KHẢO SÁT KHẢ NĂNG SẢN XUẤT CỦA ĐÀN BÒ SỮA TẠI HUYỆN CỦ CHI

MỤC LỤC
Trang
PHẦN I. MỞ ĐẦU.........................................................................................................1
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ..........................................................................................................1
1.2 MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU ....................................................................................2
1.2.1Mục đích ............................................................................................................2
1.2.2Yêu cầu ..............................................................................................................2
PHẦN II. TỔNG QUAN ...............................................................................................3
2.1 SƠ LƯỢC CÁC GIỐNG BÒ HƯỚNG SỮA VÀ BÒ LAI HOLSTEIN FRIESIAN
(HF) SẢN XUẤT SỮA ...................................................................................................3
2.1.1 Bò Holstein Friesian (HF).................................................................................3
2.1.2 Bò Jersey ...........................................................................................................3
2.1.3 Bò nâu Thụy Sĩ (Brown Swiss) ........................................................................4
2.1.4 Bò lai F1 (1/2 HF) .............................................................................................4
2.1.5 Bò lai F2 (3/4HF) ..............................................................................................5
2.1.6 Bò lai F3 (7/8 HF) .............................................................................................5
2.1.7 Bò lai F4 (15/16 HF) .........................................................................................6
2.2 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG VÀ SẢN LƯỢNG SỮA ....7
2.2.1 Giống.................................................................................................................7
2.2.2 Dinh dưỡng .......................................................................................................7
2.2.3 Tuổi và tầm vóc cơ thể......................................................................................7
2.2.4 Giai đoạn trong chu kỳ sữa, sự mang thai, thời gian khô sữa...........................8
2.2.5 Sự động dục ......................................................................................................8
2.2.6 Kỹ thuật vắt sữa ................................................................................................9
2.2.7 Sự tách bê ..........................................................................................................9
2.2.8 Nhiệt độ môi trường..........................................................................................9
2.2.9 Bệnh tật .............................................................................................................9
2.3 TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN KHẢO SÁT ...........................................................10
2.3.1 Sơ lược về huyện Củ Chi ................................................................................10
2.3.1.1 Vị trí địa lý...........................................................................................10

v


2.3.1.2 Khí hậu.................................................................................................10
2.3.1.3 Thủy văn ..............................................................................................11
2.3.2 Vài nét về tình hình chăn nuôi trên địa bàn huyện Củ Chi .............................11
2.3.3 Tình hình chăn nuôi ở hai trại khảo sát...........................................................12
2.3.3.1 Trại Tân Phát Thịnh.............................................................................12
2.3.3.2 Trại Sao Mai ........................................................................................13
2.3.4 Phương thức chăn nuôi ...................................................................................14
2.3.4.1 Thức ăn ................................................................................................14
2.3.4.2 Đặc điểm chuồng trại...........................................................................15
2.3.4.3 Quy trình chăm sóc nuôi dưỡng ..........................................................16
2.3.4.4 Nuôi dưỡng và chăm sóc bê ................................................................17
2.3.4.5 Khai thác và tiêu thụ sữa .....................................................................18
2.3.4.6 Công tác thú y ......................................................................................18
PHẦN III. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT ....................................19
3.1THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM KHẢO SÁT ..............................................................19
3.1.1 Thời gian ......................................................................................................19
3.1.2 Địa điểm .......................................................................................................19
3.2 PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT ..............................................................................19
3.2.1 Đối tượng và dụng cụ khảo sát.....................................................................19
3.2.2 Phương pháp khảo sát ..................................................................................19
3.2.2.1 Phương pháp trực tiếp..........................................................................19
3.2.2.2 Phương pháp gián tiếp .........................................................................19
3.3 NỘI DUNG VÀ CÁC CHỈ TIÊU KHẢO SÁT .....................................................19
3.3.1 Trọng lượng bò cái sinh sản (kg) .................................................................19
3.3.2 Các chỉ tiêu về sinh sản ................................................................................19
3.3.2.1 Tuổi phối giống lần đầu (ngày) ...........................................................19
3.3.2.2 Tuổi đẻ lứa đầu (ngày).........................................................................20

3.3.2.3 Hệ số phối (lần) ...................................................................................20
3.3.2.4 Thời gian phối lại sau sinh (ngày) .......................................................20
3.3.2.5 Khoảng cách giữa hai lứa đẻ (ngày) ....................................................20

vi


3.3.2.6 Tỷ lệ đực cái của bê (%) ......................................................................20
3.3.3 Các chỉ tiêu về năng suất sữa .......................................................................20
3.3.3.1 Số ngày cho sữa thực tế (ngày)............................................................20
3.3.3.2 Thời gian cạn sữa (ngày) .....................................................................20
3.3.3.3 Sản lượng sữa toàn kỳ (kg)..................................................................20
3.3.4 Tình hình bệnh .............................................................................................21
3.4 PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU ......................................................................21
PHẦN IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ..................................................................22
4.1 Trọng lượng bò cái sinh sản (Kg) ..........................................................................22
4.2 KHẢ NĂNG SINH SẢN .......................................................................................24
4.2.1 Tuổi phối giống lần đầu ...............................................................................24
4.2.2 Tuổi đẻ lứa đầu.............................................................................................26
4.2.3 Hệ số phối.....................................................................................................28
4.2.4 Thời gian phối lại sau khi sinh .....................................................................31
4.2.5 Khoảng cách giữa hai lứa đẻ ........................................................................34
4.2.6 Tỷ lệ đực – cái của bê...................................................................................36
4.3 CÁC CHỈ TIÊU VỀ NĂNG SUẤT SỮA ..............................................................37
4.3.1 Số ngày cho sữa thực tế................................................................................37
4.3.2 Thời gian cạn sữa .........................................................................................39
4.3.3 Sản lượng sữa toàn kỳ ..................................................................................41
4.4 TÌNH HÌNH BỆNH ...............................................................................................44
PHẦN V. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................46
5.1 KẾT LUẬN ............................................................................................................46

5.2 ĐỀ NGHỊ ...............................................................................................................47
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................48
PHỤ LỤC .....................................................................................................................50

vii


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1 Kế hoạch phát triển đàn bò sữa huyện Củ Chi...............................................12
Bảng 2.2 Cơ cấu đàn và cơ cấu giống của các trại ........................................................13
Bảng 3.1 Tỷ lệ % sản lượng sữa từng tháng so với tổng sản lượng sữa cả chu kỳ .......20
Bảng 4.1 Trọng lượng (kg) của từng nhóm giống bò sữa .............................................22
Bảng 4.2 Trọng lượng (kg) của các nhóm giống bò sữa theo một số tác giả ................24
Bảng 4.3 Tuổi phối giống lần đầu .................................................................................25
Bảng 4.4 Tuổi đẻ lứa đầu...............................................................................................27
Bảng 4.5 Hệ số phối ......................................................................................................29
Bảng 4.6 Hệ số phối (lần) của các nhóm giống bò sữa theo một số tác giả..................30
Bảng 4.7 Thời gian phối lại sau khi sinh .......................................................................31
Bảng 4.8 Thời gian phối lại sau khi sinh (ngày) của các nhóm giống bò sữa theo một
số tác giả ..........................................................................................................33
Bảng 4.9 Khoảng cách giữa hai lứa đẻ ..........................................................................34
Bảng 4.10 Khoảng cách giữa hai lứa đẻ (ngày) của các nhóm giống bò sữa theo một số
tác giả ...............................................................................................................36
Bảng 4.11 Tỷ lệ bê đực – bê cái sinh ra trên đàn bò khảo sát .......................................37
Bảng 4.12 Số ngày cho sữa thực tế ...............................................................................38
Bảng 4.13 Thời gian cạn sữa .........................................................................................40
Bảng 4.14 Sản lượng sữa toàn kỳ ..................................................................................42
Bảng 4.15 Sản lượng toàn kỳ của các nhóm bò sữa theo một số tác giả ......................43
Bảng 4.16 Các ca bệnh xảy ra ở đàn bò trong thời gian khảo sát .................................44

viii


DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ
Trang
Biểu đồ 4.1 Trọng lượng của từng nhóm giống bò sữa.................................................23
Biểu đồ 4.2 Tuổi phối giống lần đầu .............................................................................25
Biểu đồ 4.3 Tuổi đẻ lứa đầu ..........................................................................................27
Biểu đồ 4.4 Hệ số phối ..................................................................................................29
Biểu đồ 4.5 Thời gian phối lại sau khi sinh...................................................................32
Biểu đồ 4.6 Khoảng cách giữa hai lứa đẻ......................................................................35
Biểu đồ 4.7 Số ngày cho sữa thực tế .............................................................................38
Biểu đồ 4.8 Thời gian cạn sữa .......................................................................................40
Biểu đồ 4.9 Sản lượng sữa toàn kỳ................................................................................42

ix


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1 Bò lai F1 (1/2HF) .............................................................................................4
Hình 2.2 Bò lai F2 (3/4HF) .............................................................................................5
Hình 2.3 Bò lai F3 (7/8HF) .............................................................................................6
Hình 2.4 Bò lai F4 (15/16HF) .........................................................................................7
Hình 2.5 Nguồn thức ăn thô ..........................................................................................14
Hình 2.6 Các hình về chuồng, trại (Trại Tân Phát Thịnh).............................................15
Hình 2.7 Các hình về chuồng, trại (Trại Sao Mai) ........................................................15

x

CHÚ THÍCH CÁC TỪ VIẾT TẮT
HF

: Holstein Friesian

SM

: Trại bò sữa Sao Mai

TPT

: Trại bò sữa Tân Phát Thịnh

TSTK

: Tham số thống kê

CV

: Hệ số biến động (Coefficient of variation) SD
: Độ lệch chuẩn (Standar deviation)

X

: Trung bình

xi

TÓM TẮT LUẬN VĂN
Đề tài “Khảo sát khả năng sản xuất của đàn bò sữa tại trại Sao Mai và Trại Tân
Phát Thịnh huyện Củ Chi thành phố Hồ Chí Minh” được thực hiện từ ngày 15/01/2007
đến ngày 15/05/2007 trên đàn bò sinh sản thuộc các nhóm giống lai HF tại trại Tân
Phát Thịnh và trại Sao Mai huyện Củ Chi thành phố Hồ Chí Minh.
Kết quả cho thấy:
− Trọng lượng bò thuộc các nhóm giống F1, F2, F3, F4 biến thiên từ 419,80 –
428,22 kg cho thấy xu hướng được cải thiện khi tỷ lệ máu HF tăng lên.
− Tuổi phối giống lần đầu cao nhất là nhóm bò F4 với 489,79 ngày (16,33 tháng)
và nhỏ nhất là nhóm bò F1 với 467,80 ngày (15,60 tháng).
− Tuổi đẻ lứa đầu cao nhất là nhóm bò F4 với 812,89 ngày (27,10 tháng) và nhỏ
nhất là nhóm bò F1 với 780,50 ngày (26,02 tháng).
− Hệ số phối bình quân là 1,86 lần và có xu hướng tăng theo tỷ lệ máu HF trong
đó nhóm bò F4 có hệ số phối cao nhất là 2,21 lần.
− Thời gian phối lại sau khi sinh cao nhất là nhóm bò F4 với 86,11 ngày và nhỏ
nhất là nhóm bò F1 với 76,20 ngày.
− Khoảng cách giữa hai lứa đẻ có xu hướng tăng theo tỷ lệ máu HF với nhóm bò
F4 có khoảng cách dài nhất là 408,44 ngày và ngắn nhất là nhóm bò F1 là
390,00 ngày.
− Số ngày cho sữa thực tế dài nhất là nhóm bò F2 với 310,97 ngày và ngắn nhất
là nhóm bò F1 với 281,40 ngày.
− Thời gian cạn sữa dài nhất là nhóm bò F4 với 113,11 ngày và ngắn nhất là
nhóm bò F2 với 81,00 ngày.
− Sản lượng sữa toàn kỳ cao nhất là F4 (4032 kg), kế đến ở nhóm bò F3 (3916 kg), tiếp
theo ở nhóm bò F2 (3855 kg) và thấp nhất ở nhóm bò F1 (3545 kg).

xii

1

PHẦN I. MỞ ĐẦU
1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ
Song song với nhịp độ phát triển của đất nước, sự đô thị hóa diễn ra nhanh chóng
ở các vùng ven làm cho diện tích đất nông nghiệp nói chung và diện tích đất chăn nuôi
nói riêng ngày càng thu hẹp, bình quân hàng năm mất đi khoảng 800 – 1000 ha đất
nông nghiệp. Đất sản xuất lúa chiếm đa số nhưng kém hiệu quả, cộng với việc ô nhiễm
môi trường tạo áp lực ngày càng cao cho vùng nông thôn ngoại thành.
Trước tình hình đó việc đẩy mạnh đầu tư vào những ngành nông nghiệp mũi nhọn
hiệu quả cao, tạo những bước đột phá làm thay đổi và tạo đà tăng tốc phát triển
bộ mặt nông thôn ngoại thành.
Nhu cầu xã hội về sản phẩm chăn nuôi lại ngày càng tăng theo mức sống của
người dân, đòi hỏi các nhà chăn nuôi phải không ngừng áp dụng tiến bộ khoa học kỹ
thuật vào sản xuất nhằm đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng và nâng cao hiệu quả
kinh tế. Trong đó, chăn nuôi bò sữa là một trong những ngành đem lại lợi nhuận cao
cho nhà chăn nuôi, bởi thịt bò và sữa là những sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao
cũng như góp phần phát triển ngành công nghiệp chế biến sữa ở nước ta hiện nay đang
phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nguyên liệu ngoại nhập.
Tuy nhiên, hiện nay chăn nuôi bò sữa còn gặp một số vấn đề khó khăn như:
giống, thức ăn, chuồng trại, quy trình phòng bệnh…Trong đó, ảnh hưởng của sinh sản
lên khả năng cho sữa của đàn bò đang là vướng mắc của nhiều nhà chăn nuôi. Vì vậy,
việc tìm hiểu khả năng sinh sản và sức sản xuất sữa trên bò là điều cần thiết nhằm định
hướng phát triển ngành chăn nuôi bò sữa ở nước ta.
Xuất phát từ vấn đề trên, được sự chấp thuận của Bộ môn Chăn Nuôi Chuyên
Khoa – Khoa Chăn Nuôi Thú Y Trường Đại Học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh,
cùng sự hướng dẫn của Th.s Châu Châu Hoàng và sự hỗ trợ, giúp đỡ của Trung tâm
Quản Lý và Kiểm Định Giống Cây Trồng, Vật Nuôi thuộc Sở Nông Nghiệp và Phát
Triển Nông Thôn Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài
“KHẢO SÁT KHẢ NĂNG SẢN XUẤT CỦA ĐÀN BÒ SỮA TẠI TRẠI SAO MAI VÀ

TRẠI TÂN PHÁT THỊNH HUYỆN CỦ CHI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH”.


2

1.2 MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU
1.2.1 Mục đích
Theo dõi và đánh giá sức sinh sản và năng suất sữa của đàn bò sữa để so sánh sức sản
xuất của các nhóm giống bò lai HF.
Khảo sát một số bệnh thường gặp trên đàn bò sữa.
1.2.2 Yêu cầu
Thực hiện khảo sát và thu thập số liệu một số chỉ tiêu:
• Trọng lượng
• Khả năng sinh sản
• Khả năng sản xuất sữa
• Một số bệnh thường gặp


3

PHẦN II. TỔNG QUAN
2.1 SƠ LƯỢC CÁC GIỐNG BÒ HƯỚNG SỮA VÀ BÒ LAI HOLSTEIN
FRIESIAN (HF) SẢN XUẤT SỮA
2.1.1 Bò Holstein Friesian (HF)
Trên thế giới có rất nhiều giống bò sữa nhưng tốt nhất và phổ biến nhất vẫn là giống
bò Holstein Friesian (HF). Bò có nguồn gốc từ Holstein Friesianland, Netherland (Hà Lan)
nên thường được gọi là bò Hà Lan. Đây là giống bò có khả năng thích nghi với nhiều vùng
khí hậu khác nhau trên thế giới. Mặc dù có nguồn gốc ôn đới nhưng đã được nuôi lai tạo
thành những dòng có thể nuôi được ở các nước nhiệt đới. Thông thường thì các nước đều
phát triển giống bò HF tại nước mình và đặt tên riêng như Holstein Francaise (Holstein

Pháp), Holstein American (Holstein Mỹ), Holstein Canada… Bò HF có màu lang trắng đen,
tầm vóc lớn (trọng lượng bò cái trưởng thành từ 500 – 800 kg). Dáng thanh, hình nêm, có
bầu vú phát triển, sinh sản tốt, tính tình hiền lành, khả năng sản xuất sữa rất cao. Tại
Pháp, năng suất sữa trung bình khoảng 20 kg/con/ngày (6000 kg trong một chu kỳ sữa
300 ngày), có con đạt 9000 kg một chu kỳ sữa, tỉ lệ bơ từ 3,2 – 3,7%. Tại Việt Nam một số
bò HF thuần được nuôi tại Đức Trọng (tỉnh Lâm Đồng, nhiệt độ trung bình cả năm dưới
210C) có năng suất đạt 5000 kg một chu kỳ sữa. Riêng tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay
có nhiều dòng tinh giống bò HF đã và đang được sử dụng, nguồn nhập từ các nước như
Canada, Pháp, Mỹ, Cuba…
2.1.2 Bò Jersey
Bò Jersey có nguồn gốc từ đảo quốc Jersey của nước Anh. Đây là giống bò nổi tiếng
về hàm lượng bơ trong sữa cao (trung bình 4,5 – 5,4%). Nên thường dùng để lai tạo với
giống bò HF nhằm nâng cao tỷ lệ bơ trong sữa. Bò Jersey là giống bò tương đối nhỏ con,
khung xương nhỏ (trọng lượng bò cái từ 350 – 450 kg). Thường có màu vàng nhạt đến hơi
đậm, đặc điểm nhận dạng rõ nhất là sống mũi gãy, mắt to lộ. Năng suất bò Jersey đạt
khoảng 4500 – 5000 kg /chu kỳ sữa. Đây là giống bò thích nghi rất tốt, đặc biệt là nơi có khí
hậu khô nóng, vì vậy bò Jersey đã được sử dụng trong công thức lai tạo giống bò sữa ở
nhiều nước nhiệt đới trên thế giới.


4

2.1.3 Bò nâu Thụy Sĩ (Brown Swiss)
Bò nâu có nguồn gốc từ vùng núi Alpes (Thụy Sĩ). Đây là giống bò tương đối lớn con
(trọng lượng bò cái trưởng thành từ 550 – 600kg). Bò có màu nâu nhạt đến xám và đặc biệt
là màu da tai trong và quanh mũi thường có màu trắng. Năng suất sữa khoảng 5500 – 6000
kg/chu kỳ sữa. Đây cũng là giống bò sữa có khả năng thích nghi rất tốt với nhiều vùng khí
hậu khác nhau.
2.1.4 Bò lai F1 (1/2 HF)
Gieo tinh bò đực Holstein Friesian thuần cho bò cái nền lai Sind để tạo ra bò lai có 1/2

máu bò Holstein Friesian và 1/2 máu bò lai Sind gọi là bò lai F1. Bò lai F1 thường có màu
đen tuyền, đôi khi đen xám, đen nâu. Nếu có vết lang trắng thì rất nhỏ, thường ở dưới bụng, bốn
chân, khấu đuôi và trên trán. Đặc biệt tai hơi nhọn giống như bò lai Sind.

Hình 2.1 Bò lai F1 (1/2HF)
Bò F1 có tầm vóc khá lớn, trọng lượng bò cái trưởng thành khoảng 300 – 400kg, bầu
vú phát triển, có khả năng thích nghi với điều kiện nhiệt độ nóng ở Việt Nam (30 – 350C). Năng
suất sữa trung bình khoảng 8 – 9 kg/ngày (2700 kg/chu kỳ sữa). Một số bò lai F1 nuôi
tại thành phố Hồ Chí Minh tại đạt sản lượng trên 4000 kg/chu kỳ sữa (năng suất trung bình
từ 14 – 15 kg/ngày).


5

2.1.5 Bò lai F2 (3/4HF)
Bò cái F1 tiếp tục được gieo tinh bò đực Holstein Friesian thuần để tạo ra bò có 3/4
máu Holstein Friesian và 1/4 máu bò lai Sind thường được gọi là bò F2. Bò lai F2 thường
có màu lang trắng đen (màu trắng ít hơn), tai hơi tròn có khuynh hướng giống tai bò
Holstein Friesian. Bò cái có tầm vóc lớn (380 – 480 kg), bầu vú phát triển nếu được
nuôi dưỡng, chăm sóc tốt năng suất sữa cao hơn bò lai F1. Năng suất sữa bình quân
khoảng 10 – 12kg/con/ngày (3000 – 3600kg /chu kỳ sữa), có con đạt được 15kg/ngày
(4500kg /chu kỳ sữa). Tại thành phố Hồ Chí Minh một số bò lai F2 đạt sản lượng
5000kg /chu kỳ.

Hình 2.2 Bò lai F2 (3/4HF)
Điều kiện khí hậu nóng, ẩm (trên 300C) bò lai F2 tỏ ra sức chịu đựng kém hơn bò lai
F1 trong cùng điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng.
2.1.6 Bò lai F3 (7/8 HF)
Bò cái F2 tiếp tục được gieo tinh bò đực Holstein Friensian thuần để tạo ra bò lai có
7/8 máu giống bò Holstein Friensian và 1/8 giống bò lai Sind gọi là bò lai F3. Bò lai F3

thường có màu lang trắng đen, ngoại hình gần giống với bò HF thuần (màu trắng
nhiều hơn).


6

Bò cái trưởng thành có tầm vóc lớn hơn (400 – 500kg) so với bò lai F1 và F2, bầu vú
phát triển. Bò thích nghi kém hơn, nhưng nếu được nuôi dưỡng chăm sóc tốt thì vẫn cho
năng suất cao. Năng suất sữa bình quân khoảng 13 – 14kg/ngày (3900 – 4200kg/chu kỳ).

Hình 2.3 Bò lai F3 (7/8HF)
2.1.7 Bò lai F4 (15/16 HF)
Bò được lai giữa bò đực HF và bò mẹ F3, cũng tương tự như bò F3, bò F4 có ngoại
hình có màu lông đen và trắng nhưng màu đen ít hơn bò F3, tỷ lệ 60% trắng –
40% đen, có nhiều con trắng cả bốn chân, đuôi, bụng và ức, đầu đen nếu có lang trắng
thì chỉ một đám nhỏ, chùm lông ở đỉnh dài hơn bò F3, yếm gần như mất hoàn toàn, trọng
lượng bò cái trưởng thành khoảng 420 – 550 kg, sản lượng sữa khoảng 4000 –
4500 kg/chu kỳ (305 ngày).


7

Hình 2.4 Bò lai F4 (15/16HF)
2.2 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG VÀ SẢN LƯỢNG SỮA
Thành phần các chất trong sữa cũng như năng suất sữa chịu ảnh hưởng nhiều của yếu
tố như di truyền, sinh lý, ngoại cảnh, dinh dưỡng và bệnh tật (Châu Châu Hoàng, 2000).
2.2.1 Giống
Có sự khác biệt rất rõ rệt giữa những giống khác nhau về sản lượng cũng như chất
lượng sữa nhưng sự khác biệt giữa các cá thể trong cùng một giống lại lớn hơn, trong đó sự
khác biệt rõ nhất là tỉ lệ mỡ sữa.

2.2.2 Dinh dưỡng
Khẩu phần dinh dưỡng thấp sẽ làm giảm sản lượng sữa và làm giảm hàm lượng mỡ
sữa. Ở mức năng lượng thích hợp, sản lượng sữa tăng theo hàm lượng protein thô
có thể tiêu hóa trong khẩu phần, protein sữa có thể hình thành từ nguồn nitơ phi
protein trong khẩu phần như urea và các muối amonium.
Ngoài trường hợp thiếu ăn và kém dinh dưỡng, những thay đổi về dinh dưỡng có
ảnh hưởng ít hoặc không ảnh hưởng đến hàm lượng đường lactose trong sữa.
2.2.3 Tuổi và tầm vóc cơ thể
Bò có tầm vóc lớn hơn sẽ cho sữa nhiều sữa hơn những giống bò nhỏ con.


8

Bò trưởng thành sản xuất nhiều sữa hơn bò đẻ lứa đầu do tầm vóc phát triển hơn, bầu vú
cũng phát triển hơn qua mỗi lần mang thai. Năng suất của sữa bò tăng dần và
đạt đỉnh cao ở lứa thứ 3 – 4 rồi sau đó giảm dần.
Nếu bò đẻ lứa đầu lúc 3 tuổi thì sẽ cho nhiều sữa hơn bò đẻ lứa đầu lúc 2 tuổi, tuy nhiên
bò đẻ lứa đầu sớm thì lượng sữa cả đời có khả năng sẽ nhiều hơn.
Tình trạng cơ thể lúc sinh có ảnh hưởng lớn đối với sức sản xuất sữa trong chu kỳ
ngay sau đó. Do phần lớn bò đều giảm 50 – 100 kg thể trọng trong vài tuần lễ đầu chu
kỳ sữa nên nếu bò có thể trạng tốt lúc sinh sẽ có nhiều năng lượng dự trữ trong giai
đoạn quan trọng lúc đầu chu kỳ sữa giúp bò cho lượng sữa lúc đỉnh cao nhiều hơn và
duy trì lâu hơn. Ngoài ra, bò có thể trạng tốt lúc sinh có khuynh hướng sản suất sữa có
hàm lượng mỡ cao hơn.
Khi tuổi bò tăng lên cũng như số lứa đẻ tăng lên thì chất béo trong sữa giảm dần,
SNF (Solid Not Fat, chất khô không béo) cũng giảm dần (chủ yếu là giảm lactose). Tuy
nhiên sau lứa thứ 5 thì sự thay đổi rất ít.
2.2.4 Giai đoạn trong chu kỳ sữa, sự mang thai, thời gian khô sữa
Sự sản xuất sữa bắt đầu ở mức nhất định, tăng dần rồi đạt đến đỉnh cao lúc 6 – 10 tuần
sau đó giảm dần, tốc độ giảm này quyết định độ dài thực tế của chu kỳ sữa. Ở bò không

mang thai sau khi đạt đến đỉnh cao, lượng sữa giảm rất từ từ (mỗi tháng giảm
5% so với tháng trước). Ở bò mang thai, sản lượng sữa giảm nhanh sau tháng thứ 5
của thai kỳ. Đến tháng thứ 8 của thai kỳ, lượng sữa sẽ giảm rõ rệt và cạn sữa. Vì vậy nên
cạn sữa trước khi bò sinh 60 ngày để bò hồi phục sức khỏe chuẩn bị cho kỳ sữa tiếp
theo. Bò có thời gian cạn sữa thích hợp sẽ cải thiện tình trạng cơ thể lúc sinh dẫn
đến việc tăng sản lượng lẫn hàm lượng mỡ sữa trong 3 tháng đầu của chu kỳ sữa kế
tiếp.
Thời kỳ cạn sữa ngắn sẽ cho sản lượng thấp hơn trong chu kỳ tiếp nhưng nếu thời kỳ
cạn sữa quá dài sẽ kéo dài khoảng cách giữa 2 lứa đẻ và làm giảm sản lượng sữa cả đời.
2.2.5 Sự động dục
Trong chu kỳ cho sữa sự động dục có thể làm giảm sản lượng sữa tạm thời và bò cao
sản có thể chậm động dục lại sau khi sinh.


9

2.2.6 Kỹ thuật vắt sữa
Vắt sữa không đúng kỹ thuật có thể làm giảm sản lượng sữa. Vắt sữa không kiệt
thường chừa phần sữa có hàm lượng mỡ sữa cao trong bầu vú, do đó hàm lượng mỡ
sữa của lần vắt đó bị giảm. Khoảng cách giữa 2 lần vắt càng lâu thì sản lượng sữa càng cao
nhưng hàm lượng mỡ sữa thấp, nếu vắt 2 lần/ngày thì khoảng cách giữa lần vắt tốt nhất là
12 giờ.
2.2.7 Sự tách bê
Sự tách bê có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với bò sữa thuộc nhóm Zebu vốn
thường được vắt sữa dưới sự hiện diện của bê. Khi con bê bị chết hay bị tách khỏi bò
mẹ sẽ làm chu kỳ sữa bị rút ngắn và sản lượng giảm (bò Hariana giảm sản lượng sữa
16% nếu lúc vắt sữa mà không có sự hiện diện của con bê).
2.2.8 Nhiệt độ môi trường
Bò cho sữa sinh nhiệt gấp đôi so với bò không cho sữa nên dễ bị ảnh hưởng của
nhiệt độ môi trường, bò càng cao sản thì bị ảnh hưởng càng lớn, đặc biệt là trong giai

đoạn đỉnh cao của chu kỳ sữa. Tuy nhiên ảnh hưởng của nhiệt độ môi trường đối với sản lượng
và thành phần của sữa tùy thuộc vào giống bò: giống Zebu và một số giống ôn đới như
Brown Swiss và Jersey thường chịu nóng tốt hơn những giống bò ôn đới khác.
2.2.9 Bệnh tật
Bất cứ tình trạng bệnh tật nào cũng đều làm giảm sản lượng sữa.
Viêm vú, sốt sữa, xáo trộn tiêu hóa và các bệnh truyền nhiễm đều làm giảm sản lượng
sữa trong thời gian bệnh và có thể ảnh hưởng đến sản lượng sữa trong cả đời.
Nếu bò có tình trạng sức khỏe kém trong giai đoạn đầu kì thì chu kỳ đỉnh cao và lượng
sữa toàn kỳ cũng giảm.
Sữa bò bị bệnh thường có hàm lượng Na và Cl cao hơn thường có vị mặn và
không được chấp nhận vì lý do cảm quan sữa từ vú bị viêm cũng có hàm lượng Na, Cl,
globulin và albumin cao nhưng hàm lượng lactose, kali và casein thấp.


10

2.3 TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN KHẢO SÁT
2.3.1 Sơ lược về huyện Củ Chi
2.3.1.1 Vị trí địa lý
− Huyện Củ Chi nằm về phía Tây Bắc của thành phố Hồ Chí Minh, gồm 21 xã và một
thị trấn với 43.450,2 ha diện tích tự nhiên, bằng 20,74% diện tích toàn Thành Phố.
− Phía Bắc giáp huyện Trảng Bàng - Tây Ninh.
− Phía Đông và Đông Bắc giáp huyện Bến Cát – Bình Dương.
− Phía Tây và Tây Nam giáp huyện Đức Hoà – Long An.
− Phía Nam giáp huyện Hóc Môn – Tp. HCM.
Thị trấn Củ Chi là trung tâm kinh tế - chính trị - văn hoá của huyện, cách trung tâm
Thành phố 35Km về phía Tây Bắc theo đường xuyên Á.
− Vùng Tây Bắc mang sắc thái Miền Đông Nam Bộ, địa hình cao, đồi gò, càng
xuống phía Nam và Tây Nam địa hình chuyển sang gợn sóng rồi thoai thoải trước khi
đổ xuống vùng bưng trũng.

− Độ cao trung bình từ 8 – 10 m, nơi cao nhất là xã An Nhơn Tây tới 22m, thấp nhất
là xã Bình Mỹ, Tân Thạnh Đông, Tân Thạnh Tây chỉ 0,5 đến 0,7 m.
− Toạ độ:
+ 1060 22’ đến 1060 40’ Kinh Đông.
+ 100 53’ đến 100 10’ độ Vĩ Bắc.
2.3.1.2 Khí hậu
− Huyện Củ Chi nằm trong vùng có khí hậu nhiệt đới gió mùa, mang tính chất
cận xích đạo. Khí hậu chia thành hai mùa rõ rệt, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11,
mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau.
− Nhiệt độ tương đối ổn định, cao đều trong năm và ít thay đổi, trung bình năm
khoảng 26,60C. Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất là 28,80C (tháng 4), nhiệt độ


11

trung bình tháng thấp nhất 24,80C (tháng 12). Tuy nhiên biên độ nhiệt độ giữa ngày và
đêm chênh lệch khá lớn, vào mùa khô có trị số 8 – 100C.
−

Lượng mưa trung bình năm từ 1.300 – 1.770 mm, tăng dần lên phía Bắc

theo chiều cao địa hình, mưa phân bổ không đều giữa các tháng trong năm, mưa tập
trung vào tháng 7, 8, 9; vào tháng 12, tháng 1 lượng mưa không đáng kể.
− Độ ẩm không khí trung bình năm khá cao 79,5% cao nhất vào tháng 7, 8, 9
là 80 – 90%, thấp nhất vào tháng 12, tháng 1 là 70%.
− Tổng số giờ nắng trung bình trong năm là 2.100 – 2.920 giờ.
2.3.1.3 Thủy văn
Huyện Củ Chi có hệ thống sông, kênh, rạch khá đa dạng với những đặc điểm chính:
− Sông Sài Gòn chịu chế độ ảnh hưởng dao động bán nhật triều, với mực nước triều
bình quân thấp nhất là 1,2 m và cao nhất là 2,0 m.

− Các hệ thống kênh rạch tự nhiên khác, đa số chịu ảnh hưởng trực tiếp chế độ thủy
văn của sông Sài Gòn như Rạch Tra, Rạch Sơn, Bến Mương … Riêng chỉ có kênh
Thầy Cai chịu ảnh hưởng chế độ thủy văn của sông Vàm Cỏ Đông.
− Nhìn chung hệ thống sông, kênh, rạch trực tiếp chi phối chế độ thủy văn của
huyện, nét nổi bật của dòng chảy và sự xâm nhập của thủy triều.
2.3.2 Vài nét về tình hình chăn nuôi trên địa bàn huyện Củ Chi
Trong giai đoạn 2006 – 2010, huyện Củ Chi cũng đã có những bước chuyển mình theo
tốc độ phát triển kinh tế của thành phố, dần đưa nền kinh tế của huyện đi vào ổn định
và đang trên đà khẳng định vị thế của mình ở các ngành nông nghiệp mũi nhọn. Cụ thể
ngành chăn nuôi bò sữa, Củ Chi đang dẫn đầu về số lượng lẫn chất lượng trong các huyện
ngoại thành của thành phố. Tính đến cuối năm 2006 tổng đàn có 23.211 con, trong đó cái
vắt sữa chiếm 11.061 con, tổng sản lượng sữa/năm là 57.517 tấn và định hướng đến năm
2010, tổng đàn sẽ là 40.193 con với tổng sản lượng sữa/năm là 120.588 tấn.


12

Kế hoạch phát triển đàn bò sữa huyện Củ Chi được trình bày qua bảng 2.1.
Bảng 2.1 Kế hoạch phát triển đàn bò sữa huyện Củ Chi
ST
T

Cơ cấu đàn

ĐV

Năm

tính

2006

2007

2008

2009

2010

1

Tổng đàn

Con

23.211

27.321

32.022

36.421

40.193

2

Cái vắt sữa

Con

11.061

13.247

15.621

18.065

20.098

Tấn

57.517

71.534

87.477

104.777

120.588

5.200

5.400

5.600

5.800

6.000

4.345

4.512

4.679

4.847

5.014

3

4

5

Tổng sản lượng
sữa/năm
Năng suất sữa

Kg/con

trung bình

/năm

Năng suất

Kg/con

bình quân/chu kỳ

/chu kỳ

(Nguồn: Sở Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn thành phố Hồ Chí Minh)
2.3.3 Tình hình chăn nuôi ở hai trại khảo sát
2.3.3.1 Trại Tân Phát Thịnh
− Trại nằm trên địa bàn thuộc xã Tân Thạnh Đông huyện Củ Chi thành phố Hồ
Chí Minh. Được xây dựng vào năm 2000 khi phong trào chăn nuôi bò sữa đang phát
triển mạnh, quy mô đàn 73 con (tính đến tháng 01/2007)
− Tổng diện tích toàn trại khoảng 2,2 ha trong đó khoảng 1,5 ha diện tích đất trồng
cỏ để cung cấp thức ăn thô xanh cho đàn bò.
− Bộ máy điều hành của trại tương đối gọn nhẹ, bao gồm:
+ Giám đốc (chủ): quản lý toàn bộ tình hình chăn nuôi của trại.
+ Bộ phận kỹ thuật: 1 bác sỹ thú y đảm nhận công tác thú y của trại.
+ Bộ phận kỹ thuật gieo tinh: việc gieo tinh được khoán cho dẫn tinh viên
ở ngoài.
+ Công nhân: đội ngũ công nhân dao động từ 7 – 10 người và được phân chia
theo từng công việc.
− Nguồn nước sử dụng từ nước giếng khoan.


13

2.3.3.2 Trại Sao Mai
− Trại được xây dựng vào năm 1999, quy mô đàn 108 con (tính đến tháng

01/2007), nằm trên địa bàn thuộc ấp 3 xã Phước vĩnh An huyện Củ Chi thành phố Hồ Chí
Minh, cách trung tâm thị trấn huyện Củ Chi khoảng 5km, gần trạm thu mua sữa của
Công ty Dutch Lady và Công ty Vinamilk nên rất thuận lợi cho việc vận chuyển
và tiêu thụ sữa.
− Bộ máy điều hành của trại cũng tương đối gọn nhẹ, bao gồm:
+ Giám đốc (chủ): là kỹ sư chăn nuôi, quản lý tình hình chung của toàn trại.
+ Trưởng trại: quản lý tình hình thú y của trại.
+ Bộ phận kỹ thuật gieo tinh: thuê dẫn tinh viên ở ngoài.
+ Công nhân: dao động từ 10 – 12 người, đảm nhận những công việc khác nhau.
− Nguồn nước sử dụng từ nước giếng khoan.
Cơ cấu đàn và cơ cấu giống của hai trại được trình bày qua bảng 2.2
Bảng 2.2 Cơ cấu đàn và cơ cấu giống của hai trại (con)
Trại

Tân Phát
Thịnh

Sao Mai

Đàn loại

Các nhóm bò
F3
F4
10
4
2
–
15
19

Vắt sữa
Cạn sữa
Bò >12 tháng

F1
2
–
–

F2
4
1
–

Bê 7-12 tháng

–

–

3

4

7

Bê 0-6 tháng

–

–

2

7

9

Tổng cộng
Vắt sữa
Cạn sữa

2
6
2

5
19
6

32
14
9

34
–
5

73

39
22

Bò >12 tháng

–

2

15

16

33

Bê 7-12 tháng

–

–

3

3

6

Bê 0-6 tháng
Tổng cộng

–

–

2

6

8

8

27

43

30

108

10

32

75

64

181

Cả 2 Trại

Tổng cộng
20
3
34


14

2.3.4 Phương thức chăn nuôi
2.3.4.1 Thức ăn
− Thức ăn thô: cả hai trại đều chủ động giải quyết được phần lớn thức ăn thô cho
bò, qua khảo sát chúng tôi ghi nhận được các hộ trại nuôi bò đều có trồng cỏ đủ cung
cấp cho bò trong mùa mưa, vào mùa nắng lượng cỏ thiếu nên thường được bổ sung
thêm rơm khô rơm ủ urê, cỏ ủ để cân đối khẩu phần. Các giống cỏ được trồng chủ yếu là
cỏ voi, cỏ sả. Ngoài ra còn có các sản phẩm tận dụng của ngành trồng trọt như: thân cây
bắp, cùi bắp…tuỳ vào thời điểm sản xuất.

Hình 2.5 Nguồn thức ăn thô
− Thức ăn tinh: chủ yếu là cám hỗn hợp (sử dụng cám BS17 và BS580 của
công ty Guyomarc’H thuộc tập đoàn EVIALIS – Pháp) và hèm bia (được mua từ các
công ty sản xuất bia).
− Thức ăn bổ sung: Ngoài thức ăn thô và thức ăn tinh bò được bổ sung thêm một
số loại thức ăn khác như: rỉ mật, muối, Urea.


15

2.3.4.2 Đặc điểm chuồng trại

− Trại Tân Phát Thịnh: Trại được xây dựng gồm 2 dãy chuồng, với kiểu
chuồng hai mái được lợp bằng tôn, độ cao mái khoảng 6,1m và được phân thành từng
khu cho các nhóm bò: bò đang vắt sữa, bò cạn sữa, bò cái tơ, bê. Nền chuồng bằng xi
măng, diện tích máng ăn 1,5m x 0,5m, diện tích máng uống 0,5m x 0,5m, diện tích
trung bình khoảng 4,2m2/con.

Hình 2.6 Các hình về chuồng, trại (Trại Tân Phát Thịnh)
− Trại Sao Mai: Trại bò sữa Sao Mai gồm 5 dãy chuồng riêng biệt được chia ra
xây như sau: chuồng bò đang vắt sữa, chuồng bò cạn sữa, chuông bò cái tơ, chuồng bê.
Nền chuồng tráng xi măng có độ dốc thích hợp, mái chuồng được xây kiên cố, với
kiểu chuồng hai mái lợp tôn (dãy chuồng nuôi bò cái tơ có mái bằng lá), độ cao mái
khoảng 5,2m, diện tích máng ăn 1,6m x 0,66m, diện tích máng uống 0,5m x 0,66m.
Diện tích trung bình khoảng 4,5m2/con.
−

4

Hình 2.7 Các hình về chuồng, trại (Trại Sao Mai)


16

2.3.4.3 Quy trình chăm sóc nuôi dưỡng
− Cách cho ăn:
Trại Tân Phát Thịnh: thức ăn thô chủ yếu là cỏ xanh và rơm, được trộn lại cho ăn
chung chia làm 3 lần vào thời điểm 7 giờ sáng, 13 giờ chiều và 18 giờ tối. Cám hỗn hợp và
hèm bia cho ăn vào mỗi buổi sáng, riêng đàn vắt sữa cho ăn cám hỗn hợp và hèm bia vào
thời điểm trước khi vắt sữa khoảng 30 – 60 phút. Thức ăn bổ sung là rỉ mật, urê và muối
thường được hòa tan và tưới lên rơm, cỏ.
Trại Sao Mai: thức ăn thô chủ yếu là cỏ xanh và rơm (hoặc rơm ủ urê) được cho ăn

xen kẻ: cỏ xanh cho ăn vào thời điểm 9 giờ 30 phút sáng và 15 giờ chiều, rơm (hoặc rơm ủ
urê) cho ăn vào thời điểm 6 giờ sáng và 20 giờ tối. Cám hỗn hợp và hèm bia cho ăn vào mỗi
buổi sáng, riêng đàn vắt sữa cho ăn cám hỗn hợp và hèm bia vào thời điểm trước khi vắt
sữa. Thức ăn bổ sung là rỉ mật, urê và muối thường được hòa tan và tưới lên rơm, cỏ.
− Số lượng thức ăn:
Trại Tân Phát Thịnh: khẩu phần trung bình hàng ngày khoảng 25 – 35kg cỏ xanh và
khoảng 5 – 7kg rơm. Thức ăn tinh cho ăn theo sản lượng sữa, bình quân khoảng 0,4 – 0,5kg
cám hỗn hợp cho mỗi kg sữa. Ngoài ra cho ăn hèm bia khoảng 7 – 10kg/con/ngày và cho ăn
rỉ mật khoảng 0,4 – 0,6kg/con/ngày.
Trại Sao Mai: cho ăn theo sản lượng sữa, phân chia theo các nhóm bò:
+ Bò có sản lượng trên 15kg sữa/con/ngày: cho ăn thức ăn thô xanh tự do, thức
ăn tinh cho ăn theo định mức 8kg/con/ngày, 10kg hèm bia/con/ngày
và cho ăn rỉ mật 0,5kg/con/ngày.
+ Bò có sản lượng 10 – 15kg/con/ngày: khẩu phần tương tự nhưng thức
ăn tinh là 6kg/con/ngày.
− Bò có sản lượng dưới 10kg sữa/con/ngày: khẩu phần tương tự nhưng thức
ăn tinh là 4kg/con/ngày.


17

− Vệ sinh
Đàn bò của hai trại được tắm ngày 2 lần vào thời điểm trước khi vắt sữa: 4 giờ
sáng và 14 giờ chiều.
Chuồng trại được dọn 2 lần trong ngày trước khi tắm bò, phân được tập trung ở đầu
mỗi dãy chuồng sau đó vận chuyển đến nhà chứa phân bằng xe kéo.
2.3.4.4 Nuôi dưỡng và chăm sóc bê
Phương thức nuôi dưỡng và chăm sóc bê của các trại tương đối giống nhau và
được thực hiện theo nội dung tập huấn “Hội thi triển lãm giống bò sữa 2002” của
thành phố Hồ Chí Minh.

− Giai đoạn sơ sinh
Trước khi bò đẻ vài ngày, công nhân trại chuẩn bị lồng úm bê có lót rơm khô. Sau
khi bê được sinh ra, cho bò mẹ liếm nhớt trên thân bê con và dùng khăn lau khô
lại lần nữa nhất là phần đầu, mũi và miệng. Tiến hành cắt rốn cho bê, dùng dao sắc hay
kéo cắt rốn cách bụng 5cm và dùng cồn iod để sát trùng vết cắt. Sau đó cho bê lên lồng úm,
tách hẳn bê và bò mẹ ra. Khoảng 1 giờ sau, cho bê uống sữa đầu của bò mẹ được
vắt ra, tuỳ theo lượng sữa đầu của bò mẹ nhiều hay ít mà cho bê uống.
Ở giai đoạn này bê được uống sữa đầu càng nhiều càng tốt và được cho uống theo
lần vắt sữa là 2 lần trong ngày, mỗi lần từ 2,5 – 3 kg/con. Sau 10 ngày ở trong cũi
bê được đưa ra chuồng để nuôi theo nhóm.
− Giai đoạn cho uống sữa
Giai đoạn này được tính từ ngày thứ 10 sau khi bê được đưa ra chuồng để nuôi
theo nhóm kéo dài đến khi cai sữa. Giai đoạn cho uống sữa kéo dài khoảng 3,5 tháng.
Thức ăn trong giai đoạn này là sữa thường và thức ăn tinh hỗn hợp dành riêng cho bê.
Lượng sữa cho bê tăng dần từ tuần thứ nhất 4,5kg/con/ngày đến tuần thứ tư
6kg/con/ngày, sau đó giảm dần khoảng 0,5kg/con/ngày. Giai đoạn này bắt đầu cho bê
làm quen với cỏ tươi và thức ăn tinh.
Đến tuần thứ 9 – 10 lượng sữa cho uống khoảng 1,5kg/con/ngày và lượng thức
ăn tinh tăng lên dần (0,5kg đến 1kg), cỏ cho ăn tự do. Đến tuần thứ 10 – 12 cho uống 1