hoàn thiện pháp luật tths việt nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (661.49 KB, 68 trang )

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT TƢ PHÁP

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
Đề tài

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ
QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI
TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ

Giảng viên hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

ThS. Mạc Giáng Châu

Lê Thị Hồng Nhung

Bộ môn: Luật Tƣ pháp

MSSV: 5095353
Lớp: Tƣ pháp 1 - K35

Cần Thơ, Tháng 5/2013

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

Tiến hành tố tụng
Tố tụng hình sự
Viện kiểm sát
Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA
NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG TTHS ............................................................... 4
1.1. Khái quát chung về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong tố tụng
hình sự ....................................................................................................................... 4
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................... 4
1.1.1.1. Khái niệm chung về quyền con người .................................................... 4
1.1.1.2. Khái niệm quyền im lặng ....................................................................... 6
1.1.1.3. Khái niệm người bị tình nghi ................................................................. 8
1.1.2. Bản chất của quyền im lặng ........................................................................ 13
1.2.3. Vai trò của quyền im lặng ................................................................................. 15
1.2. So sánh cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tƣ pháp tố tụng
hình sự ..................................................................................................................... 18
1.2.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Đức, Mỹ ........................................ 18
1.2.1.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Đức ......................................... 18
1.2.1.2. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Mỹ ........................................... 20
1.2.2.Quyền im lặng trong BLTTHS Việt Nam ................................................... 21
CHƢƠNG 2 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ
QUYỀN IM LẶNG ................................................................................................. 24
2.1. Các quy định mang tính nguyên tắc liên quan tới quyền im lặng .............. 24
2.1.1. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án ....................................................... 24
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa ......................................................... 26

2.1.3. Nguyên tắc không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội của Tòa án
đã có hiệu lực pháp luật ........................................................................................ 27
2.2. Các quy định cụ thể trong các giai đoạn tố tụng liên quan tới quyền im
lặng ........................................................................................................................... 29
2.2.1. Quyền im lặng trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố ............................ 29

2.2.1.1. Quyền im lặng trong giai đoạn khởi tố bị can ..................................... 29
2.2.1.2. Quyền im lặng trong giai đoạn điều tra ............................................... 30
2.2.1.3. Quyền im lặng trong giai đoạn truy tố ................................................. 32
2.2.2. Quyền im lặng trong giai đoạn xét xử ........................................................ 33
2.2.2.1. Giai đoạn chuẩn bị xét xử .................................................................... 33
2.2.2.2. Giai đoạn tại phiên tòa ........................................................................ 35
CHƢƠNG 3 MỘT SỐ TỒN TẠI VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN
PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ
TÌNH NGHI ............................................................................................................ 40
3.1. Về mặt pháp lý ................................................................................................. 40
3.1.1. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án ....................................................... 40
3.1.2. Nguyên tắc suy đoán vô tội......................................................................... 41
3.1.3. Các quy định về quyền của người bị tạm giữ (Điều 48 – BLTTHS), bị can
(Điều 49 – BLTTHS), bị cáo (Điều 50 – BLTTHS): ........................................... 43
3.2. Về mặt thực tiễn............................................................................................... 46
3.2.1. Quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo ................................ 46
3.2.2. Quyền trình bày lời khai ............................................................................. 53
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 57
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực tố tụng hình sự là vấn đề đang được các
quốc gia quan tâm. Tuy nhiên, một trong những khó khăn mà các nước gặp phải
trong quá trình hoàn thiện pháp luật là bảo đảm sự cân bằng giữa các mục tiêu của
tố tụng hình sự, đó là việc cân bằng giữa nhiệm vụ xử lý tội phạm và duy trì tính
nghiêm minh của pháp luật với việc bảo đảm và không vi phạm các quyền của
người bị tình nghi. Qua nghiên cứu cho thấy, ở không ít các quốc gia điển hình là
nước Mỹ, Đức, thì pháp luật luôn bảo vệ quyền được im lặng của người bị tình nghi
một cách trọn vẹn.
Tại Việt Nam, thực tế giải quyết vụ án hình sự cho thấy vẫn còn tồn tại tình
trạng oan sai, gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi,
Một trong số quyền đó, cụ thể là “quyền im lặng” trong các giai đoạn tố tụng hình
sự (giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự). Thực tế này xuất
phát từ nhiều nguyên nhân, một trong số đó là do những quy định của pháp luật còn
bất cập, hạn chế (không quy định trực tiếp và rõ ràng)… Mặc dù, Bộ luật TTHS
Việt Nam đã trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, tuy nhiên cũng mới chỉ khắc phục
được phần nào những bất cập còn tồn tại. Chính vì vậy, quyền và lợi ích pháp lý của
người bị tình nghi vẫn chưa được đảm bảo một cách trọn vẹn. Trước tình hình đó,
Nhà nước đã có những động thái thể hiện rõ quyết tâm sớm hoàn thiện hệ thống
pháp luật nói chung và pháp luật TTHS nói riêng. Tương tự nhiều nước trên thế
giới, Việt Nam đã và đang tiến hành cuộc cải cách tư pháp toàn diện về tư pháp
hình sự. Nghị Quyết số 08/NQ/TW ngày 2/1/2002 và Nghị Quyết số 49/NQ/TW
ngày 2/6/2005 của Bộ Chính Trị “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”
khẳng định: “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp ngày càng
cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ
công lý, bảo vệ quyền con người”; Bộ Chính Trị đã chủ trương một trong những
nhiệm vụ trọng tâm của công tác cải cách đó là “mở rộng hoạt động tranh tụng tại
phiên tòa xét xử hình sự, trong đó, nhấn mạnh việc mở rộng hơn nữa quyền của

người bào chữa và quyền của người bị buộc tội”. Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ XI của Đảng mới đây cũng tiếp tục đặt ra nhiệm vụ: “Đẩy mạnh xây
dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó đẩy mạnh việc thực hiện

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

1

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch,
vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người”.
Tuy nhiên, để tiến trình cải cách tư pháp trong lĩnh vực TTHS đạt hiệu quả
cao, việc mở rộng hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung
và hoạt động TTHS nói riêng là một tất yếu khách quan và phù hợp với xu thế hội
nhập pháp luật. Với mong muốn góp phần vào việc nâng cao hiệu quả xây dựng và
hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi. Vì
vậy, đây chính là lý do để người viết mạnh dạn chọn đề tài “Hoàn thiện pháp luật
TTHS Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự” để
nghiên cứu và tìm hiểu.
2. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi đề tài, người viết tập trung nghiên cứu các vấn đề có liên quan
đến quyền im lặng của người bị tình nghi như khái niệm, bản chất của quyền im
lặng, so sánh cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tư pháp TTHS ở Mỹ,
Đức từ đó liên hệ đến pháp luật Việt Nam, làm rõ vai trò của quyền im lặng, để tạo
nền tảng cho việc nghiên cứu quyền im lặng của người bị tình nghi trong hoạt động

tư pháp tố tụng hình sự. Thông qua đó người viết đề cập đến những tồn tại về mặt
pháp lý của Bộ luật TTHS Việt Nam, cũng như chỉ ra những bất cập, hạn chế trong
quy định về “quyền” của người bị tình nghi trên thực tế, từ đó đưa ra các giải pháp
cụ thể. Người viết chỉ tập trung xoáy sâu vào các quy định của Bộ luật TTHS hiện
hành và Bộ luật hình sự hiện hành về quy định quyền im lặng của người bị tình nghi
trong các giai đoạn TTHS và các quy định mang tính nguyên tắc liên quan tới quyền
im lặng.
3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở là làm rõ những vấn đề lý luận chung về quyền im lặng của người
bị tình nghi trong hoạt động tư pháp tố tụng hình sự, đồng thời nghiên cứu thực tiễn
quy định quyền im lặng ở nước Mỹ, Đức, từ đó liên hệ đến những quy định của
pháp luật Việt Nam. Thông qua đó, chỉ ra được những bất cập, hạn chế của pháp
luật Việt Nam về quy định quyền im lặng của người bị tình nghi, để đưa ra những
giải pháp mang tính cụ thể nhằm “Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền
im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự”, góp phần đảm bảo cho quyền
con người trong xã hội nói chung, quyền im lặng của người bị tình nghi trong TTHS
nói riêng được bảo đảm tích cực hơn.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

2

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài được tìm hiểu, nghiên cứu trên cơ sở tổng hợp các tài liệu liên quan

đến đề tài, vận dụng các phương pháp khoa học như: phương pháp luận của Chủ
nghĩa Mác – Lênin (phương pháp duy vật biện chứng), phân tích, so sánh, chứng
minh, đánh giá, tổng hợp để làm rõ vấn đề. Cụ thể, phương pháp duy vật biện chứng
được sử dụng để làm rõ quan niệm của các nhà triết học về quyền con người. Bên
cạnh đó, tác giả tập trung phân tích, so sánh quy định về quyền im lặng của nghi
phạm ở nước Mỹ, Đức và những quy định của pháp luật Việt Nam về quyền im lặng
của người bị tình nghi trong hoạt động tư pháp hình sự.
5. Kết cấu của đề tài
Đề tài được chia làm ba phần: lời mở đầu, phần nội dung và phần kết luận.
Trong đó, phần nội dung được cấu trúc thành ba chương, cụ thể:
+ Chƣơng 1: Những vấn đề chung về quyền im lặng của ngƣời bị tình
nghi trong tố tụng hình sự
+ Chƣơng 2: Những quy định của pháp luật Việt Nam về quyền im
lặng
+ Chƣơng 3: Một số tồn tại và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật
TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự
Trong suốt quá trình nghiên cứu, tìm hiểu đề tài luận văn tốt nghiệp, người
viết được sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô công tác, giảng dạy tại khoa Luật
trường Đại học Cần Thơ và đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của giáo viên hướng
dẫn – Cô Mạc Giáng Châu đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc hoàn thành đề tài luận
văn. Mặc dù người viết đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu đề tài, tiếp cận
các nguồn tài liệu, thông tin liên quan đến đề tài, nhưng cũng không tránh khỏi
những thiếu sót. Người viết chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ một cách
nhiệt tình của cô Mạc Giáng Châu và quý thầy cô, rất mong được quý thầy cô thông
cảm và đóng góp ý kiến cho bài luận văn được hoàn thiện hơn. Người viết xin chân
thành cảm ơn.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

3

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA
NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG TTHS
1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH
NGHI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
Để có cái nhìn tổng thể về quyền im lặng của người bị tình nghi trong TTHS,
trước tiên vấn đề cần làm rõ là khái niệm về quyền con người, quyền im lặng và
người bị tình nghi, tiếp đó là làm rõ bản chất của quyền im lặng, và sau đó liên hệ
cụ thể đến cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tư pháp tố tụng hình sự,
đồng thời làm rõ vai trò của quyền im lặng.
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Khái niệm chung về quyền con người
Quan niệm về quyền con người, trong lịch sử chính trị - tư tưởng của nhân
loại, thuật ngữ quyền con người (nhân quyền) thường được sử dụng, nhưng cho đến
nay chưa có quan niệm thống nhất. Ngay từ thời cổ đại đã có sự bàn luận về các
quyền. Tuy nhiên, phải đến thế kỷ XVII, XVIII, quyền con người mới được các nhà
tư tưởng bàn đến như một học thuyết.
- Quan niệm thứ nhất, cho rằng quyền con người là đặc quyền tự nhiên.
Trong ý nghĩa ban đầu, thuyết pháp luật tự nhiên ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu tự do
của con người; khẳng định quyền con người là tự nhiên, vốn có, nhằm đối lập, phủ
nhận quan niệm quyền con người tự do vương quyền và thần quyền ban phát, tặng
cho quyền tự nhiên.
- Quan niệm thứ hai, xem con người cũng như quyền con người trong tổng

hòa các mối quan hệ xã hội. Quyền con người với tính chất là thuộc tính bẩm sinh,
tự nhiên, không được đặt ra trong xã hội thị tộc khi chưa có sự vi phạm quyền con
người. Chỉ khi xã hội có giai cấp, Nhà nước có sự vi phạm quyền con người thì vấn
đề con người mới được đặt ra trước nhân loại.
Học thuyết Mác – Lênin là một chỉnh thể thống nhất thể hiện những tư
tưởng nhân văn chân chính nhất của loài người, là sự kế thừa một cách biện chứng
những giá trị tinh hoa của con người. Con người vừa là sản phẩm của tự nhiên, vừa
là sản phẩm của xã hội và là một thực thể thống nhất, một “sinh vật – xã hội”. Do
đó, quyền con người là sự thống nhất biện chứng giữa “quyền tự nhiên” (như một

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

4

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

đặc quyền vốn có và chỉ con người mới có) và “quyền xã hội”, sự chế định bằng các
quy chế pháp lý nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.
Vì vậy trong điều kiện ngày nay, việc đưa ra khái niệm đúng đắn về quyền
con người phải giải quyết được các quan hệ giữa cá nhân với xã hội, giữa tính nhân
loại với tính giai cấp, giữa các giá trị đạo đức với pháp luật và quyền lực, giữa quan
hệ quốc tế với lợi ích quốc gia, giữa khả năng và nhu cầu tự nhiên với những nổ lực
chủ quan.
Như vậy, ngày nay trong xu thế toàn cầu hóa có thể nêu ra một số thuộc
tính cơ bản của khái niệm quyền con người sau đây:
Một là, quyền con người là những giá trị gắn với mỗi con người vừa với tư

cách là cá nhân, vừa với tư cách là thành viên xã hội. Vì vậy, quyền con người vừa
mang thuộc tính cá nhân, vừa thể hiện lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng.
Hai là, quyền con người là những giá trị phải được xã hội hóa bằng cách thể
chế hóa thành các quyền năng cụ thể, có tính phổ cập cần thiết cho mọi người,
không phân biệt chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo, ngôn ngữ, giới tính…
Ba là, quyền con người vừa là thuộc tính tự nhiên của con người, vừa là
những giá trị sản sinh trong đời sống cộng đồng, gắn liền với một nhà nước cụ thể.
Ghi nhận quyền con người, pháp luật phản ánh các nhu cầu và khả năng khách quan
phù hợp với chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, lịch sử… Chỉ có thông qua
pháp luật thì các giá trị của con người với tư cách là tự nhiên và xã hội mới trở
thành quyền được xác định và mới bảo đảm trở thành hiện thực trong thực tiễn.
Với ba yếu tố trên đây, quan niệm về quyền con người vừa khẳng định cơ
sở tự nhiên và giá trị nhân loại của quyền, đồng thời cũng thừa nhận thuộc tính xã
hội – chính trị và lịch sử cụ thể của quyền con người thuộc một quốc gia, một dân
tộc1.
Từ sự phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm quyền con người như sau:
“Quyền con người là những đặc lợi vốn có tự nhiên mà chỉ con người mới được
hưởng trong những điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhất định. Quyền
con người vừa mang tính tự nhiên, vừa mang tính xã hội; vừa mang thuộc tính cá
nhân, vừa thể hiện lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng; có tính phổ cập, không
phân biệt chủng tộc, sắc tộc, tính ngưỡng, tôn giáo, ngôn ngữ, giới tính”.

1

Trần Ngọc Đường, Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2004, tr 12-25.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

5

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

1.1.1.2. Khái niệm quyền im lặng
Quyền im lặng là quyền pháp lý cơ bản của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo.
Quyền này được ghi nhận rất sớm ở Anh vào thế kỷ mười sáu. Nền tảng lý luận của
quyền im lặng xuất phát từ quan điểm lịch sử về sự cân bằng giữa quyền lực Nhà
nước và quyền công dân. Theo đó, quyền im lặng là quyền tự do của mỗi cá nhân
con người, và đây là một trong những quyền cơ bản của công dân, luôn được pháp
luật tôn trọng và bảo vệ. Mọi người đều có quyền nói và có quyền im lặng cho dù đó
là người có phạm tội hay không, không ai có thể buộc họ phải trả lời bất cứ câu hỏi
nào nếu như họ không muốn trả lời, và đây cũng là quy định được cho phép ở các
nước2.
Nhà nước có quyền yêu cầu công dân phải thành khẩn khai báo, nhưng công
dân cũng có quyền im lặng không trình bày, vì im lặng là quyền của công dân, Nhà
nước tôn trọng quyền im lặng là tôn trọng quyền của công dân. Trong quá trình
nghiên cứu nhận thấy, pháp luật TTHS của hầu hết các nước đều ghi nhận quyền im
lặng là quyền tố tụng cơ bản của người bị tình nghi. Ví dụ: Ở Úc, Đạo luật hình sự
của Bang và liên bang đều ghi nhận người bị tình nghi có quyền từ chối trả lời các
câu hỏi đặt ra bởi cảnh sát trước phiên tòa và có quyền từ chối đưa ra các chứng cứ
tại phiên tòa. Ở Canada, quyền im lặng được bảo vệ bởi Điều khoản số 7 và số 11(c)
của Hiến chương các quyền cơ bản và quyền tự do. Theo đó, người bị buộc tội
không buộc phải làm chứng chống lại anh ta trong quá trình TTHS và cảnh sát chỉ
được sử dụng những lời khai tự nguyện từ phía người bị tình nghi để làm chứng cứ.
Tương tự, Hiến pháp Ấn Độ cũng ghi nhận tại Điều 20(3) với nội dung: “Không
người bị buộc tội nào bị buộc phải làm chứng chống lại mình”. Đặc biệt là ở nước

Đức và Mỹ, quyền im lặng của người bị tình nghi cũng được ghi nhận dựa trên lập
luận cho rằng: người bị tình nghi không có nghĩa vụ tuyên bố những chứng cứ
chống lại chính anh ta và việc im lặng không có nghĩa là loại trừ nghĩa vụ khai báo3.
Trong việc giải quyết vụ án hình sự, quyền im lặng là quyền không trình
bày lời khai về bất kỳ tình tiết sự kiện nào của vụ án khi thấy lời khai của mình có
thể được sử dụng để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bản thân mình.

2

Xem: Báo Pháp luật - xã hội, cho phép bị can, bị cáo được quyền im lặng – tại sao không, Phương Thảo,
Http://phapluatxahoi.vn/cho-phep-bi-can-bi-cao-duoc-quyen-im-lang-tai-sao-khong.htm, [ truy cập ngày
09/04/2013].
3

Xem: Lương Thị Mỹ Quỳnh, Bảo đảm quyền có người bào chữa của người bị buộc tội trong TTHS, Đại
học luật Tp. Hồ Chí Minh – 2011, tr.229.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

6

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

Khi tiến hành các hoạt động TTHS, người bị tình nghi có quyền trình bày
lời khai4 về những vấn đề liên quan đến vụ án mà họ bị cơ quan Nhà nước nghi
ngờ đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được luật hình sự coi là tội phạm.

Nhiều khi người bị tình nghi đã sử dụng quyền này để khai báo những tình tiết có
lợi cho mình với mục đích là chứng minh mình vô tội hoặc phạm tội ở mức độ nhẹ
hơn tội đã bị khởi tố, hay đưa ra những tình tiết, lý do để giảm nhẹ trách nhiệm
hình sự cho mình. Một khi cơ quan tiến hành tố tụng nghi ngờ họ phạm tội thì phải
tiến hành tìm kiếm, thu thập các chứng cứ khác một cách hợp pháp theo quy định
của pháp luật TTHS, để làm rõ những nghi ngờ về tội phạm chứ không chỉ phụ
thuộc vào lời khai của họ . Vì đây là “quyền” chứ không phải là nghĩa vụ bắt buộc
họ phải khai báo trước cơ quan có thẩm quyền, cho nên người bị tình nghi có
quyền không trình bày các tình tiết, sự kiện liên quan đến vụ án. Nhưng không
phải vì thế mà cơ quan tiến hành tố tụng xem đó là tội lỗi của họ, ngược lại cơ
quan tiến hành tố tụng phải tôn trọng quyền im lặng của người bị tình nghi.
Mặt khác, khi cơ quan điều tra tiến hành điều tra người bị tình nghi, lúc
này họ đang trong tâm trạng lo lắng, sợ hãi vì phải một mình đối diện với cơ quan
điều tra được đào tạo bài bản và đầy kinh nghiệm, lại thêm sự thiếu hiểu biết về
pháp luật nên khi bị lấy lời khai, thẩm vấn, họ rất dễ bị khai theo hướng “gợi ý”
của người lấy lời khai thiếu công tâm, tới khi luật sư tiếp cận hồ sơ thì mọi việc đã
rồi. Người bị tình nghi tin tưởng rằng nếu họ thành khẩn khai báo các tình tiết liên
quan đến vụ án thì họ sẽ nhanh chống được thả ra. Họ không biết rằng lời khai của
họ ngày nay sẽ là chứng cứ để chống lại bản thân mình vào ngày mai. Do đó, một
khi người bị tình nghi im lặng trước mọi câu hỏi, trước sự đe dọa hay dụ dỗ của
các điều tra viên, thì dần dần người bị tình nghi sẽ bình tĩnh trở lại và sẽ sáng suốt
trong mọi tình huống. Nếu người bị tình nghi càng trả lời các câu hỏi của điều tra
viên trong khi họ thiếu bình tĩnh, thì họ sẽ càng bị dồn ép và dẫn tới việc trả lời bất
lợi cho bản thân, cuối cùng tự mình kết tội mình. Chính vì lẽ đó, để đảm bảo tốt
hơn cho người bị tình nghi thì trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, người bị
tình nghi nên im lặng không khai báo về bất kỳ tình tiết, sự kiện nào liên quan đến
vụ án khi thấy lời khai của mình có thể được sử dụng để truy cứu trách nhiệm hình
sự đối với bản thân mình.
Tóm lại, “quyền im lặng là quyền pháp lý cơ bản của người bị tình nghi.
Theo đó, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không bắt buộc phải đưa ra lời

khai chống lại mình hoặc không buộc phải nhận mình phạm tội. Nhà nước có nghĩa
4

Xem: Điểm c – khoản 2, Điều 48 và điểm c- khoản 2, Điều 49 của BLTTHS năm 2003.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

7

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

vụ phải tìm kiếm chứng cứ để chứng minh những cáo buộc của mình về người bị
tình nghi”5.
1.1.1.3. Khái niệm người bị tình nghi
“Người bị tình nghi trong vụ án là người bị cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền tình nghi là đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được Bộ luật hình sự
quy định là tội phạm, bao gồm người có hành động phạm pháp bị cơ quan Nhà
nước có thẩm quyền triệu tập làm việ bao gồm: người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị
cáo”.
Tuy nhiên, trong tố tụng hình sự Việt Nam có nhiều chủ thể tham gia vào
hoạt động tố tụng, bao gồm người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, sự
tham gia của các chủ thể này nhằm làm rõ tính chất liên quan đến vụ án. Trong đó,
người bị tình nghi là một trong những chủ thể tham gia tố tụng xuyên suốt trong
từng giai đoạn với tư cách pháp lý khác nhau. Người bị tình nghi gồm những chủ
thể đó là: người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, ngoài ra người bị bắt cũng được xem là
người bị tình nghi, nhưng chủ thể này tham gia các hoạt động tố tụng không nhiều,

không xuyên suốt. Để tìm hiểu lý luận về người bị tình nghi trong giai đoạn điều
tra, truy tố và xét xử, mục đích là nhằm làm rõ khái niệm về người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo – đây được xem là những đối tượng bị tình nghi với mức độ khác nhau
và tăng dần sự tình nghi đối với họ. Từ đó, họ cũng xuất hiện với tư cách và vị trí
pháp lý khác nhau khi tham gia vào hoạt động tố tụng hình sự.
a) Khái niệm người bị tạm giữ
Người bị tạm giữ được xem là người bị tình nghi, bị cơ quan tiến hành
tố tụng nghi ngờ cho rằng đã thực hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội, và hành
vi đó xâm phạm đến các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Đây là người đầu
tiên mà cơ quan tiến hành tố tụng điều tra xem xét người đó có phạm tội hay không,
cũng như mức độ phạm tội của người bị tạm giữ có thể bị CQĐT khởi tố hay
không. Tuy nhiên trong giai đoạn này người bị tạm giữ có thể là người có liên quan
đến vụ án hoặc không có liên quan đến vụ án, mà CQTHTT chưa xác định được
mức độ phạm tội hoặc chưa có đầy đủ chứng cứ để khởi tố người bị tạm giữ.
Do chưa xác định chính xác người bị tạm giữ có liên quan đến vụ án
hay không, cũng như thiếu chứng cứ buộc tội. Vì vậy, người bị tạm giữ vẫn có thể
5

Xem: Điều 14.3 (g) Công ước quốc tế về Các quyền dân sự và chính trị năm 1966 của Liên hợp quốc,
[truy cập
ngày 20/02/2013].

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

8

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong

vụ án hình sự

được xem là người bị tình nghi, và mức độ tình nghi thấp hơn so với bị can, bị cáo.
Theo quy định tại khoản 1, Điều 48 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Người bị tạm
giữ là người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người bị bắt theo
quyết định truy nã hoặc người phạm tội tự thú, đầu thú và đối với họ đã có quyết
định tạm giữ”. Theo quy định này thì người bị tạm giữ có thể là người chưa bị khởi
tố (người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người phạm tội
tự thú), cũng có thể là bị can, bị cáo (người bị bắt theo quyết định truy nã).
Tạm giữ là một biện pháp ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc hành vi
cản trở việc điều tra khám phá tội phạm của người bị nghi ngờ là thực hiện hành vi
phạm tội, tạo điều kiện cho cơ quan có thẩm quyền có thời gian để xác định tính
chất, mức độ nguy hiểm của hành vi, nhân thân của người thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội. Từ đó có thể ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình
sự. Chính vì lẽ đó, người bị tạm giữ vẫn chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Người bị tạm giữ có thể là người chưa bị khởi tố (người bắt trong
trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú trước khi hành
vi phạm tội bị phát hiện và bị khởi tố), đã có quyết định tạm giữ. Mặc dù, họ chưa
bị khởi tố vụ án hình sự nhưng trên thực tế họ vẫn phải chịu sự cưỡng chế của cơ
quan đã tạm giữ. Người bị tạm giữ sẽ bị hạn chế quyền tự do, nhưng trình bày lời
khai là quyền chứ không phải là nghĩa vụ (theo điểm c- khoản 2 Điều 48, BLTTHS
năm 2003).
Người bị tạm giữ cũng có thể là người bị khởi tố về hình sự là bị can,
bị cáo (người bị bắt theo quyết định truy nã hoặc ra đầu thú), và đối với họ đã có
quyết định tạm giữ. Đó là trong trường hợp, một người đã thực hiện hành vi phạm
tội và cơ quan có thẩm quyền đã ra quyết định khởi tố bị can, nhưng xét thấy họ
không đủ điều kiện để tạm giữ , cho nên không áp dụng biện pháp tạm giữ đối với
họ, mà cho họ được tại ngoại và áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác (như cấm đi
khỏi nơi cư trú, đặt tiền và tài sản có giá trị để bảo đảm…), họ cam kết là sẽ thực
hiện đúng và sẽ có mặt theo giấy triệu tập của cơ quan tiến hành tố tụng. Tuy nhiên,

trong thời gian tại ngoại, họ bỏ trốn mà cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi
tố về hình sự trước đó chưa ra quyết định truy nã. Trong lúc bỏ trốn đến địa phương
khác họ lại phạm tội mới và bị cơ quan có thẩm quyền ở địa phương đó áp dụng
biện pháp tạm giữ. Lúc này, mặc dù người đó đã bị khởi tố về hình sự nhưng vẫn bị
cơ quan có thẩm quyền ở nơi người đó thực hiện tội phạm mới áp dụng biện pháp
tạm giữ.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

9

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

b) Khái niệm về bị can
Bị can cũng được xem là người bị tình nghi nhưng mức độ tình nghi
của bị can cao hơn người bị tạm giữ. Bởi vì, bị can tham gia tố tụng tương đối đầy
đủ hơn người bị tạm giữ. Ở giai đoạn truy tố Viện kiểm sát sẽ dựa trên những chứng
cứ đã thu thập được từ CQĐT chuyển sang và khi đó VKS sẽ xem xét và ra quyết
định truy tố hoặc không truy tố bị can. Bị can tham gia vào các giai đoạn điều tra,
truy tố và một phần giai đoạn xét xử sơ thẩm, nhưng đây chưa phải là giai đoạn định
tội. Chính vì lẽ đó, bị can chưa phải là tội phạm, các giai đoạn này chủ yếu vẫn còn
đang trong quá trình được điều tra làm rõ. Theo quy định tại khoản 1, Điều 49 của
Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Bị can là người đã bị khởi tố về hình sự”. Bị can là
người mà CQĐT có đủ căn cứ xác định rằng đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã
hội được Bộ luật hình sự quy định là tội phạm nên đã ra quyết định khởi tố bị can6.
Đây là điểm khác biệt giữa bị can và người bị tạm giữ liên quan đến việc bảo đảm

quyền con người của họ trong TTHS .
Như vậy, theo quy định của pháp luật TTHS năm 2003 thì: bị can là người
bị khởi tố vụ án hình sự và tham gia tố tụng từ khi có quyết định khởi tố bị can, nên
quyền và nghĩa vụ của bị can gắn liền với giai đoạn điều tra, truy tố và một phần
giai đoạn xét xử sơ thẩm . Vì thế, tư cách tố tụng của bị can chấm dứt khi Cơ quan
điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra, Viện kiểm sát đình chỉ vụ án, Tòa án đình
chỉ vụ án (trong giai đoạn chuẩn bị xét xử). Với những phân tích trên, có thể đưa ra
kết luận rằng bị can vẫn được xem là người bị tình nghi chứ không phải là tội phạm,
cho dù đã có quyết định truy tố của Viện kiểm sát. Vì, không ai bị coi là có tội và
phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật
(theo Điều 9, BLTTHS năm 2003).
c) Khái niệm về bị cáo
Bị cáo là đối tượng bị tình nghi cao nhất trong quá trình giải quyết vụ
án hình sự, mức độ tình nghi cao hơn nhiều so với bị can. Vì, một điểm khác biệt
quan trọng giữa bị can và bị cáo là bị cáo tham gia tố tụng trong một cơ chế tố tụng
hoàn chỉnh, đầy đủ những người tham gia tố tụng, các cơ quan, người THTT với
chức năng buộc tội, bào chữa, xét xử; thực hiện các quyền tố tụng của mình trong
phiên tòa công khai, dân chủ và bình đẳng. Rõ ràng, so với bị can tham gia tố tụng
(nhất là hỏi cung) trong môi trường chỉ có người buộc tội, (trường hợp cá biệt mới
có người bào chữa, người chứng kiến), bị cáo tham gia tố tụng trong phiên tòa công
6

Xem: Khoản 1 – Điều 126, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

10

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

khai, không chỉ có mặt những người tham gia tố tụng, mà còn có sự chứng kiến của
công chúng. Trong quá trình xét xử, người tiến hành tố tụng khó có khả năng sử
dụng các biện pháp trái pháp luật, vi phạm quyền con người của bị cáo (như đe dọa
bức cung, dùng nhục hình, mua chuộc nhận tội…); trong khi đó, đối với bị can thì
tình trạng này dễ xảy ra hơn.
Theo quy định tại khoản 1, Điều 50 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Bị
cáo là người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử”. Sau khi CQĐT kết thúc điều
tra, thấy rằng có đủ chứng cứ để khẳng định bị can đã phạm tội do BLHS quy định
thì đề nghị VKS truy tố ra trước Tòa án. Trong quá trình chuẩn bị xét xử, Thẩm
phán được phân công chủ tọa phiên tòa thấy rằng có đủ điều kiện để đưa vụ án ra
xét xử mà không phải trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung, không có căn cứ để
đình chỉ hay tạm đình chỉ vụ án thì ra quyết định đưa vụ án ra xét xử. Từ thời điểm
này, bị can trở thành bị cáo trong vụ án hình sự. Bị cáo là người bị truy cứu trách
nhiệm hình sự, bị buộc tội. Bị cáo là người bị Tòa án đưa ra xét xử, là người bị tình
nghi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự, nhưng điều đó không đồng nghĩa
với việc xác định bị cáo là người có tội. Theo quy định tại Điều 72 của Hiến pháp
năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), và Điều 9 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì:
“Không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa
án đã có hiệu lực pháp luật”. Mặc dù, bị cáo là người đã thực hiện tội phạm, dẫn
đến hậu quả là đưa ra xét xử công khai, nhưng việc khẳng định bị cáo là người có
tội hay vô tội là do Tòa án quyết định. Vì, chỉ có “Tòa án là cơ quan duy nhất có
thẩm quyền xét xử”7 các vụ án hình sự, quyết định hình phạt đối với người phạm
tội, và khi chưa có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật thì bị cáo vẫn
được xem là người bị tình nghi.
Như vậy, bị cáo tham gia tố tụng từ khi có quyết định đưa vụ án ra xét
xử cho đến khi có bản án kết tội hoặc tuyên bố vô tội của Tòa án đã có hiệu lực

pháp luật, thì mặc nhiên có thể hiểu rằng đây là đối tượng bị tình nghi cao nhất so
với người bị tạm giữ, bị can.
Tóm lại, dù ở các mức độ khác nhau nhưng người bị tạm giữ, bị can,
bị cáo đều chỉ là những người bị tình nghi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội
được BLHS quy định là tội phạm. Họ là người tham gia tố tụng chiếm vị trí trung
tâm trong TTHS; không có họ thì không thể tiến trình tố tụng hoàn chỉnh. Đối với
họ có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế TTHS; các hoạt động TTHS động chạm
đến quyền con người của họ nhiều nhất. Tuy nhiên, vì chưa có bản án kết tội của
7

Xem: Điều 127, Hiến pháp 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

11

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

Tòa án đã có hiệu lực pháp luật đối với họ, cho nên người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
chưa phải là người phạm tội. Vì vậy, từ gốc độ bảo đảm quyền con người, các biện
pháp cưỡng chế tố tụng, các hạn chế tố tụng đối với họ chỉ ở mức cần và đủ để đạt
được mục đích tố tụng là phát hiện nhanh chống, xử lý công minh tội phạm và
người phạm tội.
d) Người bị bắt
Người bị bắt cũng là đối tượng bị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tình
nghi về việc thực hiện tội phạm, để ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc ngăn ngừa tội

phạm bỏ trốn thì cơ quan có thẩm quyền sẽ áp dụng biện pháp bắt người, và đối với
họ đã có lệnh bắt.
Bắt người là biện pháp ngăn chặn trong TTHS, do người có thẩm quyền
áp dụng, tạm thời hạn chế tự do thân thể đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa bị
khởi tố (trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang) theo những trình tự, thủ
tục mà pháp luật TTHS quy định, nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội của họ, ngăn
ngừa họ trốn tránh pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, truy tố, xét
xử và thi hành án hình sự. Xuất phát từ thực tiễn đấu tranh chống và phòng ngừa tội
phạm, cũng như yêu cầu của việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và việc bảo
đảm các quyền dân chủ của công dân. Bộ luật TTHS năm 2003 quy định có ba
trường hợp bắt người sau:
- Bắt bị can, bị cáo để tạm giam (Điều 80 của BLTTHS năm 2003): là bắt
người đã bị khởi tố bị can hoặc đã bị Tòa án đưa vụ án ra xét xử để tạm giam, nhằm
phục vụ cho công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.
- Bắt người trong trường hợp khẩn cấp (Điều 81 của BLTTHS năm
2003): là bắt người khi người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng
hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, nhằm ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội của
họ hay bắt người sau khi thực hiện tội phạm mà người đó bỏ trốn, cản trở việc điều
tra, khám phá tội phạm.
- Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã (Điều 82 của
BLTTHS năm 2003): là bắt người khi người đó đang thực hiện tội phạm hoặc ngay
sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt.

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

12

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

1.1.2. Bản chất của quyền im lặng
Để có cái nhìn sáng tỏ hơn về quyền im lặng của người bị tình nghi thì
việc đầu tiên là phải làm rõ mối quan hệ giữa quyền im lặng và các quyền cơ bản
của người bị tình nghi, tiếp đó làm sáng tỏ nội dung của quyền im lặng.
Quyền cơ bản của người bị tình nghi là quyền con người, là những giá trị
gắn với một nhà nước nhất định và được nhà nước bảo hộ bằng pháp luật của mình
đối với người mang quốc tịch của nước mình. Thể hiện mối quan hệ pháp lý cơ
bản giữa mỗi cá nhân công dân với một nhà nước cụ thể cho dù cá nhân đang phải
chịu sự điều chỉnh bởi pháp luật tố tụng hình sự. Có thể coi quyền cơ bản của
người bị tình nghi là một bộ phận bị thu hẹp nằm trong các quyền công dân.
Quyền im lặng và quyền cơ bản của người bị tình nghi là hai khái niệm
mang tính độc lập vừa có mối quan hệ biện chứng qua lại lẫn nhau. Quyền im lặng
là một trong những quyền của con người, quyền im lặng có khái niệm hẹp hơn các
quyền cơ bản của người bị tình nghi nên điều tất yếu là quyền cơ bản của người bị
tình nghi sẽ rộng hơn và bao gồm cả quyền im lặng.
Việc bảo vệ quyền im lặng của người bị tình nghi thường phản ánh nền văn
minh của một quốc gia. Khi cố gắng bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con
người, thì cần khẳng định rằng: im lặng là quyền của con người, ghi nhận người bị
tình nghi được quyền im lặng là Nhà nước đã tôn trọng quyền con người của họ.
Phải nhận thức rõ ràng là quyền im lặng dành cho ai, cho thiểu số, cho đa số, hay
cho toàn thể nhân dân. Nói cách khác, không thể thảo luận vấn đề bảo vệ quyền con
người (quyền im lặng) của người bị tình nghi chỉ trên quan điểm của chính họ mà
cần xem xét vấn đề dựa trên quan điểm của cộng đồng, đặc biệt là trên quan điểm
của người bị tình nghi.
Phải thừa nhận rằng, việc ghi nhận quyền im lặng của người bị tình nghi
chính là nhằm tôn trọng quyền con người, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
người bị tình nghi trước pháp luật. Tuy nhiên, việc người bị tình nghi im lặng trước

các câu hỏi của cơ quan THTT, người THTT thì không phải vì thế mà cho là họ có
hành vi “ngoan cố’, chống đối pháp luật.
Nhìn nhận một cách toàn diện thì quyền im lặng không chỉ nhằm mục đích
bảo vệ tốt hơn cho người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; thuận lợi hơn cho
giới luật sư hành nghề; mà cơ quan điều tra cũng rất có lợi; đảm bảo khách quan,
giảm vi phạm tố tụng, đồng thời còn giúp cho quá trình tố tụng nhanh hơn, không
phải điều tra lại nhiều lần. Mặt khác, quyền im lặng có vai trò rất quan trọng trong
GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

13

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

việc bảo vệ người bị tình nghi khỏi tình trạng điều tra viên dùng hình thức hỏi cung
trái pháp luật xâm phạm về thân thể của họ (như tra tấn, móm cung, ép cung, bức
cung, dùng nhục hình), làm ảnh hưởng đến sức khỏe và danh dự của người bị tình
nghi.
Do đó, quyền im lặng được quy định trong BLTTHS là điều rất thiết thực.
Bởi lẽ, khi một người bị cảnh sát bắt giữ và thẩm vấn phải được thông báo về các
quyền của mình trước khi bị thẩm vấn, thì những tuyên bố của cảnh sát chống lại
anh ta mới có giá trị. Khi cảnh sát bắt giữ nghi phạm, câu nói bắt buộc đầu tiên là:
“Anh có quyền giữ im lặng. Bất cứ điều gì anh nói có thể và sẽ được sử dụng để
chống lại anh trước Tòa án. Anh có quyền nói chuyện với luật sư, và có luật sư hiện
diện trong quá trình xét hỏi. Nếu anh không thể thuê luật sư, anh vẫn sẽ được cung
cấp một luật sư bằng nguồn tài chính của Chính Phủ”8.
Câu nói này có tên là Miranda Warning (tạm dịch là Lời cảnh báo

Miranda). Lời cảnh báo Miranda còn được cảnh sát Mỹ (nhiều nước khác cũng có
câu nói tương tự) đọc lên với nghi phạm trước khi họ trả lời về việc phạm tội. Nếu
cảnh báo Miranda không được đọc cho nghi phạm thì những lời nói/ khai của nghi
phạm sẽ không được sử dụng như là các chứng cứ buộc tội trước Tòa án. Tuy nhiên,
cảnh sát có thể hỏi các thông tin về cá nhân như: tên, tuổi, địa chỉ mà không cần
phải đọc cảnh báo Miranda.
“Quyền im lặng” nghe có vẻ lạ ở Việt Nam, nhưng đây là một quy định tiến
bộ, nhằm bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Nếu quy định cho đương sự
có quyền im lặng từ khi bắt đầu bị điều tra cho đến khi có luật sư thì đã bảo đảm
được khách quan, bởi đến khi có luật sư thì những gì mà người bị tạm giữ, tạm giam
phát biểu với CQĐT đều được sự tư vấn và chứng kiến của luật sư. Và đây chính là
“gốc của vấn đề” để luật sư được tham gia vào quá trình tố tụng ngay từ những thủ
tục đầu tiên. Như vậy, nếu người bị tình nghi có quyền im lặng thì sẽ bảo vệ tốt hơn
cho họ.
Mặt khác, “quyền im lặng” của chúng ta chưa thể hiện thành một chủ
trương hay một quy định rõ ràng - còn nhằm đảm bảo cho các quy định của pháp
luật được thực thi nghiêm túc ngay từ khi quá trình TTHS được khởi động. Do đó,
khi một người phạm tội trên thực tế, nhưng nếu anh ta không được điều ta, truy tố
và xét xử theo đúng quy trình tố tụng, thì về mặt pháp lý anh ta có thể không bị
8

Xem: Báo Pháp luật, tìm hiểu quyền con người, quyền im lặng trong TTHS, Nguyễn Văn Đài,
trong Tố tụng
hình sự, [ truy cập ngày 16/1/2013].

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

14

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

buộc tội. Có tội về mặt pháp lý khác với có tội về mặt thực tế. Ví dụ: Vụ án xảy ra
tại Mỹ, cảnh sát Williams nhìn thấy Peter Jones giật ví tiền của cô Virginia Spry và
bỏ chạy. Cảnh sát Williams đã đuổi theo, bắt được Jones và tiến hành tra hỏi về vụ
cướp, Jones thú nhận ngay hành vi phạm tội của mình9 . Như vậy, trong tình huống
này, với sự chứng thực của viên cảnh sát Wiliams, chúng ta có thể khẳng định là
Jones đã phạm tội. Nếu đối chiếu với pháp luật TTHS Việt Nam, thì tình huống này
có thể dẫn tới việc buộc tội và kết án một cách nhanh chống và dứt khoát đối với tội
phạm quả tang của Jones. Tuy nhiên, vì pháp luật TTHS Mỹ cho phép người bị tình
nghi có “quyền im lặng” và cơ quan có thẩm quyền có nghĩa vụ phải giải thích cho
họ về quyền này, cho nên hành vi của viên cảnh sát sẽ được rà soát lại để xem xét
tính hợp pháp. Ví như, nếu xác định được rằng, Jones thú tội mà không được nhắc
nhở trước về “quyền được im lặng” của anh ta, thì lời thú tội này sẽ không được sử
dụng để chống lại anh ta. Mà khi lời thú tội với tư cách là một bằng chứng đã không
có giá trị, thì vụ án xét xử Jones sẽ không buộc tội được anh ta hoặc bị bác bỏ. Vì
vậy, trong vụ án trên Jones không phạm tội về “mặt pháp lý” đối với tội cướp ví
tiền, vì pháp luật bảo vệ “quyền được im lặng” của anh ta, và như vậy, pháp luật
bảo vệ tính hợp nhất của quá trình tố tụng không được đưa vào áp dụng. Việc
“phạm tội thực tế” có thể là hiển nhiên hay được phát hiện một cách hợp pháp,
nhưng về “ mặt pháp lý” Jones không bị buộc tội chỉ vì lý do viên cảnh sát đã không
thông báo “quyền được im lặng” cho Jones.
1.2.3. Vai trò của quyền im lặng
* Thể hiện thái độ của Nhà nước đối với quyền của công dân
Dù với tư cách là bị can, bị cáo nhưng họ cũng cần phải được đối xử một
cách công bằng, nhân đạo như một con người, trong đó nghĩa vụ chứng minh một
người là có tội hay không có tội thuộc về Nhà nước.

Qua đó, thể hiện cách ứng xử của Nhà nước đối với người bị tình nghi
phạm tội, quyết định toàn bộ quy trình tố tụng hướng tới sự tạo điều kiện thuận lợi
cho cơ quan tố tụng hay là sự bảo vệ quyền lợi của công dân.
* Tôn trọng quyền con người
Im lặng là quyền của con người, tôn trọng quyền im lặng là tôn trọng
quyền con người. Vì vậy, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền chứng
9

Xem: Tạp chí ngiên cứu lập pháp số 134, tháng 11/2008, hai mô hình TTHS đặc trưng trên thế giới,
Nguyễn Hà Thanh, [
truy cập ngày 10/02/2013].

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

15

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

minh là mình vô tội (thành khẩn khai báo và bác bỏ những chứng cứ buộc tội), cũng
có quyền im lặng không khai báo bất cứ tình tiết, sự kiện nào liên quan đến vụ án vì
đó không phải là nghĩa vụ bắt buộc.
* Nâng cao trách nhiệm của cơ quan THTT
Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, cơ quan THTT (CQĐT, VKS,
Tòa án, các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra)
phải nghiêm chỉnh thực hiện những quy định của pháp luật. Tất cả các hoạt động
TTHS phải được tiến hành theo đúng quy định của pháp luật về căn cứ, thẩm quyền,

thủ tục và thời hạn… phải tôn trọng các quyền của người tham gia tố tụng. Cơ quan
tiến hành TTHS, phải thực hiện trong phạm vi chức năng, quyền hạn của mình và
phải chịu trách nhiệm về các hành vi đã thực hiện, các quyết định đã ban hành. Có
thể nói, đây là một bảo đảm pháp lý hết sức quan trọng giúp cho hoạt động TTHS
được tiến hành đúng pháp luật, đặc biệt là đối với người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
khi mà các quyền và lợi ích hợp pháp của họ dễ bị vi phạm nếu hoạt động tố tụng
không được tiến hành đúng pháp luật.
Trong quá trình thực hiện các hoạt động tố tụng của mình, cơ quan
THTT phải nghiêm chỉnh chấp hành bao gồm không chỉ những quy định của
BLTTHS khi xác định trình tự, thủ tục tiến hành các hoạt động điều tra, truy tố,
xét xử, thi hành án hình sự mà cả các quy định của BLHS khi xác định các yếu tố
cấu thành tội phạm và chính sách xử lý đối với từng đối tượng phạm tội cũng như
hình phạt áp dụng đối với người phạm tội, các quy định pháp luật về dân sự, hành
chính, đất đai... Mặt khác, cơ quan tiến hành tố tụng còn phải áp dụng các biện
pháp hợp pháp để làm rõ những vấn đề phải chứng minh trong vụ án, không được
lấy việc bị can, bị cáo không chứng minh được là mình vô tội để làm căn cứ kết tội
họ. Điều này nhằm bảo đảm cho việc xử lý tội phạm được công minh, không bỏ
lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.
* Quyền im lặng và nguyên tắc suy đoán vô tội
Một ai đó phạm tội, bị bắt giữ, nếu họ thành khẩn khai báo hành vi phạm
tội của mình và của người khác (nếu có), thì hành vi này được coi là tình tiết giảm
nhẹ trách nhiệm hình sự; nhưng cũng có trường hợp người bị bắt giữ, thậm chí là đã
bị khởi tố bị can, “im lặng ngay từ đầu”, không khai báo trình bày gì, vì họ cho rằng
mình không phạm tội. Và việc cơ quan tiến hành tố tụng cho rằng họ phạm tội thì
phải tìm chứng cứ để chứng minh theo đúng quy trình TTHS. Trong trường hợp
này, cơ quan bảo vệ pháp luật thường cáo buộc, nhận xét họ là có thái độ không hợp

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

16

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

tác, ngoan cố, chống đối và đề nghị xử lý nghiêm theo luật định. Nói là vậy, nhưng
tình tiết im lặng, không khai báo chưa được nhà làm luật ghi nhận là tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự trong BLHS hiện hành.
Bên cạnh đó, suy đoán vô tội được hiểu là chưa bị coi là có tội, khi bản án
kết tội của Tòa án chưa có hiệu lực pháp luật. Một người dù rõ ràng đã thực hiện
hành vi tội phạm nào đó được quy định trong Bộ luật hình sự, bị bắt và áp dụng
biện pháp tạm giữ, bị khởi tố bị can, bị truy tố, bị đưa ra xét xử, họ vẫn chưa thể bị
coi là có tội.
Người bị bắt và tạm giữ, thường được gọi là người bị tình nghi phạm tội;
bị can là người bị cơ quan THTT xác định đã thực hiện hành vi phạm tội và đối với
họ đã có quyết định khởi tố bị can; bị cáo là người bị cáo buộc phạm tội và có quyết
định của Tòa án đưa ra xét xử; ngay sau khi xử sơ thẩm, án chưa có hiệu lực pháp
luật, người bị kết án vẫn tham gia TTHS với tư cách là bị cáo và có quyền kháng
cáo theo trình tự phúc thẩm.
Cả quá trình này, con người đã và đang tham gia tố tụng qua các giai đoạn
chưa bị coi là có tội, nhưng đã bị coi là phạm tội. Nguyên tắc suy đoán vô tội được
quy định tại Điều 72 của Hiến pháp 1992 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001) và
tại Điều 9 của BLTTHS năm 2003 thì: “không ai bị coi là có tội và phải chịu hình
phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Theo quy
định này, chúng ta có thể hiểu là: người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo được coi là
không có tội cho đến khi có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật; nghĩa
vụ chứng minh một người là có tội hay không có tội thuộc về bên buộc tội; người bị
bắt, tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô

tội; mọi nghi ngờ về pháp luật, về chứng cứ phải được giải thích, xử lý, áp dụng có
lợi cho người bị bắt, tạm giữ, bị can, bị cáo. Vì vậy, nói một người phạm tội quả
tang và bị bắt là đúng, nhưng nói người này có tội là chưa đúng. Bởi vì, họ chưa bị
xét xử và dù đã bị xét xử rồi, nhưng bản án kết tội của Tòa án chưa có hiệu lực pháp
luật, thì họ được coi là chưa có tội.
Nhận thấy, nguyên tắc suy đoán vô tội là một sự thể hiện của quyền im
lặng. Vì: một cá nhân không thể bị coi là có tội cho đến khi cơ quan tiến hành tố
tụng chứng minh được tội và không còn tồn tại bất cứ sự nghi ngờ cũng như chứng
cứ nào chứng minh rằng người bị tạm giữ, bị can, bị cáo vô tội. Điều này có nghĩa
là nghĩa vụ chứng minh trong tố tụng hình sự được đảm nhiệm bởi cơ quan tiến
hành tố tụng, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải
chứng minh là mình vô tội, đồng nghĩa với việc họ có quyền giữ im lặng, không
GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

17

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

buộc phải khai báo những vấn đề liên quan đến vụ án, và nếu cơ quan tiến hành tố
tụng không chứng minh được họ có tội hoặc còn tồn tại bất cứ sự nghi vấn hay
chứng cứ nào không củng cố cho sự chứng minh có tội thì người bị tạm giữ, bị can,
bị cáo phải được xem là vô tội. Như vậy, người bị buộc tội không có nghĩa vụ
chứng minh là mình vô tội ( họ có quyền im lặng trong suốt quá trình tố tụng hình
sự), việc chứng minh là trách nhiệm của Nhà nước, cho đến khi có bản án kết tội
của tòa án đã có hiệu lực pháp luật.
1.2. SO SÁNH CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN IM LẶNG TRONG HOẠT

ĐỘNG TƢ PHÁP TỐ TỤNG HÌNH SỰ
1.2.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nƣớc Đức, Mỹ
1.2.1.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Đức
Khi nghiên cứu TTHS Đức về bảo đảm quyền của người bị buộc tội, nhận
thấy, bản chất của việc quy định các cơ chế bảo đảm quyền của người bị buộc tội bị
chi phối sâu sắc bởi đặc thù về mô hình tố tụng thẩm vấn truyền thống – nơi bắt
nguồn của việc nhìn nhận vai trò tích cực của thẩm phán trong hoạt động chứng
minh tội phạm.
Tuy nhiên, giống với nhiều nước Châu Âu ngày nay, Đức được mô tả là
quốc gia có mô hình tố tụng hỗn hợp, trong đó chứa đựng nhiều yếu tố vay mượn
truyền thống tố tụng khác nhau. Hiện tại đã có nhiều dấu hiệu của tố tụng đối tụng
đã được vận dụng trong quá trình tố tụng giải quyết vụ án ở Đức10. Ví dụ như Tòa
án đã bớt năng động trong việc chứng minh tội phạm; việc trình bày chứng cứ được
xem xét công bằng giữa công tố viên và người bào chữa; phiên tòa xét xử dựa trên
cách thức của một phiên tòa tranh tụng và bắt buộc sự có mặt của người bào chữa…
Mặc dù vậy, nhìn chung TTHS Đức vẫn duy trì các đặc điểm của mô hình thẩm vấn
truyền thống11.
Vì vậy, có thể nói TTHS Đức và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng trong
cách thức giải quyết một vụ án hình sự. Việc xét xử tại phiên tòa là sự tiếp tục điều
tra những chứng cứ được thu thập bởi cơ quan cảnh sát và công tố trong giai đoạn
tiền xét xử. Điều này thể hiện vai trò tương đối mờ nhạt của người bào chữa tại
phiên tòa. Mặc dù ngày nay, các thủ tục tại phiên tòa trong cả hai hệ thống pháp luật
Đức và Việt Nam đã có những bước cải tiến rõ nét về vai trò của người bào chữa,
10

Xem: Bộ tư pháp Cộng hòa liên bang Đức, , [ truy cập ngày 14/1/2013].
Xem: Lương Thị Mỹ Quỳnh, Bảo đảm quyền có người bào chữa của người bị buộc tội trong TTHS, Đại
học luật Thành phố Hồ Chí Minh, 2011, tr.119.
11

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

18

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong
vụ án hình sự

tuy nhiên những đặc trưng của hệ thống tố tụng thẩm vấn là điểm nổi trội trong cách
thức chứng minh vụ án.
Đặc điểm nổi bậc làm cho hệ thống TTHS Đức được xếp vào nhóm TTHS
thẩm vấn chính là ở mục tiêu của quá trình điều tra cũng như xét xử nhắm vào việc
xác định sự thật thực tế, sự thật có chứng cứ, chứ không phải sự thật dựa trên theo
phiên bản của bên công tố hay bên bào chữa. Tòa án không bị ràng buộc bởi bất cứ
tuyên bố nào của các bên đồng thời tự mình điều tra các tình tiết sự kiện của vụ
án12. Đây là điểm đặc trưng nhất của TTHS Đức.
Thêm vào đó, cũng giống với Việt Nam, thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS
Đức cho thấy, quyền có người bào chữa không được bảo đảm một cách đầy đủ, đặc
biệt là người bị buộc tội không có quyền có người bào chữa trong quá trình thẩm tra
ban đầu bởi cảnh sát. Ngay từ đầu, việc phân loại tư cách tố tụng giữa người bị tình
nghi và bị can đã phản ánh phần nào phạm vi các quyền tố tụng mà họ được bảo
đảm. Khi cảnh sát tiến hành thẩm vấn, luật sư không được phép có mặt, tuy nhiên
việc thẩm tra chỉ được tiến hành, trừ khi người bị buộc tội từ chối trả lời các câu hỏi
không có sự tham gia của người bào chữa. Sẽ không ngạc nhiên với ý kiến cho rằng
trong TTHS Đức, quyền bào chữa trong giai đoạn điều tra chỉ dành cho bị can, mà
không dành cho người bị tình nghi. Đây là một hạn chế của TTHS Đức13.
Bên cạnh những điểm tương đồng thì TTHS Đức cũng có điểm khác biệt
với TTHS Việt Nam ở chỗ là: không chỉ trong giai đoạn điều tra mà trong tất cả các

giai đoạn tố tụng, việc thẩm vấn bị cáo phải tuân thủ nguyên tắc tôn trọng quyền im
lặng của người bị buộc tội14. Người bị tình nghi hoàn toàn có quyền im lặng, và anh
ta phải được thông báo đầy đủ về các quyền của mình, cũng như những thông tin
liên quan đến việc buộc tội trong từng thời điểm bắt đầu một cuộc thẩm tra15. Chính
vì vậy, trong lần thẩm vấn đầu tiên trước thẩm phán, công tố viên hay nhân viên
cảnh sát, người bị buộc tội phải được thông báo về “quyền giữ im lặng”, không
buộc phải nói bất kỳ một vấn đề gì liên quan đến vụ việc. Nếu bị cáo không được
thông báo về những nội dung trên, chứng cứ buộc tội anh ta có thể bị loại bỏ, trừ
khi bị cáo biết rõ quyền của mình hoặc chấp thuận các chứng cứ đó trước tòa.
12

Xem: Điều 155,244 Bộ luật tố tụng hình sự Đức (StPO), [truy cập ngày18/01/2013].
13
Xem: Lương Thị Mỹ Quỳnh, Bảo đảm quyền có người bào chữa của người bị buộc tội trong TTHS, Đại
học luật Thành phố Hồ Chí Minh năm 2011, tr.130.
14
Xem: Điều 136, Bộ luật tố tụng hình sự Đức (StPO), [truy cập ngày 18/01/2013].
15
Xem: Điều 136 (1) và Điều 163 a (3), Bộ luật tố tụng hình sự Đức (StPO), [truy cập ngày 18/01/2013].

GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu

19

SVTH: Lê Thị Hồng Nhung

hoàn thiện pháp luật tths việt nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về