NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN VIỆT NAM

B
TR

NGă

GIÁO D CăVĨă ĨOăT O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

LÊ THÚY VI

NH NG NHÂN T

NHăH

NGă

N

AăD NG HÓA THU NH P
H

GIAă ÌNHăNÔNGăTHÔNăVI T NAM

LU NăV NăTH CăS KINH T

TP. H

CHÍ MINH - N Mă2014

B
TR

NG

GIÁO D CăVĨă ĨOăT O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

LÊ THÚY VI

NHăH

NH NG NHÂN T

NGă

N

AăD NG HÓA THU NH P
H

GIAă ÌNHăNÔNGăTHÔNăVI T NAM

Chuyên ngành: Kinh t phát tri n
MÃ S : 60310105

LU NăV NăTH CăS ăKINHăT

NG

IăH

NG D N KHOA H C:

PGS.TS: NGUY N TR NG HOÀI

TP. H

CHÍ MINH - N Mă2014


L IăCAMă OAN
Tôiăxinăcamăđoanălu năv nă"Nh ng nhân t

nhăh

ngăđ năđaăd ng hóa

thu nh p h giaăđìnhănôngăthônăVi t Nam '' là nghiên c u do tôi th c hi n.
Tôiăxinăcamăđoan các thông tin trích d năđ uăđưăđ

c ch rõ ngu n g c và có

đ chính xác cao trong ph m vi hi u bi t c a tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n
v nălàătrungăth căvàăch aăt ngăđ

c ai công b trong b t k công trình nào khác.

Tôi xin ch u trách nhi m v nghiên c u c a mình.
H c viên th c hi n Lu năv n

LÊ THÚY VI


M CL C

Trangăbìaăph
L iăcamăđoan
M cl c
Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t
Danh m c b ng bi u
Danh m c hình v

CH

NGă1.ăM ă
1.1 G

..................................................................................................................... - 1 -

M

..................................................................................................... - 3 -

àC à

à

à

àP

à

à à

àÝà

CH

U ........................................................................................ - 1 -

à

........................................................................................................ - 3 -

à

à à

à

à

à

à

............................................................................ - 4 -

........................................................................................... - 5 -

NGă2.ăC ăS ăLụăTHUY T .................................................................... - 6 àL à

à

à

à à

à

à(Sustainable livelihoods framework - SLF) .............. - 6 -

2.2 Đ

........................................................ - 10 -

àC à

à

àĐ à

à

àC à

CH

à
à

à

à

àà

à
à

à

NGă3.ăPH
àT

à
à

à

à

à

à

à

................................................. - 11 -

........................................................................................ - 14 à

à

......................................................................... - 17 -

NGăPHÁPăNGHIểNăC U ............................................. - 29 -

à à

à

àV

àN

.............................................................................. - 29 -

3.2 Khung phân tích ........................................................................................................... - 32 àààG à

à

à

................................................................................................ - 39 -

ààN

à

àP

CH

à

à

à

à

à à

.......................................................................................... - 42 -

à

à

à

.......................................................................... - 47 -

NGă4.ăK TăQU ăVĨăTH OăLU N .................................................... - 50 àT

CH

à

à

àC à

à

ààK à

à

à

................................................................................................... - 50 -

à à
à

à

à

à

.................................................................................... - 53 -

à

à

à

........................................................................... - 58 -

NGă5.ăK TăLU NăVĨăHĨMăụăCHệNHăSÁCH ................................. - 67 àK à

........................................................................................................................ - 67 -

àG à à

à

àH à

à

àĐ à

à

........................................................................................................... - 69 à

à
à

....................................................................................................... - 73 à

à

à

........................................................................... - 74 -

TĨIăLI UăTHAMăKH O ................................................................................. - 76 PH ăL C ............................................................................................................ - 81 P

B

P

M

P

B

..................................................................... - 88 -

P

B

........................................................ - 89 -

P

K

................................................................ - 90 -

.................................................................................... - 81 ......................................................................................................... - 87 -


DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH

Ch ăvi tăt t
DFID

FAO

Gi iăngh aăti ngăAnh

VI T T T

Gi iăngh aăti ngăVi t

Department for International

B phát tri n qu c t V

Development, U.K

qu c Anh

Food

Agriculture T ch cănôngăl

and

ngă

ngăc a Liên

Organization of the United Hi p Qu c
Nations
GSI

Gini – Simpson Index

ch s Gini – Simpson

HI

Herfindahl Index

ch s Herfindahl – Simpson

NYSPC

Number of income sources S l

bìnhăquânăđ uăng

per capita
RNFE

The

Rural

i

Non-Farm N n kinh t phi nông nghi p

Economy
SLF

ng các ngu n thu nh p

nông thôn

Sustainable

livelihoods Khung sinh k b n v ng

framework
VARHS

Vietnam

Access

to

i uătraăti păc năngu năl căh ă

Resources Household Survey giaăđìnhănôngăthônăVi tăNam
VHLSS

VND

Vietnam Household Living

Kh o sát m c s ng h giaăđìnhă

Standards Survey

Vi t Nam

Vietnamese Dong

ng Vi t Nam


DANH M C B NG BI U

B ng 2.1. Tóm t t các nghiên c uăcóăliênăquană…………………………......... -25B ng 3.1: Vùng phân b m uăđi u tra ………………………………………..…-43B ng 4.1. Thành ph n thu nh p c a h giaăđìnhănôngăthôn …………...……… -50B ng 4.2. B ng th ngăkêătrìnhăđ h c v n c a ch h …………………………..-55B ng 4.3 B ng th ng kê s l

ngălaoăđ ng trong h ……….…………...………-56-

B ng 4.4. Mô hình không gi i h n cho các nhân t quy tăđ nhăđaăd ng hóa thu nh p
………………………………………………………………………………...…-59B ng 4.5. Mô hình các nhân t quy tăđ nhăđaăd ng hóa thu nh p (l p l n 1) …..ă-60B ng 4.6. Mô hình gi i h n cho các nhân t quy tăđ nhăđaăd ng hóa thu nh p …-61-


DANH M C HÌNH

Hình 1.1. Khung sinh k b n v ngăă………………………………….…………. -7Hình 3.1. Khung phân tích các nhân t

nhăh

ngăđ năđaăd ng hóa thu nh p ầ.-38-

Hình 4.1. S phân b m căđ đaăd ng hóa ……………………………………...-54Hình 4.2 S phân b tu i c a ch h ……………………………………………-55-


TÓM T T

aă d ngă hóaă đóngă vaiă tròă quană tr ngă trongă phátă tri nă nôngă nghi pă vàă nôngă
thônă ăVi tăNam.
D aătrênăn năt ngăc aălýăthuy tăv ăkhungăsinhăk ăb năv ng,ănghiênăc uăxemă
xétăcácănhânăt ăv năconăng

i,ăv năv tăch t,ăv năxưăh i,ăv năt ănhiên,ănhânăt ăđ yă

vàănhânăt ăkéoătrongătácăđ ngăc aănóăđ iăv iăđaăd ngăhóaăthuănh p.
B ngămôăhìnhăh iăquiătobit,ănghiênăc uăđưăphânătíchăb ăd ăli uăt ăcu căđi uă
traăti păc năngu năl căh ăgiaăđìnhănôngăthônăVi tăNamă(VARHS) n mă2012ăđ ăchoă
raăcácăk tăqu ăsau:
Cácă nhână t ă tácă đ ngă đ nă đaă d ngă hóaă thuă nh pă h ă giaă đìnhă nôngă thônă Vi tă
Namălàătu iătác,ăh căv năvàădânăt căc aăch ăh ,ăs ălaoăđ ngăvàătrìnhăđ ăh căv năc aă
laoăđ ng,ăkho ngăcáchăđ năđ
giaă
h

ngăvàăđ năn iătiêuăth ăs năph m,ăti tăki m,ăcóăthamă

ngăCSVN,ăs ăthayăđ iăc aădi nătíchăđ t,ădi nătíchănhàăvàăđ aăbànăs ngăcóă nhă
ngăđ năm căđ ăđaăd ngăhóaăc aăh ăgiaăđìnhănôngăthônăVi tăNam.ă
Trongăkhiăđó,ăcácănhânăt ăđ

căk ăv ngălàăgi iătính,ăcácătàiăs năriêngăc aăh ă

nh ăxeăvàăđi nătho i,ăt ngăm cătínăd ngăvàăm căđ ăthi tăh iăt ăcácăcúăs căđưăkhôngă
cóăýăngh aăth ngăkê.


-1-

CH

Vi t Nam là m tă đ tă n
s ng

NGă1.ăM ă

U

c có th m nh v nông nghi p v iă h nă 2/3ă dână s

khu v c nông thôn. Tuy nhiên, do n n nông nghi păch aăti n b nên còn ph

thu c nhi uăvàoăthiênănhiênăc ngănh ăth tr

ng, d năđ n r i ro trong v năđ bi n

đ ng thu nh p c a các h giaă đìnhă nôngă thônă làă r t l n.ă aă d ng hóa thu nh p là
m t trong nh ng chi năl

c sinh k quan tr ng giúp gi m thi u bi năđ ng thu nh p

c a các h giaăđìnhănôngăthônătrongăb i c nh hi n nay. Ch

ngăm đ u s trình bày

khái quát b i c nh nghiên c u và lý do ch năđ tài, t đóăđ aăraăcácăm c tiêu và ý
ngh aăth c ti n c a nghiên c u,ăđ ng th iătrìnhăbàyătómăl

căcácăph

ngăpháp,ăd

li u và ph m vi nghiên c u.

1.1

Gi iăthi u

Theoăs ăli uăc aăT ngăC căTh ngăkê,ătínhăđ năngàyă1ăthángă1ăn mă2013, t ngă
di nă tíchă đ tă nôngă nghi pă trênă c ă n
di nătíchăđ tăđaiăvàă60,8ătri uăng

că làă 26.371,5ă nghìnă ha,ă chi mă 79,67%ă t ngă

iăs ngă ăkhuăv cănôngăthônă(chi măh nă2/3ăt ngă

dână s )ă t oă raă g nă 37,2ă tri uă laoă đ ngă nôngă thônă vàă laoă đ ngă trongă ngànhă nôngă
nghi p,ălâmănghi păvàăth yăs năchi mă46,8%ăt ngălaoăđ ngăc ăn

c.ă

V iăngu năl căđ tăđaiăvàălaoăđ ngăd iădào,ătuyăv yănôngănghi păvàănôngăthônă
Vi tăNamăv năch aăphátătri năđúngăm c.ăN ngăsu tălaoăđ ngătrongăl nhăv cănôngă–
lâm - ng ănghi păth pănh tătrongăt tăc ăcácăngànhăkinhăt .ăThuănh păbìnhăquânăđ uă
ng

iăvàăm căchiătiêuăbìnhăquânăđ uăng

iă ăkhuăv cănôngăthônăđ uăth păh năthànhă

th .ăTrongăkhiăđó,ăt ăl ăh ănghèoă ănông thônăcaoăh năg năg păbaăl năsoăv iăt ăl ăh ă
nghèoă ăthànhăth (T ng C c Th ng kê, 2013).
Hi n nay, h u h t dân nghèo

nông thôn Vi t Nam đ u tham gia vào s n xu t

nông nghi p. Do các ho tăđ ng s n xu t nông nghi p

Vi t Nam còn l c h u, cho

nên ph thu c g nănh ăhoànătoànăvàoăth i ti t nên v iătácăđ ng c a vi c bi năđ i


-2-

khí h u toàn c u, thu nh p c a nông dân b

nhă h

bênh.ăThêmăvàoăđó,ăgiáăc s n ph m làm ra c aăng
ép t bi năđ ng c a th tr
tình tr ngă“đ

ng nghiêm tr ng và r t b p
i nông dân ph thu c vào s c

ng t do qu c t đ i v iăcácăn

c mùa m tăgiá”ăth

căđangăphátătri n, khi n

ng xuyên x y ra.

năđ nh thu nh p, b oăđ m cu c s ng, nhi u h giaăđình nông thôn bu c
ph i tìm ki măph

ngăk khácăđ thêm vào thu nh p t s n xu t nông nghi p. aă

d ng hóa thu nh p nông thôn thông qua các ho tă đ ng phi nông nghi p t iă đ a
ph

ngăđóngăvaiătròăquanătr ng. Theoăcácănghiênăc uăv ăchínhăsáchăphátătri năkinhă

t ă choă nôngă thônă trênă th ă gi iă cho r ng đ đ m b o ngu n thu nh p cho ng
nghèo

nông thôn, ho tă đ ng trong các l nhă v c phi nông nghi p c n đ

cao vì h u h t các ho tăđ ng phi nông nghi p nông thôn cóăxuăh
ti p ho c gián ti p đ n nông nghi p đ aăph

i

c nâng

ng liên quan tr c

ngăho c các th tr n nh (World Bank,

2007; Reardon, 1998; Ellis, 2000).
Các h giaăđình nông nghi p m r ng ho tăđ ng c a mình đ t ngă thêmăthuă
nh p trang tr i ho c làm gi m bi năđ i thu nh p b ng cách khai thác các c ăh i hi n
có, bao g m tham gia ho tă đ ng trongă l nhă v c phi nông nghi p và khai thác tài
nguyên thiên nhiên (FAO và Ngân hàng Th gi i, 2001). Vi că tìmă ki mă cácă ho tă
đ ngăsinhăk ăkhácăc aănôngădânăxu tăphátăt ăsuyăngh ăt ănhiênăđ ăcóăthêmăthuănh p,ă
năđ nhăcu căs ng.ă aăd ng hóa có th đ
đ i v i ng

c s d ngănh m t m ngăl

i nghèo ho c nh ăm t kh n ng tíchăl y đ i v i ng

i giàu

i an toàn

nông thôn

(Ellis, 2000). Cóăth ănói,ăđaăd ngăhóaălàăm t c ăch ăhi uăqu ăgiúpăsinhăk ăh ănôngă
dânăb năv ngăvà giúp phát tri n nông thôn b n v ng. Vìăv y,ănh măt ngăphúcăl iă
choă cácă h ă nôngă thôn,ă cácă nhàă ho chă đ nhă chínhă sáchă nênă khuy nă khíchă cácă h ă
nhi uăgiaăđìnhă ănôngăthônăth căhi năđaăd ngăhóaăngu năthuănh p.
Trongănh ngăbáoăcáoăngàyă21/11/2013ăt iăHàăN iăc a Vi năNghiênăc uăQu nă
lýăkinhăt ăTrungă
quânăđ uăng

ngă(CIEM),ăcácăh ăđaăd ngăhóaăthuănh p cóăm cătiêuăth ăbìnhă

iăcao h nă23%ăsoăv iăh ăthu nănông.ăXuăh

ngăho tăđ ngăđaăngànhă

ngh ăc aănôngăthônVi tăNam t ngăd năvàăt ătr ngăh ăthu nănôngăgi măd n.ăCácăs ă


-3-

li uăth ngăkêăchoăth y,ăăt tr ng h nông nghi p gi m d n t 80,9% (2001) xu ng
71,1% (2006) và 62,2% (2011). (Ngu năT ngăC căTh ngăkê,ă2013). Theo nghiên
c uăc aăTr năTi năKhaiăvàăNguy năNg căDanhă(2014),ăđaăd ngăhóaăcóă nhăh

ngă

tíchăc căđ năthuănh păc aăh ăgiaăđìnhănôngăthônăVI tăNam.
Vi c tìm hi u nh ng nhân t

nhăh

ngăđ năđaăd ng hóa thu nh p c a nông h

Vi t Nam giaiăđo n hi n nay nh m phát hi n nh ng nhân t tácăđ ng tích c căđ n
đaăd ng hóa thu nh p h giaăđìnhănôngăthônăđ có chính sách phù h p, giúp các h
giaă đìnhă nôngă thôn,ă đ c bi t là h nghèoă đaă d ng hóa thu nh p là r t quan tr ng.
i uăđóăgiúpăchoăcácănhà ho chăđ nh chính sách nông thôn có th tri n khai chính
sáchăđaăd ng hóa thu nh p

nông thôn m t cách hi u qu ,ăđ ng th i ti t ki măđ

ngu n l c. Chính vì th , trong lu năv nănày, đ tàiă“Nh ng nhân t
đaăd ng hóa thu nh p h giaăđìnhănông thôn Vi tăNam”ăđ

nhăh

c

ngăđ n

c ch n đ nghiên c u.

1.2 M c tiêu nghiên c u
M c tiêu t ng quát c a nghiên c uă làă đánhă giáă th c tr ngă tìnhă hìnhă đaă d ng
hóa thu nh p h giaăđìnhănôngăthônăVi tăNamăgiaiăđo n g năđây,ătìmăraăcácănhân t
nhăh

ngăđ năđaăd ng hóa thu nh p. T đó,ăhàmăýăcácăchínhăsáchăphùăh p trong

v năđ đaăd ng hóa thu nh p h giaăđìnhănôngăthônăVi tăNamăgiaiăđo n hi n nay.
Trong nghiên c u này s th c hi n các m c tiêu c th sau:
-

Phân tích các nhân t

nhăh

ngăđ n ch s đaăd ng hóa thu nh p c a h

giaăđìnhănôngăthônăVi tăNamăgiaiăđo n hi n nay
-

T đó,ăg i ý các chính sách nh mătácăđ ng tích c căđ năđaăd ng hóa thu

nh p h giaăđìnhănôngăthônăVi t Nam
1.3 Cơuăh iănghiênăc u
Hai câu h i nghiên c uăđ

c lu năv năđ t ra là:

- Nh ng nhân t nàoăcóătácăđ ng đ năđaăd ng hóa thu nh p c a h giaăđìnhă
nông thôn Vi t Nam hi n nay?


-4-

- Nh ngătácăđ ng chính sách nào t chính ph có th

nhăh

ng tích c căđ n

đaăd ng hóa thu nh p c a h giaăđìnhănôngăthônăVi t Nam hi n nay?
1.4 Ph

ngăpháp vƠăph măviănghiênăc u

Nghiên c u d a trên gi thuy t v t m quan tr ng c a nh ng nhân t tài s n
sinh k c ngă nh ă c a các nhân t đ y và nhân t kéo trong vi c tácă đ ngă đ n đaă
d ng hóa thu nh p.
u tiên, b ng ph

ngăphápăđ nh tính, nghiên c u thu th p các tài li u và k

th a các nghiên c uăcóăliênăquanătr

căđóăđ xácăđ nh các nhân t

đaăd ng hóa thu nh p. Các tài s n sinh k bao g m v năconăng

nhăh

ngăđ n

i, v n xã h i, v n

v t ch t, v n tài chính và v n t nhiên. Bên c nhăđó,ăcácănhânăt đ y và nhân t kéo
là nh ng r iă ro,ă đi u ki n s ng, hoàn c nh kinh t - xã h iă c ngă nhă h

ngă đ n

quy tăđ nhăđaăd ng hóa thu nh p c a h giaăđìnhănôngăthôn.
Ti p theo, nghiên c u s d ngăph

ngăphápăđ nhăl

đaăd ng hóa thu nh p c a các vùng và m căđ
d ng hóa. C th , nghiên c u s d ngăph

nhăh

ngăđ đánhăgiáătìnhăhìnhă
ng c a các nhân t đ năđaă

ngăpháp th ng kê mô t đ xem xét tình

hình đaăd ng hóa thu nh p c a t ng vùng kinh t thông qua t tr ng các thành ph n
thu nh p.ăSauăđó,ănghiênăc u s d ng ph
nhăh

ngăpháp h i quy tobit đ tìm ra m căđ

ng c a các nhân t đ năđaăd ng hóa thu nh p.

Ph m vi nghiên c u d a trên b d li u t cu căđi uătraăti păc năngu năl căh ă
giaă đìnhă nôngă thônă Vi tă Namă (VARHS)ă n mă 2012ă doă Vi n Nghiên c u qu n lý
Trungă

ng,ăVi n Chính sách chi năl

c nông nghi p và phát tri n nông thôn, Vi n

Khoa h călaoăđ ng xã h i và Nhóm nghiên c u kinh t phát tri n thu căTr
h c t ng h păCopenhagenă( anăM ch) th c hi n. Cu căđi uătraăđ

ngă

i

c th c hi năđ i

v i 3.542 h giaăđìnhănôngăthôn trênăđ a bàn 12 t nh, thành ph c a Vi t Nam bao
g m Hàă Tâyă c ,ă Làoă Cai,ă PhúăTh ,ă Laiă Châu,ă i n Biên, Ngh An, Qu ng Nam,
KhánhăHòa,ă

k L k,ă

kăNông,ăLâmă

ng và Long An.


-5-

1.5 ụăngh aăth căti năc aăđ ătƠi
aă d ngă hóaă đóngă m t vai trò quan tr ng trong vi c xây d ng và phát tri n
nông thôn b n v ng

Vi t Nam. Trongăđi u ki n gi i h n v các ngu n l c, n n

nông nghi pă ch aă ti n b , còn ph thu c nhi u vào thiên nhiên và th tr
d ng hóa là m t chi nă l
h

ng,ă đa

c sinh k nh m m că đích đ i phó v i các cú s c nh

ngăđ n thu nh p c a h giaăđình.
Xácăđ nh các nhân t

nhăh

ngăđaăd ng hóa thu nh p giúp cho vi c tri n khai

cácă chínhă sáchă đaă d ng hóa t i nông thôn đ

c hi u qu . T đó,ă giúp các h gia

đình giaăt ng m căđ đaăd ng hóa nh m gi m thi u bi năđ ng thu nh p, năđ nhăđ i
s ngăvàătíchăl yătài s n giúp phát tri n nông thôn b n v ng.
Lu năv nănghiênăc u bao g măn măch

ng. Sauăch

ngăm đ uăđưănêuăkháiă

quát b i c nh nghiên c u và lý do ch năđ tài, t đóăđ aăraăcácăm cătiêuăvàăýăngh aă
th c ti n c a nghiên c u,ăđ ng th iătrìnhăbàyătómăl

ph m vi nghiên c u. Ch
cóăliênăquan.ăCh
hình kinh t l

ngăhaiăti p theo s tómăl

ngă baătrìnhăbàyă c ăs d li u,ăph

ng.ăCh

c các ph

ngăpháp,ăd li u và

c lý thuy t và các nghiên c u
ngăphápănghiênăc u và mô

ngăb n s th o lu n v k t qu nghiên c uăvàăch

là g i ý các chính sách và k t lu n.

ngăn mă


-6-

CH

NGă2. C ăS ăLụăTHUY T

C ngă nh ă nhi u nghiên c u v đaă d ng hóa thu nh pă trongă vàă ngoàiă n
tr

că đây,ă lýă thuy t khung sinh k b n v ngă đ

nghiên c u. Bên c nhă đó,ă ch

c

c xem là lý thuy t n n t ng c a

ng nàyă c ngăđ c pă đ n m t s khái ni m v đaă

d ngăhóa,ăc ngănh ăcácăquanăđi m phân lo i thành ph n thu nh p và cách th căđoă
l

ng m căđ đaăd ng hóa thu nh p c a m t s nghiên c uătr

hình nghiên c u th c nghi măcóăliênăquanăc ngăđ

căđây. M t s mô

c trình bàyătrongăch

ngănày.

2.1 Lýăthuy tăkhungăsinhăk ăb năv ngă(Sustainable livelihoods framework SLF)
Lý thuy t Khung sinh k b n v ng đ

c Amartya Sen (1981) xây d ng trong

nghiên c u v các quy n và m i quan h v i n nă đóiă nghèo. Lý thuy t này đ

c

Conway (1987) và Ashley và Carney (1998) thu c B phát tri n qu c t V

ngă

qu c Anh (Department for International Development, UK - DFID) phát tri n, sau
đóăđ

c Scoones (1998); Anthony Bebbington (1999); Koos Neefjes (2000) và Ellis

(2000) ti p t c nghiên c u và ng d ng r ng rãi.
Conway (1987) đ nhăngh aăv sinh k nh ăsau: “Sinh k bao g m n ng l c, tài
s n (d tr , ngu n l c, yêu c u và ti p c n) và các ho t đ ng c n có đ b o đ m
ph

ng ti n sinh s ng: sinh k ch b n v ng khi nó có th đ

ng đ u v i và ph c

h i sau các cú s c, duy trì ho c c i thi n n ng l c và tài s n, và cung c p các c
h i sinh k b n v ng cho các th h k ti p; và đóng góp l i ích ròng cho các sinh
k khác

c p đ đ a ph

ng ho c toàn c u, trong ng n h n và dài h n.”

Khung sinh k b n v ng trình bày các nhân t chính nhăh
c aăng

ngăđ n sinh k

i dân, và m i quan h đi n hình gi a các nhân t này. Các nhân t đóăbaoă

g m: (1) tài s n sinh k ; (2) chi nă l
nh m t o ra các ph

c sinh k là s t p h p c a các ho tă đ ng

ngăti n, các ngu n thu nh p cho s t n t i và phát tri n c a các


-7-

nông h ; (3) k t qu sinh k ; (4) chuy năđ i c u trúc và qui trình và (5) các b i c nh
b t năth

ngă(cúăs c,ăxuăh

s n sinh k , chi năl

ng, s daoăđ ng theo th i v ). Ba nhân t đ u là tài

c sinh k và k t qu sinh k có m i quan h nhân qu và ch u

s tácăđ ng b i các nhân t bên ngoài là hai nhân t c ch - chính sách và các b i

c nh b t năth

ng.

TÀI
TÀI S
S N
N SINH
SINH K
K
C
C U
U TRÚC
TRÚC VÀ
VÀ
QUÁ TRÌNH
QUÁ
TRÌNH

Môi
Môi
tr
tr ng
ng
b
b tt n
n
th
th ng
ng

-- Các
Các cú
cú
ss cc
-- Các
Các
khuynh
khuynh
hh ng
ng
-- Tính
Tính
th
th ii vv

Conăng
Conăng

X
X hh ii

V
V tt ch
ch tt

ii

T
T nhiên
nhiên

Tài
Tài chánh
chánh

nh
nh
hh ng
ng
và
và kh
kh
ngă
nn ngă
ti pp
ti
cc nn

C
C u
u
trúc
trúc

Quá
Quá
trình
trình

-- Các

Các
cc pp
chính
chính
quy n
-nă
nă
v t ă
nhân

-- Lu
Lu tt ll ,,
-- Chính
Chính
sách
sách
-- V
V nă
nă
hóa
hóa
-- Th
Th ch
ch
-T
-T ch
ch cc

K
K tt qu

qu
sinh k
sinh
k
CHI
CHI N
N
L
C
L
C
SINH
SINH
K
K

-- T
T ngăthuă
ngăthuă
nh
nh pp
-- T
T ngăs
ngăs
năđ
năđ nh
nh
-- Nâng
Nâng
cao

cao an
an
toàn
toàn
ll ngă
ngă
th
th c.
c.
-- S
S dd ng
ng
bb nn vv ng
ng
hh năcácă
năcácă

Hình 1.1. Khung sinh k b n v ng (Ngu n DFID, 1999)

2.1.1 Tài s n sinh k
Theo DFID (1999), ph

ng pháp ti p c n sinh k tìmă cáchă đ tă đ

hi u bi t chính xác và th c t nh ngăđi m m nh c aăconăng

cm ts

i (tài s n, ngu n l c

v n) và s c g ng c a h đ chuy năđ i nh ngăđi m m nh này thành các k t qu
sinh k tích c c. Tài s n sinh k bao g m nh ng ngu n l c và kh n ngăconăng
cóăđ

c. Tài s n sinh k đ

c th hi n qu n mălo i v n là v năconăng

h i, v n v t ch t, v n tài chính và v n t nhiên.

i

i, v n xã


-8-

(1) V năconăng

iăđ i di n cho các k n ng,ătriă th c, kh n ngălàmăvi c và

s c kh e t t, t t c c ng l i t oăđi u ki năgiúpăconăng
sinh k khácănhauăvàăđ tăđ
ng

i là nhân t v s l

c các m c tiêu sinh k .

ng và ch tăl

iătheoăđu i các chi năl

c

c păđ h giaăđình,ăv n con

ngălaoăđ ng c a h ; nhân t này khác nhau

tùy thu c vào kích c c a h , trìnhăđ giáo d c và k n ngăngh nghi p, kh n ngă
qu n lý, tình tr ng s c kh e, tri th c v các c u trúc s h u chính th ng và phi
chính th ngă (nh ă cácă quy n, lu t pháp, chu n m c, c u trúc chính quy n, các th
t c);
(2) V n xã h iăngh aălàăcácăngu n l c xã h iămàăconăng
đu i các m c tiêu sinh k c a mình, bao g m quan h , m ngăl

i s d ngăđ theo
i, thành viên nhóm,

ni m tin, s ph thu c l nănhauăvàătraoăđ i cung c p các m ng an ninh phi chính
th ng quan tr ng;
(3) V n v t ch t bao g măc ăs h t ng và các lo iăhàngăhóaă màăng

is n

xu t c năđ h u thu n sinh k ;
(4) V n tài chính ng ý v các ngu n l cătàiăchínhămàăconăng
đ tăđ

i s d ngăđ

c các m c tiêu sinh k c a mình;
(5) V n t nhiên là t t c nh ng nguyên v t li u t nhiênăđ t o d ng sinh k .

Có r t nhi u ngu n l c t o thành v n t nhiên bao g m c các ngu n l căđ tăđai.
2.1.2 Chi n l
Chi năl

c sinh k

c sinh k là các kh n ngăph i h p các ho t đ ng, các s l a ch năđ

t iă uăhóaăvi c s d ng các tài s n sinh k hi n có c a nông h nh măđ tăđ

c các

m c tiêu c a nông h nh ăcácăho tăđ ng s n xu t, ho tăđ ngăđ uăt ăvà ho tăđ ng tái
s n xu t.
Chi năl

căsinhăk ph ăthu c tr căti p vào tìnhătr ng tàiăs n, các chính sách,

cácăt ăch căvà quy trình c ngănh ăb iăc nhăt năth
Scoonesă(1998)ătrongăch

ng.

ngătrìnhănghiênăc uăv ăkhungăsinhăk ăb năv ngăchoă

r ngăd a theo nhi u tiêu chí khác nhau, nhi u ki u chi năl

c và ho tăđ ng sinh k


-9-

đ

c xácă đ nhă nh ă thâmă canh/qu ngă canh nông nghi p,ă đaă d ngă hóaă vàă diă c .ăă

Thâmăcanhălàăvi căt ngăgiaăs năxu tănhi uăs năl
qu ngăcanhălàăvi căt ngăs năl

ngăh nătrênăm tăđ năv ăcanhătác;ă

ngădoăt ngădi nătíchăcanhătác.ă aăd ngăhóaălàăvi că

xâyăd ngăm tădanhăm căcácăho tăđ ngăđ uăt ăđ ăt oăthuănh pănh mă ngăphóăv iăr iă
roăgâyăbi năđ ngăthuănh p.ăDiăc ălàăvi cădiăchuy năđ ătìmăk ăsinhănhaiă ăn iăkhác.
2.1.3 K t qu sinh k
K t qu sinh k là nh ng thành t u ho c k t qu c a chi năl

c sinh k , ch ng

h nă nh thu nh pă caoă h n, t ng h nh phúc, gi m thi u r i ro, ană ninhă l
đ

ngăth c

c c i thi n và s d ng b n v ng h n c a t nhiên ngu n l c.

2.1.4 S chuy n đ i c u trúc và quy trình
S chuy n đ i c u trúc và quy trình là các t ch c, chính sách và pháp lu t đ

đ nh hình sinh k . S chuy n đ i c u trúc và quy trình quy tăđ nh vi c ti p c n đ n
các lo i hình c ăb n, chi năl

c sinh k và ch th ra quy tăđ nh; s traoăđ i gi a

các tài s n sinh k khác nhau; và l i t c cho b t k chi năl
2.1.5 B i c nh b t n th
B i c nh b t năth

c sinh k nào.

ng

ng xu t hi n khi conăng

i ph iăđ i m t v i m iăđeăd a

đ c h i, các cú s c mà không đ n ngăl c ng phó hi u qu . B i c nh b t năth
th hi n môiătr

ng bên ngoài trongăđóă m iăng

i t n t i.

ng

ó là m căđ ti p xúc

v i s r i ro và s không ch c ch n, và là n ngăl c c a các h giaăđình hay cá nhân
đ ng năng a, gi m nh ho c đ i phó v i r i ro.
Các nhân t tài s n sinh k và chi nă l
thu c n i t i c a conăng

c sinh k là nhân t bên trong, ph

i. Các nhân t bên ngoài g m b i c nh b t năth

c c u kinh t ,ăc ăch và chính sách. K t qu sinh k s cóătácăđ ngăng

ng và

c l i vào

tài s n sinh k .
Ph

ngăphápăti p c n sinh k tìmăcáchăđ tăđ

th c t nh ngăđi m m nh c aăconăng

c m t s hi u bi t chính xác và

i (tài s n, ngu n l c v n) và kh n ngăc a

h đ chuy năđ i nh ngăđi m m nh này thành các k t qu sinh k tích c c. Trong

- 10 -

b i c nh d b t n th

ngăvàăs h n ch đ i v i vi c ti p c n v i các lo i hình tài

s n sinh k nh tăđ nh,ăconăng

i ph iătìmăcáchăt ngătr

ng và k t h p nh ng tài s n

mà h có m t cách sáng t oăđ đ m b o s s ng, t n t i và phát tri n. i u này ph
thu c vào s l a ch n chi năl

c sinh k . M t trong nh ng chi năl

c sinh k quan

tr ng hi n nay chính làăđaăd ng hóa.
2.2

aăd ngăhóaăsinhăk ăvƠăđaăd ngăhóaăthuănh p

Theo Scoones (1998),ă đaăd ngăhóa làă vi căthamă giaăcác ho tăđ ng đ uăt đaă
d ngăđ ătíchăl y và táiăđ uăt , nh măm căđích đ iăphóăv i cácăcúăs c t măth iăho c
thíchă ngălâuădàiăh n v iăcác ho tăđ ngăsinhăk .

aăd ngăhóa làăvi c xâyăd ngăm t

danhăm căđ uăt t oăthuănh p đ ăx ălý các cú s c ho căc ngăth ng.
Trong nghiên c u v đaăd ng hóa sinh k
(2000) thìăđa d ng hóa sinh k nôngăthônăđ

cácăn

căđangăphátătri n c a Ellis

căđ nhăngh aănh ălàă“m t quá trình mà

nh đóăh nông thôn xây d ng m t danh m căđaăd ng các ho tăđ ng và tài s năđ
t n t iăvàăđ c i thi n m c s ng c a h ”.

a d ng hóa là s thayăđ i b n ch t c a

ngh nghi p toàn th i gian ch không ph i là m t cá nhân ho că giaă đình s h u
nhi u ngành ngh .

aăd ng hóa có th x y ra nh ăm t cách có ch đích ho cănh ă

m t ph n x đ đ i phó v i kh ng ho ng; đaăd ng hóa có th t o ra m t m ngăl
an toàn choăng

i nghèo ho c tíchăl y c a c i cho ng

i giàu có

i

nông thôn.

Barrett, Reardon và Webb (2001) cho r ng đa d ng hóa là vi că “cá nhân t
nguy n traoăđ i tài s n và phân b tài s n c a h qua các ho tăđ ng khác nhau đ
đ tăđ

c m t cân b ng t iă uăgi a l i nhu n k v ng và đi u ki n r i ro mà h ph i

đ i m t”. Các tác gi nh n xét đaăd ng là m t tiêu chu n vì r tăítăng

i mà thu nh p

c a h ch đ n t m t ngu n duy nh t hayăđ uăt ăs d ng tài s n c a mình ch trong
m t ho tăđ ng.
Theo Alderman và Paxson (1992) thì “đa d ng hóa thu nh p - income
diversification đưăđ

căđ aăraănh ăm t trong nh ng chi năl

c h giaăđìnhăs d ng

đ gi m thi u bi năđ i thu nh p h giaăđìnhăvàăđ đ m b o m c t i thi u thu nh p”.


- 11 -

a d ng hóa thu nh p cònăđ
thônăt oăraăđ

căđ nhăngh aălàăquá trình mà trongăđóăh ănôngă

cănhi uăngu năthuănh p.

aăd ng hóa có th là quá trình chuy năđ i

t s n xu t t cung t c p các lo i cây tr ng ch y u sang s n xu tăhàngăhóa,ăđápă ng
nhu c u th tr

ng.

a d ng hóa có th làăđaăd ng t ngành kinh t trong nông nghi p

đ n các ho tăđ ng phi nông nghi p. Và đaăd ng hóa c ngă có th là các quá trình mà
nông dân chuy năđ i t cây tr ng có giá tr th p sang các ho tăđ ng cho các lo i cây
tr ng có giá tr cao. (Minott và c ng s , 2006).
T nh ngăquanăđi m trên có th th y, đaăd ng hóa sinh k là m t trong nh ng
chi năl

c sinh k .ă aăd ng hóa thu nh p làăth

căđoăc aăđaăd ng hóa sinh k .ă aă

d ng hóa thu nh p là vi c xây d ng m t danh m c các ho tă đ ngă đ uă t ă đaă d ng
nh m t oăđ

c nhi u ngu n thu nh p nh m gi m thi u s bi năđ ng thu nh p c a

h giaăđìnhănôngăthôn. M căđ đaăd ng hóa thu nh p chính là m căđ đaăd ng c a
các thành ph n thu nh p.
2.3 CácăthƠnhăph năthuănh păc aăh ăgiaăđìnhănôngăthôn
Các thành ph n c a thu nh p c a h giaăđình nông thôn có th đ

c phân lo i

theo ba tiêu chí: phân lo i theo l nh v c (nông nghi p và phi nông nghi p), phân
lo i theo ch că n ng (làmă côngă nă l
không gian (làm t i đ aăph

ngă và t t o vi c làm) ho c phân lo i theo

ngăvà diăc ) (Barrett, Reardon và Webb, 2001).

Phân lo i theo l nh v c bao g m thu nh p nông nghi p ho c phi nông nghi p.
Theo cách phân lo i này, các ho tă đ ng t o thu nh p có th đ

c phân thành ba

nhóm: nhóm các ho tă đ ngă c ă b n bao g m nông nghi p, khai thác m và khai
khoáng khác; nhóm ho tă đ ng th hai bao g m các ho tă đ ngă trongă l nhă v c s n
xu t; và nhóm các ho tăđ ng th ba bao g m các ho tăđ ngătrongăl nhăv c d ch v .
i u này d năđ n s phân bi t gi a “thu nh p nông nghi p” và "thu nh p phi nông
nghi p". Thu nh p nông nghi p có ngu n g c t s n xu t, thu th p các lo i cây
tr ng ch aăquaăch bi n ho căch nănuôi, lâm nghi p ho c đánhăb t th y h i s n, s n
ph m t tài nguyên thiên nhiên. Thu nh p phi nông nghi p có ngu n g c t t t c
các ngu n thu nh p khác, bao g m c ch bi n, v n chuy n, kinh doanh ch aăqua


- 12 -

ch bi n nông nghi p, lâm nghi p và các s n ph m th y h i s n. Cách phân lo i
theoăl nhăv c ch quan tâm đ n b n ch t c a s n ph m và các lo i nhân t đ

cs

d ng trong quá trình s n xu t. Cách phân lo i này không quan tâmăđ n ho tăđ ng
đâu, (n iăc ătrú, trong trang tr i c ăs , trong thành ph ,

này di n ra

n

c ngoài),

nh ng quy mô nh ă th nào (trong m t nhà máy r t l n ho c do m tă ng
nh t), v i nh ng công ngh gì, hay nh ngăng
nh năđ

i tham gia ki măđ

thôn bao g m ho tăđ ng làmăcôngă năl
ti năl

c l i nhu n hay

c ti n công t ho t đ ng này.

Phân lo i theo ch că n ng thì các ho tă đ ng trong th tr
năl

i duy

ng là nh ng ng

ngă laoă đ ng nông

ng và ho tăđ ng t t o vi c làm. Làm công

i bán d ch v laoăđ ng c a h , s d ngălaoăđ ng đ đ i l y

ng (bao g m c hi n v t và hi n kim), trong khi nh ngăng

i t t o vi c làm

bán các d ch v laoăđ ng cho mình.
Cu i cùng, là phân lo i theo không gian bao g m làm vi c t iăđ aăph
làădiăc .

i v i ho tă đ ng làm vi c t i "đ aăph

ngăhayă

ng", có th phân chia thành hai

ti u lo i.Ti u lo i th nh t là làm vi c t i nhà (ho c t i nông tr i) c a chính mình.
Ti u lo i th hai là làm vi c t i đ aăph

ng c ătrú bao g m: làm vi c t i thôn xóm

n iăc ătrú; làm vi c t i th tr n nông thôn g n n iăc ătrú; và làm vi c t i thành ph
trung gian.

i v i ho tă đ ng làm vi c "xa nhà" đ

c g i là "diă c ",ă đ

thành ba ti u th lo i: diăc ăgi a các vùng nông thôn trongăn
đôăth trongăn

c; và diăc ăra n

c phân

c;ădiăc ăđ n các khu

c ngoài.

Trong nghiên c u c a Davisă(2003)ăđưăđ c păđ n n n kinh t phi nông nghi p
nông thôn (The Rural Non-Farm Economy - RNFE) nh ă làă m t ph nă “r t quan
tr ng cho n n kinh t nông thôn vì s liên k t trong s n xu t và nhăh

ng đ n vi c

làm, t o thu nh p đángă k cho các h giaă đình nông thôn”. N n kinh t phi nông
nghi p nông thôn đ

c đ nhăngh aălà t t c nh ng ho tăđ ng phi nông nghi p t o ra

thu nh p cho h giaă đình nông thôn (bao g m c thu nh p b ng hi n v t và b ng
ti n), thông qua vi c làmăcôngă năl
phi nông nghi p nông thôn có th đ

ng ho c t t o vi c làm. Các ho tăđ ng kinh t
c phân ra thành các lo iănh ăsau: th nh t là


- 13 -

các ho tă đ ng g n li n v i nông nghi p và chu i th că n, liênă quană đ n nh ng
ng

i không ph i là m t ph n c a chu i đó; th hai là nh ng ho tă đ ng s n xu t

hàng hóa và d ch v cho th tr

ng n iăđ a và th tr

ngăbênăngoàiă(th

ngăm i);

th ba là nh ng ho tăđ ng t t o thu nh p t nh ng h có qui mô đ l n,ăcóăn ngă
su t và v năđ uăt .
Nghiên c u c aă Ersadoă (2003)ă đ xu t ba hình th c thu nh p: thu nh p làm
côngă nă l

ng, thu nh p t t o vi c làm và thu nh p phi laoă đ ng. Thu nh p làm

côngă năl

ng có th đ

c th c hi n trong nhi uăl nhăv căkhácănhauănh làm vi c

trong chính ph ,ătrongăcácăđ năv t ănhânăchínhăth c ho c không chính th c, làm
vi c trong các vùng ph c n, trong ngành nông nghi p và cácă l nhă v c khác. Các
thành viên h giaă đình có th t t o vi c làm trong nông nghi p ho c kinh doanh
riêng. Thu nh p t vi c làm t t o trong nông nghi p bao g m n mălo i, d a trên
các nhóm m t hàng chính: câyăl

ngăth c, công nghi p cây tr ng, các lo i trái cây

và rau qu ,ăch nănuôi,ăvà t các ngành nông nghi p khác Cu i cùng là thu nh p phi
laoăđ ng là các kho n thu nh p t chuy nănh

ng và t tài s n .

Trong cu că đi u tra ti pă c nă ngu nă l că h ă giaă đìnhă nôngă thônă Vi tă Namă
(VARHS) n mă 2012ă doă Vi n Nghiên c u qu nă lýă Trungă
chi năl

c nông nghi p và phát tri n nông thôn, Vi n Khoa h călaoăđ ng xã h i và

Nhóm nghiên c u kinh t phát tri n thu că Tr
( anăM ch) th c hi n, thu nh p có th đ
t ti năl

ng,ă Vi n Chính sách

ngă

i h c t ng h p Copenhagen

c phân thành ba lo i bao g m thu nh p

ng/ti n công; thu nh p t vi c làm t t o và thu nh păphiălaoăđ ng.

Th nh t,ăđ i v i thu nh p t ti năl

ng/ti n công bao g m t t c các kho n

thu nh p c a thành viên h giaă đìnhă ho tă đ ng làm công nă l

ngă trongă m iă l nhă

v c, lo iăhìnhăvàăkhôngăgian.ăCácăl nhăv c ho tăđ ng bao g m c nông nghi p và
phi nông nghi p. Các lo iăhìnhăđ năv s d ngălaoăđ ng bao g măt ănhân/kinhăt h ,
đ năv hành chánh s nghi p, t ch c phi chính ph , doanh nghi p nhà n
nghi păn

c, doanh

c ngoài, h pătácăxư….ăKhôngăgianălaoăđ ng bao g m t iăđ aăph

ngoàiăđ aăph

ngăk c n

c ngoài.

ngăvàă

- 14 -

Th hai,ăđ i v i thu nh p t vi c làm t t oăđ

căphânăchiaătheoăl nhăv c bao

g m ba ti u lo i: thu nh p t các ho tă đ ng s n xu t nông,ă lâm,ă ng ă nghi p; thu
nh p t các ho tăđ ngăkhaiăthácăvàăđánhăb t t nhiên và thu nh p t các ho tăđ ng
kinh t phi nông nghi păkhôngăđ

c tr công

Cu i cùng, thu nh păphiălaoăđ ngăđ

c chia thành các ti u lo i: thu nh p t tài

s n bao g m các ho tăđ ng cho thuê /bán tài s n; thu nh p t chuy nănh

ng và thu

nh păkhác.ăTrongăđó,ăthuănh p t ho tăđ ng cho thuê và bán tài s n bao g m cho
thuêă đ tă đai/b tă đ ng s n, cho thuê các tài s n khác và bán tài s n. Các kho n
chuy nănh

ng/ h tr bao g m các kho n chuy nănh

kho n chuy nănh

ng/h tr t cá nhân và các

ng/h tr t chính ph và các t ch c xã h i.

Bài nghiên c u s d ng cách phân lo iătheoăVARHSăcóăxemăxétăđ n nhân t
ngu n g c c a thu nh p. Nghiên c u ch quanătâmăđ aăvàoăphânătíchăcácăthànhăph n
thu nh p có ngu n g c t laoăđ ng, vi călàmăvàăđ uăt .
2.4 oăl

ngăđaăd ngă thuănh p

a d ng hóa thu nh p trong m t s nghiên c u đ
d ng s l

c đoăl

ng b ng cách s

ng các ngu n thu nh p Ersado (2003) ho c t l các ngu n thu nh p

khác nhau (Barrett et al 2001; Escobal, 2001; Idowu và c ng s , 2011). Có nhi u
cáchăđoăl

ngăđaăd ng hóa thu nh p, m i cách có nh ngă uăđi m vàănh

căđi m

riêng.
2.4.1 o l

ng b ng t l thu nh p phi nông nghi p trong t ng thu nh p h

gia đình
M t s nghiên c uăđoăl

ngăđaăd ng hóa thu nh p b ngăcáchă

c tính t l thu

nh p phi nông nghi p trong t ng thu nh p h giaăđình (Block và Webb n mă2001;
Lanjouw, Schwarze và Zeller, 2005). Gi đ nh trong nh ng nghiên c u này là t l
các kho n thu nh p phi nông nghi p cao thì m că đ đa d ng hóa cao trong môi
tr

ng nông thôn n iămàănôngănghi p là sinh k chính.


- 15 -

Tuy nhiên, vi c s d ng t l thu nh p phi nông nghi p nh ăm t bi n pháp đoă
l

ng thu nh p đaăd ng hóa g p v năđ khi t l thu nh p phi nông nghi p là ch s

đ i di n cho đaăd ng hóa thu nh p cho giá tr t

ngăđ

ng đ i v i các h phát sinh
âyălà m t ch

thu nh p phi nông nghi p t m t ngu n hay nhi u ngu n thu nh p.
s r t khó đ đoăl

ng, đòiăh i ph i có m t k toán chính xác v m căđ thu nh p t

t t c ngu n nông nghi p và phi nông nghi p.
2.4.2 o l

ng b ng s l

ng các ngu n thu nh p

M t trong hai ch tiêuă đoă l
Ersado (2003) là s l

ngă đaă d ng hóa thu nh p trong nghiên c u c a

ng các ngu n thu nh păbìnhăquânăđ uăng

NYSPC 
Trongăđó,ăNYSălà s l

i (NYSPC).

NYS
NES

ng các ngu n thu nh p và NES là s l

ngălaoăđ ng

trong m t h giaăđình.
Ch tiêu này g p h n ch khi không th hi năđ

c s khác bi t khi so sánh các

h giaăđình v i các t tr ng thu nh p khác nhau t các ho tăđ ng nh ngăcóăcùngăs
NYSPC. Ví d , m t h giaăđình cóăđ
ph nătr m t ti năl

c 99 ph nătr m thu nh p t nông nghi p và 1

ng laoăđ ng có cùng m t s ngu n thu nh pănh m t h gia

đình v i 50 ph nătr m c a nó thu nh p t nông nghi p và 50 ph nătr m t laoăđ ng
ti năl

ng.
2.4.3 o l

ng b ng ch s cân b ng Shannon

Nghiên c u c a Schwarze and Zeller (2005)

Indonesia đoăl

ngăđaăd ng hóa

thu nh p b ng ch s cân b ng Shannon. Nó có ngu n g c t ch s Shannon (H),
th

ng đ

c s d ng đ đánhăgiá s đaăd ng c a các loài (Magurran, 1988).
S

H income   Pi . ln Pi 
i 1

Trongăđó:


- 16 -

S là s ngu n thu nh p và P i là t tr ng thu nh p t ho tăđ ng i trong t ng thu
nh p h giaăđình.
Ch s cân b ngăShannonăEăđ

cătínhănh ăsau:

H

E   income .100
 ln( S ) 

Eădaoăđ ng t 0ăđ n 100.
2.4.4 o l

ng b ng ch s Herfindahl - Simpson (HI)

M t s nghiên c u nghiên c u s d ng ch s Herfindahl - Simpson, t
đ

ngă

ngăv i t l c a các ngu n thu nh p có th (Barrett etăal.n mă2005; Barrett và

Reardon 2001). Ch s này (HI) đoă l

ng s l

ng ngu n thu nh p ho c m c đaă

d ng hóa thu nh p.
N

HI   Pi

2

i 1

Trongăđó,ăP i là t tr ng c a ngu n thu nh p th i và N là s ngu n thu nh p
Giá tr c a HI b ng 1 th hi n s ph thu c hoàn toàn vào ngu n thu nh p duy
nh t hay nói cách khác h khôngăđaăd ng; trong khi giá tr HI b ng 1/N th hi n thu
nh p hoànătoànăbìnhăđ ng gi a các ngu n thu nh p, n i có N lo i ngu n thu nh p
khác nhau đ

c phân tích (Barrett et al. 2001).

Trong các nghiên c u v đaăd ng còn s d ng ch s Gini – Simpson (GSI):
N

GSI  1   Pi

2

i 1

GSI daoăđ ng t 0ăđ n 1. Khi GSI có giá tr b ngă0ăcóăngh aălàăkhôngăcóăđaă
d ng hóa; GSI càng ti nă đ n g n 1 thì m că đ đaă d ng hóa càng cao (C. R. Rao
1982 và Pranab K. Sen, 2005).