điểm chung của thành viên nông hộ .................................... 37
Bảng 4.7: Trình độ học vấn của thành viên trong và trên tuổi lao động ..... 38
Bảng 4.8: Tình hình vay vốn của hộ năm 2014 ........................................... 39
Bảng 4.9: Thời gian cư trú của nông hộ ...................................................... 40
Bảng 4.10: Mức độ đa dạng hóa thu nhập của nông hộ .............................. 40
Bảng 4.11: Mức đa dạng hóa và thu nhập của hộ ........................................ 41
Bảng 4.12: Mức độ đa dạng hóa trong nguồn thu từ nông nghiệp .............. 43
Bảng 4.13: Thu nhập từ làm thuê nông nghiệp ........................................... 44
Bảng 4.14: Số tiền tiết kiệm trong năm của nông hộ .................................. 45

iii


Bảng 4.15: Các biến số trong mô hình ........................................................ 46
Bảng 4.16: Kết quả hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập
của nông hộ .................................................................................................. 46

DANH SÁCH HÌNH
Trang
Hình 2.1: Phân loại nguồn thu nhập của nông hộ .......................................... 7
Hình 2.2: Khung nghiên cứu phát triển đa dạng ngành nghề để tăng thu nhập
nông hộ ........................................................................................................ 14
Hình 3.1: Lao động có việc làm phân theo ngành huyện Phong Điền ........ 27
Hình 4.1: Cơ cấu thu nhập của nông hộ theo các nguồn ............................. 42

iv


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
OLS (Ordinary least squares): Phương pháp bình phương bé nhất thông
thường
ĐBSCL: Đồng Bằng Sông Cửu Long
NN & PTNT: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Ctg: Cộng tác giả
SID (Simpson Index Diversification): Chỉ số đa dạng hóa Simpson
HTX: Hợp tác xã
TTGDTX: Trung tâm Giáo dục thường xuyên
THCS: Trung học cơ sở
THPT: Trung học phổ thông

v


CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Đa dạng hóa là hoạt động phổ biến trong quá trình sản xuất. Trong lĩnh
vực nông nghiệp, các hoạt động sản xuất được đa dạng còn hướng tới mục
đích đa dạng hóa thu nhập của nông hộ. Ngoài ra, còn là một chiến lược lâu
dài được nhiều hộ nông dân áp dụng nhằm tác động đến nguồn thu nhập của
họ. Nhằm mong muốn tăng thêm thu nhập trong những lúc nông nhàn, tận
dụng nguồn lực sẵn có trong hoạt động sản xuất nông nghiệp chính mà còn
làm giảm rủi ro như biến động về giá cả thị trường, dịch bệnh, thiên tai mà họ
thường phải đối mặt. Do đó, đa dạng hóa được xem là cần thiết để giảm thiệt
hại và ổn định thu nhập nông hộ. Hơn nữa, khi nông hộ không có đủ nguồn
lực cho sản xuất nông nghiệp do áp lực của quá trình đô thị hóa hay chuyển
dịch lao động từ nông thôn lên thành thị thì các hộ nông dân có xu hướng
tham gia vào các hoạt động phi nông nghiệp để tạo thêm thu nhập.
Thành phố Cần Thơ là thành phố trực thuộc Trung Ương và là trung tâm
của khu vực ĐBSCL. Cần Thơ có vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển
vùng ĐBSCL và cầu nối với các vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Cần Thơ
có diện tích tự nhiên 1.409,0 km2, chiếm 3,49% diện tích toàn vùng, nằm ngay
khu vực trung tâm của cả vùng được giới hạn phía bắc giáp tỉnh An Giang,
phía Đông giáp tỉnh Đồng Tháp, Vĩnh Long, phía Tây giáp tỉnh Kiên Giang,
phía Nam giáp tỉnh Hậu Giang. Bên cạnh đó, Cần Thơ cũng có nhiều điều kiện
thuận lợi cho phát triển nền nông nghiệp, trải dài trên 55 km dọc bờ tây sông
Hậu nên đất đai màu mỡ, lại đảm bảo nguồn nước ngọt quanh năm phục vụ
phát triển ngành. Tính đến năm 2011, quỹ đất nông nghiệp là 115,32 nghìn ha.
Ngành nông nghiệp từng bước được chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi

theo từng vùng sinh thái, cơ giới hóa trong hoạt động sản xuất cho phù hợp
hơn với định hướng nông nghiệp công nghệ cao.
Tuy nhiên, theo tiến trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, đất đai nông
nghiệp đang thu hẹp dần (hợp pháp và không hợp pháp), cấu trúc kinh tế công
nghiệp, thương mại chiếm gần 90% tỉ trọng GDP hàng năm của thành phố.
Lao động nông nghiệp vẫn còn chiếm tỉ lệ cao trong cơ cấu lao động. Đóng
góp trên 10% GDP, nông nghiệp lại liên quan đến gần phân nửa cư dân của
thành phố Cần Thơ là nông dân trong khu vực ven đô và ngoại thành. Năm
2012, thu nhập bình quân đầu người/tháng là 2.324,9 nghìn đồng. Trong đó,
thu nhập từ lĩnh vực nông, lâm, thủy sản là 410,9 nghìn đồng chiếm 17,7% và
tăng 146,8 nghìn đồng so với năm 2008; thu nhập từ lĩnh vực phi nông nghiệp

1


là 626,4 nghìn đồng chiếm 26,7%, so với năm cùng kì là 348,1 nghìn đồng.
Điều này cho thấy nguồn thu nhập của người dân không chỉ phụ thuộc nhiều
vào lĩnh vực nông nghiệp mà càng ngày mở rộng sang các lĩnh vực khác.
Huyện Phong Điền là huyện vùng ven của thành phố nên các hoạt động
nông nghiệp vẫn còn được duy trì. Do sự phát triển không ngừng của kinh tế,
xã hội nên lựa chọn tạo nguồn thu nhập của nông hộ không chỉ còn phụ thuộc
vào nông nghiệp. Năm 2013, với mật độ dân số trung bình phân theo nông
nghiệp là 49.510 người chiếm 48,96%, còn lao động từ 15 tuổi trở lên có việc
làm phân theo ngành kinh tế là 58.082 người. Giá trị sản xuất nông nghiệp là
750.397 triệu đồng tăng 9.075 triệu đồng so với năm 2012. Thêm vào đó, Thủ
tướng Chính phủ ra quyết định số 800/QĐ-TTG về phê duyệt “Chương trình
mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 – 2020” nhằm
xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện
đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp
với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị

theo quy hoạch Mục tiêu đến năm 2010: Quy hoạch nông thôn mới xong cho
100% xã. Tập trung đẩy mạnh phát triển hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội thiết
yếu ở nông thôn theo chuẩn nông thôn mới. Đào tạo cho 100% cán bộ cơ sở
kiến thức tổ chức, quản lý, chỉ đạo xây dựng nông thôn mới. Nâng cao thu
nhập của dân cư nông thôn gấp 1,1 - 1,2 lần so với hiện nay. Giảm tỷ lệ hộ
nghèo dưới 10% (theo chuẩn năm 2007). Với các mục tiêu dài hạn như:
Mục tiêu đến năm 2015: Nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn gấp
1,8-2 lần so với hiện tại. Tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo nghề, bồi
dưỡng kiến thức nghề các loại đạt trên 30%, tỷ lệ lao động nông nghiệp còn
dưới 50%.
Mục tiêu đến năm 2020: Cơ bản xây dựng xong kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội theo chuẩn nông thôn mới. Không có điểm gây ô nhiễm nghiêm trọng
cho môi trường. Xây dựng trên 50% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới.
Trước những tình hình của quá trình thay đổi về kinh tế, xã hội của
huyện, cần có cái nhìn tổng quát về quá trình chuyển đổi cơ cấu thu nhập của
nông hộ trên địa bàn huyện, hay nói các khác là đánh giá sự tác động của các
yếu tố bên trong cũng như bên ngoài đối với nguồn thu nhập, mức độ đa dạng
nguồn thu nhập của nông hộ. Đề tài “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đa
dạng hóa thu nhập của nông hộ ở huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ”
nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ, khảo sát xu
hướng đa dạng hóa thu nhập của nông hộ trong điều kiện sinh thái, kinh tế ở

2


huyện Phong Điền và tìm ra các giải pháp nâng cao và ổn định thu nhập cho
người nông dân.
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1 Mục tiêu chung
Bài nghiên cứu nhằm phân tích ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập đến
thu nhập của nông hộ huyện Phong Điền từ đó đề ra một số giải pháp nhằm

nâng cao và ổn định nguồn thu nhập của nông hộ ở huyện Phong Điền, thành
phố Cần Thơ.
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
Để đạt được mục tiêu tổng quát trên, đề tài tập trung phân tích các mục
tiêu cụ thể:
- Mục tiêu 1: Tìm hiểu thực trạng sản xuất và thu nhập của nông hộ tại
huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ.
- Mục tiêu 2: Phân tích ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập và các yếu
tố khác tác động đến thu nhập của nông hộ tại huyện Phong Điền, thành phố
Cần Thơ.
- Mục tiêu 3: Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm khắc phục
những khó khăn của các nông hộ, nhằm giúp nông hộ nâng cao và ổn định
nguồn thu nhập cho nông hộ ở huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ.
1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
- Tình hình sản xuất nông nghiệp ở huyện Phong Điền, thành phố Cần
Thơ trong giai đoạn 2011 – 2013 như thế nào?
- Nguồn thu nhập của nông hộ tại huyện Phong Điền từ những nguồn thu
nhập nào?
- Ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập đến thu nhập của nông hộ như thế
nào?
- Những giải pháp nào để thích hợp và nâng cao tính đa dạng hóa thu
nhập cho nông hộ?
1.4 PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.4.1 Phạm vi không gian
Đề tài nghiên cứu được thực hiện ở huyện Phong Điền, thành phố Cần
Thơ.

3

1.4.2 Phạm vi thời gian
Số liệu thứ cấp có liên quan đến đề tài qua các năm 2011, 2012, 2013 sử
dụng số liệu của chi cục thống kê huyện Phong Điền, Tổng cục thống kê, tạp
chí chuyên ngành, báo cáo tổng kết tình hình nhiệm vụ của các ban ngành.
Số liệu sơ cấp thu được do phỏng vấn trực tiếp các nông hộ trong thời
gian thực hiện đề tài bắt đầu từ tháng 08/2014 đến tháng 11/2014.
1.4.3 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nông hộ ở huyện Phong Điền, thành
phố Cần Thơ.

4


CHƯƠNG 2
PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 PHƯƠNG PHÁP LUẬN
2.1.1 Một số khái niệm
2.1.1.1 Khái niệm về nông hộ
Hộ nông dân là các hộ gia đình làm nông nghiệp, tự kiếm kế sinh nhai
trên những mảnh đất của mình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để
sản xuất, thường nằm trong hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng
bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường và có xu hướng hoạt động với mức
độ không hoàn hảo cao (Ellis, 1988).
Còn Trần Quốc Khánh (2005) định nghĩa hộ nông dân là hình thức tổ
chức sản xuất kinh doanh trong nông, lâm, ngư nghiệp, bao gồm một nhóm
người có cùng huyết thống hoặc quan hệ huyết thống sống chung một mái nhà,
có chung một nguồn thu nhập, tiến hành các hoạt động sản xuất nông nghiệp
với mục đích chủ yếu phục vụ cho nhu cầu của các thành viên trong hộ.
Đặc điểm của hộ sản xuất nông nghiệp
- Ruộng đất là tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế được trong sản

xuất nông nghiệp. Diện tích ruộng đất không thể tăng thêm nhưng nhờ vào
tiến bộ khoa học, kỹ thuật, ruộng đất được cải tạo và bồi dưỡng ngày càng
màu mỡ, sản xuất ra nhiều sản phẩm trên mỗi đơn vị tính diện tích.
- Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cây trồng và vật nuôi. Chu kì
sống, sự phát triển, đến kết quả thu hoạch sản phẩm cuối cùng của cây trồng,
vật nuôi đều chịu tác động trực tiếp bởi điều kiện thời tiết, khí hậu, môi
trường.
- Sản xuất nông nghiệp mang tính thời vụ cao, do đặc điểm tự nhiên và
sự thích ứng nhất định của mỗi loại cây trồng, vật nuôi. Nếu tận dụng hợp lí
những lợi thế tự nhiên, người nông dân có thể sản xuất ra những nông sản với
chi phí thấp, chất lượng cao. Tuy nhiên, cũng do tính thời vụ nên dẫn đến tình
trạng thiếu lao động, vật tư, công cụ, máy móc trong mùa vụ và dư thừa lao
động trong những lúc nông nhàn. Ngoài ra, sản phẩm nông nghiệp rất dễ hư
hỏng, khó dự trữ nên việc thu hoạch hàng loạt theo mùa vụ đã ảnh hưởng
nhiều đến giá cả nông sản trên thị trường (Trần Thị Diệu, 2013).
2.1.1.2 Khái niệm thu nhập
Thu nhập của nông hộ bao gồm tổng thu nhập từ các hoạt động nông,
lâm, ngư nghiệp và phi nông nghiệp, là tổng thu nhập của tất cả các thành viên

5


trong hộ từ các nguồn giáo dục, y tế, từ việc làm công làm thuê, từ hoạt động
sản xuất nông, lâm, thủy sản và sản xuất kinh doanh ngành nghề và dịch vụ,
chế biến của hộ (là tổng thu nhập sau khi đã trừ đi tổng chi phí sản xuất kinh
doanh).
+ Thu nhập nông nghiệp: Chỉ lượng tiền mặt hoặc hiện vật mà các thành
viên trong hộ thu được từ sản xuất nông nghiệp chẳng hạn như: sản xuất lúa,
hoa màu, chăn nuôi gia súc gia cầm và thủy sản (đã trừ chi phí sản xuất).
+ Thu nhập phi nông nghiệp: Chỉ lượng tiền mặt hoặc hiện vật mà thành

viên trong hộ thu được từ các nguồn khác ngoài hoạt động sản xuất nông
nghiệp như: tiền lương, tiền công từ làm thuê, dịch vụ, tài xế, thợ hồ, thợ
mộc,…
Thu nhập bình quân đầu người/năm: Là tổng các nguồn thu nhập của
hộ/năm chia đều cho số thành viên trong gia đình.
2.1.1.3 Phân loại các hoạt động tạo nguồn thu nhập của nông hộ
Schware (2005) cũng dựa vào phân loại các hoạt động tạo thu nhập của
Barrett và ctg (2001).
Bảng 2.1: Phân loại nguồn thu nhập
Ngành
Hoạt động
Nông nghiệp
Phi nông nghiệp
Tự tạo việc làm
- Thu nhập từ trồng trọt - Lợi nhuận doanh nghiệp
- Thu nhập từ chăn nuôi - Cho thuê
- Thu nhập từ thủy sản
Làm công hưởng lương Thu nhập lao động tiền Thu nhập lao động lương
lương nông nghiệp
phi nông nghiệp
Nguồn: Barrett và ctg (2001).

Theo Le Tan Nghiem (2010), nguồn thu nhập của mỗi nông hộ có thể có
được từ 2 loại lao động chính là tự tạo việc làm hoặc làm công ăn lương.
Ngoài ra, còn có trợ cấp từ người thân hoặc Nhà nước và từ các nguồn thu
nhập khác. Tự tạo việc làm được chia thành tự tạo việc làm trong nông nghiệp
và phi nông nghiệp. Trong khi làm công ăn lương được chia thành làm công
ăn lương trong nông nghiệp và làm công ăn lương phi nông nghiệp. Tóm lại,
thu nhập nông hộ có thể thu được từ 7 nguồn được tóm tắt ở bảng 2.1.
Tự tạo việc làm trong nông nghiệp bao gồm các hoạt động trồng trọt,

chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Các hoạt động này do các lao động chính
trong gia đình nông hộ tham gia sản xuất trong nguồn lực sẵn có của gia đình.
Tự tạo việc làm trong phi nông nghiệp bao gồm các quá trình liên quan đến
bất kì các loại hàng hóa để làm nguyên liệu để bán làm đầu vào cho các nhà

6


sản xuất mặt hàng nông sản hoặc thu mua từ thị trường. Nó cũng bao gồm việc
cung cấp các dịch vụ nông nghiệp được cung cấp cho các trang trại không phải
của nông hộ hay khu vực sản xuất của các hộ gia đình.
Làm công ăn lương trong nông nghiệp thường được đề cập đến các hoạt
động liên quan đến nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) liên quan đến
việc cung cấp thanh toán trên các trang trại khác so với những thuộc sở hữu
của các thành viên hộ gia đình. Làm công ăn lương phi nông nghiệp bao gồm
một loạt các công việc cho tiền lương và bao gồm việc làm trong hành chính
công, trong công ty lớn, các nhà máy sản xuất nhỏ, những người làm việc
trong công trình xây dựng và giao thông vận tải và các chuyên gia trong ngành
khoa học, giáo dục và đào tạo.
Hình 2.1: Phân loại nguồn thu nhập của nông hộ
Nguồn thu nhập

Tự tạo việc làm

Trợ cấp

Thu nhập khác

Làm công hưởng
lương

Tự tạo việc làm phi
nông nghiệp

Làm công phi nông
nghiệp

Tự tạo việc làm nông
nghiệp

Làm công phi nông
nghiệp

Trồng trọt

Chăn nuôi
Thủy sản

Nguồn: Le Tan Nghiem, 2010.

Năm 2013, đối với lao động làm công ăn lương được Tổng cục thống kê
thống kê có 9 nhóm gồm:
+ Nhà lãnh đạo;
+ Chuyên môn kỹ thuật bậc cao;
+ Chuyên môn kỹ thuật bậc trung;
+ Nhân viên;
+ Dịch vụ cá nhân, bảo vệ và bán hàng;
+ Nghề trong nông, lâm, ngư nghiệp;

7

+ Thợ thủ công và các thợ khác có liên quan;
+ Thợ lắp ráp và vận hành máy móc thiết bị;
+ Nghề đơn giản.
2.1.1.4 Khái niệm về đa dạng hóa thu nhập
Thuật ngữ “Đa dạng hóa” được xác định và giải thích theo các khái niệm
khác nhau. Có thể hiểu đa dạng hóa chỉ việc tăng số lượng các nguồn thu nhập
của nông hộ. Vì vậy, nếu một nông hộ có hai nguồn thu nhập có nghĩa là hộ
này đa dạng hóa hơn hộ có một nguồn thu nhập. Hơn nữa, nếu hộ có hai
nguồn thu nhập mà mỗi nguồn đóng góp 50% thì hộ này đa dạng hóa cao hơn
hộ có hai nguồn thu nhập mà mỗi nguồn đóng góp tương ứng là 90% và 10%.
Đa dạng hóa liên quan đến việc chuyển đổi hoạt động sản xuất lương
thực tự cung tự cấp sang sản xuất thương mại. Nó không nhất thiết bao hàm sự
tăng về số lượng hay cân đối nguồn thu nhập. Ví dụ, người nông dân có thể
chuyển từ sản xuất nhiều loại ngũ cốc, hoa màu để tiêu dùng trong gia đình
sang chuyên trồng một hoặc các loại cây thương phẩm.
Đa dạng hóa thu nhập là thuật ngữ thường được sử dụng để mô tả trường
hợp nông hộ phân phối nguồn lực của họ cho các hoạt động khác nhau. Barrett
(2001) cho rằng: “Đa dạng hóa được hiểu phổ biến như một hình thức tự đảm
bảo thu nhập trên cơ sở lựa chọn hoạt động ít có sự biến động ảnh hưởng tiêu
cực đến thu nhập”. Bên cạnh đó, đa dạng hóa thu nhập là một quá trình sử
dụng đa dạng các nguồn lực cho các hoạt động khác nhau nhằm mục đích tồn
tại và cải thiện điều kiện sống.
Theo Minot (2003) “Đa dạng hóa đôi khi được định nghĩa là quá trình
chuyển đổi từ sản xuất tự cung tự cấp các loại cây trồng chủ yếu để sản xuất
thương mại của một phạm vi rộng lớn hơn của mặt hàng nông sản và các hoạt
động phi nông nghiệp. Đa dạng hóa thường được sử dụng để tham khảo các
quá trình mà nông dân chuyển đổi từ cây trồng có giá trị thấp và các hoạt động
cho các loại cây trồng có giá trị cao và các hoạt động.”

Theo Le Tan Nghiem (2010), có ít nhất 5 định nghĩa về đa dạng hóa thu
nhập.
Thứ nhất, khái niệm đơn giản và gần gủi nhất là đa dạng hóa thu nhập là
quá trình tạo ra nhiều nguồn thu khác nhau cho thu nhập. “Đa dạng hóa được
gọi là một quá trình mà sự hiện diện của nhiều nguồn thu nhập được tạo ra”
(Minot, 2006). Theo đó, hộ gia đình có nhiều nguồn thu nhập được coi là hộ
gia đình có mức thu nhập đa dạng và lớn hơn sự gia tăng số lượng các nguồn
theo thời gian càng gia tăng đa dạng hóa theo thời gian.

8


Thứ hai, đa dạng hóa thu nhập được hiểu là một quá trình mà trong đó
các hộ gia đình không chỉ tăng số lượng nguồn nhưng cũng đạt được một sự
cân bằng hơn trong thời hạn của hợp phần tương đối của các nguồn thu nhập
khác nhau trong danh mục đầu tư. Khái niệm này được vận hành bằng cách sử
dụng các chỉ số sau: chỉ số Herfindahl, chỉ số nghịch đảo Herfindahl và chỉ số
Simpson.
Thứ ba, định nghĩa được sử dụng rộng rãi nhất liên quan đến việc làm
phi nông nghiệp. Ở cấp hộ gia đình, đa dạng hóa thu nhập được định nghĩa là
một quá trình mà trong đó các hộ gia đình nông thôn tăng việc làm và thu
nhập của họ từ khu vực phi nông nghiệp. Nghĩa là chia sẻ thời gian dành cho
hoạt động hay tỷ lệ thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp được sử dụng
để làm nổi bật tầm quan trọng của thu nhập phi nông nghiệp trong sinh kế của
hộ gia đình.
Định nghĩa thứ tư về đa dạng hóa thu nhập liên quan đến thương mại
hóa. Một thuật ngữ khá mơ hồ là “Thương mại hóa nông nghiệp”, đôi khi
được định nghĩa là quá trình chuyển đổi từ sản xuất tự cung tự cấp các loại cây
trồng chủ yếu để góp phần sự sản xuất thương mại của một phạm vi rộng lớn
hơn của mặt hàng nông sản và các hoạt động phi nông nghiệp. Với khái niệm

này, đa dạng hóa thu nhập được nhắc đến trong hạn mức và thay đổi theo thời
gian trong tỷ lệ của nhà sản xuất sản phẩm nông nghiệp được bán biện pháp
này rất hữu ích vì nó cung cấp một cảm giác về mức độ hội nhập thị trường và
là kết quả của sản xuất và bán quyết định của người nông dân. Tuy nhiên, nó
không cung cấp một bức chân dung hoàn chỉnh đa dạng hóa thu nhập ở vùng
nông thôn, nơi có một số hộ gia đình không phải là nông dân và người có thu
nhập hoàn toàn chịu từ việc làm phi nông nghiệp.
Cuối cùng, đa dạng hóa thu nhập được sử dụng và xác định bởi Minot
(2006) là “Quá trình chuyển đổi từ sản xuất nông nghiệp có giá trị thấp sang
các cây trồng có giá trị cao, chăn nuôi, và các hoạt động phi nông nghiệp”. Sự
khác biệt giữa “Giá trị cao” và “Giá trị thấp” được dựa trên doanh thu ròng
trên mỗi ha hay mỗi ngày công lao động từ mỗi hoạt động của các hộ gia đình
nông thôn. Tiêu chí này có thể được xem như là một phần mở rộng của việc sử
dụng năng suất lao động hoặc năng suất vốn. Quá trình chuyển đổi sang “Giá
trị cao” có nhiều khả năng được sử dụng nhiều bởi các nông hộ khá giả so với
các hộ gia đình nghèo. Trong khi mô hình ngược lại sẽ cho “Giá trị thấp” đối
với hộ nghèo hơn.

9


2.1.2 Động lực để đa dạng hóa thu nhập
Theo Le Tan Nghiem (2010) có 3 động lực chính dẫn đến quyết định đa
dạng hóa thu nhập là giảm tránh rủi ro, thoát nghèo và phát triển kinh tế.
Giảm tránh rủi ro
Rủi ro sẽ dẫn đến thay đổi đối với nguồn thu nhập. Đầu tiên, nếu nông hộ
dự đoán có thể phải đối mặt với các rủi ro đã được lường trước hoặc sự không
ổn định trong thu nhập, có thể nông hộ sẽ tạo một kế hoạch để tái phân bổ
nguồn lực hiệu quả ở một số hoạt động mà các rủi ro không tương quan lẫn
nhau. Bởi vì, thu nhập mong đợi từ một hoạt động thu nhập đơn lẻ có thể bị

biến động, gặp rủi ro nhiều hơn so với kết hợp từ các hoạt động khác nhau.
Thứ hai, sự đa dạng trong nguồn thu nhập có thể là kết quả từ việc nông hộ đối
mặt với các tổn thất trong thu nhập. Sự mất mát trong nguồn thu nhập chính
của hộ có thể buộc các hộ phân bổ các nguồn lực của mình cho các hoạt động
khác nhau để bù đắp cho sự mất mát đó. Đối với cùng rủi ro việc đa dạng hóa
để nhắm đến việc hạn chế sự tái diễn của rủi ro lập lại lần nữa đối với nguồn
thu nhập. Tuy nhiên nông hộ có thể lo sợ gặp phải các rủi ro cao hơn khi kết
hợp với các hoạt động mới như do giới hạn lực lượng lao động phi nộng nên
phải tiếp tục thúc đẩy hoạt động trong sản xuất nông nghiệp.
Tuy nhiên, vẫn có ý kiến cho rằng việc tăng thu nhập là tác nhân chính
dẫn đến đa dạng hóa. Đầu tiên, đa dạng trong nguồn thu nhập là tận dụng lợi
thế của hệ thống nông nghiệp sản xuất hiệu quả cao hơn như xen canh cây
trồng, mô hình kết hợp lúa cá, lúa tôm trên đồng ruộng. Thứ hai, đa dạng hóa
là sử dụng lợi thế lao động trong nông nhàn hoặc thấp điểm trong sản xuất
nông nghiệp. Thứ ba, những thành viên khác nhau với trình độ, kĩ năng khác
nhau là động cơ để tham gia vào thị trường lao động khác nhau và một số cá
nhân có thể kiếm tiền với mức lương cao trong khi số khác thì ngược lại. Như
vậy, nông hộ chắc chắn được thúc đẩy để đa dạng hóa cho mức độ cao hơn
của tổng thu nhập chứ không phải là giảm thiểu rủi ro.
Như vậy, rủi ro đóng vai trò quan trọng dẫn đến đa dạng hóa thu nhập,
chứ không được xem như điều kiện cần cho nông hộ quyết định đa dạng hóa,
cũng không phải là điều kiện bắt buộc. Nghĩa là quyết định để chọn hoạt động,
rủi ro được xem là điều kiện cần được cân nhắc và trong thực tế, rủi ro là nhân
tố thực sự đến đưa đến quyết định.
Động lực từ việc muốn thoát nghèo
Nông hộ nghèo ở các nước đang phát triển thường phải đối mặt các khó
khăn về nguồn lực hay thị trường. Nông hộ tại một thời điểm có thể đã xác

10

định một hoạt động chính có thu nhập cao nhưng có thể hộ không có khả năng
mở rộng do nguồn lực đầu tư chưa đầy đủ. Những hạn chế này ngăn cản sự
mở rộng của các hoạt động chính, các hộ gia đình không thể sử dụng các lao
động có sẵn. Sau đó, lao động dư thừa có thể được phân bổ cho các hoạt động
sản xuất bổ sung thêm hoặc chuyển sang hoạt động làm công ăn lương. Nếu
việc mở rộng các hoạt chính bị hạn chế bởi địa lý, khả năng tiếp cận thị trường
hoặc lý do khác nông hộ có thể phân bổ đúng mức việc sử dụng nguồn lực, tạo
cơ hội cho nguồn lao động tham gia các hoạt động khác. Như vậy, nông hộ có
động lực để đa dạng hóa vì tổng thu nhập được tạo ra từ tất các nguồn thu sẽ
lớn hơn thu nhập bằng cách sử dụng nguồn lực của hộ vào một nguồn duy
nhất. Các hộ khá giả đa dạng hóa trong các hoạt động nông nghiệp ít lại nhưng
lại mở rộng trong phi nông nghiệp, còn các hộ nghèo nhất có nhu cầu lớn đối
với thu nhập phi nông nghiệp cũng là hạn chế nhất. Các chính sách, dự án
nhằm xóa đói giảm nghèo nông nghiệp bằng cách thúc đẩy các hoạt động phi
nông nghiệp cần phải xem xét việc cấp vốn thấp hơn với vốn vật chất không
liên quan đến nông nghiệp cho những hộ nghèo ít có cơ hội tham gia và các
nguồn thu từ các nguồn phi nông nghiệp. Vì vậy, các hoạt động phi nông
nghiệp tiềm năng phải được đánh giá cẩn thận. Nếu không hộ sẽ không thể
tham gia và sẽ không thể xóa đói giảm nghèo bằng cách thức thúc đẩy hoạt
động phi nông nghiệp (Schwarze, 2005).
Động lực phát triển kinh tế
Động lực này giải thích đa dạng hóa như một phần của nỗ lực của gia
đình để mở rộng cơ sở kinh tế của nông hộ. Dưới tác động mở rộng đa dạng
hóa, các hộ gia đình có thể tùy chọn mở rộng nguồn thu nhập hiện tại của
mình hoặc tạo một nguồn thu mới bằng cách sử dụng sự giàu có của việc tích
lũy từ các nguồn thu nhập hiện có hoặc sử dụng ít đi hoặc tìm thêm nguồn lực
sản xuất bên ngoài gia đình. Việc mở rộng này có thể phản ánh được phản ứng
của hộ gia đình đến các cơ hội kinh tế mới hoặc chỉ đơn giản là một mong
muốn để tăng thu nhập. Động lực này đôi khi được coi như là một “Sự lựa

chọn” hoặc “Đa dạng hóa nhu cầu kéo”.
Cả hai động lực thoát nghèo và phát triển kinh tế có thể dẫn đến một
danh mục đầu tư tăng thu nhập. Tuy nhiên, hai động lực này đôi khi lại tương
phản với nhau ở góc nhìn của nông hộ và rộng hơn.
Đầu tiên, thái độ và mục đích khác nhau. Đa dạng hóa thu nhập ban đầu
được thúc đẩy trước đây của nông hộ là mong muốn đáp ứng nhu cầu cơ bản
và không còn gặp khó khăn. Trong khi thời gian sau lại được thúc đẩy bởi
mong muốn có được các tiêu chuẩn về kinh tế tốt hơn.

11


Thứ hai, có một sự khác biệt trong bản chất của các tác động kinh tế bên
ngoài dẫn đến đa dạng hóa. Nông hộ dưới động lực thoát nghèo sẽ phản ứng
với các hạn chế mà ngăn chặn sự mở rộng các hoạt động chính đáp ứng các
nhu cầu cơ bản của họ. Ngược lại, động lực mở rộng các hoạt động chính là
phản ứng của các hộ gia đình với các cơ hội hấp dẫn về cung cấp việc làm
hoặc điều kiện khác để đa dạng.
Cuối cùng, ở mức độ nông hộ, đa dạng với mong muốn giảm khó khăn
tập trung vào vai trò của nguồn thu nhập chính hiện tại dẫn đến đa dạng hóa.
Trong khi đa dạng do nhu cầu kéo theo lại dựa trên vai trò của dòng thu nhập
trong tương lai dẫn đến sự phát triển. Ở mức độ rộng hơn, đa dạng hóa gắn với
động lực thoát nghèo khi có sự không hoàn hảo của thị trường, có cơ sở hạ
tầng yếu kém, nguồn vốn thấp hoặc có xu hướng giảm của một nguồn thu
nhập chính cho. Ngược lại, đa dạng hóa gắn với động lực mở rộng khi điều
kiện có sẵn đối nghịch với những hiện hành trong động lực thoát nghèo.
2.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập của nông hộ
Theo Võ Thị Mỹ Trang (2010) tuy có các định hướng chiến lược và ý
thức của nông hộ về những lợi ích gắn liền với chuyên môn hóa nhưng các
nông hộ vẫn áp dụng phương thức đa dạng hoạt động đem lại thu nhập chính

cho nông hộ.
Thứ nhất, nguồn thu nhập đa dạng có thể là một chiến lược nhằm giảm
rủi ro. Nếu mỗi nguồn thu nhập biến động bất thường từ năm này sang năm
khác do thời tiết hay những yếu tố khác và mức độ biến động không tỷ lệ
thuận với các nguồn thu nhập thì hộ có nhiều nguồn thu nhập sẽ ít bị biến
động trong thu nhập hơn hộ chuyên môn hóa. Quản lý rủi ro có thể giúp lý giải
cho việc đa dạng hóa đối tượng sản xuất vì một số đối tượng có thể chống chịu
thời tiết, dịch bệnh tốt hơn một số loại khác. Cũng có thể giải thích cho việc
chuyển từ hoạt động chăn nuôi sang ngành nghề phi nông nghiệp khác. Ví dụ
như làm công và kinh doanh phi nông nghiệp. Khi đa dạng hóa được thúc đẩy
bởi quản lý rủi ro thì nhìn chung hộ phải hy sinh về thu nhập bình quân được
phân chia theo lĩnh vực. Do vậy, chúng ta hy vọng đa dạng hóa xuất hiện khi
các nguồn thu nhập biến động mạnh và khi các hộ và nông dân nghèo trong
nông thôn làm nông nghiệp dựa vào nước ngọt ở các vùng có tiềm năng thấp
có xu hướng có nhiều nguồn thu nhập hơn những hộ có tiềm năng nông nghiệp
sinh thái cao hơn.
Thứ hai, đa dạng hóa có thể có những yếu tố tích cực bên ngoài giữa các
hoạt động khác nhau do vậy tổng thu nhập từ việc kết hợp từ hai hoạt động trở
lên sẽ lớn hơn là nếu hộ chỉ chuyên môn hóa vào một hoạt động. Giống như

12


hình thức tương hỗ lẫn nhau giữa hoạt động sản xuất này với hoạt động sản
xuất khác. Ví dụ, chăn nuôi có thể cung cấp sức kéo và phân bón do vậy làm
tăng năng suất cây trồng. Trồng trọt và chế biến nông sản có thể hiệu quả hơn
khi được thực hiện bởi chính hộ nếu điều đó giảm được chi phí vận chuyển.
Thứ ba, nhiều nguồn thu nhập có thể có ích như một sự thích ứng với
việc mất thị trường hay thị trường hoạt động kém hiệu quả. Ví dụ, nếu hộ có
quá ít đất để có thể sử dụng hết lao động gia đình thì có thể mua thêm đất. Tuy

nhiên, nếu thị trường đất đai không tồn tại thì hộ có thể buộc phải sử dụng lao
động “dư thừa” của mình vào các hoạt động phi nông nghiệp hay lao động làm
thuê ngay cả khi lợi nhuận tiền công thấp. Mặt khác, nếu thị trường tiền tệ
không hoạt động hiệu quả và hộ lại thiếu tiền mặt thì hộ có thể sử dụng hoạt
động phi nông để kiếm tiền mặt trả cho đầu vào trong nông nghiệp.
Thứ tư, năng suất lao động trong một hoạt động có thể có tính thời vụ
cao tạo ra động cơ để thực hiện thêm các hoạt động khác nữa khi năng suất
của hoạt động thứ nhất thấp. Điều này giúp lý giải sự tồn tại của các hoạt động
phi nông nghiệp trong thời kì nông nhàn ở những vùng sản xuất nông nghiệp
chủ yếu dựa vào nước ngọt và nơi canh tác một vụ trong năm. Sự tham gia có
thời vụ vào lao động làm thuê trong nông nghiệp trong thời gian thu hoạch
nông phẩm.
Thư năm, tính không đồng nhất về kỹ năng hay cơ hội việc làm của các
thành viên trong gia đình có thể thúc đẩy hộ đa dạng hóa. Thậm chí, ngay cả
khi từng thành viên được chuyên môn hóa hộ vẫn có thể đa dạng hóa.
Thứ sáu, nguồn thu nhập đa dạng có thể được thúc đẩy bởi sự kết hợp
của nhu cầu tiêu dùng đa dạng và chi phí giao dịch cao trong việc mua hàng
tiêu dùng. Về mặt kinh tế, chi phí giao dịch cao có nghĩa là quyết định sản
xuất và tiêu dùng không tách biệt, do vậy nhu cầu tiêu dùng ảnh hưởng đến
quyết định sản xuất.

13


Hình 2.2: Khung nghiên cứu phát triển đa dạng ngành nghề để tăng thu nhập
nông hộ

Nguồn lực sản
xuất của nông hộ
- Lao động

- Vốn đất sản
xuất
- Đất đai
- Trình độ sản
xuất
- Quan hệ xã hội

Tham gia hoạt
động có giá trị cao

Khả năng
phát triển
đa dạng
ngành
nghề của
hộ

Trồng
trọt
sang
chăn
nuôi,
thủy sản

Nông
nghiệp
sang
phi
nông
nghiệp

Tăng thu nhập của nông hộ

Chính sách

Điều kiện tự nhiên

Yếu tố thị trường
Nguồn: Võ Thị Mỹ Trang, 2010.

2.1.3 Đo lường đa dạng hóa thu nhập
GMI chỉ số được xây dựng bởi Gollop và Monahan (1991). Chỉ số tăng
theo sự gia tăng số lượng của các hoạt động tham gia sản xuất hay sự phân bố
đồng đều của các yếu tố đầu vào, mà còn tăng theo những tác động thuận lợi
từ việc đa dạng hóa các hoạt động. Tuy có những thuận lợi riêng nhưng hiếm
được ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp.
Block (2001) sử dụng tỉ trọng từ hoạt động trồng trọt và so sánh với các
nguồn khác để đánh giá mức độ đa dạng hóa thu nhập. Họ cho rằng nếu như tỉ
trọng nhỏ có nghĩa là mức độ đa dạng hóa cao và ngược lại. Tuy nhiên,
phương pháp này có điểm yếu là không thể đo lường đối với hộ không tham
gia hoạt động trồng trọt. Thật ra, đa dạng hóa không chỉ phụ thuộc vào tỉ trọng
thu nhập từ trồng trọt mà còn phụ thuộc vào số lượng hoạt động mà hộ tham
gia. Chỉ số Herfindahl của Barrett và Reardon (2001) cung cấp bằng chứng cụ
thể về số lượng nguồn thu nhập và đóng góp của chúng trong tổng thu nhập.
Tương tự, một chỉ số khác được sử dụng rộng rãi hơn là chỉ số Simpson
về đa dạng hóa. Điểm mạnh của chỉ số là phù hợp với tất cả các hoạt động của
nông hộ không phân biệt nông nghiệp hay phi nông nghiệp. Trong khi đó,
Block (2001) đo lường mức độ đa dạng hóa thu nhập dựa vào mức thu nhập từ
hoạt động trồng trọt để so sánh với tổng thu nhập. Vì vậy, chỉ số của Block bị
hạn chế trong quá trình thu nhập số liệu đối với những nông hộ không tham

gia hoạt động trồng trọt.

14