Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ mội trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA: 2008 – 2012
ĐỀTÀI:

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Th.s Kim Oanh Na

Nguyễn Thị Ly
MSSV: 5085972
Lớp : Tư pháp 2 K34

Cần Thơ, năm 2012


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU .....................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .....................................................................................2
3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................2
5. Bố cục luận văn ..............................................................................................2
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHẾ LIỆU, NHẬP
KHẨU

PHẾ LIỆU VÀ CHÍNH SÁCH CỦA VIỆT NAM VỀ BẢO VỆ

MÔI TRONG TRONG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
1.1. Một số khái niệm............................................................................................4
1.1.1. Phế liệu – Chất thải – Chất thải nguy hại .....................................................4
1.1.2. Môi trường – Ô nhiễm môi trường – Hoạt động bảo vệ môi trường .............8
1.1.3. Hoạt động xuất, nhập khẩu ........................................................................ 10
1.2. Những lợi ích mang lại từ hoạt động nhập khẩu phế liệu .............................. 11
1.2.1. Lợi ích kinh tế ........................................................................................... 11
1.2.2. Lợi ích xã hội ............................................................................................ 12
1.3. Tác động của nhập khẩu phế liệu tới môi trường và sự cần thiết của việc
quản lý nhà nước trong hoạt động nhập khẩu phế liệu ........................................... 13
1.3.1. Tác động của nhập khẩu phế liệu tới môi trường ....................................... 13
1.3.2. Sự cần thiết của việc quản lý Nhà nước trong nhập khẩu phế liệu .............. 14
1.4. Chính sách và pháp luật Việt Nam về bảo vệ môi trường trong hoạt
động nhập khẩu phế liệu ........................................................................................ 15
1.4.1. Chính sách bảo vệ môi trường ..................................................................15
1.4.2. Pháp luật bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu. ............ 16
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
TRONG HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
2.1. Nguyên tắc bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu .............. 19
2.2. Chủ thể và điều kiện nhập khẩu phế liệu ...................................................... 20
2.3. Chủ thể quản lý............................................................................................. 21


2.4. Nội dung cơ bản về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu .................. 23
2.5. Thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan trong nhập khẩu phế liệu ........ 29
2.5.1. Thủ tục hải quan trong hoạt động nhập khẩu phế liệu .................................29
2.5.2. Kiểm tra hải quan trong hoạt động nhập khẩu phế liệu .............................. 30
2.5.3. Giám sát hải quan trong hoạt động nhập khẩu phế liệu............................... 32

2.6. Xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập
khẩu phế liệu ........................................................................................................... 33
2.6.1. Xử lý vi phạm pháp luật hành chính .......................................................... 33
2.6.2. Xử lý vi phạm pháp luật hình sự ................................................................ 36
CHƯƠNG 3: NHỮNG VẤN ĐỀ TỒN TẠI VÀ PHƯƠNG HƯƠNG ĐỀ
XUẤT NHẰM BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CÓ HIỆU QUẢ HƠN TRONG
NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
3.1. Những vấn đề tồn tại của việc áp dụng pháp luật trong nhập khẩu phế
liệu ........................................................................................................................ 41
3.2. Nguyên nhân dẫn đến những tồn tại của việc áp dụng pháp luật trong
nhập khẩu phế liệu ................................................................................................ 42
3.3. Phương hướng đề xuất nhằm bảo vệ môi trường có hiệu quả hơn trong
nhập khẩu phế liệu ............................................................................................... 45
3.3.1. Hoàn thiện các văn bản pháp luật liên quan đến nhập khẩu phế liệu .......... 45
3.3.2. Nâng cao trách nhiệm quản lý của cơ quan Nhà nước trong hoạt động
nhập khẩu phế liệu ................................................................................................ 46
3.3.3. Tuyên truyền, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường ...................................... 48
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 50
PHỤ LỤC
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hội nhập kinh tế là xu thế tất yếu của nền kinh tế thế giới, các nước chuyển từ
đối đầu sang đối thoại hợp tác quan hệ trên cơ sở hai bên cùng có lợi, cùng nhau phát
triển kinh tế. Xu thế này đã góp phần tích cực vào sự tăng trưởng và phát triển của
nhiều nước trên thế giới. Kể từ khi Việt Nam mở cửa 1986 trở đi đã làm cho quá trình
hội nhập kinh tế ở nước ta được thực hiện thông qua việc mở rộng các hoạt động xuất
nhập khẩu, đầu tư nước ngoài... Trong đó hoạt động xuất nhập khẩu có tầm quan trọng
hơn cả, là yếu tố thúc đẩy nền kinh tế phát triển nhanh. Nhập khẩu là để bù đắp những
mặt hàng còn thiếu mà nền kinh tế trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất
nhưng không đáp ứng yêu cầu trong nước.
Trong giai đoạn hiện nay, đứng trước tình trạng nguồn tài nguyên, thiên nhiên
của nước ta đang dần cạn kiệt do khai thác quá mức kéo theo đó là việc thiếu nguồn
nguyên liệu để sản xuất ra các mặt hàng đang là một vấn đề rất nóng bỏng. Vì vậy
việc tận dụng phế liệu để tái chế lại các mặt hàng là vấn đề mà hiện nay rất được các
doanh nghiệp quan tâm. Và để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có thể chủ động
trong nguồn nguyên liệu sản xuất thì Nhà nước ta đã cho phép nhập khẩu phế liệu vào
trong nước để sản xuất, tái chế lại. Tuy nhiên, không chỉ nhập khẩu phế liệu, một
lượng rác thải đã được đưa vào nước ta gây tác động không nhỏ tới quá trình phát triển
kinh tế đặc biệt là môi trường.

Trước tình hình trên Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp
luật để điều chỉnh hoạt động nhập khẩu phế liệu. Qua thực tiễn áp dụng cho thấy, các
văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như: quy định
chưa rõ ràng, chồng chéo, mâu thuẫn... Một số chủ thể kinh doanh nhập khẩu lợi dụng
những sơ hở này để dùng những thủ đoạn tinh vi, lách luật nhằm lợi dụng nhập khẩu
phế liệu để nhập khẩu rác thải vào Việt Nam gây ra không ít khó khăn cho công tác
quản lý của cơ quan chuyên môn. Nghiên cứu “Thực trạng và phương hướng hoàn
thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu” là đề tài
mang tính cấp bách hiện nay. Chính vì vậy người viết chọn đề tài này làm luận văn tốt
nghiệp cho mình.

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 1

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

2. Mục đích nghiên cứu
Xuất phát từ tầm quan trọng của môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế
liệu. Qua nghiên cứu những quy định của pháp luật Việt Nam điều chỉnh lĩnh vực này
bằng các văn bản Luật, Nghị định, Thông tư, Quyết định... để điều chỉnh con người
nhằm bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu đã được ban hành và đi
vào thực tế. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra ở đây là bên cạnh những hiệu quả mang lại thì
vẫn còn tồn tại những bất cập hạn chế... Việc hoàn thiện những quy định của pháp luật
trong hoạt động nhập khẩu phế liệu sẽ góp phần không nhỏ cho công tác bảo vệ môi
trường nước ta, đảm bảo cho sự phát triển bền vững trong thời kỳ hội nhập kinh tế hiện
nay. Mục đích nghiên cứu của đề tài là đi sâu tìm hiểu những quy định của pháp luật

liên quan đến môi trường trong nhập khẩu phế liệu. Qua nghiên cứu và phân tích đã
đưa ra được một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định liên quan đến việc bảo vệ
môi trường trong nhập khẩu phế liệu phế liệu.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong đề tài này, người viết chỉ nghiên cứu các văn bản pháp luật có liên quan
đến bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu: Bộ luật Hình sự 1999 sửa đổi bổ
sung năm 2009; Luật Hải quan năm 2001, sửa đổi bổ sung năm 2005; Luật Bảo vệ môi
trường 2005; Nghị định số 117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 của chính phủ về xử lý
vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; Thông tư liên tịch số
02/2007/TTLT-BCT-BTNMT ngày 30/08/2007 của Bộ Công thương và Bộ Tài
nguyên môi trường về hướng dẫn thực hiện điều 43 Luật bảo vệ môi trường về tiêu
chuẩn, điều kiện kinh doanh nhập khẩu phế liệu; Thông tư 43/2010/TT-BTNMT ngày
29/12/2010 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia
về môi trường... , phân tích làm rõ các khái niệm liên quan, các quy định về chủ thể
kinh doanh, quản lý, nội dung của vấn đề bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế
liệu... Qua đó người viết đề xuất một số ý kiến đóng góp để các quy định về vệ môi
trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu ngày càng hoàn thiện hơn.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện tốt luận văn, bên cạnh vận dụng những kiến thức đã học được,
người viết thu nhập và tổng hợp thêm những tài liệu liên quan về bảo vệ môi trường
trong hoạt động nhập khẩu phế liệu. Ngoài ra người viết còn sử dụng phương pháp

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 2

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

nghiên cứu lý luận trên sách vở, phân tích, tổng hợp, liệt kê, so sánh và phương pháp
phân tích luật viết.
5. Bố cục của luận văn
Luận văn bao gồm các phần sau: Lời nói đầu, nội dung chính, phần kết luận,
phụ lục, tài liệu tham khảo.
Phần nội dung gồm có 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề cơ bản về phế liệu, nhập khẩu phế liệu và chính sách
của Việt Nam về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập
khẩu phế liệu.
Chương 3: Những vấn đề tồn tại và phương hướng đề xuất nhằm bảo vệ môi
trường có hiệu quả hơn trong hoạt động nhập khẩu phế liệu.

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 3

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHẾ LIỆU, NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU VÀ
CHÍNH SÁCH CỦA VIỆT NAM VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG
HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
Chương này người viết tập trung đi sâu và phân tích một số khái niệm liên quan
trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và nhập khẩu phế liệu; những ảnh hưởng của hoạt
động nhập khẩu phế liệu đến môi trường và các chính sách của Việt Nam về bảo vệ

môi trường trong nhập khẩu phế liệu.
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Phế liệu – Chất thải – Chất thải nguy hại
* Phế liệu
Những chất thải loại hoặc những phần cắt bỏ của nguyên liệu trong quá trình gia
công một nguyên liệu hay bán thành phẩm thành một sản phẩm xác định, hoặc sau một
quá trình sử dụng. Có thể được dùng trở lại trong sản xuất hoặc để sản xuất những loại
sản phẩm khác, ví dụ: xỉ lò cao dùng làm vật liệu xây dựng, bông gòn, bông phế dùng
làm cốt gối, áo bông; các rẻo hình của tôn silic dùng làm chấn lưu đèn huỳnh quang...
Một phần của phế liệu biến mất hoàn toàn như kim loại hao cháy khi đúc, rèn, bụi
bông bay vào không khí khi kéo sợi... Phế liệu được coi là một nguồn vật tư quan
trọng cho sản xuất không riêng đối với nước nghèo, mà còn đối với cả các nước công
nghiệp phát triển.1
Dưới gốc độ ngữ nghĩa, phế liệu được hiểu là những nguyên liệu bị bỏ đi,
không dùng nữa sau quá trình sử dụng. Theo cách hiểu này thì phế liệu chỉ phát sinh
trong quá trình sản xuất của con người, hay nói cách khác là tất cả những vẫn chất phát
sinh sau quá trình sử dụng nguyên liệu bị chủ sở hữu bỏ đi đều trở thành phế liệu.
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý, khái niệm phế liệu được định nghĩa tại khoản
13 Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2005 như sau:
“Phế liệu là sản phẩm, vật liệu bị loại ra từ quá trình sản xuất hoặc tiêu dùng
được thu hồi để làm nguyên liệu sản xuất”.
Khái niệm phế liệu tiếp tục được định nghĩa tại khoản 4, Điều 3 Nghị định số
59/2007 NĐ – CP ngày 09/04/2007 của Chính phủ về quản lý chất thải rắn như sau:

1

Từ điển bách khoa toàn thư: [10/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 4

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

“Phế liệu là sản phẩm, vật liệu được loại ra từ quá trình sản xuất hoặc tiêu dùng được
thu hồi để tái chế, tái sử dụng làm nguyên liệu cho quá trình sản xuất sản phẩm khác”
Qua các định nghĩa trên ta thấy mặc dù có sự khác nhau về việc sử dụng từ ngữ
trong câu chữ nhưng bản chất pháp lý thì vẫn không có gì thay đổi.
Theo các định nghĩa trên thì vật chất sẽ trở thành phế liệu khi đáp ứng đầy đủ
các tiêu chí sau:2
Thứ nhất: Là “Sản phẩm” hoặc “Vật liệu”
“Sản phẩm” là những thứ do lao động của con người tạo ra. Các sản phẩm mà
con người tạo ra có thể tồn tại dưới dạng vật thể hoặc phi vật thể. Dưới giác độ luật
môi trường thì đó chỉ có thể là những sản phẩm tồn tại dưới dạng vật thể thuộc thành
phần môi trường. Do đó, những sản phẩm phi vật thể không thuộc khái niệm phế liệu.
“Vật liệu” là những vật để làm cái gì đó. Như vậy, vật liệu có thể là những vật
chất từ tự nhiên hoặc đã qua chế biến để có thể sử dụng trong sản xuất.
Thứ hai: “Bị loại ra” từ quá trình sản xuất hoặc tiêu dùng
“Bị loại ra” được hiểu là các sản phẩm hoặc vật liệu được đưa ra khỏi quá trình
sản xuất hoặc tiêu dùng. Đối với hoạt động tiêu dùng, được coi là “được loại ra” khi
chủ sở hữu không đưa nó vào khai thác giá trị, công dụng của vật chất đó. Trong
trường hợp sản xuất, hành vi “loại ra” cần có sự phân biệt giữa hành vi của người trực
tiếp sản xuất (công nhân) với hành vi loại ra của chủ sở hữu hoặc người đại diện hợp
pháp của chủ sở hữu. Chỉ được nhìn nhận là “được loại ra” khỏi quá trình sản xuất khi
chủ sở hữu hoặc người đại diện chủ sở hữu chủ động từ bỏ ý định sử dụng sản phẩm
hoặc vật liệu đó vào quá trình sản xuất và tiêu dùng. Điều này có nghĩa là một vật chất
tồn tại dưới dạng phế liệu hay không phụ thuộc vào hành vi của chủ sở hữu (hoặc

người đại diện hợp pháp) sản phẩm hoặc vật liệu đó. Hành vi từ bỏ của chủ sở hữu có
thể được thể hiện bằng hành động hoặc không hành động.
Thứ ba: Được thu hồi dùng làm nguyên liệu
Sản phẩm hoặc vật liệu có trở thành phế liệu hay không phụ thuộc vào việc
đánh giá trên thực tế đối với hành vi "từ bỏ ý định khai thác giá trị, công dụng" của
chủ sở hữu và phải được xem xét một cách cụ thể đối với từng trường hợp, như thu hồi
để bán dưới hình thức hàng hóa, để sử dụng làm nguyên liệu hoặc để xử lý. Ví dụ như
những quần áo cũ mà chủ sở hữu không còn nhu cầu sử dụng, không có "ý định khai
2

Th.S Nguyễn Văn Phương ĐH Luật Hà Nội: Khái niệm phế liệu và bản chất pháp lý của phế liệu, Tạp chí
KHPL số 1 (38)/2007, [10/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 5

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

thác giá trị, công dụng" của nó nhưng chủ sở hữu ngay sau khi từ bỏ, bán cho người
khác sử dụng với tư cách là hàng cũ (hàng secondhand) thì vật chất này là hàng hóa.
Trong trường hợp chủ sở hữu "từ bỏ ý định khai thác giá trị, công dụng" của quần áo
cũ nhưng sau đó lại đưa nó vào sử dụng làm nguyên liệu sản xuất hoặc bán cho người
khác làm nguyên liệu thì nó trở thành phế liệu. Trong trường hợp chủ sở hữu "từ bỏ ý
định khai thác giá trị, công dụng" của quần áo cũ nhưng không có ý định sử dụng nó
với bất cứ mục đích gì thì nó có thể là chất thải phải xử lý. Khó có thể đưa ra những
nguyên lý chung cho việc đánh giá mục đích thu hồi của chủ sở hữu. Trên thực tế, việc

đánh giá mục đích thu hồi chỉ có thể thực hiện được trong những trường hợp cụ thể
thông qua việc xem xét, đánh giá hành vi, biểu hiện của chủ sở hữu.
* Chất thải
Được định nghĩa chung là các dạng vật chất cụ thể ở thể rắn, lỏng, khí được thải
ra từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt động khác (khoản 10 Điều
3 Luật Bảo vệ môi trường 2005).
Như vậy, chất thải được hiểu là bất cứ một loại chất nào, bất cứ ở dạng nào bị
con người loại bỏ. Điều này có nghĩa là một vật chất phải là chất thải hay không phụ
thuộc vào ý chí của người chủ sở hữu vật chất đó. Một chất chỉ tồn tại dưới dạng chất
thải từ khi chủ sở hữu loại bỏ nó tới khi sử dụng nó vào một quá trình sản xuất khác
dưới dạng nguyên, nhiên hoặc vật liệu.
Theo định nghĩa này thì vật chất sẽ trở thành chất thải khi đáp ứng đầy đủ các
điều kiện sau:3
Thứ nhất: chất thải là vật chất, có thể tồn tại dưới những dạng như rắn, lỏng,
khí hoặc các dạng khác. Những yếu tố phi vật chất không thể là chất thải. Điều này
cũng hoàn toàn phù hợp với những yếu tố cấu thành môi trường theo pháp luật môi
trường.
Thứ hai: vật chất bị chủ sở hữu thải ra trong các hoạt động của mình, cả trường
hợp chủ động và bị động sẽ trở thành chất thải.
Thứ ba: vật chất sẽ tồn tại dưới dạng chất thải kể từ khi chủ sở hữu hoặc người
sử dụng hợp pháp thải ra cho tới khi con người đưa nó vào sử dụng trong một chu trình
sản xuất hoặc chu trình sử dụng khác.

3

Th.S Nguyễn Văn Phương ĐH Luật Hà Nội: Khái niệm phế liệu và bản chất pháp lý của phế liệu, Tạp chí
KHPL số 1 (38)/2007, [10/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 6

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

Cách tiếp cận của Luật Bảo vệ môi trường 2005, nếu đưa ra được những tiêu
chí rõ ràng cho việc phân biệt chất thải với phế liệu, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá
trình xây dựng và áp dụng các quy định trong hoạt động quản lý chất thải, phế liệu,
trong đó có hoạt động nhập khẩu phế liệu. Từ những phân tích ở trên, khái niệm chất
thải và khái niệm phế liệu được đề cập tại Luật Bảo vệ môi trường 2005 có những sự
khác biệt sau đây:4
Thứ nhất: các yếu tố có thể trở thành chất thải bao gồm các loại vật chất trong
đó có sản phẩm và vật liệu, là yếu tố có thể trở thành phế liệu.
Thứ hai: với trường hợp trở thành nghĩa vụ của người sản sinh chất thải. Trong
khi đó, mục đích "được thu hồi dùng làm nguyên liệu sản xuất" là một tiêu chí của
khái niệm phế liệu. Tiêu chí "được thu hồi dùng làm nguyên liệu sản xuất" là tiêu chí
mang tính định tính. Chúng ta khó có thể đánh giá được một chất thải cụ thể được thu
hồi có thể "dùng làm nguyên liệu" cho một chu trình sản xuất nào đó, được thực hiện ở
đâu đó trên lãnh thổ Việt Nam hoặc trên thế giới hay không. Pháp luật quốc tế về môi
trường và pháp luật các quốc gia không sử dụng tiêu chí này để xác lập khái niệm phế
liệu và từ đó không phân biệt phế liệu với chất thải mà chỉ sử dụng khái niệm duy
nhất: chất thải (tiếng Anh: waste, tiếng Đức: Abfall), kể cả trong trường hợp thu hồi để
tái chế, tái sử dụng và trường hợp thu hồi để xử lý. Theo phụ lục I của Công ước Basel
về kiểm soát vận chuyển chất thải nguy hiểm qua biên giới và việc tiêu hủy chúng,
hoạt động thu hồi để tái sử dụng cũng là một công việc tiêu hủy và vì vậy vật chất thải
ra của các hoạt động khác nhau nhưng được thu hồi "dùng làm nguyên liệu" cũng là
chất thải.
Căn cứ vào khả năng sử dụng của chất thải, có thể phân loại chất thải thành hai

loại: chất thải không còn giá trị sử dụng (chất thải cuối cùng) và chất thải còn khả năng
sử dụng vào sản xuất (phế liệu).
Từ đây có thể khẳng định rằng, nội hàm của khái niệm chất thải rộng hơn và
bao trùm cả khái niệm phế liệu. Hay nói một cách khác, phế liệu là một dạng của chất
thải.
* Chất thải nguy hại
Hiện nay ở Việt Nam có hai văn bản pháp luật định nghĩa về chất thải nguy hại:

4

Th.S Nguyễn Văn Phương ĐH Luật Hà Nội: Khái niệm phế liệu và bản chất pháp lý của phế liệu, Tạp chí
KHPL số 1 (38)/2007, [10/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 7

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

Theo quy chế quản lý chất thải nguy hại năm 1999 ban hành kèm theo quyết
định số 155/1999/QĐ – TTg của thủ tướng chính phủ về việc ban hành quy chế quản
lý chất thải: “Chất thải nguy hại là chất thải có chứa các chất hoặc hợp chất có một
trong các đặc tính gây nguy hại trực tiếp (dễ cháy, dễ nổ, làm ngộ độc, dễ ăn mòn, dễ
lây nhiễm và các đặc tính gây nguy hại khác), hoặc tương tác với các chất gây nguy
hại tới môi trường và sức khỏe con người”.
Theo Khoản 11 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2005: “Chất thải nguy hại
là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm,

gây ngộ độc hoặc đặc tính nguy hại khác”.
Tuy có sự khác nhau về từ ngữ nhưng cả hai định nghĩa đều có nội dung tương
tự nhau, giống với định nghĩa của các nước và các tổ chức trên thế giới, đó là nêu lên
đặc tính gây nguy hại cho môi trường và sức khỏe cộng đồng của chất thải nguy hại.
1.1.2. Môi trường – Ô nhiễm môi trường – Hoạt động bảo vệ môi trường
* Môi trường
Môi trường là một khái niệm nội hàm vô cùng rộng và được sử dụng trong
nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong cuộc sống, người ta dung nhiều khái niệm môi trường
như môi trường sư phạm, môi trường xã hội, môi trường giáo dục… Môi trường theo
định nghĩa thông thường “là toàn bộ nói chung những điều kiện tự nhiên và xã hội
trong đó con người hay một sinh vật tồn tại, phát triển trong mối quan hệ với con
người hay sinh vật ấy”, là “sự kết hợp toàn bộ hoàn cảnh hoặc điều kiện bên ngoài có
ảnh hưởng tới sự tồn tại, phát triển của một thực thể hữu cơ”.
Môi trường trong lĩnh vực khoa học pháp lý là một khái niệm được hiểu như là
mối liên hệ giữa con người và tự nhiên, trong đó môi trường được hiểu là những yếu
tố, hoàn cảnh và điều kiện tự nhiên bao quanh con người. Môi trường được tạo thành
bởi vô số các yếu tố vật chất. Trong đó yếu tố vật chất tự nhiên như đất, nước, không
khí, ánh sáng, âm thanh, các hệ thực vật, hệ động vật có ý nghĩa và đặc biệt hơn cả.
Những yếu tố này được coi là thành phần cơ bản của môi trường. Chúng hình thành và
phát triển theo quy luật tự nhiên vốn có và nằm ngoài khả năng quyết định của con
người. Con người chỉ có thể tác động tới chúng ở trong chừng mực nhất định. Bên
cạnh những yếu tố tự nhiên môi trường còn bao gồm yếu tố nhân tạo. Những yếu tố
này do con người tạo ra nhằm tác động tới các yếu tố thiên nhiên để phục vụ cho nhu
cầu của bản thân mình như: hệ thống đê điều, các công trình kỹ thuật, các công trình
GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 8

SVTH: Nguyễn Thị Ly

Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

văn hóa kiến trúc mà con người từ thế hệ này sang thế hệ khác dựng nên. Môi trường
hiện tại đang có những thay đổi bất lợi cho con người, đặc biệt là yếu tố mang tính tự
nhiên như nước, đất, không khí, hệ thực vật, hệ động vật. Tình trạng môi trường thay
đổi theo chiều hướng xấu đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu cũng như trong phạm vi
mỗi quốc gia.5
Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2005 thì “Môi
trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh
hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật”.
* Ô nhiễm môi trường.
Trên thế giới, ô nhiễm môi trường được hiểu là việc chuyển các chất thải hoặc
năng lượng vào môi trường đến mức có khả năng gây hại đến sức khoẻ con người, đến
sự phát triển sinh vật hoặc làm suy giảm chất lượng môi trường. Các tác nhân ô nhiễm
bao gồm các chất thải ở dạng khí (khí thải), lỏng (nước thải), rắn (chất thải rắn) chứa
hoá chất hoặc tác nhân vật lý, sinh học và các dạng năng lượng như nhiệt độ, bức
xạ. Tuy nhiên, môi trường chỉ được coi là bị ô nhiễm nếu trong đó hàm lượng, nồng độ
hoặc cường độ các tác nhân trên đạt đến mức có khả năng tác động xấu đến con người,
sinh vật và vật liệu.
Ô nhiễm môi trường là một khái niệm được nhiều ngành khoa học định nghĩa.
Dưới gốc độ sinh học, khái niệm này chỉ tình trạng của môi trường trong đó những chỉ
số hóa học, lý học của nó bị thay đổi theo chiều hướng xấu đi. Dưới gốc độ kinh tế
học, ô nhiễm môi trường là sự thay đổi không có lợi cho môi trường sống về các tính
chất vật lý, hóa học sinh học mà qua đó có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài đến sức
khỏe của con người, các loài động thực vật và các điều kiện sống khác. 6
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, Khoản 6, Điều 3 Luật Bảo vệ môi
trường 2005 “Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi các thành phần môi trường, không
phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật”.
Có thể thấy điểm chung nhất giữa các định nghĩa nêu trên về ô nhiễm môi

trường là chúng đều đề cập đến sự biến đổi của các thành phần môi trường theo chiều
hướng xấu, gây bất lợi cho con người và sinh vật.

5

PGS.TS Lê Hồng Hạnh, TS. Vũ Thu Hạnh (chủ biên): Giáo trình luật môi trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà
Nội, 2006, tr.7, tr.8
6
PGS.TS Lê Hồng Hạnh, TS Vũ Thu Hạnh, (chủ biên): Giáo trình luật môi trường, Nxb. Công an nhân dân, Hà
Nội, 2006, tr.59

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 9

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

* Hoạt động bảo vệ môi trường
Lịch sử Việt Nam đã có truyền thống lâu đời góp phần bảo vệ môi trường và
phát triển bền vững. Ví dụ như truyền thuyết các khu “Rừng cấm” hoặc “Suối thần” để
bảo vệ rừng đầu nguồn và nguồn nước. Tôn giáo truyền bá cuộc sống giản dị, tiết
kiệm, tôn trọng đời sống các sinh vật. Gần đây là phong trào “Tết trồng cây” các
chương trình dự án, các hoạt động cộng đồng trong bảo vệ môi trường ngày càng có
quy mô rộng lớn. Tất cả những kiến thức, nền văn hóa truyền thống Việt Nam đã tạo
nên sự bền vững hàng nghìn năm của nền nông nghiệp lúa nước Đồng bằng Sông
Hồng. Quan điểm cơ bản trong kế hoạch bảo vệ môi trường của Việt Nam là phải bảo
đảm sự cân đối giữa khai thác sử dụng tài nguyên, phát triển kinh tế - xã hội, dân số và

các vần đề môi trường.7
Bảo vệ môi trường là yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển của các quốc
gia và vì thế nó được thể hiện dưới nhiều cấp độ khác nhau.
Theo khoản 3, Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2005 thì hoạt động bảo vệ môi
trường là:
“Hoạt động giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp, phòng ngừa hạn chế tác
động xấu đến với môi trường, ứng phó sự cố môi trường, khắc phục ô nhiễm, suy
thoái, phục hồi và cải thiện môi trường, khai thác và sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài
nguyên thiên nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học”.
1.1.3. Hoạt động xuất, nhập khẩu
Hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa là hoạt động mua bán hàng hóa của doanh
nghiệp Việt Nam với doanh nghiệp nước ngoài theo hợp đồng mua bán hàng hóa bao
gồm cả hoạt động tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập và chuyển khẩu hàng hóa. Đối
tượng của hoạt động xuất nhập khẩu là các loại hàng hóa phù hợp với ngành nghề ghi
trong giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh trừ những mặt hàng thuộc danh mục hàng
hóa cấm xuất nhập khẩu và những mặt hàng tạm ngừng xuất nhập khẩu. Các doanh
nghiệp có thể tiến hành xuất nhập khẩu theo phương thức trực tiếp (trực tiếp quan hệ
giao dịch, ký hợp đồng, thanh toán…) hay phương thức ủy thác hoặc kết hợp trực tiếp
cả ủy thác. Thông thường, phương thức trực tiếp được sử dụng khi doanh nghiệp có đủ
khả năng tổ chức đàm phán, ký kết hợp đồng, am hiểu đối tác và am hiểu thị trường
7

Nguyễn Xuân Cự, Nguyễn Thị Phương Loan: Giáo trình Môi trường và con người, Nxb. Giáo dục Việt Nam,
2010, tr.215, tr.216

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 10

SVTH: Nguyễn Thị Ly

Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

cũng như mặt hàng xuất nhập khẩu. Ngược lại, nếu chưa thực sự am hiểu thị trường
hay bạn hàng mới với những mặt hàng mới hoặc chưa đủ khả năng tổ chức đàm phán
ký kết hợp đồng xuất nhập khẩu, doanh nghiệp có thể xuất nhập khẩu hàng hóa theo
phương thức ủy thác. Trong điều kiện như nước ta hiện nay còn khó khăn về mọi mặt
thì hoạt động xuất nhập khẩu ủy thác là một trong những hoạt động quan trọng và chủ
yếu trong kinh doanh xuất nhập khẩu.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam hoạt động xuất nhập khẩu được định
nghĩa như sau:
* Xuất khẩu hàng hóa là việc hàng hóa được đưa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam
hoặc đưa vào khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải
quan riêng theo quy định của pháp luật.8
* Nhập khẩu hàng hóa là việc hàng hóa được đưa vào lãnh thổ Việt Nam từ
nước ngoài hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực
hải quan riêng theo quy định của pháp luật.9
Qua hai khái niệm trên thì xuất nhập khẩu là hai quá trình luân chuyển hàng hóa
trái ngược nhau. Trong đó xuất khẩu là dịch chuyển hàng hóa từ trong nước ra nước
ngoài hoặc đến các khu vực hải quan đặc biệt trên lãnh thổ Việt Nam; nhập khẩu thì
ngược lại hàng hóa được đưa từ nước ngoài hoặc từ khu vực hải quan đặc biệt trên
lãnh thổ Việt Nam vào Việt Nam.
1.2. Những lợi ích mang lại từ hoạt động nhập khẩu phế liệu
1.2.1. Lợi ích kinh tế
Nhập khẩu phế liệu ngoài tác dụng nâng cao mặt hàng sản xuất nội địa còn góp
phần tiết kiệm một lượng ngoại tệ vốn eo hẹp trong việc phải lấy nguồn nguyên liệu
ngay từ đầu để sản xuất. Trước đây do không nhận thức được nguồn lợi kinh tế từ các
loại chất thải còn có khả năng tái sử dụng hoặc tái chế để làm nguyên liệu sản xuất
(còn gọi là phế liệu) cho nên các phế liệu này bị bỏ đi vừa gây lãng phí vừa ô nhiễm

môi trường. Ngày này, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ việc
tận dụng phế liệu trong sản xuất và sinh hoạt ngày càng phổ biến trên thế giới cũng
như ở Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Nam là một nước đang phát triển với nền công
nghiệp còn non trẻ, trong nhiều công nghiệp như (sản xuất gang thép, đóng tàu, hóa
8
9

Khoản 1, Điều 28, Luật Thương mại 2005
Khoản 2, Điều 28, Luật Thương mại 2005

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 11

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

chất, chế biến khoáng sản, kim loại, chế tạo thiết bị điện tử… việc sản xuất còn gặp
nhiều khó khăn với công nghệ khoa học kỹ thuật còn yếu Việt Nam không thể tự khai
thác các nguyên liệu để sản xuất ra các mặt hàng. Vì vậy, đòi hỏi các ngành công
nghiệp của Việt Nam phải chọn giải pháp nhập khẩu phế liệu đã qua sử dụng để làm
nguyên liệu sản xuất với mục đích: thứ nhất là cung cấp nguồn nguyên liệu cho sản
xuất trong nước và thứ hai là giá thành tái chế phế liệu rất rẽ.
Ví dụ: Ông Huỳnh Văn Tân - Giám đốc Công ty cổ phần Thép Thành Lợi
(Thành phố Đà Nẵng), đơn vị đang có hàng trăm tấn phế liệu nhập về ở cảng Đà Nẵng
tiết lộ: Một tấn thép phế liệu hiện nay khi luyện lại sẽ cho ra thành phẩm khoảng 870
kg thép. Còn ông Phạm Chí Cường - Chủ tịch Hiệp hội thép cho biết chỉ cần 1,1 tấn
thép phế liệu cho vào lò luyện hồ quang là doanh nghiệp thu được một tấn thép thành

phẩm. Như vậy, nếu tính giá nhập phế liệu hiện thời là khoảng 540 USD/tấn, giá thép
bán ngoài thị trường hơn 1.100 USD/tấn thì khi cho ra thành phẩm, doanh nghiệp thu
lợi gấp đôi. Riêng mặt hàng phế liệu nhựa, con số lợi nhuận còn cao gấp hai lần tiền
vốn ban đầu. Hiệp hội nhựa Việt Nam tính toán: một sản phẩm nhựa hoàn chỉnh phải
sử dụng hết 80% nguyên liệu là hạt nhựa chính phẩm. Trong khi đó, nếu sử dụng nhựa
tái chế thì doanh nghiệp có thể tiết kiệm phân nửa loại hạt nhựa chính phẩm. Cụ thể
hơn, chủ một cơ sở tái chế nhựa ở quận 8 (Thành phố Đà Nẵng) khẳng định khi tận
dụng nguồn phế liệu tái chế, lợi nhuận mang về khoảng 200% so với chi phí nhập phế
liệu ban đầu. Ông này phân tích: Một tấn nhựa phế liệu nhập hiện có giá 200 USD,
trong khi một tấn hạt nhựa chính phẩm nhập có giá 1.600 - 2.200 USD. Như vậy, trừ
tất cả những chi phí như vận chuyển, tiền mua hàng, tái chế... thì doanh nghiệp nhập
phế liệu nhựa lãi to.10
Thứ ba nữa là rút ngắn được thời gian chu kỳ sản xuất, chính điều đó đã tạo nên
một nhu cầu rất lớn đối với phế liệu nhập khẩu nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu trên.
1.2.2. Lợi ích xã hội
Những năm gần đây, cùng với sự bùng nổ dân số và sự phát triển như vũ bảo
của khoa học công nghệ, môi trường một số khu vực và một số yếu tố môi trường toàn
cầu đã bị suy thoái nghiêm trọng cuộc sống ở nhiều vùng trên thế giới không những
không được cãi thiện mà thậm chí đang xấu đi. Lượng tài nguyên thì đang dần cạn kiệt
mà việc sử dụng tài nguyên để phục vụ nhu cầu của con người ngày càng tăng. Vì vậy
10

Bùi Nhơn, Nhập tái chế rác thải đều lãi to, [15/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 12

SVTH: Nguyễn Thị Ly

Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

trước những vấn đề cấp bách đó thì nhập khẩu phế liệu là tiền đề cho việc duy trì sự
sống, hay nói cách khác nhập khẩu phế liệu chính là cách tiết kiệm nguồn tài nguyên
thiên nhiên ở trong nước.
Dân số ngày càng tăng, nền thị trường lao động Việt Nam đang bộc lộ nhiều
yếu điểm lẫn mâu thuẫn, trong đó nghiêm trọng nhất là mất cân bằng giữa cung và cầu,
năng suất lao động thấp. Việc phân bố dân cư ở nước ta chưa đồng đều, trong khi
chúng ta dư thừa sức lao động ở nông thôn thì ở lĩnh vực phát triển công nghiệp, các
ngành dịch vụ trung cao cấp ở các thành phố lại thiếu hụt lao động trầm trọng. Vì vậy
vấn đề thất nghiệp, thiếu việc làm ngày càng diễn ra phổ biến, trước tình hình trên thì
nhập khẩu phế liệu ngoài lợi ích là tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên ở trong
nước thì nó cũng đóng góp một phần lớn trong việc tạo công ăn việc làm cho một số
người dân bị thất nghiệp tạo điều kiện cho nền kinh tế nước ta ngày càng phát triển
toàn diện hơn.
1.3. Tác động của nhập khẩu phế liệu tới môi trường và sự cần thiết của việc

quản lý Nhà nước trong hoạt động nhập khẩu phế liệu
1.3.1 Tác động của nhập khẩu phế liệu tới môi trường
Ngày nay cùng với những quy định khá thông thoáng của pháp luật trong nhập
khẩu phế liệu thì kéo theo đó là những tác động xấu ảnh hưởng tới môi trường. Bởi
bên cạnh các loại phế liệu được nằm trong danh mục được phép nhập khẩu của Bộ tài
nguyên và Môi trường thì vẫn có nhiều trường hợp lén nhập về những phế liệu nguy
hại, có lẫn hóa chất gây nguy cơ ô nhiễm sinh học.
Luật Bảo vệ môi trường chưa đưa ra khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu, do đó
trong quá trình áp dụng, phải sử dụng khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu trong các lĩnh
vực pháp luật khác, như Luật Thương mại, Luật Hải quan... Cụ thể, Điều 28 Khoản 2
Luật Thương mại 2005 quy định: “Nhập khẩu hàng hoá là việc hàng hóa được đưa vào
lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam

được coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật”. Ngoài ra, Luật Hải
quan, Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu quy định rõ “khu vực hải quan riêng bao
gồm khu chế xuất, doanh nghiệp chế xuất, kho bảo thuế, kho ngoại quan, khu kinh tế
thương mại đặc biệt, khu thương mại - công nghiệp và khu vực kinh tế khác được
thành lập theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, có quan hệ mua bán trao đổi
hàng hóa giữa khu này với bên ngoài là quan hệ xuất khẩu, nhập khẩu”.Tuy nhiên, vấn
GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 13

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

đề đặt ra là khi các doanh nghiệp trong khu vực này không có nhu cầu sử dụng phế
liệu hoặc các doanh nghiệp trong các khu vực này phát sinh chất thải mà không có hệ
thống xử lý chất thải thì chất thải và phế liệu có thể được đưa ra ngoài để tái chế, tái sử
dụng và xử lý không? Dưới giác độ của Luật Thương mại, đây là hoạt động nhập khẩu
chất thải, phế liệu vào Việt Nam với đặc thù là chất thải, phế liệu phát sinh ra trên lãnh
thổ Việt Nam, trong khu vực có quy chế riêng về kinh tế. Theo pháp luật hiện hành,
hành vi vận chuyển chất thải không có trong danh mục phế liệu được phép nhập khẩu
từ các khu vực kinh tế đặc biệt ra ngoài khu vực này là hành vi vi phạm pháp luật. 11
Và như thế sẽ tạo ra một hệ lụy rất đáng lo ngại cho môi trường, đặc biệt là môi trường
đất, nước, không khí và cả con người. Tình trạng trên không được ngăn chặn và xử lý
kịp thời sẽ dẫn tới suy thoái môi trường, gây ảnh hưởng cho nhân loại hiện tại và trong
tương lai.
1.3.2 Sự cần thiết của việc quản lý Nhà nước trong hoạt động nhập khẩu
phế liệu
Kể từ khi Việt Nam bắt đầu mở cửa năm 1986 trở đi, vấn đề nhập cảng các phế

liệu từ nước ngoài để tái sử dụng, biến chế thành nguyên vật liệu cho phát triển ở Việt
Nam đã trở thành một vấn nạn không nhỏ. Nắm bắt được sự quản lý còn lỏng lẽo
nhiều cơ quan nhà nước, doanh nghiệp quốc doanh, thậm chí doanh nghiệp tư nhân đã
nhập cảng nhiều phế liệu không đúng quy định, điều này đã tạo ra một tình trạng bất
ổn định về phế thải xảy ra từ Bắc chí Nam. Việc nhập cảng phế thải để biến thành
nguyên vật liệu hay tái thành phẩm trở thành một kỹ nghệ không nhỏ ở Việt Nam, đặc
biệt là ở những thành phố lớn, gần biển, gần biên giới Trung Quốc và Cambodia. Đa
số các loại phế thải nhập cảng thường thấy là: giấy vụn đủ loại, giấy carton, các loại
nhựa dẽo, vỏ bao nylon phế thải, chai nhưạ hoặc thủy tinh đã được dùng qua, thiết bị
cũ, máy truyền hình, máy điện toán v.v…Hiện nay tình trạng nhập cảng ngày càng trở
nên phức tạp và có thể nói hai cơ quan Hải quan ở Sài Gòn và Hải Phòng hoàn toàn bị
động vì tình trạng này
Đứng trước tình trạng đó, hiện nay Nhà nước ta đang từng bước xây dựng được
hệ thống tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường trong hoạt động xuất nhập khẩu. Ngoài các
tiêu chuẩn môi trường trong hệ thống tiêu chuẩn môi trường quốc gia, Nhà nước đã
11

Nguyễn Minh Hương: (Báo điện tử đại biểu nhân dân): Phế liệu nào được phép nhập,

[17/01/2012]

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 14

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

ban hành các văn bản pháp luật quy định cụ thể danh mục các sản phẩm, thiết bị công
nghệ cũ, gây ảnh hưởng xấu tới môi trường không được phế xuất nhập khẩu ở thị
trường Việt Nam. Những quy định này được thể hiện rõ trong Thông Tư số 02
/2007/TTLT - BCT - BTNMT ngày 30/08/2007 của Bộ Công thương - Bộ Tài nguyên
và Môi trường hướng dẫn thi hành Điều 43 Luật Bảo vệ môi trường 2005 về tiêu
chuẩn điều kiện kinh doanh nhập khẩu phế liệu. Danh mục này liệt kê cụ thể các loại
phế liệu được phép nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất, điều kiện đối với phế liệu
nhập khẩu, điều kiện đối với cá nhân tổ chức nhập khẩu phế liệu… Quyết định số
491/QĐBKHCNMT ngày 29/4/1998 có quy định cụ thể về điều kiện nhập khẩu thiết
bị công nghệ cũ đã qua sử dụng... Pháp lệnh bảo vệ và kiểm dịch thực vật (2001) cũng
có quy định khá rõ về điều kiện nhập khẩu các loại sinh vật, tài nguyên thực vật. Đặc
biệt Luật Bảo vệ môi trường 2005 đã quy định cụ thể các yêu cầu bảo vệ môi trường
trong nhập khẩu quá cảnh hàng hóa (Điều 42), bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế
liệu (Điều 43). Đây thực sự là cơ sở pháp lý rất quan trọng để bảo vệ môi trường trong
hoạt động xuất nhập khẩu đạt hiệu quả cao.
1.4. Chính sách và pháp luật Việt Nam về bảo vệ môi trường trong hoạt động
nhập khẩu phế liệu
1.4.1. Chính sách bảo vệ môi trường
Bảo vệ môi trường là một vấn đề sống còn của đất nước, của nhân loại, là
nhiệm vụ có tính xã hội sâu sắc, gắn liền với cuộc đấu tranh xoá đói giảm nghèo ở mỗi
nước, với cuộc đấu tranh vì hoà bình và tiến bộ xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Đảng
và Nhà nước ta đã có những chủ trương, biện pháp giải quyết các vấn đề môi trường.
Hoạt động bảo vệ môi trường của nước ta đã đạt được những kết quả bước đầu, đã
xuất hiện những gương người tốt, việc tốt về bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, việc bảo
vệ môi trường ở nước ta hiện chưa đáp ứng yêu cầu của quá trình phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn mới. Nhìn chung môi trường nước ta vẫn tiếp tục bị ô nhiễm và
suy thoái, có nơi nghiêm trọng. Việc thi hành pháp luật bảo vệ môi trường chưa
nghiêm minh. Ý thức tự giác bảo vệ và giữ gìn môi trường công cộng chưa trở thành
thói quen trong cách sống của đại bộ phận dân cư. Rừng tiếp tục bị tàn phá nặng nề,
khoáng sản bị khai thác bừa bãi. Đất đai bị xói mòn và thoái hoá, đa dạng sinh học trên
đất liền và dưới biển đều bị suy giảm. Nguồn nước mặt và nước ngầm đang ngày càng

bị ô nhiễm và cạn kiệt, vùng biển đã bắt đầu bị ô nhiễm. Nhiều đô thị và khu công
GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 15

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

nghiệp bị ô nhiễm do nước thải, khí thải, chất thải rắn... Điều kiện vệ sinh môi trường
ở nông thôn quá thấp kém, tiêu chuẩn an toàn lao động và an toàn thực phẩm bị vi
phạm. Các sự cố môi trường ngày càng gia tăng.
Việc gia tăng dân số, việc di dân tự do diễn ra ồ ạt và không kiểm soát được,
việc khai thác có tính chất huỷ diệt các nguồn lợi sinh vật trên cạn và dưới nước, việc
phấn đấu thực hiện một số chỉ tiêu quan trọng liên quan đến môi trường mà Nghị
quyết Đại hội VIII đã đề ra cho năm 2000 như: phủ xanh 40% diện tích rừng, bảo đảm
80% dân số được cung cấp nước sạch, xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm... đang là
những thách thức gay gắt đối với nước ta hiện nay. Các vấn đề môi trường toàn cầu,
như biến đổi khí hậu, suy giảm tầng ôzôn, dâng cao mực nước biển, ô nhiễm xuyên
biên giới, suy giảm chất lượng nước của các dòng sông lớn và các thảm rừng chung
biên giới, hiện tượng mưa axít, hiện tượng Elnino (thời tiết bất thường)... ngày càng
ảnh hưởng xấu đến môi trường nước ta.13
Để góp phần bảo đảm thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất
nước, Chỉ thị 36 - CT /TW ngày 25/06/1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác
bảo vệ môi trường trong thời kì công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước đã đánh giá
một cách khách quan các nguy cơ và thách thức đối với môi trường và đề ra 8 giải
pháp hết sức quan trọng nhằm bảo vệ môi trường bền vững trong tiến trình công
nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Ngoài ra tại Điều 5 của Luật Bảo vệ môi trường
2005 cũng đề ra những chính sách của Nhà nước về bảo vệ môi trường trong thời kì

đổi mới. Với quan điểm phát triển kinh tế phải kết hợp hài hòa, chặt chẽ với bảo vệ
môi trường, bảo vệ môi trường là nhiệm vụ của toàn xã hội, phòng ngừa là chủ yếu và
bảo vệ môi trường phải kết hợp hài hòa giữa nội lực và hợp tác quốc tế. Có như vậy thì
vấn đề bảo vệ môi trường của nước ta mới ngày càng được hoàn thiện và đó là một
phần không nhỏ cho công cuộc phát triển bền vững đất nước.
1.4.2. Pháp luật bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu
Các chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường được cụ thể hóa trong các văn
bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh về bảo vệ môi trường. Chính phủ đã có những
cố gắng cho việc soạn thảo và ban hành, nhưng thực tế các văn bản vẫn chưa nhiều đặc
biệt là trong lĩnh vực nhập khẩu phế liệu có Luật bảo vệ môi trường ngày 27/12/1993;
Luật bảo vệ môi trường ngày 29/11/2005; Luật hải quan số 29/2001 QH10 ngày
13

Chỉ thị số 36-CT/TW, ngày 25/6/1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời
kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 16

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

29/06/2001; Luật số 42/2005/QH11 ngày 14/06/2005 sửa đổi bổ sung một số điều của
Luật Hải quan số 29/2001/QH11 ngày 29/06/2001; Bộ Luật hình sự năm 1999 (sửa đổi
bổ sung năm 2009); Luật Thương mại năm 2005; và các văn bản dưới luật như Quyết
định số 03/2004/QĐ-BTNMT của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường về việc ban
hành quy định về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản

xuất; Nghị định 80/2006/NĐ-CP ngày 09/08/2006 của Chính phủ về việc quy định chi
tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường; Nghị định
59/2007/NĐ-CP ngày 09/04/2007 của chính phủ về quản lý chất thải rắn; Thông tư
liên tịch số 02/2007/TTLT-BCT-BTNMT ngày 30/08/2007 của Bộ Công thương và
Bộ Tài nguyên Môi trường về hướng dẫn thực hiện điều 43 Luật Bảo vệ môi trường về
tiêu chuẩn, điều kiện kinh doanh nhập khẩu phế liệu; Thông tư 194/2010/TT-BTC
ngày 06/12/2010 của Bộ Tài chính hướng dẫn về thủ tục hải quan, kiểm tra giám sát
hải quan, thuế xuất nhập khẩu, thuế nhập khẩu và quản lý thuế đối với hàng hóa xuất
khẩu, nhập khẩu; Nghị định 154/2005/NĐ-CP ngày 15/12/2005 của Chính phủ về việc
quy định chi tiết một số điều của Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát
hải quan; Nghị định 12/2006/NĐ-CP ngày 23/01/2006 của Chính phủ về việc quy định
chi tiết thi hành Luật thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế và các hoạt
động đại lý mua bán, gia công và quá cảnh hàng hóa với nước ngoài; Nghị định số
128/2005/NĐ-CP của chính phủ ngày 16/12/2008 quy định chi tiết thi hành một số
điều của pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính 2002 và pháp lệnh sửa đổi bổ sung một
số điều của pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002; Nghị định số
117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 của chính phủ về xử lý vi phạm hành chính trong
lĩnh vực bảo vệ môi trường; Quyết định số 12/2006/QĐ-BTNMT ngày 08/09/2006 của
Bộ Tài nguyên Môi trường về việc ban hành danh mục phế liệu được phép nhập khẩu
làm nguyên liệu sản xuất. Ngoài ra Việt Nam còn tham gia công ước Basel ngày
13/3/1995 về kiểm soát vận chuyển qua biên giới các phế thải nguy hiểm và tiêu hủy
chúng, có hiệu lực đối với Việt Nam ngày 11/6/1995; Thông tư 43/2010/TT-BTNMT
ngày 29/12/2010 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc
gia về môi trường. Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính 2002, sửa đổi bổ sung 2007,
2008; Nghị định số 128/2008/NĐ-CP ngày 16/12/2008 “quy định chi tiết thi hành một
số điều của pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 và pháp lệnh sửa đổi, bổ
sung một số điều của pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2008”; Nghị định
GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 17

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

117/2009/NĐ - CP ngày 31/12/2009 “Về xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo
vệ môi trường”.

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 18

SVTH: Nguyễn Thị Ly


Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG
HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU PHẾ LIỆU
2.1 Nguyên tắc bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu
Để thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu
thì trước tiên các chủ thể kinh doanh nhập khẩu phế liệu cần phải có những nguyên tắc
bảo vệ môi trường như sau:14
Thứ nhất: Bảo vệ môi trường phải gắn kết hài hòa với phát triển kinh tế và bảo
đảm tiến bộ xã hội để phát triển bền vững đất nước, bảo vệ môi trường quốc gia phải
gắn với bảo vệ môi trường khu vực và toàn cầu.
Thứ hai: Bảo vệ môi trường là sự nghiệp của toàn xã hội, quyền và trách nhiệm
của cơ quan nhà nước, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân.

Thứ ba: Hoạt động bảo vệ môi trường phải thường xuyên, lấy phòng ngừa là
chính kết hợp với khắc phục ô nhiễm, suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường.
Thứ tư: Bảo vệ môi trường phải phù hợp với quy luật, đặc điểm tự nhiên, văn
hóa, lịch sử, trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng giai đoạn.
Thứ năm: Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trường có
trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại và chịu các trách nhiệm khác theo quy
định của pháp luật.
Ngoài ra, khi thực hiện hoạt đông xuất nhập khẩu thì hàng hóa xuất khẩu, nhập
khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phải được làm thủ
tục hải quan, chịu sự kiểm tra, giám sát hải quan, vận chuyển đúng tuyến đường qua
cửa khẩu theo quy định của pháp luật. Kiểm tra hàng hóa được thực hiện trên cơ sở
phân tích thông tin, đánh giá việc chấp hành pháp luật của chủ hàng, mức độ rủi ro về
vi phạm pháp luật hải quan để đảm bảo quản lý nhà nước và không gây khó khăn cho
hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu. Hàng hóa, phương tiện vận tải được thông quan sau
khi đã làm thủ tục hải quan. Thủ tục hải quan phải được thực hiện nhanh chóng, thuận
tiện và theo đúng quy định của pháp luật. Việc bố trí nhân lực, thời gian làm việc phải
đáp ứng yêu cầu hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh. 15

14
15

Điều 4 Luật Bảo vệ môi trường 2005
Điều 15 Luật Hải quan năm 2001, đã được sửa đổi bổ sung năm 2005

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 19

SVTH: Nguyễn Thị Ly

Thực trạng và phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường trong hoạt động nhập khẩu phế liệu

Trên đây là những nguyên tắc bảo vệ môi trường nói chung và trong lĩnh vực
nhập khẩu phế liệu nói riêng, đòi hỏi các cá nhân, cơ quan tổ chức khi kinh doanh
nhập khẩu các mặt hàng nói chung cũng như phế liệu nói riêng cần phải ý thức, hiểu
rõ và tuân thủ những nguyên tắc này đảm bảo kinh doanh nhập khẩu không những đạt
hiệu quả cao mà còn góp phần bảo vệ môi trường.
2.2 Chủ thể và điều kiện kinh doanh nhập khẩu phế liệu
* Chủ thể được phép nhập khẩu phế liệu
- Thương nhân có cơ sở sản xuất trực tiếp sử dụng phế liệu nhập khẩu làm
nguyên liệu sản xuất, tái chế.
- Thương nhân nhập khẩu uỷ thác phế liệu cho thương nhân trực tiếp sử dụng
phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, tái chế.
- Thương nhân nhập khẩu phế liệu để phân phối cho thương nhân trực tiếp sử
dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, tái chế.
* Điều kiện được phép nhập khẩu phế liệu
- Thương nhân có cơ sở sản xuất trực tiếp sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản
xuất, tái chế phải có đủ điều kiện sau đây mới được phép nhập khẩu phế liệu: có kho,
bãi dành riêng cho việc tập kết phế liệu bảo đảm các điều kiện về bảo vệ môi trường;
Có đủ năng lực xử lý các tạp chất đi kèm với nhập khẩu phế liệu, có công nghệ, thiết
bị tái chế, tái sử dụng phế liệu đạt tiêu chuẩn môi trường.
- Thương nhân nhập khẩu uỷ thác phế liệu cho thương nhân trực tiếp sử dụng
phế liệu phải có hợp đồng nhập khẩu uỷ thác ký với thương nhân trực tiếp sử dụng phế
liệu làm nguyên liệu sản xuất, tái chế có đủ điều kiện nhập khẩu phế liệu.
- Thương nhân nhập khẩu phế liệu để phân phối cho thương nhân trực tiếp sử
dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, tái chế phải có kho bãi dành riêng cho việc tập
kết phế liệu bảo đảm các điều kiện về môi trường; Có đủ năng lực xử lý các tạp chất đi
kèm với phế liệu thuộc chủ sở hữu hoặc thuê dài hạn 01 năm trở lên và phải bán hết
phế liệu nhập khẩu sau ba tháng kể từ ngày phế liệu nhập khẩu về đến cửa khẩu Việt

Nam.
* Trách nhiệm của chủ thể nhập khẩu phế liệu
- Thương nhân sau khi có đủ các điều kiện được phép nhập khẩu phế liệu như
trên thì gửi hồ sơ về Sở tài nguyên và Môi trường ở địa phương nơi đặt cơ sở sản xuất

GVHD: Th.s Kim Oanh Na

Trang 20

SVTH: Nguyễn Thị Ly