Nghiên cứu một số đặc điểm lâm sàng, nội soi, cắt lớp vi tính và mô bệnh học của ung thư biểu mô thanh quản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

ĐỖ VĂN KHÁNH

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, NỘI SOI,
CẮT LỚP VI TÍNH VÀ MÔ BỆNH HỌC CỦA UNG THƯ
BIỂU MÔ THANH QUẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP BÁC SỸ Y KHOA
KHÓA 2008 - 2014

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. LÊ TRUNG THỌ

HÀ NỘI - 2014


LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn:
- Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Đại học, Bộ môn Giải Phẫu Bệnh Trường Đại
học Y Hà Nội.
- Ban lãnh đạo và tập thể khoa Ung Bướu (B1) bệnh viện Tai Mũi Họng Trung
Ương.
- Phòng KHTH, phòng Lưu trữ hồ sơ Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung Ương.
Đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Với tất cả tấm lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới:

PGS.TS. Lê Trung Thọ, người thầy đã hướng dẫn, truyền đạt kiến thức
cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn:
- GS.TS. Nguyễn Đình Phúc, nguyên trưởng khoa Ung Bướu bệnh viện Tai
Mũi Họng Trung Ương.
- PGS.TS. Tống Xuân Thắng, phó trưởng khoa Ung Bướu bệnh viện Tai Mũi
Họng Trung Ương.
- Các thầy cô trong Bộ môn Giải Phẫu Bệnh trường Đại học Y Hà Nội.
- Các thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn.
Những thầy cô đã tạo mọi điểu kiện dạy bảo, truyền đạt kiến thức cũng như
đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn: Các anh chị và bạn bè đã đóng góp ý kiến, tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn.
Cuối cùng tôi xin dành tất cả tình cảm yêu quý và biết ơn tới: Người thân
trong gia đình, những người đã hết lòng giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá
trình học tập và nghiên cứu.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Đỗ Văn Khánh
LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu,
kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì công trình nào khác.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Tác giả luận văn
Đỗ Văn Khánh


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

AJCC

GPB
HE
HMMD
HPV

American joint committee on cancer
( Liên ủy ban ung thư Mỹ )
Bệnh nhân
Bác sỹ nội trú
Cắt lớp vi tính
Cộng sự
Computed Tomography (cắt lớp vi tính)
Đại học
Epithelial growth factor receptor
(Thụ thể yếu tố phát triển biểu bì)
Giải phẫu bệnh
Hematoxylin - Eosin
Hóa mô miễn dịch
Human Papilloma Virus

M
MBH
N
PAS
T
TCYTTG
TGF
TM

TMH
TMH TƯ
TQ
UT
UTBMTQ
UTBMV
UTTQ

Metastasis (Di căn xa)
Mô bệnh học
Node (Hạch vùng)
Periodic Acid Schiff
Tumor (U)
Tổ chức y tế thế giới
Tăng trưởng anpha
Thanh môn
Tai mũi họng
Tai Mũi Họng Trung Ương
Thanh quản
Ung thư
Ung thư biểu mô thanh quản
Ung thư biểu mô vẩy
Ung thư thanh quản

BN
BSNT
CLVT
CS
CT
ĐH

EGFR


MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................4
AJCC................................................................................................................4
American joint committee on cancer.............................................................4
( Liên ủy ban ung thư Mỹ ).............................................................................4
BN.....................................................................................................................4
Bệnh nhân........................................................................................................4
BSNT................................................................................................................4
Bác sỹ nội trú...................................................................................................4
CLVT................................................................................................................4
Cắt lớp vi tính .................................................................................................4
CS......................................................................................................................4
CT.....................................................................................................................4
Cộng sự.............................................................................................................4
Computed Tomography (cắt lớp vi tính)......................................................4
ĐH.....................................................................................................................4
Đại học..............................................................................................................4
EGFR................................................................................................................4
Epithelial growth factor receptor .................................................................4
(Thụ thể yếu tố phát triển biểu bì).................................................................4
GPB...................................................................................................................4
Giải phẫu bệnh................................................................................................4


HE.....................................................................................................................4
Hematoxylin - Eosin........................................................................................4
HMMD.............................................................................................................4

Hóa mô miễn dịch............................................................................................4
Human Papilloma Virus.................................................................................4
M.......................................................................................................................4
Metastasis (Di căn xa).....................................................................................4
MBH.................................................................................................................4
Mô bệnh học.....................................................................................................4
N........................................................................................................................4
Node (Hạch vùng)............................................................................................4
PAS...................................................................................................................4
Periodic Acid Schiff.........................................................................................4
T........................................................................................................................4
Tumor (U)........................................................................................................4
TCYTTG..........................................................................................................4
Tổ chức y tế thế giới........................................................................................4
TGF...................................................................................................................4
Tăng trưởng anpha.........................................................................................4
TM....................................................................................................................4
Thanh môn.......................................................................................................4
TMH.................................................................................................................4


Tai mũi họng....................................................................................................4
TMH TƯ..........................................................................................................4
Tai Mũi Họng Trung Ương............................................................................4
TQ.....................................................................................................................4
Thanh quản......................................................................................................4
UT.....................................................................................................................4
Ung thư.............................................................................................................4
UTBMTQ.........................................................................................................4
Ung thư biểu mô thanh quản.........................................................................4

UTBMV............................................................................................................4
Ung thư biểu mô vẩy ......................................................................................4
UTTQ ...............................................................................................................4
Ung thư thanh quản .......................................................................................4
DANH MỤC BẢNG......................................................................................12
DANH MỤC BIỂU ĐỒ.................................................................................15
ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1
Chương 1..........................................................................................................3
TỔNG QUAN TÀI LIỆU...............................................................................3
1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu ung thư thanh quản .........................................................3

1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới .....................................................3
1.1.2. Một số nghiên cứu tại Việt Nam.....................................................4
1.2. Dịch tễ học ung thư thanh quản..................................................................................5

1.2.1. Trên thế giới ...................................................................................5
1.2.2. Việt Nam.........................................................................................5


1.3. Một số phương pháp chẩn đoán ung thư thanh quản..................................................6

1.3.1. Chẩn đoán lâm sàng ......................................................................6
1.3.2. Chẩn đoán hình ảnh........................................................................8
1.3.3. Chẩn đoán mô bệnh học.................................................................9
1.3.4. Chẩn đoán giai đoạn ung thư thanh quản....................................11
1.3.5. Một số phương pháp chẩn đoán ung thư thanh quản khác .........14
1.4. Một số yếu tố nguy cơ của ung thư thanh quản........................................................16

Chương 2........................................................................................................17
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................17

2.1. Đối tượng nghiên cứu ...............................................................................................17

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn.....................................................................17
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ.......................................................................18
2.2. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................18

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang (tiến cứu)......18
2.2.2. Biến số nghiên cứu........................................................................18
- Tuổi: BN được chia thành nhóm tuổi với khoảng 10 tuổi theo TCYTTG.
......................................................................................................18
- Giới: Chia 2 phái là nam và nữ............................................................18
- Nghề nghiệp: Chia thành các nhóm nghề: Nông dân; cán bộ công chức;
công nhân và nghề khác...............................................................18
2.2.3. Quy trình nghiên cứu....................................................................19
2.3. Xử lý số liệu..............................................................................................................20
2.4. Đạo đức nghiên cứu..................................................................................................20

Chương 3........................................................................................................21
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...........................................................................21
3.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi, giới và các yếu tố nguy cơ...............................21

3.1.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi..............................................21
3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo giới........................................................22


3.1.3. Phân bố bệnh nhân theo các yếu tố nguy cơ................................22
3.2. Phân bố bệnh nhân theo triệu chứng lâm sàng..........................................................23

3.2.1. Phân bố bệnh nhân theo lý do vào viện .......................................23
3.2.2. Phân bố bệnh nhân theo thời gian biểu hiện bệnh.......................23

3.2.3. Phân bố bệnh nhân theo triệu chứng lâm sàng ...........................23
3.3. Phân bố vị trí tổn thương trên nội soi Optic 70°.......................................................24
3.4. Phân bố vị trí tổn thương trên chụp cắt lớp vi tính...................................................25
3.5. Phân bố vị trí tổn thương khi soi trực tiếp trong phẫu thuật ....................................27
3.6. Phân bố độ di động dây thanh trên soi trực tiếp trong phẫu thuật ............................28
3.7. Đối chiếu kết quả nội soi Optic 70° – soi trực tiếp – chụp cắt lớp vi tính................28

3.7.1. Đối chiếu vị trí lan tràn tổn thương giữa nội soi Optic 70° với soi
trực tiếp trong phẫu thuật.............................................................28
3.7.2. Đối chiếu vị trí lan tràn tổn thương trên phim CT và soi trực tiếp
trong phẫu thuật...........................................................................29
3.8. Giai đoạn T của khối u trước mổ theo soi trực tiếp trong phẫu thuật.......................29
3.9. Phân bố bệnh nhân theo kết quả mô bệnh học..........................................................30

3.9.1. Phân bố bệnh nhân theo typ mô bệnh học trước mổ....................30
3.9.2. Phân bố bệnh nhân theo độ mô học trước mổ..............................35
Chương 4........................................................................................................37
BÀN LUẬN....................................................................................................37
4.1. Đặc điểm phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi, giới, và yếu tố nguy cơ....................37

4.1.1. Về phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi.........................................37
4.1.2. Về phân bố bệnh nhân theo giới...................................................38
4.1.3. Về phân bố bệnh nhân theo yếu tố nguy cơ ...............................39
4.2. Đặc điểm phân bố bệnh nhân theo đặc điểm lâm sàng.............................................40

4.2.1. Đặc điểm phân bố bệnh nhân theo lý do vào viện........................40
4.2.2. Đặc điểm phân bố bệnh nhân theo triệu chứng cơ năng..............41
4.2.3. Thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến khi đi khám. 42

4.3. Vị trí tổn thương trên nội soi Optic 70°, soi trực tiếp trong phẫu thuật và chụp cắt lớp
vi tính........................................................................................................................42

4.3.1. Vị trí tổn thương trên nội soi Optic 70°........................................42
4.3.2. Vị trí tổn thương trên soi trực tiếp trong phẫu thuật....................43
4.3.3.Về tổn thương của ung thư thanh quản trên phim chụp cắt lớp vi
tính................................................................................................43
4.3.4. Đặc điểm phân bố bệnh nhân theo phân độ giai đoạn T của khối u
trước mổ trên soi trực tiếp trong phẫu thuật................................44
4.4. Đặc điểm mô bệnh học..............................................................................................45

4.4.1. Tỷ lệ các typ mô bệnh học.............................................................45
Typ mô bệnh học...........................................................................................46
Thượng thanh môn........................................................................................46
Thanh môn.....................................................................................................46
Ung thư biểu mô vảy.....................................................................................46
102 (96,2%)....................................................................................................46
178 (98,9%)....................................................................................................46
UT tế bào hình thoi........................................................................................46
1 (0,9%)..........................................................................................................46
-........................................................................................................................46
Ung thư không biệt hóa................................................................................46
3 (2,8%)..........................................................................................................46
-........................................................................................................................46
Ung thư biểu mô dạng tuyến nang...............................................................46
-........................................................................................................................46


1 (0,6%)..........................................................................................................46
Ung thư dạng biểu bì nhầy...........................................................................46

-........................................................................................................................46
1 (0,6%)..........................................................................................................46
4.4.2. Đặc điểm mô bệnh học..................................................................46
4.4.3. Phân độ mô học trước mổ.............................................................47
KẾT LUẬN....................................................................................................47


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Phân độ mô học ung thư biểu mô vảy........................................11
Bảng 3.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi............................................21
Bảng 3.2. Phân bố bệnh nhân theo các yếu tố nguy cơ..............................22
Yếu tố nguy cơ...............................................................................................22
Hút thuốc........................................................................................................22
Uống rượu......................................................................................................22
Hút thuốc &uống rượu.................................................................................22
Loạn sản thanh quản.....................................................................................22
U nhú thanh quản..........................................................................................22
Số lượng..........................................................................................................22
46.....................................................................................................................22
41.....................................................................................................................22
36.....................................................................................................................22
1.......................................................................................................................22
1.......................................................................................................................22
Tỷ lệ %...........................................................................................................22
93,9..................................................................................................................22
83,7..................................................................................................................22
73,5..................................................................................................................22
2,0....................................................................................................................22
2,0....................................................................................................................22

Bảng 3.3. Thời gian xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến khi vào
viện .................................................................................................................23
Bảng 3.4. Triệu chứng lâm sàng...................................................................23
Bảng 3.5. Vị trí tổn thương khi nội soi Optic 70°.......................................24
Bảng 3.6. Vị trí tổn thương trên chụp cắt lớp vi tính.................................25
Bảng 3.7. Vị trí tổn thương khi soi trực tiếp trong phẫu thuật.................27
Bảng 3.8. Độ di động của dây thanh trên soi trực tiếp...............................28
Mức độ............................................................................................................28
Bình thường...................................................................................................28
22.....................................................................................................................28
44,9..................................................................................................................28
Hạn chế...........................................................................................................28
10.....................................................................................................................28
20,4..................................................................................................................28
Cố định...........................................................................................................28
17.....................................................................................................................28
34,7..................................................................................................................28
Tổng................................................................................................................28
49.....................................................................................................................28
100...................................................................................................................28
Bảng 3.9. Đối chiếu vị trí lan tràn tổn thương trên nội soi Optic 70° và soi
trực tiếp trong phẫu thuật............................................................................28


- Nhận xét: Đối chiếu vị trí lan tràn tổn thương trên nội soi Optic 70° và
soi trực tiếp trong phẫu thuật thấy có 30/49 bệnh nhân có kết quả soi
Optic 70° phù hợp với kết quả soi trực tiếp trong phẫu thuật (61,2%).. .29
Bảng 3.10. Vị trí lan tràn tổn thương trên phim CT và soi trực tiếp trong
phẫu thuật......................................................................................................29

Bảng 3.11. Phân độ T của khối u theo soi trực tiếp....................................29
Bảng 3.12. Tỷ lệ các typ mô bệnh học trước mổ.........................................30
Bảng 3.13. Phân độ mô học trước mổ..........................................................35


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Phân bố bệnh nhân theo giới...............................................22
Biểu đồ 3.2. Phân bố bệnh nhân theo lý do vào viện..............23


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư thanh quản (UTTQ) là các khối u ác tính xuất phát từ nội thanh
quản hoặc ở vùng bờ thành của thanh quản. Ung thư thanh quản đứng hàng thứ
nhất trong số các ung thư biểu mô đường hô hấp và tiêu hóa trên ở các nước
Âu-Mỹ [1]. Tại Mỹ, năm 2012 ước tính có 12.360 người mới mắc và 3.650
người tử vong vì ung thư thanh quản [2]. Ở Việt Nam, do sự phổ biến của ung
thư vòm mũi họng nên ung thư thanh quản đứng hàng thứ hai [3]. Hàng năm
bệnh viện Tai Mũi Họng Trung Ương tiếp nhận khoảng 100 trường hợp mới
mắc bệnh [4]. Hầu hết (95%) các trường hợp UTTQ là ung thư biểu mô, trong
đó ung thư biểu mô vảy chiếm 80% [5]. Ung thư thanh quản liên quan mật
thiết với các yếu tố nguy cơ là thuốc lá và rượu, gặp chủ yếu ở nam giới với
tần suất nam/nữ vào khoảng 8-9/1, hay gặp ở độ tuổi trung niên (50 đến 70
tuổi) [6], đây là thời kỳ sung sức nhất trong các hoạt động xã hội. Ngày nay tỷ
lệ UTTQ nữ có phần gia tăng do ngày càng có nhiều phụ nữ hút thuốc lá.
Cấu trúc và vị trí giải phẫu của vùng hạ họng – thanh quản phức tạp, cơ
quan ở sâu khó thăm khám, các triệu chứng cơ năng giai đoạn sớm rất nghèo
nàn, thăm khám ban đầu bằng soi gián tiếp khó phát hiện các tổn thương nhỏ,
nhất là các tổn thương tiền ung thư. Do đó, bệnh dễ bị bỏ qua ở giai đoạn đầu,

khi phát hiện được thì đã muộn, khối u đã lớn. Vấn đề điều trị gặp nhiều khó
khăn hơn với chỉ định cắt bỏ thanh quản toàn bộ, di chứng sau điều trị nặng nề,
bệnh nhân mất khả năng giao tiếp bằng giọng nói và tiên lượng trở nên trầm
trọng hơn. Trong khi nếu bệnh được phát hiện sớm, cho phép thực hiện một
điều trị bảo tồn, cải thiện được chất lượng cuộc sống cho người bệnh và tiên
lượng được coi là tốt nhất trong các ung thư của đường tiêu hóa và hô hấp trên.
Đa số bệnh nhân được phát hiện bệnh khi không còn khả năng điều trị bảo tồn,
thường phải tiến hành cắt thanh quản toàn bộ, kèm theo nạo vét hạch cổ. Tiên
lượng bệnh không chỉ phụ thuộc vào vị trí u, giai đoạn bệnh, khả năng đáp ứng


2

điều trị mà còn phụ thuộc vào hình thái mô bệnh học. Ở Việt Nam, đã có nhiều
nghiên cứu về UTTQ được công bố trên y văn [4], [9], [17], [23], [26] nhưng
hầu như những nghiên cứu này có tính chuyên sâu về triệu chứng lâm sàng,
chẩn đoán hình ảnh, chẩn đoán nội soi và hoặc các phương pháp điều trị, ít đề
cập đến typ mô bệnh học.
Vì những lý do trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu một
số đặc điểm lâm sàng, nội soi, cắt lớp vi tính và mô bệnh học của ung thư
biểu mô thanh quản” nhằm các mục tiêu:
1. Mô tả một số đặc điểm lâm sàng, nội soi, cắt lớp vi tính của ung thư biểu
mô thanh quản.
2. Mô tả đặc điểm mô bệnh học của ung thư biểu mô thanh quản.


3

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu ung thư thanh quản
1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới
Trên thế giới, bệnh lý UTTQ đã được biết từ rất lâu, đầu tiên phải kể đến
ca cắt thanh quản đầu tiên trên thế giới được mô tả kĩ càng bởi Desault vào
năm 1810. Năm 1863, Sands H.B đã cắt một phần thanh quản và năm 1873
Billroth là người đầu tiên thực hiện phẫu thuật cắt thanh quản toàn bộ thành
công và mô tả tỷ mỷ kỹ thuật này [7]. Năm 1906, Crille là người đầu tiên mô
tả kỹ thuật nạo vét hạch cổ [8]. Theo thống kê của Karpachev tại Sophia –
Bulgaria năm 1997 về đặc điểm lâm sàng của UTTQ thì bệnh chủ yếu thấy ở
nam giới với tỷ lệ 97% [9]. Cai.X, Wang.T, Shi.L trong thống kê công bố năm
1998 về các UTTQ có tổn thương giải phẫu bệnh không phải là ung thư biểu
mô tại bệnh viện của trường đại học Shandong Medical – Trung quốc, thấy từ
1985 đến 1996 có 23 bệnh nhân UTTQ tổn thương giải phẫu bệnh không phải
là ung thư biểu mô tuổi 16-65 trong đó có 11 trường hợp sarcoma, 9 trường
hợp u lympho ác tính và 2 trường hợp u trung mô ác tính, 1 trường hợp là u
tương bào ngoài xương. Phương pháp điều trị ưu tiên cho nhóm BN bị UTTQ
trong nghiên cứu này là phẫu thuật rộng sau đó tùy theo typ mô bệnh học
(MBH) có thể áp dụng xạ trị hoặc hóa trị, thời gian theo dõi từ 6 tháng tới 10
năm. Kết quả cho biết có 10 bệnh nhân sống thêm 4-10 năm trong số đó có 6
bệnh nhân sarcoma, 2 bệnh nhân u lympho ác tính và 2 bệnh nhân u trung mô
ác tính [10]. Chẩn đoán hình ảnh trong UTTQ đã được sử dụng từ những năm
1960 với những phương pháp như: chụp thanh quản thẳng nghiêng, chụp Xero
thanh quản cho dù rất hạn chế nhưng cũng đã phần nào đánh giá được tổn
thương tại chỗ của thanh quản. Cho đến những năm 1980, chụp cắt lớp vi tính
(CLVT) đã được ứng dụng trong chẩn đoán UTTQ. Trên thế giới đã có rất


4

nhiều công trình nghiên cứu về tổn thương của UTTQ dựa trên lâm sàng, chụp

CLVT và phẫu thuật. Từ năm 1996-2000, Zbären P. và Becker M. đã có nhiều
nghiên cứu về độ chính xác khi đánh giá tổn thương của UTTQ dựa vào lâm
sàng, chụp CLVT và MRI trước mổ và mô bệnh học sau mổ [11], [12], [13].
Năm 2012, Musaid và cộng sự (CS) đã công bố kết quả nghiên cứu trong 2
năm (2009&2010) về vai trò của thăm khám lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh
trong đánh giá giai đoạn của UTTQ [14].
1.1.2. Một số nghiên cứu tại Việt Nam
Ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về UTTQ, khởi đầu
phải kể đến cố Giáo sư Trần Hữu Tước, rồi đến Trần Hữu Tuân là những
người tiên phong trong điều trị UTTQ bằng phẫu thuật cắt thanh quản
toàn phần [15], [16]. Năm 1999, Nguyễn Đình Phúc, Phạm Thị Kư, Phan
Thị Thông và CS có đề tài nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của ung thư
thanh quản và ung thư hạ họng trên 132 bệnh nhân tại khoa B1 viện Tai –
Mũi – Họng TW cho biết: 90,3% UTTQ là ung thư biểu mô; 65% bệnh
nhân khi được phát hiện, bệnh đã ở giai đoạn T4; tỷ lệ nam/nữ là 19/1
[17], [18]. Năm 2000, Trần Phan Chung Thủy nghiên cứu về lâm sàng và
mô bệnh học của hạch cổ trong UTTQ [19]. Bùi Viết Linh (2002) nghiên
cứu về đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị UTTQ bằng phẫu
thuật và xạ trị [20]. Lê Anh Tuấn (2003) nghiên cứu về hình thái lâm sàng
và mô bệnh học của hạch cổ trong UTTQ và hạ họng [21]. Năm 2005,
Bùi Thế Anh đã thực hiện đề tài đối chiếu biểu hiện của Galectin-3 với
đặc điểm lâm sàng và mô bệnh học của ung thư thanh quản - hạ họng
[22]. Năm 2007, Nguyễn Vĩnh Toàn có nghiên cứu đặc điểm lâm sàng,
chụp CLVT của tổn thương UTTQ đối chiếu với phẫu thuật [23]. Năm
2009, Phạm Văn Hữu nghiên cứu hình thái lâm sàng, nội soi và đối chiếu
với kết quả phẫu thuật của ung thư thanh quản giai đoạn sớm [24]. Năm
2010, Trần Anh Bích và Trần Minh Trường đã công bố kết quả nghiên


5

cứu về tình hình điều trị UTTQ tại bệnh viện Chợ Rẫy từ 1999-2009 [25].
Năm 2012, Nguyễn Lê Hoa nghiên cứu tổn thương tại chỗ của khối u
trong UTTQ qua lâm sàng, nội soi, chụp CLVT và phẫu thuật [26]. Năm
2013, Lê Trung Thọ và CS có nghiên cứu tỷ lệ bộc lộ dấu ấn EGFR bằng
hóa mô miễn dịch của một số ung thư biểu mô mũi xoang [9].
1.2. Dịch tễ học ung thư thanh quản
1.2.1. Trên thế giới
*Tỷ lệ mắc: Theo thống kê của của cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế
(IARC) thì tỷ lệ mắc UTTQ thay đổi tùy theo từng nước, từng khu vực [27].
Theo Parkin, năm 2002 ước tính trên thế giới có thêm khoảng 159.000 bệnh
nhân mới phát hiện UTTQ [27]. Ở Mỹ, năm 2012 ước tính có 12.360 bệnh
nhân mới được chẩn đoán UTTQ và 3.650 người bị chết do UTTQ [2]. Tỷ lệ
mắc bệnh cao nhất được báo cáo ở Nam Âu (tỷ lệ mắc hàng năm
14,7/100.000), ở Tây Âu có tỷ lệ mắc cao thứ 2 (tỷ lệ mắc hàng năm
11,4/100.000) [28].
*Giới: UTTQ trên thế giới có tỷ lệ mắc cao ở nam hơn nữ. Năm 2002, tỷ lệ
UTTQ ở nam/nữ là 7/1 [27]. Bệnh nhân nữ ngày càng có xu hướng gia tăng
trong những năm gần đây có thể do tỷ lệ phụ nữ hút thuốc, uống rượu tăng lên.
Theo Snehal, tỷ lệ UTTQ nam/nữ đã giảm từ 9/1 xuống còn 5/1 trong 2 thập
kỷ gần đây [29].
*Tuổi: Nhìn chung, UTTQ thường gặp ở người trung tuổi, trong khoảng 5070 tuổi [28].
1.2.2. Việt Nam
Ở Việt Nam, ước tính đến năm 2000 tỷ lệ mắc bệnh là 3/100.000 dân
mỗi năm [30], [31]. Cũng như ở các nước Âu Mỹ, ở Việt Nam UTTQ gặp
nhiều hơn ung thư hạ họng với tỷ lệ xấp xỉ 3/1. Ung thư thanh quản đứng hàng
thứ 2 sau ung thư vòm trong các ung thư đầu – mặt – cổ và đứng hàng thứ 9
trong các ung thư toàn thân [3]. Cũng giống như ở nhiều nước khác, tỷ lệ

6

UTTQ ở nam gặp nhiều hơn nữ với tỉ lệ nam/nữ là 9/1[6]. Nhóm tuổi hay gặp
nhất từ 50-70 tuổi [6].
1.3. Một số phương pháp chẩn đoán ung thư thanh quản
1.3.1. Chẩn đoán lâm sàng
* Triệu chứng cơ năng: Các triệu chứng cơ năng của UTTQ thường nghèo
nàn, dễ lẫn với nhiều bệnh khác của vùng đầu cổ. Các triệu chứng cơ năng
chính thường gặp: Khàn tiếng (khó nói), khó thở, khó nuốt, nuốt nghẹn, nuốt
đau, đau lan lên tai.
- Khàn tiếng: Xuất hiện sớm, khàn tiếng kéo dài liên tục, điều trị viêm thanh
quản không hết, khàn đặc, tăng dần, mất hết âm sắc, khàn cứng nặng như tiếng
nạo gỗ.
- Khó thở: Giai đoạn đầu không khó thở, về sau khối u to che lấp dần thanh
môn bệnh nhân xuất hiện khó thở tăng dần, giai đoạn muộn khó thở trầm trọng
cần mở khí quản cấp cứu.
- Ho: Lúc đầu thỉnh thoảng có ho khan, từng cơn ngắn 2- 3 tiếng về sau ho có
thể có đờm hay lẫn máu.
- Đau họng, nuốt vướng, nuốt khó: Trong ung thư thượng thanh môn (nhất là
vùng rìa) các dấu hiệu này có sớm, còn ung thư thanh môn thì dấu hiệu này
xuất hiện muộn hơn. Có thể đau nhói lên tai do phản xạ.
- Hơi thở hôi: thường có ở giai đoạn muộn.
Trong ung thư dây thanh giai đoạn sớm thì khàn tiếng là dấu hiệu cơ
năng quan trọng nhất, thường xuất hiện sớm đầu tiên và đôi khi là dấu hiệu
duy nhất, còn các dấu hiệu cơ năng khác như ho, khạc máu... ít gặp hơn.
Thứ tự xuất hiện của các triệu chứng cơ năng tùy theo vị trí của khối u:
+ U thượng thanh môn: Triệu chứng cơ năng đầu tiên là nuốt nghẹn,
nuốt sặc, cảm giác có dị vật trong họng, cảm giác có nhiều đờm không khạc ra
được. Lâu dần nuốt đau, đau lan lên tai. Khàn tiếng, khó thở xuất hiện muộn
khi u đã to.

7

+ U Thanh môn: Triệu chứng cơ năng đầu tiên là khàn tiếng trong một
thời gian dài: Khó thở muộn hơn khi u đã to che lấp thanh môn.
+ U hạ thanh môn: Triệu chứng đầu tiên là khó thở nhẹ, sau tăng dần,
cuối cùng là khó thở nặng kiểu hen.
*Triệu chứng thực thể
- Thăm khám lâm sàng:
+ Khám sụn giáp và khoang giáp móng thanh thiệt để đánh giá sự lan
tràn của u ra những vùng này. Ở giai đoạn muộn u có thể thâm nhiễm qua sụn
giáp và ra vùng trước thanh quản, có hình ảnh mai rùa, da thâm nhiễm cứng
chắc, có thể mất dấu hiệu lọc cọc thanh quản cột sống (u lan ra khoảng sau
nhẫn phễu).
+ Hạch cổ có thể có ở một hoặc hai bên thường là hạch cảnh trên, cảnh
giữa và hạch trước khí quản. Hạch rắn, di động ít hoặc dính.
+ Soi thanh quản gián tiếp bằng gương soi và đèn Clar: Đây là thăm
khám cơ bản, đơn giản, có thể thực hiện ở y tế cơ sở cho phép quan sát dây
thanh ở tư thế động giúp đánh giá UT dây thanh. Trong giai đoạn sớm thì di
động hai dây thanh còn tốt, dần dần bị hạn chế di động và cố định hoàn toàn ở
giai đoạn muộn.
+ Nội soi phóng đại bằng optic 70o: Đây là phương pháp hữu hiệu giúp
đánh giá tổn thương tốt hơn so với thăm khám lâm sàng và bằng đèn Clar
nhưng khó đánh giá buồng Morgagni, hạ thanh môn và mép trước.
+ Nội soi thanh quản bằng ống soi mềm giúp tiếp cận sát tổn thương, có
thể đánh giá được hình thái, mức độ tổn thương cả ba tầng thanh quản.
+ Soi thanh quản trực tiếp (Panendoscopy): Đánh giá chính xác vị trí
xuất phát, sự lan tràn của u theo chiều dọc qua các tầng thanh quản, giúp đánh
giá tình trạng của mép trước, buồng Morgagni và hạ thanh môn đặc biệt là khi

phối hợp với Optic phóng đại 0o và 45o.
Các phương pháp thăm khám thanh quản nhằm đánh giá: Vị trí, độ lan
rộng, kích thước đại thể của u và sự di động của thanh quản (dây thanh, sụn


8

phễu), ngoài ra còn cho phép bấm sinh thiết chính xác vị trí tổn thương để
chẩn đoán xác định.

Ảnh 1.1. Tổn thương u sùi chiếm phần lớn
dây thanh phải khi soi Optic 70° [32].

Ảnh 1.3. Mảng bạch sản bám bề mặt dây
thanh trái khi soi Optic 70° [32].

Ảnh 1.2. Tổn thương u sùi dây thanh phải
lan lên mép trước khi soi Optic 70° [32].

Ảnh 1.4. Tổn thương u sùi dây thanh 2 bên
khi soi Optic 70° [32].

1.3.2. Chẩn đoán hình ảnh
*X-Quang đầu cổ: Hình ảnh UTTQ trên phim X-Quang cổ nghiêng, cổ thẳng,
chụp cắt lớp thanh quản có thể thấy mờ buồng thanh thất, miệng thực quản
nhưng không chính xác nên ngày càng ít sử dụng.
*Chụp cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ
- CLVT: Trong UTTQ, chụp CLVT giúp xác định vị trí tổn thương, độ lan
tràn, xâm lấn của u và xâm lấn hạch cổ, cho phép xác định được tiến triển sâu
của ung thư, khắc phục những nhược điểm mà nội soi không thể đánh giá

được. Những tiêu chí đánh giá tổn thương của UTTQ trên phim CT:
+ Đánh giá khối u:
Sự dầy lên phần mềm ở vị trí khối u:


9

• Mất đối xứng hai bên.
• Mất khoảng giảm đậm của tổ chức mỡ (trên phim CT khoảng mỡ
là vùng tối) ở các khoang trước thanh thiệt, khoang cạnh thanh
môn, vùng ngoài thanh quản.
• Sự giãn rộng của sụn phễu và cánh sụn giáp.
+ Đánh giá sự xâm lấn sụn:
• Sụn bị tiêu hủy.
• Sụn bị tăng phản ứng xơ.
• Khoang tủy ở cánh sụn giáp bị thu hẹp.
+ Đánh giá sự di căn hạch:
• Xác định vị trí hạch cổ.
• Kích thước của hạch: Với UTTQ, trên CLVT khi có hình ảnh của
hạch cổ với kích thước trên 15mm thì được coi là hạch cổ di căn [33] .
• Tính chất hạch: Hạch bị hoại tử trung tâm, bị phá vỡ vỏ bao.
*Chẩn đoán nội soi
Nội soi thanh quản trực tiếp và sinh thiết: Dùng ống soi cứng (có gây
mê) để nội soi toàn bộ gồm: hạ họng, thanh quản, thực quản, phế quản, vòm
mũi họng; qua đó tiến hành sinh thiết u. Đây là một thăm khám có hệ thống,
cho phép nhìn tận mắt hình ảnh tổn thương đánh giá sự lan tràn, tiến triển của
u và sinh thiết để có chẩn đoán chính xác và có thể phát hiện tổn thương thứ 2
bởi vì 10-15% ung thư của Tai – Mũi – Họng có một ung thư thứ hai cùng lúc
hoặc tiếp theo [34].
1.3.3. Chẩn đoán mô bệnh học

Chẩn đoán mô bệnh học luôn được các nhà ung thư học quan tâm bởi nó
không chỉ mang ý nghĩa chẩn đoán quyết định mà còn giúp đánh giá tiên lượng
bệnh, giúp nhà lâm sàng lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp (phẫu thuật
đơn thuần, phẫu thuật kết hợp hóa, xạ trị...). Vì những lý do trên, từ lâu đã có


10

nhiều phân loại mô bệnh học các ung thư này được công bố trên y văn, chỉ tính
riêng tổ chức y tế thế giới (TCYTTG) cũng đã có tới 3 lần phân loại mô học các
u đầu cổ vào các năm 1978, 1998 và 2005; mỗi lần phân loại sau lại tỏ rõ sự ưu
việt so với các lần phân loại trước đó cả về tiêu chuẩn chẩn đoán, bản chất và sự
hiểu biết ngày càng sâu của y học về các ung thư này. Để cập nhật với kiến thức
của y học trên thế giới, trong nghiên cứu này chúng tôi đã áp dụng bảng phân
loại mô bệnh học cập nhật 2005 của TCYTTG hiện đã được áp dụng rộng rãi
trên phạm vi toàn cầu [35].
Bảng phân loại mô bệnh học ung thư thanh quản của TCYTTG năm 2005
(chỉ giới thiệu phần ung thư biểu mô) [35]
Ung thư biểu mô vảy
Ung thư typ tuyến nước bọt
- Ung thư dạng mụn cơm

- Ung thư biểu mô dạng tuyến nang

- Ung thư biểu mô vảy typ nhú

U thần kinh nội tiết

- Ung thư biểu mô vảy typ dạng đáy

- U cacxinoit điển hình

- Ung thư biểu mô vảy typ tế bào hình thoi

- U cacxinoit không điển hình

- Ung thư biểu mô vảy tuyến

- UTBM tế bào nhỏ typ thần kinh nội tiết

Ung thư dạng biểu mô lympho

-UTBM tế bào nhỏ tổ hợp typ thần kinh nội tiết

Ung thư biểu mô tế bào khổng lồ

Ảnh 1.5. UTBMV biệt hóa cao có

Ảnh 1.6. UTBMV biệt hóa kém.

cầu sừng. HE x 200 [35].

HE x 400 [35].

Hơn 90% các UTTQ là các ung thư biểu mô vảy (UTBMV), khoảng 5% là các u
lành tính, trong đó chủ yếu là u nhú (chiếm 85% các u lành tính), các u ít gặp bao