Cơ sở tồn tại của kinh tế thị trường và giải pháp phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời nói đầu
Trải qua một thời gian dài sau khi dành độc lập, xây dựng đất nớc,
Nhà nớc ta đã rút ra đợc, định hớng ra đợc một hớng đi, một con đờng
đúng đắn cho mình, đó là quá trình phát triển kinh tế đất nớc theo cơ chế thị
trờng với sự quản lý của Nhà nớc, định hớng xã hội chủ nghĩa. Đó là một b-
ớc ngặt sánh suốt của Đảng, của Nhà nớc ta.
Kinh tế thị trờng với sự phát triển của nó đã đa đến thành công bớc
đầu cho công cuộc xây dựng đất nớc đi theo con đờng xã hội chủ nghĩa.
Vậy kinh tế thị trờng đó là cái gì? hoàn cảnh ra đời, cái gì dẫn tới
phải phát triển kinh tế thị trờng - đặc điểm của nền kinh tế thị trờng là nh
thế nào - các giải pháp để phát triển nền kinh tế thị trờng ra sao?
Đó là hàng loạt các câu hỏi đặt ra cần đợc giải quyết, tìm hiểu rõ về
nó, ta có thể nắm bắt đợc kiên thức cơ bản nhất về nền kinh tế thị trờng ở n-
ớc ta.
Kinh tế thị trờng phải đợc nghiên cứu từng bớc, qua từng giai đoạn cụ
thể để có thể rút ra đợc tính quy luật của nó, để nắm bắt nó.
Vì thế đề tài Cơ sở tồn tại của kinh tế thị trờng va giảI pháp phát
triển kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta là vô cùng thiết thực và
cần thiết, qua đó cọng với niềm thích thú, sự học hỏi của mình , em thấy đề
tài này là hoàn toàn phù hợp và thỏa mãn với mình.
Đề án đợc viết dựa trên cơ sở thực tiễn, từ những lý luận chung của
các nhà kinh tế học tiền bối.
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Nội dung
I: Cơ sở lý luận
1.Ưu nhợc đIểm của kinh tế thị trờng
Bất cứ một nề kinh tế nào cũng có những u điểm và nhợc điểm . Nền
KTTT cũng vậy nó bao gồm những u và nhợc điểm sau .
Những mặt tích cực của nền KTTT thể hiện bằng sự phát triển kinh

tế vợt bậc . Từ sự phát triển vợt bậc đó khoa học công nghệ cũng có những
bớc phát triển lớn, khoa học công nghệ phát triển từ đó các công cụ sản xuất
ngày một phát triển hơn ,con ngời đợc sản xuất trong những điều kiện tốt
hơn . Năng xuất lao đông đợc nâng cao hơn rất nhiều so với trớc . Một nền
kinh tế phát triển đã làm cho mức sống chung của các nớc trên toàn thế giới
đợc nâng cao hơn trớc ... Trên đây là một số mặt tích cực của nền KTTT mà
chúng ta cần phải phát huy để nền kinh tế ngày càng phát triển hơn .
Những mặt tiêu cực của nền KTTT là : Do quá trình hoạt động sản
xuất cần phải khai thác tài nguyên thiên nhiên , nhng do năng xuất lao động
cao cộng với việc nhu cầu của ngời dân ngày càng lớn đã dẫn đến khai thác
tài nguyên thiên nhiên quá mức cho phép từ đó tài nguyên thiên nhiên đã
dần bị cạn kiệt .
Các hoạt động sản xuất chỉ chú ý tới vấn đề sản xuất mà không chú ý
tới vấn đề môi trờng .các hoạt động sản xuất đã gây ra hiện tợng ô nhiễm
môi trờng trầm trọng .
Một mặt tiêu cực nữa đó là vấn đề đạo đức ,lối sống trong dân . Ngày
nay do mức sống của con ngời đợc nâng cao , con ngời dễ tiếp xúc đối với
những loại văn hoá độc hại làm ảnh hởng tới tình trạng đạo đức trong dân ...
Từ những mặt tích cực và tiêu cực trên ta phải tìm ra những phơng
pháp để phát huy những mặt tích cực và hạn chế những mặt tiêu cực để nền
kinh tế đợc phát triển toàn diện hơn , từ đó cuộc sống của ngời dân đợc nâng
cao hơn mà không bị ảnh hởng của những mặt tiêu cực.
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
2. Có thể thực hiện đợc kinh tế thị trờng ở nớc ta không?
Một điều cần khẳng định rằng, kinh tế thị trờng là hoàn toàn có thể
thực hiện đợc trong Chủ nghĩa xã hội, câu hỏi đợc trả lời bổi các lý do sau :
a)Kinh tế thị trờng không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa t bản.
Kinh tế thị trờng là hình thức phát triển cao của kinh tế hàng hoá, mà
kinh tế hàng hoá đã từng tồn tại trớc chủ nghĩa t bản. Những điều kiện ra đời

và tồn tại của kinh tế hàng hoá, và các trình độ phát triển của kinh tế hàng
hoá : kinh tế hàng hoá giản đơn (kinh tế thị trờng sơ khai), kinh tế thị trờng
tự do, kinh tế thị trờng hiện đại do sự phát triển của lực lợng sản xuất tạo ra.
Còn bản chất cố hữu của chủ nghĩa t bản là bóc lột lao động làm thuê và bần
cùng hoá họ. Kinh tế hàng hoá không phải là cái do chủ nghĩa t bản tạo ra,
mà là thành tựu văn minh do con ngời đã đạt đợc trong quá trình phát triển
sản xuất của mình. Theo C. Mác, sản xuất và trao đổi hàng hoá là một nét
chung cho những hình thái kinh tế xã hội hết sức khác nhau tức là kinh
tế hàng hoá tồn tại trong nhiều hình thái kinh tế xã hội chứ không phải là
đặc trng riêng của chủ nghĩa t bản. Vì vậy, không thể cho rằng xây dựng
kinh tế thị trờng là đồng nghĩa với phát triển chủ nghĩa t bản.
b) Kinh tế thị trờng là thể chế kinh tế vận hành, nó không phải là cơ sở
kinh tế của một chế độ xã hội.
Nếu quan niệm kinh tế thị trờng nh là cơ sở kinh tế thì tất nhiên sẽ đi
đến kết luận: đã xây dựng kinh tế thị trờng, thì chế độ tơng ứng với nó phải
là chế độ t bản. Dĩ nhiên kinh tế thị trờng và chế độ xã hội có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau. Nhng đó không phải là mối quan hệ giữa cơ sở kinh tế
với kiến trúc thợng tầng. Cơ sở kinh tế cua một chế độ xã hội là hệ thống
quan hệ sản xuất thống trị, trớc hết là chế độ sở hữu quyết định. Cơ sở kinh
tế của chủ nghĩa xã hội là hệ thống quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa dựa
trên chế độ công hữu xã hội chủ nghĩa về t liệu sản xuất.
Cần hiểu rằng thể chế kinh tế là hình thức cụ thể của phơng thức, ph-
ơng pháp, qui tắc cụ thể của việc tổ chức vận hành kinh tế trong một chế độ
kinh tế - xã hội nhất định. Thể chế kinh tế là một khái niệm thấp hơn một
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
cấp so với chế độ kinh tế. Mọi chế độ kinh tế có thể có những thể chế kinh
tế khác nhau. Do đó, dới chủ nghĩa xã hội không phải chỉ có thể áp dụng
duy nhất thể chế kinh tế kế hoạch, mà cũng có thể áp dụng thể chế kinh tế
thị trờng.

c) Kinh tế thị trờng và chủ nghĩa xã hội có thể dung hoà.
Kinh tế thị trờng là một thể chế kinh tế vận hành mà theo một số nhà
nghiên cứu Trung Quốc, chế dộ sở hữu không quyết định trực tiếp thể chế
kinh tế, mà thông qua cơ cấu quyền sở hữu tài sản đợc hình thành bởi một
chế độ sở hữu nào đó, tác động giản tiếp đến thể chế kinh tế. Vấn đề căn
bản để hình thành kinh tế thị trờng là sự tồn tại những chủ thể kinh tế độc
lập, tự chủ trong sản xuất kinh doanh có lợi ích riêng để họ có quyền ra
quyết định phi tập trung hoá. Vì vậy, trong điều kiện chế độ công hữu xã hội
chủ nghĩa cũng có thể thực hiện thể chế kinh tế thị trờng. Nếu sở hữu nhà n-
ớc (sở hữu toàn dân) đợc phân giải thành các quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng kinh doanh trao cho doanh nghiệp, thì khi đó sẽ tạo nên những chủ thể
kinh tế độc lập có lợi ích riêng, do đó sẽ hình thành đợc kinh tế thị trờng. Sự
phân giải các quyền sở hữu toàn dân đợc thực hiện thông qua việc phát huy
tiềm năngcủa các thành phần trong đó kinh tế nhà nớc giữ vai trò chủ đạo.
3. Sự cần thiết khách quan phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng
xã hội chủ nghĩa ở nớc ta
Về phơng diện kinh tế có thể khái quát rằng, lịch sử phát triển của sản
xuất và đời sống xã hội của nhân loại đã và đang trải qua hai kiểu tổ chức
kinh tế thích ứng với trình độ phát triển của lực lợng sản xuất và phân công
lao động xã hội, hai thời đại kinh tế khác hẳn nhau về chất. Đó là: thời kinh
tế tự nhiên, tự cung tự cấp; và thời đại kinh tế hàng hoá mà giai đoạn cao
của nó đợc gọi là kinh tế thị trờng.
Kinh tế tự nhiên là kiểu tổ chức kinh tế-xã hội đầu tiên của nhân loại.
Đó là phơng thức sinh hoạt kinh tế ở trình độ thấp ban đầu là sử dụng những
tăng vật của tự nhiên và sau đó đợc thực hiện thông qua những tác động trực
tiếp vào tự nhiên để tạo ra những giá trị sử dụng trong việc duy trì sự sinh
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
tồn của con ngời. Nó đợc bó hẹp trong mối quan hệ tuần hoàn khép kín
giữa con ngời và tự nhiên kinh tế tự nhiên lấy quan hệ trực tiếp giữa con ng-

ời và tự nhiên, mà tiêu biểu là giữa ngời lao động và đất đai làm nền tảng.
Hoạt động kinh tế đó gắn liền với xã hội sinh tồn, với kinh tế nông nghiệp,
tự cung tự cấp. Nó đã tồn tại và thống trị trong các xã hội cộng sản nguyên
thủy, chiếm hữu nô lệ, phong kiến và tuy không còn giữ địa vị thống trị nh-
ng vẫn còn tồn tại trong xã hội t bản cho đến ngày nay. Kinh tế tự nhiên,
hiên vật, sinh tồn, tự cung, tự cấp gắn liền với kém phát triển và lạc hậu.
Kinh tế hàng hoá, bắt nguồn từ kinh tế hàng hoá đơn giản, ra dời từ
khi chế độ cộng sản nguyên thuỷ tan giã, dựa trên hai tiền đè cơ bản là có sự
phân công lao động xã hội và có sự tách biệt về kinh tế do chế độ sở hữu
khác nhau về t liệu sản xuất. Chuyển từ kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp
sang kinh tế hàng hóa là đánh dấu bớc chuyển sang thời đại kinh tế của sự
phát triển, thời đại văn minh của nhân loại. Trong lịch sử phát triển của
mình, vị thế của kinh tế hàng hoá cũng dần đợc đổi thay: Từ chỗ nh là kiểu
tổ chức kinh tế-xã hội không phổ biến, không hợp thời trong xã hội chiếm
hữu nô lệ của những ngời thợ thủ công và nông dân tự do, đến chỗ đợc thừa
nhận trọng xã hội phong kiến, và đến chủ nghĩa t bản thì kinh tế hàng hoá
giản đơn không những đợc thừa nhận mà còn phát triển lên giai đoạn cao
hơn đó là nền kinh tế thị trờng.
Kinh tế thị trờng là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng hoá,
cũng đã trải qua ba giai đoạn phát triển.
Giai đoạn thứ nhất là giai đoạn chuyển từ kinh tế hàng hoá giản đơn
sang kinh tế thị trờng (còn gọi là giai đoạn kinh tế thị trờng sơ khai giã
man).
Giai đoạn thứ hai, là giai đoạn phát triển kinh tế thi trờng tự do. Đặc
trng quan trọng của giai đoạn này là sự phá triển kinh tế diễn ra theo tinh
thần tự do, nhà nớc không can thiệp vào hoạt động kinh tế.
Giai đoạn thứ ba,là giai đoạn kinh tế thị trờng hiện đại. Đặc của giai
đoạn này là nhà nớc can thiệp vào kinh tế thị trờng và mở rộng kinh tế với n-
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368

ớc ngoài. Sự can thiệp của nhà nớc vào kinh tế thị trờng thông qua việc xây
dựng các hình thức sở hữu nhà nớc, các chơng trình khuyến khích đầu t và
tiêu dùng, cùng với việc sử dụng các công cụ kinh tế nh tài chính, tín dụng,
tiền tệ ... để điều tiết nền kinh tế ở tầm vĩ mô. Sự phối hợp giữa chính phủ và
thị trờng trong một nền hinh tế hỗn hợp nhằm đảm bảo sự phát triển có hiệu
quả của những nớc có mức tăng trởng kinh tế nhanh.
Mặc dù sự hình thành và phát triển của kinh tế hàng hoá (sản xuất
hàng hoá nhỏ) tự phát sẽ hàng ngày hàng giờ đẻ ra chủ nghĩa t bản (nói
theo cách nói của V.I.Lê-Nin) và sự phát triển của KTTT trong lịch sử diễn
ra đồng thời với sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa t bản, nhng tuyệt
nhiên, KTTT không phải là một chế độ kinh tế-xã hội. KTTT là một hình
thức và phơng pháp vận hành kinh tế các qui luật của thị trờng chi phối việc
phân bổ các tài nguyên, qui định sản xuất cái gì, sản xuất nh thế nào (bao
nhiêu) và sản xuất cho ai. Đây là một kiểu tổ chức kinh tế hình thành và
phát triển do những đòi hỏi khách quan của sự phát triển lực lợng sản xuất.
Nó là phơng thức sinh hoạt kinh tế của sự phát triển. Sự cạnh tranh trong cơ
chế thị trờng theo qui luật giá trị đòi hỏi các chủ thể sản xuất-kinh doanh
không ngừng đổi mới, ứng dụng tiến bộ khoa học-kỹ thuật, nâng cao năng
xuất lao động, tiết kiệm chi phí, mở rộng qui mô của sản xuất-kinh donh.
Quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trờng là quá trình mở rộng
phân công lao động xã hội, phát triển khoa học-công nghệ mới và ứng dụng
chúng vào thực tiễn sản xuất-kinh doanh. Sự phát triển của KTTT gắn liền
với quá trình phát triển của văn minh nhân loại, của khoa học-kỹ thuật, của
lực lợng sản xuất. Nhiều học giả đã khái quát rằng: Giai đoạn kinh tế hàng
hoá giản đơn gắn liền với nền văn minh nông nghiệp và kỹ thuật thủ công;
Giai đoạn kinh tế thị trờng hiện đại gắn liền với nền văn minh trí tuệ, kỹ
thuật vi điện tử-tin học ...
Cho đến cuối những năm 80, về cơ bản, trong nền kinh tế nớc ta, sản
xuất nhỏ vẫn còn là phổ biến, trạng thái kinh tế tự nhiên, hiện vật, tự cung,
tự cấp còn chiếm u thế. Xã hội Việt Nam, về cơ bản vẫn dựa trên nền tảng

của văn minh nông nghiệp lúa nớc, nông dân chiếm đại đa số.Việt Nam vẫn
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
là một nớc nghèo nàn, lạc hậu và kém phát triển. Phát triển trở thành nhiệm
vụ mục tiêu số một đối với toàn đảng, toàn dân ta trong bớc đờng đi tới.
Muốn vậy, phải chuyển toàn bộ nền kinh tế quốc dân sang trạng thái của sự
phát triển, là sự phát triển kinh tế thị trờng, cùng với nó là công cuộc công
nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Sự cần thiết tất yếu phải chuyển sang nền kinh tế thị trờng định h-
ớng XHCN.
Trớc sự suy thoái nghiêm trọng, viện trợ nớc ngoài lại giảm sút đã đa
nền kinh tế nớc ta tới sự bức bách phải đổi mới. Tại đại hội VI của đảng đã
chủ trơng phát triển kinh tế nhiều thành phần và thực hiện chuyển đổi sang
cơ chế hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa. Đến đại hội VII đảng ta đã
xác định việc đổi mới cơ chế kinh tế nớc ta là một tất yếu khách quan và
trên thực trạng diễn ra việc đó tức là chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập
chung sang nền kinh tế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc theo định hớng
XHCN. Đây là một sự thay đổi về nhận thức có ý nghĩa rất quan trọng trong
lý luận cũng nh trong thực tế lãnh đạo của đảng trên mặt trận làm kinh tế.
Việc chuyển đổi trên hoàn toàn đúng đắn. Nó phù hợp với thực tế của nớc ta
phù hợp với các qui luật kinh tế và xu thế của thời đại.
Nếu không thay đổi cơ chế vẫn giữ cơ chế kinh tế cũ thì không thể
nào có đủ sản phẩm để tiêu dùng chứ cha nói đến tích luỹ vốn để mở rộng
sản xuất. Thực tế những năm cuối của thập kỷ 80 đã chỉ rõ thực hiện cơ chế
kinh tế cho dù chúng ta đã liên tục đổi mới hoàn thiện cơ chế quản lý kinh
tế, nhng hiệu quả của nền sản xuất xã hội đạt mức rất thấp. Sản xuất không
đáp ứng nổi tiêu dùng ,tích luỹ hầu nh không có đôi khi còn ăn lạm cả vào
vốn vay của nớc ngoài.
Do đặc trng của nền kinh tế tập trung là rất cứng nhắc cái đó chỉ có
tác dụng thúc đẩy tăng trởng kinh tế . Và chỉ có tác dụng phát triển nền kinh

tế theo chiều rộng .Nền kinh tế chỉ huy ở nớc ta tồn tại quá dài do đó nó
không những còn tác dụng đáng kể trong việc thúc đẩy sản xuất mà nó còn
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
sinh ra nhiều hiện tợng tiêu cực làm giảm năng xuất, chất lợng và hiệu quả
sản xuất.
Xét về tồn tại thực tế ở nớc ta những nhân tố của nền kinh tế thị trờng
. Về vấn đề này có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau. Nhiều nớc cho rằng thị
trờng ở nớc ta là thị trờng sơ khai. Thực tế kinh tế thị đã hình thành và phát
triển đạt những mức phát triển khác nhau, ở hầu hết các đô thị và vùng hẻo
lánh đang đợc mở rộng với thị trờng quốc tế.Nhng thị trờng ở nớc ta phát
triển cha đồng bộ còn thiếu hẳn thị trờng các yếu tố sản xuất nh thị trờng
lao động ,thị trờng vốn và thị trờng đất đai về cơ bản vẫn là thị trờng tự do,
mức độ can thiệp của nhà nớc còn rất thấp.
Xét về mối quan hệ kinh tế đối ngoại ta thấy nền kinh tế nớc ta đang
hoà nhập với nền kinh tế thị trờng thế giới ,sự giao lu về hàng hoá dịch vụ và
đầu t trực tiếp của nớc ngoài làm cho sự vận động của nền kinh tế nớc ta gần
gũi hơn với thị trờng thế giới.Tơng quan giá cả các loại hàng hoá trong và
giá cả hàng hoá quốc tế.
Xu hớng chung phát triển kinh tế thế giới là sự phát triển kinh tế của
một nớc không tách rời sự phát triển và hoà nhập quốc tế. Sự cạnh tranh giữi
các quốc gia đã thay đổi hẳn về chất không còn là dân số đông ,vũ khí nhiều
,quân đội mạnh mà là tiềm lực kinh tế. Mục đích của các chính sách của các
quốc gia tạo đợc nhiều của cải vật chất trong quốc gia của mình là tốc độ
phát triển kinh tế cao, đời sống nhân dân đợc cải thiện, thất nghiệp thấp ,
tiềm lực kinh tế đã trở thành thớc đo chủ yếu , vai trò và sức mạnh của mỗi
dân tộc, là công cụ chủ yếu để bảo vệ uy tín duy trì sức mạnh của các đảng
cầm quyền.
Tuy vậy,nền kinh tế thị trờng hớng tới của nớc ta sẽ không phải là nền
kinh tế thị trờng thuần tuý. Lý thuyết để mặc cho thị trờng tự do cạnh

tranh là không tồn tại. Ngoài bàn tay vô hình , vai trò của chính phủ để
điều tiết, khắc phục những khuyết tật của thị trờng tạo cho nền kinh tế ổn
định và phát triển. Đói với nớc ta vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị
trờng cũng sẽ rất quan trọng.
8