PHÂN LẬP VÀ TẠO DÒNG NGUYÊN BÀO SỢI NGƯỜI TỪ BÁNH NHAU

Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

KHOA SINH HỌC
− WXYZ −





HUỲNH DUY THẢO






ĐỀ TÀI


PHÂN LẬP VÀ TẠO DÒNG NGUYÊN BÀO SI (FIBROBLAST) NGƯỜI
TỪ BÁNH NHAU



KHÓA LUẬN CỬ NHÂN KHOA HỌC
NGÀNH CÔNG NGHỆ SINH HỌC

CHUYÊN NGÀNH : CÔNG NGHỆ SINH HỌC Y-DƯC



NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC


TS.BS.TRẦN CÔNG TOẠI
BS. NHAN NGỌC HIỀN



THÀNH PHỐ H`Ồ CHÍ MINH – NĂM 2004
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

2
PHẦN I : GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI
I. ĐẶT VẤN ĐỀ...............................................................................................................1
II. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI...................................................................................................... 5
II.1 MỤC TIÊU TỔNG QUÁT.......................................................................................5
II.2 MỤC TIÊU CỤ THỂ................................................................................................5

PHẦN II : TỔNG QUAN TÀI LIỆU
I. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NHAU.......................................................6
I.1 VỊ TRÍ LÀM TỔ CỦA PHÔI....................................................................................6
I.2 CÁC THÀNH PHẦN CẤU TẠO CỦA NHAU.......................................................... 6
I.2.1 BÁNH NHAU ......................................................................................................6
I.2.2 MÀNG ỐI ............................................................................................................7
I.2.3 MÀNG ĐỆM........................................................................................................7
I.2.4 HỒ MÁU HAY KHOẢNG GIAN GAI NHAU ....................................................7

I.2.5 VÁCH NHAU ..................................................................................................... 7
I.2.6 MÚI NHAU..........................................................................................................7
I.2.7 ĐĨA ĐÁY .............................................................................................................8
I.2.8 VÒNG VIỀN HAY BỜ GIỚI HẠN NGOẠI VI....................................................8
I.2.9 DÂY RỐN............................................................................................................8
I.2.10 MÀNG NHAU.................................................................................................... 8
I.3 SỰ TẠO NHAU .......................................................................................................9
I.3.1 SỰ TẠO NHAU TỪ PHÍA CON............................................................................10
I.3.1.1 SỰ TẠO TÚI ĐỆM....................................................................................10
I.3.1.2 SỰ TẠO CÂY GAI NHAU (SỰ TẠO ĐĨA ĐỆM)...................................10
I.3.2 SỰ TẠO NHAU TỪ PHÍA MẸ .............................................................................12
I.3.2.1 CẤU TRÚC MÔ HỌC NỘI MẠC TỬ CUNG...........................................12
I.3.2.2 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG THÀNH......................................12
I.3.2.3 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG BAO ...........................................13
I.3.2.4 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG ĐÁY...........................................13
I.4 CHỨC NĂNG CỦA NHAU ...................................................................................... 14
I.4.1 CHỨC NĂNG TRAO ĐỔI CHẤT ................................................................... 14
I.4.2 CHỨC NĂNG BÀI TIẾT HORMONE ............................................................ 15
I.4.3 CHỨC NĂNG MIỄN DỊCH............................................................................. 15
II. ĐẠI CƯƠNG VỀ NGUYÊN BÀO SI ......................................................................16
II.1 ĐẶC ĐIỂM CHUNG............................................................................................ 16
II.2 TẾ BÀO SI (FIBROCYTE)...............................................................................18
II.2.1 NGUỒN GỐC ...............................................................................................18
II.2.2 HÌNH DẠNG ................................................................................................. 19
II.2.3 CHỨC NĂNG................................................................................................21
II.3 NGUYÊN BÀO SI (FIBROBLAST)...................................................................... 21
II.3.1 NGUỒN GỐC.................................................................................................. 21
II.3.2 HÌNH DẠNG ...................................................................................................22
II.3.3 CHỨC NĂNG.................................................................................................. 23
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

3
II.3.4 KHOẢNG ĐỜI ................................................................................................25
III. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC NUÔI TẾ BÀO.........................................25
III.1 GIÁ THỂ .............................................................................................................. 25
III.2 PHA KHÍ .............................................................................................................. 26
III.2.1 OXYGEN ...................................................................................................26
III.2.2 CO
2
...............................................................................................................27
III.3 MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC YẾU TỐ BỔ SUNG....................................................27
III.4 ĐẶC TÍNH VẬT LÝ...........................................................................................29


III.4.1
P
H.................................................................................................................. 29
III.4.2 DUNG DỊCH ĐỆM....................................................................................................29
III.4.3 ÁP SUẤT THẨM THẤU............................................................................30
III.4.4 NHIỆT ĐỘ .................................................................................................30
III.4.5 TÍNH NHỚT ...............................................................................................30
III.4.6 ÁP LỰC SỨC CĂNG BỀ MẶT VÀ SỰ TẠO BỌT................ ................... 30
IV. KHÁI QUÁT VỀ MÔI TRƯỜNG NUÔI CẤY TẾ BÀO ĐỘNG VẬT.....................31
IV.1 THÀNH PHẦN MÔI TRƯỜNG........................................................................... 31
IV.1.1 DUNG DỊCH MUỐI ĐỆM..........................................................................31
IV.1.2 AMINO ACID............................................................................................. 32
IV.1.3 VITAMINE .................................................................................................32
IV.1.4 MUỐI.........................................................................................................32
IV.1.5 GLUCOSE..................................................................................................33
IV.1.6 HUYẾT THANH.........................................................................................33

IV.2 MỘT VÀI LOẠI MÔI TRƯỜNG ĐƯC SỬ DỤNG TRONG NUÔI CẤY TẾ BÀO VÀ
MÔ ĐỘNG VẬT 35................................................................................................................
IV.2.1 MÔI TRƯỜNG BM...................................................................................................35
IV.2.2 MÔI TRƯỜNG EMEM...............................................................................35
IV.2.3 MÔI TRƯỜNG DMEM.......................................................................................35
IV.2.4 MÔI TRƯỜNG F10, F12.............................................................................35
IV.2.5 MÔI TRƯỜNG ISCOVE............................................................................. 35
IV.2.6 MÔI TRƯỜNG 5A......................................................................................36
IV.2.7 MÔI TRƯỜNG RPMI – 1640 .....................................................................36
IV.2.8 MÔI TRƯỜNG 199 ................................................................................................... 36
IV.3 ĐẶC ĐIỂM BA LOẠI MÔI TRƯỜNG EMEM, DMEM VÀ AMNIOMAX ĐƯC SỬ
DỤNG ĐỂ NUÔI NGUYÊN BÀO SI TRONG ĐỀ TÀI NÀY
IV.3.1 MINIMUM ESSENTIAL MEDIUM (MEM) ..............................................36
IV.3.1.1 MÔ TẢ SẢN PHẨM...............................................................................36
IV.3.1.2 THÀNH PHẦN MÔI TRƯỜNG EMEM.................................................37
IV.3.1.3 ĐIỀU KIỆN BẢO QUẢN ....................................................................... 39
IV.3.1.4 CÁCH THỨC SỬ DỤNG........................................................................ 39
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

4
IV.3.2 DULBECCO’S MODIFIED EAGLE’S MEDIUM ..............................................39
IV.3.2.1 MÔ TẢ SẢN PHẨM..................................................................................40
IV.3.2.2 THÀNH PHẦN CỦA DMEM ..................................................................... 40
IV.3.2.3 ĐIỀU KIỆN BẢO QUẢN .......................................................................... 42
IV.3.2.4 ĐẶC TÍNH MÔI TRƯỜNG .......................................................................42
IV.3.3 SẢN PHẨM AMNIOMAX™-C100 ......................................................................43
IV.3.3.1 MÔ TẢ SẢN PHẨM......................................................................................43
IV.3.3.2 CÔNG THỨC MÔI TRƯỜNG .......................................................................43
IV.3.3.3 ĐIỀU KIỆN GIỮ ..............................................................................................44
IV.3.3.4 CÁCH THỨC SỬ DỤNG .......................................................................................44

V. ỨNG DỤNG CỦA VIỆC NUÔI CẤY NGUYÊN BÀO SI.......................................44
V.1 ỨNG DỤNG TRONG LĨNH VỰC Y HỌC............................................................44
V.2 ỨNG DỤNG TRONG DƯC KHOA....................................................................44
V.3 ỨNG DỤNG TRONG NGHIÊN CỨU SINH HỌC................................................44
V.4 ỨNG DỤNG TRONG CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI............................................... 45

PHẦN III : PHƯƠNG PHÁP
III.1 ĐỐI TƯNG NGHIÊN CỨU...................................................................................46
III.1 CÁC MỤC TIÊU CẦN ĐƯC KHẢO SÁT ..........................................................46
III.2 TRÌNH TỰ THÍ NGHIỆM.......................................................................................47
III.3 CÁC QUY TRÌNH CHÍNH ĐƯC SỬ DỤNG TRONG THÍ NGHIỆM.................48
III.3.1 VÔ TRÙNG DỤNG CỤ VÀ HOÁ CHẤT .................................................. 48
III.3.2 VÔ TRÙNG NƠI TIẾN HÀNH THÍ NGHIỆM........................................... 48
III.3.3 CÁC QUY TRÌNH SỬ DỤNG TRONG THÍ NGHIỆM............................... 49
III.3.3.1 THU NHẬN VÀ XỬ LÝ MẪU...............................................................49
III.3.3.2 PHÂN LẬP VÀ TÁCH KHỐI MÔ .........................................................49
III.3.3.3 CÁC QUY TRÌNH NUÔI TẾ BÀO.........................................................50
III.3.3.4 PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH MẬT ĐỘ TẾ BÀO BẰNG PHỒNG ĐẾM NEUBAUER
51
III.3.3.5 PHƯƠNG PHÁP THAY MÔI TRƯỜNG .............................................52
III.3.3.6 CẤY CHUYỀN TẾ BÀO.....................................................................53
III.3.3.7 CÁCH ĐẾM TẾ BÀO TRÊN QUANG TRƯỜNG 20X.......................53
III.3.4 DỤNG CỤ – THIẾT BỊ – HÓA CHẤT............................................................ 54
III.3.4.1 DỤNG CỤ............................................................................................ 54
III.3.4.2 THIẾT BỊ ............................................................................................. 54
III.3.4.3 HÓA CHẤT...........................................................................................56
III.3.4.4 MÔI TRƯỜNG..................................................................................... 56

Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

5
PHẦN IV: KẾT QUẢ – BIỆN LUẬN
IV.1 KẾT QUẢ KHẢO SÁT KHẢ NĂNG PHÁT TRIỂN CỦA NGUYÊN BÀO SI TỪ MÔ
NHAU.57
IV.1.1 KẾT QỦA QUAN SÁT MẪU MÔ NHAU THU NHẬN TỪ MỔ NỌI SOI Ở TAY VÒI
............57
IV.1.2 KẾT QỦA QUAN SÁT MẪU MÔ NHAU THU NHẬN QUA ĐƯỜNG SANH MỔ Ở
NHAU ĐỦ THÁNG ...............................................................................................................57
IV.2 KẾT QUẢ KHẢO SÁT KHẢ NĂNG TĂNG TRƯỞNG CỦA NGUYÊN BÀO SI THU
NHẬN TỪ MẪU MÔ NHAU SỔ TRÊN CÁC LOẠI MÔI TRƯỜNG KHÁC NHAU. ......... 60
IV.2.1 KẾT QUẢ.........................................................................................................61
IV.2.1.1 NGÀY THỨ NHẤT ......................................................................................61
IV.2.1.2 NGÀY THỨ HAI........................................................................................... 63
IV.2.1.3 NGÀY THỨ BA .......................................................................................... 65
IV.2.1.4 NGÀY THỨ TƯ ..........................................................................................67
IV.2.1.5 NGÀY THỨ NĂM ......................................................................................69

PHẦN V: BÀN LUẬN......................................................................................................... 72

PHẦN VI : KẾT LUẬN ........................................................................................................77

TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................................79

PHỤ LỤC ...... ....................................................................................................................... 85

Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

6
PHẦN I : GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI
II. ĐẶT VẤN ĐỀ

Vào những năm đầu của thập niên 1960, các nhà khoa học đã bắt đầu quan tâm và
chú ý đến dòng nguyên bào sợi, là những tế bào non chưa trưởng thành do chúng có
những đặc tính đặc biệt như :
Khả năng phân chia in vitro dài (50 – 70 lần), có khả năng biệt hóa in vitro thành
các dạng tế bào xương, tế bào mỡ, tế bào sụn, tế bào mô cơ trơn, nguyên bào cơ và một
số dạng sơ cấp khác [30] ( một số người cho rằng chúng có khả năng biệt hoá thành tế
bào thần kinh ) dưới những điều kiện biệt hóa thích hợp. Chúng có khả năng tăng
trưởng mạnh và là loại tế bào chiếm ưu thế trong các mô liên kết của cơ thể, giữ vai trò
quan trọng trong việc thành lập khung của các mô liên kết.
Nguyên bào sợi là loại tế bào chòu trách nhiệm chính trong việc chế tiết ra các loại
sợi như : sợi collagen, sợi elastin và các loại proteoglycans, glycoprotein,
glycosaminoglycan .v.v… trong cơ thể và chúng đóng vai trò quan trọng trong quá trình
làm lành vết thương.
Với những đặc tính nổi bật của mình, nguyên bào sợi đã được nuôi cấy và ứng dụng
vào nhiều mục đích khác nhau, các nhà khoa học và các Viện nghiên cứu đã đi vào
nuôi cấy tế bào này và có những kết quả thành công rất khả quan, cụ thể như :
Theo Hayflick và Moorhead (1961), dòng nguyên bào sợi WI-38 lấy từ mô phổi của
thai người sẩy khoảng ba tháng tuổi, là một dòng tế bào xác đònh và dòng tế bào đầu
tiên được thiết lập dùng để nghiên cứu sự lão hóa ở mức độ tế bào. Khoảng đời in vitro
của dòng tế bào này là 50 thế hệ [31].
Dòng tế bào IMR-90 (nữ) và IMR-91 (nam), dòng nguyên bào sợi phổi lấy từ thai
người đã được thiết lập bởi Viện NIA Aging Cell Respository ngày 7/7/1975. Khoảng
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

7
đời in vitro không được xác đònh nhưng số lượng tế bào tối đa đạt được là khoảng 58 –
73 lần phân chia và được sử dụng để nghiên cứu sự lão hóa của tế bào.
Tiếp theo sau những công bố nói trên, dòng tế bào TIG-1 đã được thiết lập ở Tokyo
Metropolitan Institute of Gerontology ngày 28/7/1976, đã sử dụng mô phổi từ thai sẩy
năm tháng tuổi. Những tế bào được tách rời bằng hoạt tính của enzyme trypsin. Khoảng

đời in vitro đạt được là khoảng 67 thế hệ, dùng để nghiên cứu sự lão hóa của tế bào.
Ngoài việc lấy mẫu từ phôi, thai sẩy, người ta cũng có thể lấy mẫu từ cá thể trưởng
thành.
Nguyên bào sợi phổi người (HLF) được lấy từ phần trung mô của mô phổi người
bình thường. Chúng được bảo quản lạnh ở lần cấy chuyền đầu tiên, có thể được nuôi và
tăng sinh ít nhất 10 lần nhân đôi thế hệ. Nghiên cứu cho thấy rằng HLF đặc biệt quan
trọng trong việc nghiên cứu để tạo ra một dạng thuốc mới để chữa trò bệnh hen suyễn
[36]. Những thử nghiệm dựa trên cơ sở của nguyên bào sợi đã được ứng dụng để chế
tạo một loại thuốc kháng sinh mới [43]. Nghiên cứu cũng đã phát hiện dòch chiết thuốc
lá thêm vào môi trường nuôi sẽ ảnh hưởng ức chế sự tăng trưởng của HLF.






Nguyên bào sợi tim người (Human Cardiac Fibroblasts (HCF)] được lấy từ mô tim
bình thường ở người. Chúng được giữ lạnh ở lần cấy chuyền thứ hai và có thể được nuôi
tăng sinh ít nhất 6 lần nhân đôi thế hệ.
Hình 1: Nguyên bào sợi phổi người lấy từ phần trung
mô ở người bình thường
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

8
HCF đã được sử dụng dùng để nghiên cứu sự ảnh hưởng của TNF-α và Angiotensin
(Ang) II trên chức năng của nguyên bào sợi [37]. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng sự
biểu hiện của MyoD có thể ảnh hưởng đến sự hình thành sợi cơ của nguyên bào sợi tim
[26].
Nguyên bào sợi da người - Human Dermal Fibroblasts (HDF) - lấy từ phần hạ bì ở
bao quy đầu của trẻ bình thường mới sinh, được bảo quản lạnh ở lần nuôi cấy sơ cấp

cuối cùng, có thể được nuôi tăng sinh ít nhất là 16 lần nhân đôi thế hệ.







Năm 1993, hai loại nguyên bào sợi từ dây chằng bao xung quanh răng đã được nuôi
cấy theo phương pháp nuôi nguyên phát từ các mảnh mô ban đầu bởi Hou và Yaeger
[35].
Đến năm 1998, Chiu_Po CHAN và cộng sự đã lặp lại thí nghiệm trên. Mẫu mô bao
xung quanh răng được lấy một cách cẩn thận từ vùng bề mặt của chiếc răng thứ ba với
Hình 2: Nguyên bào sợi tim người (Human Cardiac Fibroblasts
(HCF)] được lấy từ mô tim bình thường ở người
Hình
3:
Nguyên bào sợi cơ người [Human Dermal Fibroblasts (HDF)]
lấy từ phần hạ bì ở bao quy đầu của trẻ mới sinh ở người bình thường

Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

9
một thìa nạo. Mô được nuôi trên đóa 100mm bằng phương pháp nuôi mô nguyên phát
trong môi trường DMEM chứa 10%FCS, 100U/ml penicilline và 100µg/ml
streptomycine. Sau 7 – 10 ngày nuôi, nguyên bào sợi có thể di chuyển ra ngoài từ
những mảnh mô nuôi ban đầu. Tác giả đã sử dụng dòng nguyên bào sợi này để nghiên
cứu sự ảnh hưởng của Thrombin trên sự tăng trưởng, tổng hợp protein, sự bám dính,
khả năng tạo cụm tế bào và hoạt động của enzyme Alkaline phosphatase [21].
Năm 2003, nguyên bào sợi được tách từ phần trung bì của mẫu sinh thiết da (phần

da lành lấy gần phần mô bò bỏng) ở người trưởng thành [5] nhưng chưa được đưa vào
nuôi cấy do khả năng nhiễm còn quá cao trong thời gian tách dài (bằng quy trình tách
trypsin lạnh) và có thể do tế bào bò chết nếu lấy quá gần phần mô bỏng.
Ngoài ra, nguyên bào sợi còn được nuôi từ các động vật thí nghiệm như : Dòng tế
bào Vero – Dòng Nguyên bào sợi lấy từ thận Khỉ ở cá thể trưởng thành [34]; Dòng tế
bào 3T3 A31 - Dòng nguyên bào sợi lấy từ phôi Chuột[15]; Dòng tế bào NRK49F -
Dòng nguyên bào sợi lấy từ thận Chuột ở cá thể trưởng thành[22] .v.v… Tất cả các dòng
nguyên bào sợi trên đều đã được nuôi thành công và được dùng để nghiên cứu trong
các phòng thí nghiệm về các vấn đề như nghiên cứu quá trình lão hoá của tế bào, sự
tương tác của tế bào, sự tổng hợp các chất, sự di chuyển của tế bào v.v…
Với những thành công trên, việc nuôi nguyên bào sợi đã được phát triển ngày một
không ngừng ở các phòng thí nghiệm trên thế giới và có những ứng dụng thực tế to
lớn. Tuy nhiên trong điều kiện Việt Nam, đây là một lónh vực còn khá mới mẻ. Với
mong muốn tìm hiểu về lónh vực nuôi cấy tế bào mà cụ thể là nguyên bào sợi, chúng
tôi đã tiến hành thực hiện đề tài này.
II. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI
II.1 MỤC TIÊU TỔNG QUÁT
Xây dựng một phương pháp nuôi cấy tối ưu đối với nguyên bào sợi từ mô gai nhau.
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

10
II.2 MỤC TIÊU CỤ THỂ
− Đánh giá hiệu quả của các phương pháp nuôi cấy khác nhau đối với dòng nguyên
bào sợi lấy từ mẫu mô gai nhau.
− Xác đònh phương pháp nuôi tối ưu đối với nguyên bào sợi từ mô gai nhau.
So sánh khả tănng trưởng của nguyên bào sợi trên các loại môi trường nuôi khác nhau :
AMNIOMAX, DMEM, EMEM, AMNIOMAX + EMEM .

PHẦN II : TỔNG QUAN TÀI LIỆU
I. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NHAU

I.1 VỊ TRÍ LÀM TỔ CỦA PHÔI
Phôi nang thường làm tổ ở mặt trước phần đáy của tử cung. Nếu phôi làm tổ ở phần
thấp phía dưới thì khi bánh nhau phát triển dễ dẫn đến nhau tiền đạo, tuỳ theo mức độ
che lấp phần trong cổ tử cung mà người ta gọi là nhau bám mép, nhau tiền đạo một
phần hay toàn phần.








Phôi có thể làm tổ ở ngoài tử cung, trong trường hợp này gọi là thai lạc chổ hay thai
ngoài tử cung. Khoảng 90% thai ngoài tử cung xảy ra ở vòi trứng, ít hơn là các vò trí nơi
buồng trứng cắm vào buồng tử cung, buồng trứng, phúc mạc, cổ tử cung. Nguyên nhân
Hình 4 : đường đi của trứng và sự làm tổ bình thường
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

11
thường là do có sự cản trở đường di chuyển của phôi nang từ vòi trứng vào buồng tử
cung (viêm nhiễm vùng chậu).
I.2 CÁC THÀNH PHẦN CẤU TẠO CỦA NHAU
I.2.1 BÁNH NHAU (PLANCENTA)
Bánh nhau thường có hình đóa, đường kính từ 18 – 20 cm, bề dày từ 2 – 3 cm (trung
tâm dày khoảng 3 cm và mỏng dần ra ngoại vi). Trọng lượng trung bình 470g (bằng 1/6
trọng lượng thai). Bánh nhau thường có hình bầu dục, ngoài ra còn có các dạng khác
như bánh nhau phụ, nhau hai thùy, nhau màng, nhau móng ngựa. Mặc dù có nhiều dạng
song hình dạng bánh nhau không ảnh hưởng đến sự phát triển của thai. Trong suốt thời
gian mang thai có sự thay đổi về khối lượng và vò trí phần màng đệm có gai nhau.

I.2.2 MÀNG ỐI (AMNIOTIC MEMBRANE)
Màng ối bình thường trong veo, bóng, láng. Màng ối của bánh nhau dễ bóc, màng ối
của màng nhau và dây rốn khó bóc.
I.2.3 MÀNG ĐỆM (CHORIONIC MEMBRANE)
Màng đệm nằm ngay dưới màng ối. Ở bánh nhau, màng đệm phát triển thành đóa
đệm; các gai nhau không dừng lại ở gai nhau cấp I, gai nhau cấp II, gai nhau cấp III mà
tiếp tục phát triển thành cây gai nhau với nhiều loại gai nhau khác nhau về đặc điểm
cấu tạo và chức năng
I.2.4 HỒ MÁU HAY KHOẢNG GIAN GAI NHAU (INTERVILLOUS
SPACES)
Hồ máu (hay khoảng gian gai nhau) có ở màng rụng đáy, thuộc lớp chức năng của
nội mạc tử cung, là những hốc chứa máu sau khi nội mạc tử cung bò lá nuôi hợp bào
phá hủy.
I.2.5 VÁCH NHAU (PLANCENTAL SEPTA)
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

12
Vách nhau có ở bánh nhau, là phần mô còn lại của lớp chức năng của nội mạc tử
cung không bò lá nuôi hợp bào phá hủy. Bên trong các vách nhau có những mạch máu
lớn gọi là các mạch máu tử cung-nhau cong queo mở trực tiếp vào những hồ máu.
I.2.6 MÚI NHAU (COTYLEDONS)
Múi nhau hay đơn vò nhau, có thể nhận ra khi quan sát mặt đáy bánh nhau sau sổ
nhau: sần sùi, có nhiều rãnh chia thành những múi nhau; các rãnh này ứng với những
nơi trước đó có vách nhau bên trong hồ máu. Những vách nhau và rãnh là giới hạn của
một múi nhau. Mỗi múi nhau là một đơn vò cấu tạo, bên trong có một cây gai nhau.
I.2.7 ĐĨA ĐÁY (BASAL PLATE)
Là phần màng rụng đáy (decidua basilis) còn lại sau khi hồ máu hình thành, thuộc
lớp đáy của nội mạc tử cung, gồm có hai lớp : lớp đặc và lớp xốp. Lớp xốp ở bên dưới,
tiếp xúc với cơ tử cung và là chổ nhau bong khi sổ nhau.
I.2.8 VÒNG VIỀN HAY BỜ GIỚI HẠN NGOẠI VI (PERIPHERAL

MARGIN)
Có ở rìa bánh nhau, là nơi mặt ngoài màng đệm dày, đục tạo thành một đường viền.
I.2.9 DÂY RỐN (UMBILICAL CORD)
Dây rốn gồm cuống phôi, niệu nang và các mạch máu rốn. Dây rốn thường cắm ở
gần trung tâm bánh nhau, song cũng có thể cắm ở bất kỳ vò trí nào khác. Dây rốn
thường có đường kính khoảng 1-2 cm, dài trung bình 55 cm.
Bình thường dây rốn có hai động mạch rốn và một tónh mạch rốn, xung quanh các
mạch là mô chất đông được gọi là chất Wharton.
I.2.10 MÀNG NHAU
Có cấu tạo các lớp tương tự như ở bánh nhau, song mức độ phát triển kém hơn (cũng
có màng ối, màng đệm và màng rụng).

Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

13











I.3 SỰ TẠO NHAU
Nhau hình thành từ phía con và từ phía mẹ: phần nhau từ phía con có nguồn gốc từ
lá nuôi và trung bì ngoài phôi, phần nhau từ mẹ có nguồn gốc từ nội mạc tử cung.
Khởi đầu, túi đệm bao bọc toàn bộ phôi. Về sau, vùng túi đệm phát triển sẽ tạo

bánh nhau, vùng túi đệm kém phát triển sẽ tạo màng nhau.
Bên cạnh khoang tử cung, ban đầu còn có khoang ối, khoang noãn hoàng và khoang
ngoài phôi; về sau chỉ còn khoang ối.






Hình 6: hình dạng của bánh nhau từ phần mẹ và phần thai
Hình 5 : các thành phần cấu tạo của nhau
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

14
I.3.1 SỰ TẠO NHAU TỪ PHÍA CON (SỰ TẠO TÚI ĐỆM VÀ CÂY GAI
NHAU)
I.3.1.1 SỰ TẠO TÚI ĐỆM
Túi đệm (chorionic sac) được hình thành qua 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn tiền hốc: khi phôi nang có lá nuôi tế bào và lá nuôi hợp bào. Lá nuôi
hợp bào được hình thành do các tế bào lá nuôi tế bào sát nhập lại, bên trong lá nuôi
hợp bào không có màng bào tương ngăn cách giữa chúng. Lá nuôi hợp bào xuất hiện
đầu tiên ở cực phôi rồi sau đó lan rộng dần bao hết toàn bộ phôi. Do lá nuôi hợp bào
giúp phôi làm tổ và do cực phôi có lá nuôi hợp bào nên cực phôi thường cũng là cực
làm tổ.
+ Giai đoạn hốc: các hốc nhỏ xuất hiện bên trong lá nuôi hợp bào, sau đó các hốc
nhỏ này sẽ sáp nhập thành hốc lớn. Phần lá nuôi hợp bào còn lại giữa các hốc bắt đầu
có hình thù của các gai nhau ban đầu.
+ Giai đoạn gai nhau ban đầu: các hốc bên trong lá nuôi sáp nhập lại tạo thành hệ
thống gọi là hồ máu hay khoảng gian gai nhau. Lúc này lá nuôi tạo nên màng đệm hay
túi đệm với hình ảnh bánh nhau ban đầu có dạng túi bao lấy toàn bộ phôi.

I.3.1.2 SỰ TẠO CÂY GAI NHAU (SỰ TẠO ĐĨA ĐỆM)
Các gai nhau ban đầu tiếp tục phát triển tạo cây gai nhau (đóa đệm) với năm loại gai
nhau:
+ Gai nhau trung mô (mesenchymal villus) cấu tạo giống các gai nhau cấp III (có
lá nuôi, mô lõi và mao mạch). Có bản chất là chồi, có tính sinh sản và biệt hóa cho ra
các loại gai nhau khác. Gai nhau trung mô còn được gọi là chồi lá nuôi.
+ Gai nhau trung gian chưa trưởng thành (immature intermediate villus) biệt
hóa từ các gai nhau trung mô trong ba tháng đầu thai kỳ và sau đó biệt hóa tiếp thành
các gai nhau gốc. Gai nhau trung gian chưa trưởng thành có mô lõi dạng lưới, có các
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

15
kênh bên trong mô lõi được tạo nên từ các tế bào lưới và bên trong các kênh có các đại
thực bào gai nhau gọi là các tế bào Hofbauer.
+ Gai nhau gốc (stem villus) có nhiều kích cỡ được gọi tên từ lớn đến bé là thân,
nhánh to, nhánh vừa, nhánh bé. Đặc điểm cấu tạo của các gai nhau gốc lá có mô lõi xơ
hoá nhiều. Loại gai nhau này có thể ví như các đoạn thân nhánh của một cây trồng, chỉ
có nhiệm vụ dẫn truyền các chất ở ba tháng cuối thai kỳ (trong ba tháng đầu thai kỳ
các gai nhau gốc có trao đổi chất).
+ Gai nhau trung gian trưởng thành ( mature intermediate villus) biệt hóa từ các
gai nhau trung mô trong ba tháng cuối thai kỳ. Sau đó, các gai nhau trung gian trưởng
thành sẽ sinh ra các gai nhau tận. Đặc điểm cấu tạo của các gai nhau trung gian trưởng
thành là có kích thước tương đương với nhau gai tận, có nhiều mao mạch nhưng chưa có
xoang mao mạch.
+ Gai nhau tận (terminal villus) có chứa năng trao đổi chất, đảm bảo nhiệm vụ
của bánh nhau. Gai nhau tận được sinh ra từ các gai nhau trung gian trưởng thành và là
loại gai nhau có số lượng nhiều nhất ở bánh nhau đủ tháng. Đặc điểm cấu tạo của gai
nhau tận là có hệ mao mạch phong phú phát triển thành các dạng xoang, được gọi là
các xoang mao mạch. Bên ngoài các xoang mao mạch, lớp lá nuôi tế bào còn rất mỏng;
và như thế xoang mao mạch cùng với lá nuôi hợp bào mỏng tạo thành một cấu trúc đặc

trưng của gai nhau tận gọi là tấm biểu mô (epithelial plate).

I.3.2 SỰ TẠO NHAU TỪ PHÍA MẸ (sự biến nội mạc tử cung thành hồ máu, đóa
đáy với lớp đặc và lớp xốp)
I.3.2.1 CẤU TRÚC MÔ HỌC NỘI MẠC TỬ CUNG
Khi phôi làm tổ, hoàng thể tiết ra progesteron làm nội mạc tử cung có những thay
đổi quan trọng gọi là phản ứng màng rụng (decidual reaction). Nội mạc tử cung lúc này
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

16
được gọi là màng rụng (decidua) vì khi đẻ một phần màng này sẽ bò rụng và bong ra
ngoài.
Tuỳ theo vò trí, có ba loại màng rụng: (1) màng rụng bao là phần nội mạc tử cung
bọc ngoài phôi hướng vào trong lòng khoang tử cung, (2) màng rụng thành là phần nôi
mạc tử cung còn lại trong khoang tử cung không phủ bề mặt phôi, ở phía đối diện với
màng rụng bao, và (3) màng rụng đáy là phần nội mạc tử cung nằm giữa phôi và cơ tử
cung. Màng rụng đáy sẽ tạo nên phần bánh nhau của mẹ.
I.3.2.2 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG THÀNH
Màng rụng thành (decidua parietalis) có những thay đổi kéo dài đến tháng thứ ba,
lớp trên mặt phát triển khác hẳn với lớp sâu. Lớp trên mặt sẽ thành lớp đặc còn lớp sâu
thành lớp xốp. Ở màng rụng thành không có sự tạo hồ máu.
Từ tháng thứ tư đến cuối thai kỳ, màng rụng thành mỏng dần đi do phôi ngày càng
lớn, khoang tử cung ngày càng rộng và màng rụng thành ngày càng bò kéo căng ra.
Phôi càng lớn, màng rụng thành càng tiến dần đến màng rụng bao. Biểu mô của hai
màng rụng này dán vào nhau, thoái hoá rồi biến mất. Khoang tử cung giữa hai màng
rụng này sáp nhập vào nhau chúng còn một vết nối.
Đến cuối thai kỳ, dọc theo bề mặt lớp xốp, các tuyến tử cung dãn rộng và bò ép lại.
Biểu mô tuyến dẹt dần rồi biến mất, mô liên kết giữa các tuyến chứa đầy các tế bào
rụng. Đây là vùng giữa lớp xốp, là nơi mà khi đẻ ra màng nhau bong ra và lớp đặc bò
bóc ra ngoài.

I.3.2.3 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG BAO
Màng rụng bao (decidua capsularis) là phần nội mạc tử cung phủ trên bề mặt phôi
trong vào khoang tử cung, mỏng hơn màng rụng thành. Màng rụng bao được tái tạo sau
khi trứng lọt hẳn vào trong nội mạc tử cung (lành sẹo). Trong khi phát triển, trứng cùng
với màng rụng bao lồi vào bên trong khoang tử cung. Màng rụng bao đến sát màng
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

17
rụng thành rồi dán vào lấp đi khoang tử cung bò. Sau đó, màng rụng bao thoái hóa, lớp
biểu mô cùng với mô liên kết bên dưới tiêu đi và hầu như không để lại một vết tích gì.
I.3.2.4 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA MÀNG RỤNG ĐÁY
Màng rụng đáy (decidua basilis) là phần mô chính của mẹ tham gia tạo bánh nhau;
lớp chứa năng biệt hoá thành hồ máu còn lớp đáy biệt hóa thành lớp đặc và lớp xốp.
Trong khi phát triển, lá nuôi hợp bào tăng sinh, tạo nên những gai nhau ăn sâu vào
bên trong màng rụng đáy. Hệ thống cây gai nhau được thành lập, phá huỷ màng rụng
đáy giúp cho phôi phát triển. Màng rụng đáy bò phá hủy để lại một vùng mô gồm
những chất còn lại của màng rụng đáy như tuyến, mô liên kết, thành của các mạch
máu, thành của các tuyến tử cung và các chất tiết của tuyến tử cung bò phân hủy thành
chất dinh dưỡng cho phôi. Phôi càng lớn, vùng mô bò phá hủy càng rộng. Lá nuôi hợp
bào tiếp tục phá hủy lớp chức năng nội mạc tử cung tạo nên những hốc chứa đầy máu
gọi là hồ máu. Những hốc này được ngăn bởi các vách nhau (là phần mô của lớp chức
năng chưa bò lá nuôi hợp bào phá hủy hết) [1,2].

I.4 CHỨC NĂNG CỦA NHAU
Nhau là cơ quan đảm nhiệm chức năng trao đổi chất giữa cơ thể mẹ và thai. Sự trao
đổi chất ấy bao gồm sự lọt các chất dinh dưỡng, nước, oxy, kháng thể và hormone từ cơ
thể mẹ sang thai và sự lọt theo hướng ngược lại những chất dò hoá, nước, khí carbonic
và hormone. Sự trao đổi qua hàng rào nhau là một hiện tượng lý hoá học phức tạp vì
cấu trúc của hàng rào nhau không phải là cấu trúc của một hàng rào bán thấm đơn giản
mà nó được tiến hành theo nhiều cơ chế khác nhau.

Nhau còn là cơ quan bài tiết hormone.
I.4.1 CHỨC NĂNG TRAO ĐỔI CHẤT
Sự trao đổi chất qua hàng rào nhau tiến hành theo nhiều cơ chế khác nhau:
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

18
 Khuyếch tán đơn giản. Nhiều chất lọt qua hàng rào nhau nhờ cơ chế khuyếch
tán đơn giản. Đó là các muối Na, K, Ca, Mg, các acid amin, acid uric, urea, ammoniac,
creatinin, creatin, các chất khí như oxy, carbonic, các chất gây mê và một số hợp chất
hoà tan trong mỡ v.v… Sự trao đổi khí là do áp lực khí trong máu mẹ và trong máu thai
khác nhau.
 Khuyếch tán thuận lợi. Một số monosaccharid lọt qua hàng rào nhau nhờ cơ chế
khuyếch tán thuận lợi. Nhờ cơ chế ấy, glucose trong máu mẹ lọt qua hàng rào nhau
sang máu thai và được tích trữ trong gan phôi thai dưới dạng glycogen.
 Vận chuyển tích cực. Những chất khác, thí dụ các ion sắt, các acid amni chủ yếu
lọt qua hàng rào nhau bằng cơ chế vận chuyển tích cực. Do đó cần chú ý sự khác nhau
về cơ chế trao đổi chất giữa các acid amin chủ yếu và không chủ yếu. Những acid amin
không chủ yếu lọt qua hàng rào nhau bằng cơ chế khuyếch tán đơn giản như đã nói ở
trên. Khả năng của các loại protein lọt qua hàng rào nhau thì khác nhau. Thí dụ:
immunoglobulin A không lọt qua hàng rào nhau, trong khi đó immunoglobulin G có
cùng phân tử lượng với nó lại lọt qua được. Sự lọt hay không của các kháng thể qua
hàng rào nhau quyết đònh mức độ miễn dòch thụ động mà đứa trẻ có thể biểu lộ sau khi
ra đời. Những chất như insulin, thyroxin, curare, heparin không lọt qua nhau.
I.4.2 CHỨC NĂNG BÀI TIẾT HORMONE
Những hormone bài tiết bởi nhau gồm những hormone hướng sinh dục, hormone
hướng thân, estrogen, progesterone. Những hormpne ấy được gọi chung là hormone
màng đệm. Chúng do hợp bào lá nuôi tiết ra. Hormone hướng sinh dục là một
glycoprotein duy trì sự hoạt động của hoàng thể cho đến khi nhau bài tiết ra estrogen
và progesterone.
Sự chế tiết estrogen và progesteron bởi nhau được đảm nhiệm bởi lá nuôi hợp bào

và tăng dần trong thời gian có thai. Sự tăng nồng độ estrogen tiết ra bởi nhau vào máu
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

19
mẹ làm tăng sự nhạy cảm của cơ tử cung đối với tác dụng của ocytocin tiết ra bởi thuỳ
sau tuyến yên. Ocytocin kích thích sự co bóp của cơ tử cung để tống thai ra ngoài.
I.4.3 CHỨC NĂNG MIỄN DỊCH
Khả năng miễn dòch thụ động của thai là do immunoglobulin G từ máu mẹ lọt qua
hàng rào nhau sang thai. Nhờ đó thai có tính miễn dòch tạm thời đối với một số bệnh
như thuỷ đậu, sởi và bạch hầu, nhưng không có tính miễn dòch đối với một số bệnh
khác như ho gà.
Mặc dù có sự ngăn cách giữa máu mẹ và máu thai bởi hàng rào nhau, thường
thường một lượng nhỏ máu thai có thể lọt sang máu mẹ. Trong trường hợp này, nếu
máu thai có Rh+ và máu mẹ có Rh- thì những kháng thể kháng huyết cầu Rh+ sẽ phát
sinh trong máu thai. Vì những kháng thể này đi qua nhau sẽ phá huỷ mạnh hồng cầu
của thai, gây nên bệnh vàng da hoại huyết cho thai. Sự truyền máu sớm cho thai và sự
sử dụng những kháng thể chứa những immunoglobulin kháng Rh là những biện pháp
điều trò được dùng để chữa và phòng bệnh này [4].
II. ĐẠI CƯƠNG VỀ NGUYÊN BÀO SI
II.1 ĐẶC ĐIỂM CHUNG
Mô liên kết là mô tạo ra và giữ cho cơ thể có hình dạng nhất đònh, đồng thời mô
liên kết giữ nhiều vai trò quan trọng và đa dạng đối với cơ thể : trao đổi chất, bảo vệ và
tổng hợp các chất có hoạt tính sinh học. Khác với các mô khác (mô cơ, thần kinh, biểu
mô), mô liên kết có khoảng gian bào rộng chứa chất căn bản và các sợi liên kết. Vùi
trong chất gian bào đó là nhiều loại tế bào khác nhau [3].
Nhiều tế bào đã biệt hóa trong cơ thể trưởng thành có thể tạo thành nhóm trong một
họ mà các thành viên có quan hệ gần gũi với nhau ở những vùng mô hoặc bởi những
đặc tính có liên quan với nhau. Một ví dụ quan trọng là họ tế bào của mô liên kết,
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

20
thành viên của chúng không chỉ có liên quan với nhau mà còn có một khả năng đáng
chú ý là sự chuyển hóa qua lại.
Họ tế bào này bao gồm : nguyên bào sợi, tế bào sụn và tế bào xương, tất cả chúng
có một chức năng đặc biệt đối với việc tiết ra chất nền ngoại bào collagen và hoạt
động cùng nhau trong một kiểu cấu trúc thống nhất của cơ thể, cũng như là các tế bào
mỡ và tế bào mô cơ trơn, mà chúng thường được tìm thấy trong những vùng cùng với
các tế bào trên. Những kiểu tế bào này có thể xảy ra sự chuyển hóa qua lại giữa chúng.
Tế bào của mô liên kết đóng một vai trò trung tâm trong việc nâng đỡ và sữa chửa cho
hầu hết các mô hoặc cơ quan bò hủy hoại, đặc điểm biệt hóa là một nét đặc trưng quan
trọng của chúng trong sự đáp ứng đối với nhiều kiểu tác động và sự hủy hoại [8].
Mô liên kết gồm 3 loại chính : mô liên kết chính thức, mô sụn và mô xương. Tất cả
các loại mô liên kết đều có nguồn gốc từ trung bì phôi, trừ một số mô liên kết ở vùng
đầu có thể bắt nguồn từ ngoại bì. Mô liên kết là mô chứa nhiều mạch máu để nuôi bản
thân mô liên kết và các mô khác.
Mô liên kết thưa có nguồn gốc từ trung mô. Trong trung mô, các sợi ngày càng tăng
lên rồi dần dần các sợi đó họp với nhau, tạo thành những bó sợi lớn hơn và có những
tính chất giống chất tạo keo. Những tế bào trung mô dần dần thay đổi đặc tính, kéo dài
dọc theo bề mặt các bó sợi rồi chuyển thành những tế bào sợi, loại tế bào chính của mô
liên kết.
Mô liên kết có thành phần tế bào rất đa dạng : tế bào sợi, đại thực bào, tương bào,
masto bào, tế bào mỡ, tế bào nội mô, chu bào, tế bào sắc tố, các loại tế bào bạch cầu
từ máu đến [3].
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

21

Một vài tế bào của mô liên kết như là nguyên bào sợi và tế bào mỡ được tạo thành
và duy trì cục bộ trong khi những tề bào khác như là tế bào máu tạo thành từ những
vùng khác và có thể được tạm thời cư trú trong mô liên kết.
Sự tương tác của những tế bào của mô liên kết, tạo thành một cơ chế phức tạp giúp
bảo vệ chống lại sự xâm nhiễm của vi sinh vật [13].
Chất nền ngoại bào có lẽ ảnh hưởng lên trạng thái biệt hóa tế bào của mô liên kết
thông qua các yếu tố sinh lý cũng như các yếu tố hóa học. Điều này đã được chỉ ra rằng
trong nghiên cứu trên nuôi cấy tế bào sụn. Dưới điều kiện nuôi cấy thích hợp, tế bào
sụn sẽ tăng trưởng để tổng hợp lượng lớn chất nền sụn khác nhau sẽ bao xung quanh
chính bản thân chúng và duy trì những đặc tính biệt hoá của mình khi có các nhân tố
kích thích thích hợp. Tuy nhiên, dưới những điều kiện nơi mà những tế bào được giữ
cùng nhau ở mật độ thấp và được duy trì như là một lớp đơn trên chai nuôi, một sự biến
đổi xảy ra : những tế bào mất đi hình dạng phát triển đầy đủ tiêu biểu của tế bào sụn,
hình phẳng nằm trên thể nền, và dừng lại việc tạo ra chất nền của sụn, trong những
trường hợp đặc biệt, chúng dừng lại việc tạo ra collagen kiểu II - kiểu đặc trưng của tế
bào sụn – và thay vào đó là tổng hợp collagen kiểu I – kiểu đặc trưng của nguyên bào
sợi.
Hình 7 : Các loại tế bào của mô liên kết
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

22
Đối với hầu hết các kiểu tế bào, đặc biệt đối với tế bào của mô liên kết, khả năng
được giữ lại và bám dính tùy thuộc vào chất nền xung quanh chúng. Một tế bào có thể
tạo ra một môi trường xung quanh cho chính bản thân chúng. Sau đó môi trường sẽ tác
động trở lại trên tế bào này để tạo ra một khả năng biệt hóa. Do đó, chất nền ngoại
bào mà một tế bào tiết ra tạo thành một phần của môi trường đối với các tế bào bên

cạnh cũng như đối với chính chúng và hướng đến việc tạo ra sự biệt hóa của các tế bào
bên cạnh trong cùng một cách tương tự [8].
II.2 TẾ BÀO SI (FIBROCYTE)
II.2.1 NGUỒN GỐC
Tế bào sợi có nhiều trong gân, cơ, màng bao xơ của nhiều cơ quan, là cơ sở cấu tạo
của vết sẹo. Tế bào sợi chế tiết những tiền chất của những thành phần sợi của mô liên
kết, những phần tử chất tạo keo. Tế bào sợi được sinh ra từ tế bào trung mô (ở phôi
thai), từ những tế bào kém biệt hoá ở mô liên kết, hoặc do sự sinh sản của các tế bào
sợi (khả năng sinh sản của tế bào sợi rất mạnh).
II.2.2 HÌNH DẠNG
Tế bào sợi khá lớn, đường kính thân tế bào có thể đạt tới 20 micron, có hình sao hay
hình thoi, có nhánh để tiếp xúc với những nhánh của các tế bào bên cạnh. Vì vậy tế
bào sợi được xếp vào loại tế bào bất động của mô liên kết. Bào tương tế bào sợi
thường ưa màu acid (eosin) giống như chất tạo keo trong chất căn bản nằm cạnh. Do đó
rất khó phân biệt ranh giới tế bào. Tuy nhiên, có thể dễ dàng nhìn rõ sau khi nhuộm
bằng phương pháp hematoxylin sắt.
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

23
Nhân tế bào có hình trứng, sáng màu khi tế bào còn non (nguyên bào sợi), hoặc
hình thoi dẹt, sẫm màu khi tế bào trưởng thành, có 1-2 nhân. Chất nhiễm sắc là những
hạt nhỏ, nằm rải rác trong nhân. Màng nhân thường phẳng, đôi khi cũng có thể khúc
khuỷu.
Trong bào tương có: một cặp tiểu thể trung tâm, một bộ Golgi nằm gần nhân, những
ty thể dài, mảnh, chủ yếu thấy ở thân tế bào, nhưng cũng có thể gặp ở các nhánh. Lưới
nội bào có hạt, các Ribosome nằm rải rác trong bào tương.

Khi có sự kích thích (trong quá trình tạo sẹo vết thương), khi tế bào sợi chuẩn bò
phân chia, khi tế bào tích cực hoạt động tổng hợp những thành phần ngoài tế bào, các
tế bào sợi lớn lên về kích thước và bào tương của chúng trở nên ưa base. Dưới kính
hiển vi quang học, những tế bào sợi không hoạt động có bộ Golgi ít phát triển, một ít
Hình 8 : hình dạng thân và nhân của tế bào sợi
Hình 9 : thành phần tế bào chất của tế bào sợi
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

24
mạng lưới nội bào có hạt. Nhưng trong mô liên kết đang phát triển, đang hoạt động
mạnh thì bộ Golgi phát triển: nhiều túi dẹt, túi nhỏ, nhưng không bào lớn, lưới nội bào
có hạt cũng tăng lên.
Bình thường, tế bào sợi không hấp thu chất lạ, nhưng khi bò kích thích mạnh, trong
thời gian dài (như trong trường hợp tiêm thuốc nhuộm sống dạng keo như xanh trypan)
tế bào có thể hấp thu thuốc nhuộm đó.








Phần lớn các nhà nghiên cứu mô học cho rằng tế bào sợi là loại tế bào đã biệt hoá,
thường không phải là nguồn gốc của các loại tế bào khác của mô liên kết. Nhưng lại có
những dẫn chứng nêu ra rằng: trong điều kiện bệnh lý hoặc trong một số thực nghiệm
xác đònh, tế bào sợi có thể chuyển thành tế bào xương. Có quan điểm được công nhận

một cách rộng rãi cho rằng tế bào sợi tích luỹ mỡ hoặc có thể nói một cách chắc chắn
rằng có thực là tế bào sợi đã chuyển thành tế bào xương, tế bào mỡ hay chính những tế
bào tiền thân của chúng (những tế bào trung mô chưa biệt hoá) đã thực hiện sự chuyển
biến nói trên.
Sự phong phú của các bào quan trong tế bào sợi chứng tỏ tế bào có hoạt động
chuyển hoá thường xuyên.
II.2.3 CHỨC NĂNG
Hình 10 : tế bào sợi hấp thu với thuốc nhuộm xanh trypan
Phân lập và tạo dòng nguyên bào sợi người từ mẫu mô nhau Huỳnh Duy Thảo

25
Tế bào sợi đảm nhiệm nhiều chức năng:
− Tạo ra chất căn bản của mô liên kết.
− Tạo ra các tơ tạo keo nguyên phát.
− Chế tiết mucopolysaccharide và những enzyme có khả năng làm cho các tơ tạo keo
nguyên phát trở thành các sợi liên kết.
− Tham gia vào việc tạo ra sẹo, làm lành vết thương. Một số khối u của mô liên kết
sinh ra do sự phát triển của tế bào sợi ( ví dụ những fibrosarcoma).
II.3 NGUYÊN BÀO SI (FIBROBLAST)
II.3.1 NGUỒN GỐC
Nguyên bào sợi là loại tế bào thường gặp nhất trong các mô liên kết, có nguồn gốc
từ những tế bào trung mô trong phôi thai và những tế bào nguyên bào sợi phân chia
trong cơ thể trưởng thành. Ngoài ra, nguyên bào sợi cũng có thể xuất phát từ những tế
bào trung mô tiền thân được duy trì trong các mô liên kết của cơ thể trưởng thành.
Nguyên bào sợi được cho rằng chúng là kiểu tế bào đơn nhưng thực tế cũng chưa
chắc chắn được rằng có bao nhiêu loại nguyên bào sợi tồn tại trong cơ thể và có hay
không tiềm năng biệt hóa của các kiểu nguyên bào sợi khác nhau có thể bò hạn chế
trong nhiều cách khác nhau.
II.3.2 HÌNH DẠNG
Dưới kính hiển vi điện tử, nguyên bào sợi là những tế bào non, ít biệt hoá. Nguyên

bào sợi thường có dạng hình thoi, ít nhánh ngắn, kích thước không quá 20–25 micromet,
nhân bầu dục hoặc hình cầu có một hoặc vài hạt nhân. Nhân của nguyên bào sợi cô đặc
được kéo dài theo trục dọc tế bào. Bào tương ưa base nhạt, lưới nội bào, ti thể phát
triển và có ranh giới với chất nền ngoại bào không rõ rệt. Nguyên bào sợi có khả năng
phân chia mạnh, tế bào có thể di động yếu nhờ siêu sợi actin và myosin ở ngoại vi bào
tương. Tế bào có những nhánh là chân giả dạng sợi.