trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.27 MB, 54 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----o0o----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2006 – 2010

Đề tài:

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI
HỢP ĐỒNG CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI THIỆT HẠI
DO CON CHƯA THÀNH NIÊN GÂY RA

Giáo viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths. Tăng Thanh Phương

Nguyễn Thị Kim Sang
Mssv: 5062353
Lớp: Tư Pháp II K32

Cần Thơ, 4/2010

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

1.3.1 Con sống chung với cha mẹ gây thiệt hại .............................................10
1.3.2 Con không sống chung với cha mẹ gây thiệt hại...................................11
Chương 2. CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT
HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI THIỆT HẠI DO CON
CHƯA THÀNH NIÊN GÂY RA .......................................................................16
2.1. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên
gây ra ...............................................................................................................16
2.1.1 Phải có thiệt hại xảy ra .........................................................................16
2.1.2. Phải có hành vi trái pháp luật của người chưa thành niên ....................22
2.1.3. Phải có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp luật .23
2.1.4. Phải có lỗi vô ý hoặc lỗi cố ý của người chưa thành niên gây thiệt hại.24
2.2. Xác định chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.............................. 25
2.2.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cha mẹ đối với thiệt hại của con
dưới 15 tuổi ..................................................................................................26
2.2.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cha mẹ đối với thiệt hại của con từ
đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuồi ...........................................................................28
2.3. Các trường hợp miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cha mẹ do con
chưa thành niên được miễn trách nhiệm bồi thường khi gây thiệt hại................29
2.3.1. Cha mẹ không phải bồi thường thiệt hại khi con chưa thành niên gây
thiệt hại trong phòng vệ chính đáng: ............................................................. 30
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

2.3.2. Cha mẹ không phải bồi thường thiệt hại khi con chưa thành niên gây
thiệt hại trong tình thế cấp thiết:....................................................................31

2.3.3 Cha mẹ không phải bồi thường thiệt hại khi con chưa thành niên gây
thiệt hại do người bị thiệt hại có lỗi hoàn toàn...............................................33
2.3.4. Cha mẹ không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do con chưa
thành niên gây ra khi con đang dưới sự quản lý cùa trường học. ...................34
2.3.5. Cha mẹ không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do con chưa
thành niên gây ra trong trường hợp con chưa thành niên là người đang làm
công, học nghề.............................................................................................. 35
Chương 3. THỰC TRẠNG VIỆC ÁP DỤNG CHẾ ĐỊNH VÀ MỘT SỐ KIẾN
NGHỊ ..................................................................................................................37
3.1. Thực trạng vi phạm pháp luật của người chưa thành niên ..........................37
3.2. Thực tiễn áp dụng chế định trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra............................... 38
3.3. Một số kiến nghị........................................................................................43
3.2.1. Trong công tác lập pháp: .....................................................................43
3.2.2. Đối với gia đình, nhà trường và xã hội ................................................43
KẾT LUẬN ........................................................................................................47

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Mỗi gia đình là một tế bào của xã hội, là một nhóm xã hội cơ sở kiến tạo nên
xã hội rộng lớn. Do đó, sự trường tồn của quốc gia, dân tộc phụ thuộc rất nhiều vào
sự tồn tại và phát triển của mỗi gia đình. Vì đây chính là nơi nuôi dưỡng, giáo dục

người chưa thành niên, những tương lai của đất nước. Chính vì thế trách nhiệm của
cha mẹ đề cao trong việc nuôi dưỡng con chưa thành niên. Nhằm nâng cao trách
nhiệm của các bậc cha mẹ pháp luật ghi nhận các quyền và nghĩa vụ của cha mẹ
Trong những trách nhiệm đó có trách nhiệm trông nom, nuôi dưỡng giáo dục, quản
lý con chưa thành niên. Nên khi con chưa thành niên gây thiệt hại đa phần trách
nhiệm được quy cho cha mẹ vì cha mẹ đã thực hiện không tốt chức năng quản lý
giáo dục con. Vì vậy khi con chưa thành niên gây thiệt hại thì cha mẹ có trách
nhiệm bồi thường thiệt hại thay cho con.
Người chưa thành niên là những người đang trong độ tuổi học tập và vui chơi,
chưa phát triển đầy về nhân cách, chưa có những suy nghĩ chính chắn nên rất dễ
dẫn đến những sai lầm trong hành động. Khi thực hiện hành động sai lầm đó người
chưa thành niên sẽ gây thiệt hại. Tuy nhiên người chưa thành niên đa số không có
tài sản riêng. Nên cha mẹ phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại thay cho con
chưa thành niên.
Ngoài ra, việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại của người chưa
thành niên là một vấn đề vô cùng khó khăn, khó khăn hơn rất nhiều so với xác định
trách nhiệm của người thành niên. Bởi việc xác định này phụ thuộc vào nhiều yếu
tố: tuổi, tài sản,..tùy vào từng trường hợp cụ thể mà pháp luật quy định trách nhiệm
bồi thường khác nhau. Có sự khó khăn trong xác định trách nhiệm là do hệ thống
pháp luật nước ta chưa quy định một cách cụ thể rõ ràng trong vấn đề bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng của người chưa thành niên. Do đó em chọn đề tài: “Trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra” để nghiên cứu sâu hơn và hiểu hơn về các chế định pháp
luật từ đó có thể đưa ra những giải pháp hữu ích khắc phục những khó khăn trên.
2. Mục tiêu nghiên cứu:
Nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ
đối với thiệt hại của con chưa thành niên gây ra có thể rút ra được những thiếu sót
và hạn chế về việc quy định pháp luật. Qua đó tạo cơ sở để đánh giá đúng pháp

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

1

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

luật Dân sự Việt Nam hiện hành về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa
thành niên gây ra.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu trên cơ sở lý luận và thực tiễn về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra
trong Luật Dân sự Việt Nam năm 2005 và các văn bản pháp luật khác có liên
quan.. Nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, về vấn đề
xác định thiệt hại, các quy định pháp luật hiện hành, tìm hiểu thực trạng người
chưa thành niên vi phạm pháp luật và gây thiệt hại và giải quyết các vụ việc liên
quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên gây ra. Qua đó
tìm hiểu những nguyên nhân, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành
niên gây ra.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu là nền tảng cơ bản để xây dựng đề tài với nội dung
và hình thức một cách logic và khoa học. Để giải quyết các vấn đề mà đề tài đặt ra.
Nghiên cứu trên cơ sở phân tích luật viết, sử dụng phương pháp đối chiếu, tham
khảo các tài liệu sách báo, mạng điện tử…
5. Kết cấu đề tài
Chương 1. Khái quát chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra.

Chương 2. Chế độ pháp lý về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của
cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra.
Chương 3. Thực trạng người chưa thành niên gây thiệt hại và một số kiến nghị

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

2

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
NGOÀI HỢP ĐỒNG CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI THIỆT HẠI DO CON CHƯA
THÀNH NIÊN GÂY RA

1.1. Các khái niệm có liên quan
1.1.1 Khái niệm người chưa thành niên
1.1.1.1. Định nghĩa:
Người chưa thành niên là người chưa những người chưa hoàn toàn phát triển
đầy đủ về nhân cách, chưa có đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ của một công dân.
Pháp luật ở mỗi quốc gia quy định độ tuổi cụ thể của người chưa thành niên cũng
khác nhau. Ở Pháp quy định “tuổi thành niên là 18 tuổi tròn”1. Suy ra người chưa
thành niên ở Pháp là người dưới 18 tuổi. Pháp luật Nhật Bản quy định “Người
chưa thành niên là người chưa đủ 20 tuổi”2. Pháp luật Tây Ban Nha quy định
“Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi”
Ở Việt Nam, độ tuổi người chưa thành niên được xác định thống nhất trong

Hiến Pháp năm 1992, Bộ luật Hình sự năm 1999, Bộ luật Tố tụng hình sự năm
2003, Bộ luật Lao động, Bộ luật Dân sự, Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính và
một số văn bản quy phạm pháp luật khác. Tất cả các văn bản pháp luật đó đều quy
định tuổi của người chưa thành niên là dưới 18 tuổi và quy định riêng những chế
định pháp luật đối với người chưa thành niên trong từng lĩnh vực cụ thể.
Theo điều 18 Bộ luật Dân sự năm 2005 “Người chưa đủ mười tám tuổi là
người chưa thành niên.” và Điều 19 thì người thành niên là “Người thành niên có
năng lực hành vi dân sự đầy đủ” vậy có thể hiểu người chưa thành niên là người có
năng lực hành vi một phần (không đầy đủ) hoặc không có năng lực hành vi.
Người có năng lực hành vi một phần là người chỉ có thể xác lập, thực hiện
quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm trong một giới hạn nhất định do pháp luật quy định
bao gồm “Người từ đủ 6 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi khi xác lập, thực hiện giao dịch
dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch nhằm phục
vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi hoặc pháp luật có quy định

1
2

Điều 448 Bộ luật Dân sự Pháp.
Thông tin khoa học xét xử, TS. Đặng Quang Phương, 2006.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

3

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

khác. Trong trường hợp người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có
tài sản riêng bảo đảm thực hiện nghĩa vụ thì có thể tự mình xác lập, thực hiện giao
dịch dân sự mà không cần phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ
trường hợp pháp luật có quy định khác”.
Người không có năng lực hành vi là những người chưa thành niên dưới 6 tuổi
và “Người chưa đủ sáu tuổi không có năng lực hành vi dân sự. Giao dịch dân sự
của người chưa đủ sáu tuổi phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực
hiện”. Vậy những người không có năng lực hành vi phải thực hiện giao dịchdân sự
thông qua người đại diện theo pháp luật là cha mẹ. Nên khi người này gây thiệt hại
thì cha mẹ phải có trách nhiệm bồi thường cho con.
1.1.1.2. Đặc điểm tâm lý của người chưa thành niên3
Người chưa thành niên có nét tâm lý đặc trưng chưa hoàn chỉnh và dễ thay
đổi chuyển sang một giai đoạn phát triển về thể chất và tâm lý hoàn toàn mới, với
các đặc trưng khác hẳn tuổi thành niên trở thành người có năng lực hành vi đầy đủ.
Lúc này đặc điểm tâm lý của người chưa thành niên chưa thật sự vững vàng,
có thể thấy là hiện tượng tôn sùng chủ nghĩa cá nhân. Người chưa thành niên có
thể dễ dàng bị ảnh hưởng bởi một hình ảnh có thể là tốt hoặc xấu khi người này
thần tượng một ai đó. Người chưa thành niên luôn luôn thay đổi không thích sự
nhàm chán, thích tự khẳng định mình muốn mình nổi trội hơn so với bạn cùng lứa
tuổi. Khi bước vào độ tuổi dậy thì do đặc điểm về thể chất có nhiều thay đổi khiến
đặc điểm về tâm lý cũng thay đổi theo một cách mạnh mẽ và sâu sắc. Nếu không
được sự chỉ dạy của người lớn ở lứa tuổi này người chưa thành niên dễ mắc phải
những sai lầm do việc thích tìm hiểu và tự thực hiện những việc mà người chưa
thành niên cho là nằm trong khả năng của mình.
Thích làm những việc lớn lao khi có cơ hội. Tâm lý người chưa thành niên
luôn muốn khẳng định mình nên họ thích làm những công việc lớn lao và mới lạ
đòi hỏi trách nhiệm cao và là những công việc của người lớn. Vì thế người chưa
thành niên dễ mắc phải những sai lầm và gây thiệt hại. Sự quan tâm của gia đình
đối với người chưa thành niên là cần thiết. Một sự khen ngợi khích lệ con cái học

tập vui chơi là sự cần thiết của cha mẹ. Nhưng ở một chừng mực nào đó vượt quá
chừng mực đó trở thành gò bó, tù túng.

3

/>
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

4

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

Việc quan tâm theo dõi tâm lý và nắm bắt kịp thời suy nghĩ của người chưa
thành niên sẽ dễ dàng hiểu xu hướng cảm xúc, hướng cho các em có suy nghĩ tích
cực, cha mẹ nên là những người bạn để các em có thể chia sẽ cảm xúc, suy nghĩ và
là tác động cho các em thực hiện những công việc tốt không vi phạm pháp luật. Vì
vậy, vai trò của gia đình trong việc quản lý, giáo dục trẻ em đặc biệt là vai trò của
cha mẹ là hết sức quan trọng. Sự quản lý và giáo dục của gia đình là một quá trình
liên tục và lâu dài từ khi đứa trẻ sinh ra cho đến khi trưởng thành. Gia đình cần tạo
dựng được môi trường giáo dục tốt, có nề nếp kỷ cương sẽ hướng tâm lý người
chưa thành niên phát triển tốt và trở thành công dân tốt.
1.1.2. Khái niệm thiệt hại
1.1.2.1. Định nghĩa
Thiệt hại là sự mất mát mà một chủ thể của quan hệ pháp luật phải gánh chịu,
là sự thay đổi tình trạng theo chiều hướng xấu. Tình trạng bị thay đổi có thể là tình
trạng vật chất (tài sản, tính mạng, sức khỏe..) hoặc tình trạng tinh thần (danh dự, uy

tín, nhân phẩm)
1.1.2.2. Phân loại thiệt hại

 Thiệt hại về vật chất
Thiệt hại vật chất bao gồm thiệt hại về tài sản và thiệt hại về thể chất.
Thiệt hại về vật chất là thiệt hại gây ra đối với tài sản của một người làm tài
sản của người đó bị tổn thất vật chất thực tế, tổn thất này có thể tính thành tiền bao
gồm tổn thất về tài sản bị mất, hư hỏng, lợi ích gắn liền với việc sử dụng khai thác
tài sản, chi phí ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại.
Ví dụ: N 18 tuổi lái xe vượt quá giới hạn cho phép và gây tai nạn cho H một
người đi xe đạp ven đường làm cho xe đạp H bị hư hỏng nặng. Vậy N phải bồi
thường cho H chi phí sửa chữa chiếc xe đạp.
Ngoài ra thiệt hại vật chất cũng có thể là thiệt hại về thể chất do sự xâm phạm
đối với tính mạng, sức khỏe của con người, cũng như những chi phí nhằm khôi
phục các khả năng đó hoặc nhằm xử lý các hậu quả của sự xâm phạm như điều trị
bệnh, chôn cất người chết… Anh B là tài xế xe trong một lần đi nhậu với bạn đã bị
anh C đánh gãy tay, vì thế anh B phải vào viện điều trị vết thương và không thể lái
xe được. Vậy anh C phải bồi thường thiệt hại là tiền điều trị vết thương của anh B
và tiền lương những ngày anh B không đi làm.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

5

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

 Thiệt hại về tinh thần
Thiệt hại về tinh thần là thiệt hại phi vật chất liên quan đến quyền không có
tính chất tài sản, thiệt hại về tinh thần không định giá được bằng tiền. Việc xâm
phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín là gây thiệt hại về tin thần cho người chịu
thiệt hại. Ví dụ: một người cố tình viết một bài báo bêu xấu người khác, gây thiệt
hại về tinh thần cho người khác vì những tinh tức trên báo đã xúc phạm dến danh
dự và nhân phẩm của người bị bêu xấu đó làm ảnh hưởng đến công việc và cuộc
sống của người đó.
Nhìn chung thiệt hại về thể chất và tinh thần là những thiệt hại khó có khả
năng khôi phục lại như tình trạng ban đầu và cũng không có thể tính toán chính xác
được thành tiền.
1.1.3. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại
1.1.3.1 Định nghĩa
Trách nhiệm dân sự nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói riêng
mang đặc tính của trách nhiệm dân sự. Đó là trách nhiệm tài sản nhằm khôi phục
tình trạng ban đầu của tài sản của người bị thiệt hại do cơ quan nhà nước có thẩm
quyền áp dụng. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại làm phát sinh nghĩa vụ bồi
thường thiệt hại. Tuy nhiên, việc khôi phục tình trạng ban đầu của tài sản bằng
biện pháp bồi thường thiệt hại của người gây thiệt hại không phải bao giờ cũng
đem lại kết quả tốt. Vì rất nhiều nguyên nhân mà người gây thiệt hại không thể bồi
thường và người bị thiệt hại cũng không thể phục hồi tình trạng tài sản ban đầu như
trước khi bị thiệt hại. Ngoài ra, trách nhiệm bồi thường thiệt hại không chỉ nhằm
bảo đảm việc đền bù tổn thất đã gây ra mà còn giáo dục mọi người về ý thức tuân
thủ pháp luật, bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp
của người khác.
1.1.3.3. Phân loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại
trong hợp đồng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
1.2.3.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng là trách nhiệm hình thành

từ việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định trong hợp đồng.
Đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hợp đồng là giữa hai bên (bên

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

6

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

chịu trách nhiệm và bên bị thiệt hại) có quan hệ hợp đồng và thiệt hại phải do hành
vi không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ đã gây ra.
1.2.3.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là trách nhiệm hình thành từ
việc thực hiện một hành vi, cố ý hoặc vô ý, gây thiệt hại cho một người khác và
hành vi đó không liên quan đến hợp đồng nào có thể giữa người gây thiệt hại và
người bị thiệt hại. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng dựa trên cơ sở
thiệt hại đã xảy ra, lỗi chỉ là một phần của trách nhiệm chứ không phải là thước đo
để xác định mức độ trách nhiệm. Nếu một người có hành vi vi phạm pháp luật gây
ra thiệt hại cho cá nhân hoặc tổ chức khác thì họ phải chịu trách nhiệm bồi thường
thiệt hại.
1.2. Điều kiện làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cha mẹ
1.2.1 Điều kiện xác định trách nhiệm của cha mẹ
Bộ Luật Dân Sự năm 2005 qui định về chế định đại diện, quyền và nghĩa vụ
của cha, mẹ trong việc làm đại diện cho con chưa thành niên. Theo qui định tại
Điều 141 của Bộ Luật Dân Sự năm 2005 thì cha mẹ là người đại diện theo pháp
luật của con chưa thành niên, Điều 144 khoản 1 Bộ luật Dân sự năm 2005 qui định

“Người đại diện theo pháp luật có quyền xác lập, thực hiện mọi giao dịch dân sự vì
lợi ích của người được đại diện, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”. Chế
định này là sự thể hiện trách nhiệm làm cha, mẹ đối với con chưa thành niên, trông
nom và giáo dục con cái đồng thời cha, mẹ cũng phải có trách nhiệm trong việc
con gây thiệt hại trong sự quản lý của gia đình. Nâng cao tinh thần trách nhiệm của
gia đình và việc giáo dục con chưa thành niên thành những công dân tốt.
Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 cũng quy định cha mẹ là đại diện cho
con chưa thành niên và “Cha mẹ phải bồi thường thiệt hại do con chưa thành niên,
con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự gây ra…”. Ngoài ra, quyền và
nghĩa vụ chăm sóc nuôi dưỡng, giáo dục của cha mẹ đối với con chưa thành niên
được quy định tại Điều 36, Điều 37 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000. Theo đó
cha, mẹ có “quyền ngang nhau trong việc chăm sóc nuôi dưỡng, giáo dục con chưa
thành niên” đây chính là trách nhiệm không thể chối bỏ. Đồng thời cha, mẹ phải
cùng nhau thực hiện quyền cũng như nghĩa vụ chăm sóc nuôi dưỡng con cái của
mình.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

7

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

Từ những quy định của pháp luật và về mặt tâm sinh lý thì người chưa thành
niên chưa có năng lực hành vi đầy đủ và nhận thức cũng chưa sâu sắc, chính chắn,
người chưa thành niên là những người nằm trong độ tuổi dưới 18 tuổi là lúc tâm lý
đang phát triển trong quá trình hình thành dưới sự dẫn dắt của cha mẹ. Nên lẽ

đương nhiên khi các em sống với cha mẹ, và gây thiệt hại thì cha mẹ, người quản
lý con phải chịu trách nhiệm về những hành vi của con mình gây ra. Sự phân biệt
về độ tuổi cũng là giới hạn trách nhiệm của cha, mẹ đối với con chưa thành niên.
Người dưới 15 tuổi thì trách nhiệm của cha, mẹ là chính, khi con gây thiệt hại
trong độ tuổi này cha, mẹ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn. Người từ đủ 15 tuổi
đến dưới 18 tuổi có thể nhận thức hành vi, tham gia lao động theo quy định độ tuổi
tham gia hợp đồng lao đông của Bộ luật lao động, chứng tỏ họ có khả năng chịu
trách nhiệm về những hành vi của mình gây ra nên khi gây thiệt hại thì họ phải
đứng ra chịu trách nhiệm, khi nào họ không có đủ tài sản thì cha, mẹ chỉ có trách
nhiệm bồi thường phần còn thiếu.
Vấn đề con có tài sản riêng (tham gia hợp đồng lao động, được thừa kế, được
tặng cho) hay không có tài sản riêng cũng không nhằm xác định mức bồi thường
thiệt hại của cha, mẹ. Nếu con dưới 15 tuổi có tài sản riêng mà gây thiệt hại thì
trách nhiệm bồi thường thiệt hại cũng là cha mẹ, chỉ khi cha, mẹ không đủ tài sản
để bồi thường thì con mới lấy tài sản riêng nếu có bù vào phần còn thiếu. Còn đối
với con từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi mà gây thiệt hại thì chính người gây thiệt
hại phải bồi thường chứ không phải là cha, mẹ.
1.2.2. Quyền và nghĩa vụ của cha, mẹ
Đặc điểm chung của chế định quyền của cha, mẹ là quyền gắn liền với nghĩa
vụ. Quyền của cha, mẹ trong xã hội hiện đại được thừa nhận chủ yếu nhằm tạo
điều kiện để cha mẹ thực hiện nghĩa vụ của mình đối với con. Suy cho cùng trong
các quyền của cha mẹ đều có yếu tố nghĩa vụ và ngược lại, các nghĩa vụ của cha
mẹ đều thể hiện quyền của cha mẹ. Trong luật hôn nhân và gia đình năm 2000, khi
mô tả quyền của cha mẹ thường sử dụng cụm từ “nghĩa vụ và quyền”. Nghĩa vụ đi
trước nhằm nhấn mạnh sự thay đổi triệt để về quan điểm của người làm luật hiện
đại đối với quyền cha mẹ so với người làm luật thời cổ. Cũng nhằm nhấn mạnh
nghĩa vụ của cha mẹ trong việc trông nom, giáo dục con chưa thành niên.
 Quyền và nghĩa vụ trông nom
Cha mẹ có quyền trông nom con chưa thành niên. Quyền trông nom của
cha,mẹ đối với con không chỉ được hiểu là sự trông giữ vật chất mà trước hết là tập

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

8

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

hợp các biện pháp mà cha mẹ có quyền và có nghĩa vụ thực hiện nhằm đặt con
dưới sự kiểm soát của mình và sự kiểm soát đó cần thiết cho việc nuôi dạy con
hiệu quả. Trong chừng mực nào đó, việc bảo đảm sự hiện diện vật chất của con tại
nơi mà cha mẹ có thể thực hiện các hoạt động quản lý bình thường đối với các
công việc của gia đình, tức là nơi cư trú của cha mẹ là điều kiện cần cho việc thực
hiện quyền của cha mẹ đối với con. Theo Bộ luật Dân sự năm 2005 Điều 53 khoản
1, nơi cư trú của người chưa thành niên là nơi cư trú của cha mẹ; nếu cha mẹ có
nơi cư trú khác, thì nơi cư trú của người chưa thành niên là nơi cư trú của cha hoặc
mẹ mà người chưa thành niên thường xuyên chung sống. Luật nói thêm rằng người
chưa thành niên từ đủ 15 tuổi trở lên có thể có một nơi cư trú khác với nơi cư trú
của cha mẹ, nếu được cha mẹ đồng ý trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Vậy nghĩa là trừ trường hợp pháp luật có quy định khác, người chưa thành niên đủ
15 tuổi không được phép rời khỏi nơi cư trú, một khi chưa được phép của cha mẹ.
Nghĩa vụ của cha mẹ không được từ chối việc trông nom con. Vi phạm nghĩa
vụ trông nom, trong trường hợp có sự vi phạm tính chất nghiêm trọng, cha mẹ có
thể bị hạn chế quyền của cha mẹ đối với con (Luật hôn nhân và gia đình năm 2000
Điều 41).
Trông nom con cha mẹ phải chịu trách nhiệm bồi thường bằng tài sản của
mình, về những thiệt hại con chưa thành niên gây ra cho người thứ ba. Tuy nhiên
một khi con chưa thành niên đủ 15 tuổi, khối tài sản của cha mẹ chỉ là vật bảo đảm

phụ đối với người có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại; nếu con có tài sản riêng
thì tài sản của con được ưu tiên dùng để thanh toán nghĩa vụ bồi thường thiệt hại
(Điều 606 khoản 2 Bộ luật Dân sự năm 2005), chỉ sử dụng tài sản của cha mẹ để
bồi thường một khi đã dùng tất cả các tài sản của con mà vẫn không đủ để bù đắp
thiệt hại cho người thứ ba. Trái lại nếu con chưa thành niên chưa đủ 15 tuổi, thì cha
mẹ phải sử dụng trước tài sản của mình để bồi thường thiệt hại (Điều 606 khoản 2
Bộ luật Dân sự năm 2005), chỉ dùng đến tài sản của con khi nào đã dùng hết tài sản
của cha mẹ mà vẫn không đủ để bồi thường. Trong trường hợp đặc thù mà con
chưa thành niên là người làm công, học nghề, thì trước hết người chủ, người dạy
nghề phải bồi thường cho người bị thiệt hại (Điều 622 Bộ luật Dân sự năm 2005);
sau đó, nếu người làm công, người học nghề có lỗi, thì người chủ, người dạy nghề
có quyền yêu cầu người này hoàn trả khoản tiền bồi thường đó; nếu người làm
công, người học nghề là người chưa thành niên thì cha mẹ có trách nhiệm bồi
thường theo quy định tại Điểu 606 Bộ luật Dân sự năm 2005.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

9

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

 Quyền và nghĩa vụ giáo dục
Cha mẹ có quyền và nghĩa vụ định hướng phát triển và giám sát nhằm mục
đích thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của con về trí tuệ, tài năng và nhân cách.
Theo luật hôn nhân và gia đình năm 2000 Điều 37 khoản 1, cha mẹ có nghĩa vụ và
quyền giáo dục con, chăm lo và tạo điều kiện cho con học tập. Việc chăm lo và tạo

điều kiện vật chất cho việc giáo dục con nằm trong nội dung của nghĩa vụ và quyền
nuôi dưỡng.4
Vậy cha mẹ là những người có nghĩa vụ trông nom, giáo dục, quản lý con
chưa thành niên. Khi con chưa thành niên gây thiệt hại chứng tỏ cha mẹ đã không
hoàn thành tốt các nghĩa vụ trông nom, giáo dục, quản lý nên con gây thiệt hại cha
mẹ phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại thay cho con.
1.3. Phạm vi trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cha mẹ
1.3.1 Con sống chung với cha mẹ gây thiệt hại
Con sống chung với cha, mẹ thì cha, mẹ có trách nhiệm chăm sóc, nuôi
dưỡng, giáo dục con cái. Theo quy định của Bộ Luật Dân sự năm 2005 thì cha, mẹ
là người đại diện theo pháp luật của con chưa thành niên, cha mẹ trách nhiệm đại
diện cho con và chịu trách nhiệm cho những hành vi vi phạm pháp luật mà con gây
ra. Con gây thiệt hại thì cha, mẹ phải bồi thường tùy theo mức độ tuổi mà mức
trách nhiệm của cha mẹ cũng có sự khác biệt. Những chung quy lại trách nhiệm
bồi thường của cha mẹ trong những trường hợp con gây thiệt hại mà sống chung
với cha mẹ là trách nhiệm hoàn toàn của cha mẹ.
Trong trường hợp con sống chung với cha mẹ nhưng đang dưới sự quản lý
của nhà trường, thì trường học phải có trách nhiệm quản lý, theo dõi những người
mà mình đang quản lý. Xuất phát từ nhận thức còn hạn chế (người dưới 15 tuổi
không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình khi gây thiệt hại). Vì vậy, khi
người chưa thành niên gây thiệt hại thì nhà trường phải bồi thường thiệt hại theo
khoản 1 Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2005 “Người dưới mười lăm tuổi trong thời
gian học tại trường mà gây thiệt hại thì trường học phải bồi thường thiệt hại xảy
ra”. Quy định này cũng nhằm buộc nhà trường phải tăng cường công tác quản lý
người chưa thành niên dưới 15 tuổi.
Tuy nhiên, không phải bao giờ trường học cũng có lỗi trong việc quản lý
người chưa thành niên dưới 15 tuổi. Nên tại khoản 3 Điều 621 quy định miễn trách
4

Theo giáo trình luật hôn nhân gia đình- Tập 1

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

10

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

nhiệm cho nhà trường, do đó, nếu nhà trường “chứng minh được mình không có lỗi
trong quản lý” khi người chưa thành niên này gây ra thiệt hại. Thì nhà trường
không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại
thuộc về cha mẹ của con chưa thành niên gây thiệt hại.
1.3.2 Con không sống chung với cha mẹ gây thiệt hại
Nhưng không phải lúc nào con cũng sống chung với cha, mẹ. Vì nhiều lý do
mà con chỉ có thể sống cùng với cha hoặc mẹ do cha mẹ ly hôn; con đã được nhận
làm con nuôi và đang sống với cha mẹ nuôi; con đang sống với ông, bà khi cha mẹ
đi làm xa; con ngoài hôn thú và biết được cha của mình nhưng không làm thủ tục
nhận cha. Vấn đề được đặt ra khi con gây thiệt hại ai sẽ là người đứng ra bồi
thường thiệt hại? Việc quy trách nhiệm sẽ thuộc về người đang sống cùng, chăm
sóc, người chưa thành niên hay là cha mẹ của người đó sẽ chịu trách nhiệm.
1.3.2.1. Con sống chung với cha hoặc mẹ do cha, mẹ ly hôn:
Hậu quả của việc ly hôn là gia đình tan vỡ, quan hệ vợ chồng chấm dứt. Tuy
quan hệ vợ chồng chấm dứt nhưng không làm chấm dứt quan hệ cha mẹ con. Theo
luật hôn nhân và gia đình năm 2000 “cha mẹ là đại diện theo pháp luật của con
chưa thành niên” nên việc đại diện cho con chưa thành niên của cha mẹ sau ly hôn
không có gì thay đổi. Cha mẹ vẫn là người đại diện theo pháp luật cho con chưa
thành niên. Nhưng con chỉ có thể chung sống cùng với cha hoặc mẹ. Cha hoặc mẹ

được quyền nuôi con sẽ trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục còn người kia có
nghĩa vụ cấp dưỡng cho đến khi con trưởng thành theo quy định Luật hôn nhân và
gia đình năm 2000 Điều 56. Với những quy định của pháp luật thì nghĩa vụ cấp
dưỡng của cha hoặc mẹ chỉ đặt ra khi “con chưa thành niên”. Một người không có
khả năng cấp dưỡng cho con khi ly hôn những sau thời gian đó nếu người đó có tài
sản mà con chưa thành niên gây thiệt hại thì người có vẫn phải chịu trách nhiệm
bồi thường thiệt hại. Vì thế, cha hoặc mẹ có nghĩa vụ cấp dưỡng là người đại diện
theo pháp luật của con chưa thành niên nên khi con chưa thành niên gây thiệt hại
thì cha hoặc mẹ có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại.
Việc trực tiếp là người nuôi dạy con nên khi con gây thiệt hại thì cha hoặc mẹ
đang sống cùng sẽ là người đại diện theo pháp luật và sẽ đứng ra chịu trách nhiệm
trước tiên. Tuy nhiên, cũng không thể chỉ quy trách nhiệm cho một người vì cha
mẹ là cùng đại diện theo pháp luật cho con chưa thành niên, việc ly hôn không làm
thay đổi, chấm dứt mối quan hệ cha, mẹ con cho nên cha hoặc mẹ dù không sống
chung với con vẫn là người đại diện theo pháp luật của con chưa thành niên và vẫn
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

11

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

phải chịu trách nhiệm khi con gây thiệt hại. Người còn lại sẽ không phải chịu trách
nhiệm khi người trực tiếp nuôi dưỡng quản lý không yêu cầu người đang có nghĩa
vụ cấp dưỡng phải chịu trách nhiệm. Ngược lại người đang cấp dưỡng phải chịu
trách nhiệm cùng với người đang trực tiếp nuôi dưỡng khi người kia không đủ tài
sản để bồi thường, vì người cấp dưỡng không thể từ chối tư cách là cha hoặc mẹ

cũng như trách nhiệm người đại diện theo pháp luật.
1.3.2.2. Con không sống chung với cha mẹ do được nhận làm con nuôi và
đang sống với cha mẹ nuôi
Có hai trường hợp nhận con nuôi là con nuôi thực tế và con nuôi pháp lý
(nhận con nuôi)
Trường hợp nhận con nuôi theo đúng quy định của pháp luật và có làm thủ
tục đăng ký là con nuôi pháp lý (nhận con nuôi). Kể từ thời điểm đăng ký việc nuôi
con nuôi5, người được nuôi trở thành con nuôi của người nuôi và gọi người sau này
là cha mẹ nuôi. Giữa cha mẹ nuôi và con nuôi có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của
cha mẹ và con theo quy định Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 Điều 74: cha mẹ
có quyền và nghĩa vụ trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con; con có
quyền và nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, lắng nghe lời khuyên bảo của cha
mẹ;…Trong trường hợp cha, mẹ nuôi chết, con nuôi là người thừa kế được gọi
theo pháp luật ở hàng thứ nhất. Ngược lại, nếu con nuôi chết, thì cha mẹ nuôi là
những người thừa kế thuộc hàng thứ nhất của con nuôi, bên cạnh cha mẹ ruột của
con nuôi (Bộ Luật Dân sự năm 2005 Điều 676 khoản 1).
Tuy trong luật không quy định cha mẹ nuôi là người đại diện theo pháp luật
của con nuôi chưa thành niên nhưng việc làm tủ tục nhận con nuôi và con nuôi có
tư cách như con ruột trong các quyền và nghĩa vụ đối với cha mẹ nuôi vì vậy mà
cha mẹ nuôi chính là những người đại diện cho con chưa thành niên, nếu con chưa
thành niên gây thiệt hại thì cha mẹ nuôi phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Ngoài ra con nuôi đang sống với cha mẹ nuôi. Cha mẹ nuôi chính là người trực
tiếp giáo dục, quản lý con nuôi nên cha mẹ nuôi có trách nhiệm trong các trường
hợp con nuôi chưa thành niên gây thiệt hại. Lúc này trách nhiệm của cha mẹ ruột
sẽ giảm dần, việc không trực tiếp nuôi dưỡng giáo dục đã thể hiện điều này. Trách
nhiệm giảm bớt nhưng không mất hẳn vì người được làm con nuôi vẫn được
hưởng những quyền và lợi ích từ cha, mẹ ruột như thừa kế do huyết thống. Điều

5

Theo Nghị định số 83 – CP ngày 10/10/1998 Điều 38

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

12

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

này cho thấy trách nhiệm của cha mẹ ruột vẫn còn đối với con được cho làm con
nuôi.
Trường hợp con nuôi thực tế là việc nhận con nuôi không theo thủ tục của
pháp lý. Việc nhận nuôi này chỉ trên danh nghĩa không có giá trị pháp lý. Vì vậy
quan hệ giữa người nuôi với người được nuôi là không có giá trị ràng buộc. Người
nhận nuôi không có nghĩa vụ và quyền gì đối với con nuôi như trường hợp “nhận
con nuôi”. Ngược lại con nuôi cũng không có nghĩa vụ gì với cha, mẹ nuôi. Con
nuôi có gây thiệt hại thì cha mẹ nuôi thực tế không phải bồi thường thiệt hại cho
con nuôi. Cha mẹ ruột chính là những người phải chịu trách nhiệm do thiệt hại của
con mình gây ra. Tuy nhiên, cha mẹ nuôi thực tế có thể bồi thường thiệt hại cho
con nuôi nếu họ tự nguyện.
1.3.2.3. Con không sống chung với cha mẹ đang sống cùng với người thân
khác có mối quan hệ huyết thống (ông, bà, anh, chị,…)
Quan hệ nhân thân giữa ông bà và cháu được quy định tại Điều 47 Luật hôn
nhân và gia đình năm 2000 bao gồm nghĩa vụ và quyền của ông bà nội, ông bà
ngoại và cháu “Ông bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ và quyền trông nom, chăm
sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu. Trong trường
hợp cháu chưa thành niên hoặc cháu đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành

vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà
không có người nuôi dưỡng theo quy định tại Điều 48 của Luật này thì ông bà nội,
ông bà ngoại có nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu”.
Từ điều luật trên ta có thể chia thành hai trường hợp ông bà là người trực tiếp
quản lý cháu, ông bà là người trực tiếp nuôi dưỡng cháu do cháu không có người
nuôi dưỡng.
Ông bà chỉ là người trực tiếp quản lý cháu trong lúc cha mẹ không có ở nhà
hoặc cha mẹ gửi cháu cho ông bà trông nom. Trong trường hợp này ông bà thực
hiện nghĩa vụ và quyền trông nom chăm sóc cháu chỉ đơn thuần là những người
trông giữ khi cha mẹ cháu vắng mặt. Nếu cháu gây thiệt hại trong lúc đang ở cùng
với ông bà thì ông bà có trách nhiệm bồi thường thay cho cháu không? Theo em thì
không có căn cứ pháp lý nào thể hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại của ông bà
đối với thiệt hại do cháu gây ra. Bên cạnh đó, ông bà cũng không phải là người đại
diện theo pháp luật cho cháu nên ông bà không phải chịu trách nhiệm bồi thường
thay cho cháu. Nhưng ông bà có thể bồi thường cho cháu, việc bồi thường này thể
hiện trách nhiệm trong nghĩa vụ và quyền trông nom, chăm sóc, giáo dục của ông
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

13

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

bà đối với cháu. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại này thuộc về cha mẹ của người
gây thiệt hại.
Trường hợp ông bà là người nuôi dưỡng cháu do cháu không có người nuôi
dưỡng Điều 47 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 “Trong trường hợp cháu chưa

thành niên hoặc cháu đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không
có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà không có người nuôi
dưỡng theo quy định tại Điều 48 của Luật này thì ông bà nội, ông bà ngoại có
nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu”. Ở đây nghĩa vụ pháp lý được đặt ra đối với ông bà
trực tiếp nuôi dưỡng cháu, ông bà đương nhiên trở thành người chịu trách nhiệm
bồi thường (người giám hộ) cho cháu khi cháu gây thiệt hại.
Em sống với anh chị cũng tương tự trường hợp cháu sống với ông bà. Theo
Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 Điều 48 anh chị em có bổn phận thương yêu,
chăm sóc, đùm bọc và giúp đỡ nhau; có nghĩa vụ và quyền đùm bọc, nuôi dưỡng
nhau trong trường hợp không còn cha mẹ không có điều kiện trông nom, nuôi
dưỡng, chăm sóc, giáo dục con. Nếu cha mẹ không trực tiếp quản lý con được mà
con đang sống cùng với anh chị có gây thiệt hại thì cha mẹ phải bồi thường thiệt
hại, anh chị không có nghĩa vụ gì trong trường hợp này. Nếu cha mẹ mất hoặc
không có khả năng nuôi dưỡng con, người con được anh chị nuôi dưỡng thì anh chị
có trách nhiệm bồi thường khi em gây ra thiệt hại. Anh chị bồi thường thiệt hại với
nghĩa vụ là người giám hộ.
Trường hợp bồi thường với tư cách là người giám hộ có khác biệt so với
người đại diện theo pháp luật. Khi người chưa thành niên gây thiệt hại thì người
giám hộ sẽ lấy tài sản của người được giám hộ bồi thường trước sau đó nếu không
đủ tài sản thì người giám hộ mới lấy tái sản của mình để bồi thường. Nếu người
giám hộ chứng minh mình không có lỗi trong việc người được giám hộ gây thiệt
hại thì người giám hộ không phải bồi thường thiệt hại.
1.3.2.4. Con ngoài giá thú sống với mẹ không làm thủ tục nhận cha
Là trường hợp con sống với mẹ biết cha nhưng đã không làm thủ tục nhận
cha. Khi con gây thiệt hại thì cha có trách nhiệm bồi thường không? Trong trường
hợp này cha không có trách nhiệm bồi thường. Vì con được sinh ra không phải
trong thời kỳ hôn nhân, giữa cha và mẹ không có đăng ký kết hôn. Mặc dù có mối
quan hệ huyết thống những không làm thủ tục nhận cha, nên về mặt pháp lý cha
không phải người đại diện cho con, không có nghĩa vụ và quyền cha mẹ theo quy
định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 khi con gây thiệt hại.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

14

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

1.3.2.5 Con không sống với cha mẹ do cha mẹ bị tước quyền đại diện
Cha mẹ trong nhiều trường hợp bị hạn chế quyền làm cha làm mẹ. Các trường
hợp đó được quy định cụ thể tại Điều 41 Luật hôn nhân gia đình năm 2000 “Khi
cha, mẹ đã bị kết án về một trong các tội cố ý xâm phạm sức khoẻ, nhân phẩm,
danh dự của con hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm
sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con; phá tán tài sản của con; có lối sống đồi truỵ, xúi
giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội thì tuỳ từng
trường hợp cụ thể Toà án có thể tự mình hoặc theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan,
tổ chức quy định tại Điều 42 của Luật này ra quyết định không cho cha, mẹ trông
nom, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con hoặc đại diện theo
pháp luật cho con trong thời hạn từ một năm đến năm năm”.
Trong trường hợp một trong hai người bị hạn chế quyền cha mẹ đối với con
chưa thành niên thì người còn lại thực hiện các quyền trông nom, chăm sóc, giáo
dục con, quản lý tài sản của con và là đại diện theo pháp luật cho con. Nên khi con
gây thiệt hại thì cha hoặc mẹ không bị hạn chế quyền sẽ bồi thường thiệt hại.
Trong trường hợp cả cha và mẹ đều bị hạn chế quyền đối với con chưa thành
niên, thì việc trông nom, chăm sóc, giáo dục con, và việc quản lý tài sản của con
chưa thành niên được giao cho người giám hộ. Vì cả cha và mẹ đều bị hạn chế
quyền nên việc đại diện theo pháp luật của con cũng bị hạn chế. Vậy khi con gây
thiệt hại người giám hộ sẽ đứng ra chịu trách nhiệm bồi thường.

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

15

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

CHƯƠNG 2
CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
NGOÀI HỢP ĐỒNG CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI THIỆT HẠI DO CON CHƯA
THÀNH NIÊN GÂY RA

Về nguyên tắc người gây thiệt hại phải bồi thường thiệt hại nhưng đối với
trường hợp người chưa thành niên gây thiệt hại thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại
đa phần là cha mẹ của người chưa thanh niên. Mặc dù cha mẹ không phải là người
gây ra thiệt hại những phải thực hiện nghĩa vụ với tư cách là người đại diện của
con chưa thành niên. Khi xét các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
thì chủ thể gây ra thiệt hại là người chưa thành niên còn trách nhiệm bồi thường
thuộc về cha mẹ của chủ thể chưa thành niên.
2.1. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành
niên gây ra
Căn cứ để phát sinh trách nhiệm bồi thường của cha mẹ là con chưa thành
niên gây thiệt hại. Con chưa thành niên gây thiệt hại do cha mẹ đã không thực hiện
tốt nghĩa vụ nên cha mẹ có trách nhiệm bồi thường. Thiệt hại của con chưa thành
niên gây ra phải hội đủ các điều kiện phát sinh trách nhệm bồi thường thiệt hại.
Điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại là những yếu tố, những

cơ sở để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại, người phải bồi thường, người
được bồi thường và mức độ bồi thường. Các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi
thường thiệt hại phải được xem xét trong mối quan hệ biện chứng, thống nhất và
đầy đủ. Bộ luật Dân sự năm 2005 không quy định cụ thể các căn cứ làm phát sinh
trách nhiệm. Tuy nhiên chúng ta có thể tìm thấy trách nhiệm bồi thường thiệt hại
phát sinh khi có bốn căn cứ được quy định tại Nghị quyết số 03/2006/HĐTPTANDTC ngày 08/7/2006 hướng dẩn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự
năm 2005 về bồi thường thiệt hại, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng.6
2.1.1 Phải có thiệt hại xảy ra
Thiệt hại là tiền đề của trách nhiệm bồi thường thiệt hại bởi mục đích của việc
áp dụng trách nhiệm là khôi phục tình trạng tài sản cho người bị thiệt hại, do đó
6

Theo giáo trình luật dân sự. Trường Đại học luật Hà Nội

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

16

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

không đặt vấn đề bồi thường thiệt hại cho dù đầy đủ các điều kiện khác. Thiệt hại
là những tổn thất thực tế được tính thành tiền do việc xâm phạm đến tính mạng,
sức khỏe, danh dự, uy tín của cá nhân, tổ chức. Trong trách nhiệm hình sự đối với
một số tội có cấu thành hình thức thì không đòi hỏi có hậu quả vật chất. Ngay cả
đối với một số tội có cấu thành vật chất thì trong một số trường hợp cá biệt hậu quả

chưa xảy ra nhưng có tính chất của hành vi nguy hiểm có khả năng gây ra hậu quả
lớn cũng đã cấu thành tội phạm hoặc ngược lại đối với một số tội như tội thiếu tinh
thần trách nhiệm hoặc vi phạm luật lệ giao thông thì phải có thiệt hại nghiêm trọng
mới cấu thành tội phạm. Nhưng trong trách nhiệm dân sự chỉ cần có thiệt hại dù
không nghiêm trọng cũng phải bồi thường thiệt hại. Vì thiệt hại là điều kiện bắt
buộc phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, không có thiệt hại
thì không phải bồi thường. Vì vậy, trước hết cần xác định đó là loại thiệt hại nào:
Khi có cơ sở để áp dụng trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với một chủ thể
nhất định thì xác định thiệt hại có vai trò quan trọng trong việc tính toán tổng giá
trị vật chất mà bên gây thiệt hại phải bồi thường cho bên bị thiệt hại. Các thiệt hại
xảy ra trong thực tế rất đa dạng, thiệt hại xảy ra trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Có
thể là những thiệt hại về tài sản nhưng cũng có thể đó là thiệt hại về tính mạng, sức
khỏe, uy tín, danh dự, nhân phẩm. Trong những trường hợp hành vi trái pháp luật
xâm phạm tới sức khỏe, tính mạng và các yếu tố tinh thần phi vật chất tổn thất xảy
ra là điều không thể lấy lại được nên xác định thiệt hại thực chất là toán ước lượng
những tổn thất về vật chất, tinh thần đã xảy ra để xác định việc bồi thường bằng
một khoản tiền nhất định. Thiệt hại được xác định theo từng loại thiệt hại như sau:
Thiệt hại về tài sản: tài sản không còn ở trạng thái ban đầu, tài sản bị hư hỏng,
bị giảm sút hoặc tài sản bị mất, và những chi phí để ngăn chặn, hạn chế, sửa chữa
thay thế, những lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác công dụng của tài sản.
Đây là những thiệt hại vật chất của người bị thiệt hại. Căn cứ Điều 608 Bộ luật
Dân sự năm 2005 thì cách xác định thiệt hại do tài sản bị xâm phạm như sau:
 Tài sản bị mất
Về nguyên tắc người gây thiệt hại phải bồi thường toàn bộ giá trị của những
tài sản bị mất, bị hủy hoại. Vì vậy các bên không thỏa thuận được mức thiệt hại và
mức bồi thường thì cơ quan có thẩm quyền phải căn cứ vào tình trạng tài sản trước
khi bị mất, bị hủy hoại, tức là xác định giá trị thực tế của tài sản tại thời điểm xảy
ra thiệt hại để xác định thiệt hại

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

17

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

Đối với tài sản là vật khi bị mất, bị hủy hoại mà vẫn còn mới, chức năng sử
dụng chưa suy giảm đáng kể thì thiệt hại được xác định là toàn bộ giá trị của vật
nhưng được tính tương đương với giá trị của hàng hóa cùng loại, cùng chất lượng
trên thị trường tại nơi xảy ra thiệt hại và tại thời điểm giải quyết vụ án (xét xử sơ
thẩm)
Đối với tài sản đã qua quá trình sử dụng đã có khấu hao đáng kể thì thiệt hại
được xác định là giá trị còn lại của vật đã bị khấu hao. Giá trị của tài sản được xác
định tại thời điểm xảy ra thiệt hại. Từ giá trị đó của tài sản mà xác định thành một
khoản tiền theo thời giá thị trường vào thời điểm xét xử sơ thẩm.
Ngoài ra người gây thiệt hại còn phải bồi thường thiệt hại về tinh thần cho
người bị thiệt hại do tài sản bị mất. Khoản bồi thường thiệt hại về tinh thần đó là
những bù đắp do tài sản của người bị thiệt hại có giá trị tinh thần rất lớn đối với họ.
Việc mất tài sản này làm họ bị giảm sút về tinh thần, ảnh hưởng đến cuộc sống của
người bị thiệt hại.
 Tài sản bị hủy hoại hoặc bị hư hỏng
Đây là trường hợp tài sản bị xâm hại nhưng vẫn còn nhưng bị mất hoặc bị
giảm sút giá trị sử dụng trong tình trạng vẫn có thể phục hồi lại tính năng vốn có
của nó thông qua việc sửa chữa. Việc tính toán thiệt hại theo khoản này là xác định
mức chênh lệch về giá trị của tài sản trước và sau khi bị thiệt hại.
 Lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản
Là khoản thiệt hại do phần hoa lợi, lợi tức đáng lẽ chắc chắn thu được từ việc

khai thác sử dụng tài sản nhưng đã bị mất do tài sản bị xâm hại. Việc tính toán thiệt
hại này phải dựa trên các cơ sở chắc chắn mà không được phép suy diễn. Khi xác
định khoản hoa lợi không thu nhập được do cây ăn quả, hoa màu bị xâm hại cần
xác định theo mức thu nhập bình quân của loại cây ăn quả, hoa màu trong vụ thu
hoạch đó, nghĩa là phải lấy mức thu nhập thấp nhất cộng với mức thu nhập cao
nhất của cùng một diện tích và chia đôi để tính phần hoa lợi không thu nhập được.
Nếu tài sản bị xâm hại là gia súc thì hoa lợi bị mất chính là con vật con do gia súc
sinh ra và khoản thiệt hại này là khoản tiền tính theo giá của súc vật con vào thời
điểm giải quyết vụ tranh chấp đó.
 Chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại:
Bao gồm các khoản vật chất mà người bị thiệt hại phải bỏ ra nhằm ngăn chặn,
hạn chế thiệt hại hoặc khôi phục tài sản bị thiệt hại. Để đảm bảo quyền lợi, đồng
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

18

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

thời giúp cho việc khôi phục những thiệt hại xảy ra được nhanh chóng, kịp thời,
ngoài các khoản thiệt hại đã được xác định trên thì tiền bồi thường còn bao gồm
các khoản: tiền công sửa chữa, tiền vật liệu thay thế, chi phí ngăn chặn thiệt hại,
chi phí sửa chữa, chi phí giám định… tất cả các khoản tiền này được coi là hợp lý
khi đó là các khoản đã chi một cách thực tế và trong tình trạng cần thiết phải chi.
 Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm
Căn cứ vào Điều 610 Bộ luật Dân sự năm 2005 thì tiền bồi thường thiệt hại
được xác định theo các khoản sau đây:

Chi phí cho việc cứu chữa, bồi dưỡng chăm sóc người bị thiệt hại trước khi
họ chết: bao gồm các khoản tiền dùng để mua thuốc điều trị cho nạn nhân, tiền
viện phí, tiền tàu xe, tiền trả cho các dịch vụ y tế khác, tiền bồi dưỡng cho nạn
nhân trong thời gian điều trị, tiền công chăm sóc, tiền thu nhập bị mất của nạn
nhân trong thời gian điều trị (khoản tiền nói trên được xác định trong trường hợp
trước khi chết nạn nhân đã có một thời gian điều trị).
Chi phí hợp lý cho việc mai táng:
Là toàn bộ các khoản tiền mà thân nhân nạn nhân đã chi phí liên quan đến
việc chôn cất nạn nhân.
Tiền cấp dưỡng cho những người mà nạn nhân có nghĩa vụ cấp dưỡng:
Nghĩa vụ cấp dưỡng của các thành viên trong gia đình được thực hiện theo
các cặp quan hệ sau: quan hệ giữa cha mẹ và con; quan hệ giữa vợ và chồng; quan
hệ giữa chị em với nhau; quan hệ ông bà và cháu.
Tiền bù đắp tổn thất tinh thần cho những người thân thích của nạn nhân:
Nếu tổn thất tinh thần do sức khỏe bị xâm phạm là do chính nạn nhân gánh
chịu thì tổn thất tinh thần khi nạn nhân bị xâm phạm đến tính mạng lại thuộc về
những người thân thích của nạn nhân. Vì vậy, họ là những người được hưởng
khoản tiền này. Mức bồi thường về khoản tiền này do các bên thỏa thuận, nếu
không thỏa thuận được thì tòa án quyết định trên cơ sở dựa vào hoàn cảnh gia đình
nạn nhân và quan hệ giữa những người này với nạn nhân, nhưng không vượt quá
60 tháng lương tối thiểu do nhà nước quy định vào thời điểm xác định thiệt hại.
 Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm do người chưa thành niên gây ra
Theo quy định tại Điều 609 Bộ luật Dân sự năm 2005 thì thiệt hại do sức
khỏe bị xâm phạm bao gồm:
GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

19

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con
chưa thành niên gây ra

Chi phí cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe:
Đây là tất cả các khoản chi phí bỏ ra để cứu chữa và phục hồi sức khỏe của
người bị thiệt hại. Bao gồm tiền thuốc, tiền viện phí, tiền tàu xe đưa nạn nhân đến
nơi điều trị và từ nơi điều trị về nhà, tiền chi phí cho các dịch vụ y tế khác, tiền
công chăm sóc nạn nhân, tiền làm các bộ phận giả trên cơ thể. Các khoản tiền trên
chỉ được tính nếu có và phải là những khoản chi hợp lý. Ngoài việc phải dựa vào
hóa đơn chứng từ để đảm bảo tính hợp lý khi xác định các khoản chi phí này còn
phải dựa vào tính cần thiết của nó.
Thu nhập thực tế bị mất của nạn nhân:
Thu nhập thực tế là khoản thu nhập hợp pháp có cơ sở chắc chắn để xác định
được theo hàng tháng. Thu nhập thực tế bị mất của nạn nhân là khoản thu nhập hợp
pháp mà nạn nhân chắc chắn thu được nhưng lại không thu được do sức khỏe bị
xâm hại. Vì vậy, người có hành vi trái pháp luật xâm hại đến sức khỏe phải bồi
thường tổn thất này. Khoản thiệt hại do thu nhập bị mất của nạn nhân được tính
theo hai trường hợp:
Thứ nhất do phải nghỉ việc điều trị. Tiền bồi thường trong trường hợp này
được tính trên cơ sở lấy thu nhập bình quân mỗi ngày trong tháng (trước khi nạn
nhân bị tai nạn) nhân với thời gian nạn nhân phải nghỉ việc để điều trị.
Trong trường hợp thu nhập nạn nhân không ổn định thì thu nhập thực tế của
họ được tính theo mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại trong thời gian
họ bị tai nạn và tại địa phương nơi họ hành nghề, sinh sống. Mức thu nhập trung
bình được tính trên cơ sở lấy thu nhập của người lao động cùng loại có thu nhập
thấp nhất cộng với mức thu nhập của người lao động cùng loại có thu nhập cao
nhất và chia đôi.
Thứ hai, nạn nhân mất hoàn toàn khả năng lao động sau khi đã được cứu chữa
và phục hồi sức khỏe thì trong trường hợp này hàng tháng nạn nhân được bồi

thường một khoản tiền bằng mức thu nhập thực tế của họ trước khi bị tai nạn.
Thu nhập bị giảm sút của nạn nhân:
Là khoản chênh lệch giữa thu nhập của nạn nhân trước khi bị tai nạn và thu
nhập sau khi bị tai nạn. Khoản thiệt hại này cũng được xác định theo hai trường
hợp:

GVHD: Ths. Tăng Thanh Phương

20

SVTH: Nguyễn Thị Kim Sang

trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cha mẹ đối với thiệt hại do con chưa thành niên gây ra

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về