Tìm hiểu thực trạng sử dụng phương tiện dạy học ở các trường tiểu học khu vực thành phố vĩnh yên tỉnh vĩnh phúc

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2
PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:
Chúng ta đang sống trong thập niên đầu của thế kỷ 21. Mỗi quốc gia
đang chuẩn bị hành trang để tiếp cận với những tiến bộ vượt bậc của kỷ
nguyên mới với sự bùng nổ của tri thức khoa học và công nghệ. Hòa trong xu
thế đổi mới của toàn nhân loại,Việt Nam đang tiến nhanh trên con đường
CNH-HDH đất nước, đưa nước ta từ một nền CN lạc hậu, tiến kịp với các
quốc gia khác, hội nhập với quốc tế, nắm bắt được những tiến bộ khoa họckỹ thuật và công nghệ. Sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật đã
mang lại cho con người ngày càng nhiều những công cụ, phương tiện mới
trong mọi mặt của đời sống xã hội trong đó có cả quá trình giáo dục.
Trong sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia “giáo dục”đóng vai trò
quan trọng, được coi là động lực thúc đẩy sự phát triển của kinh tế , là một
trong những chiến lược của quốc gia: “Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát
triển”.
Như chúng ta đã biết , hiện nay giáo dục là một trong những vấn đề bức
xúc của toàn xã hội. Bên cạnh thành tựu đã đạt được thì giáo dục nước ta
cũng còn rất nhiều hạn chế : “ giáo dục nước ta còn rất nhiều yếu kém bất cập
cả về quy mô cơ cấu và nhất là chất lượng giáo dục và hiệu quả giáo dục còn
thấp. Những tiến bộ to lớn về khoa học kỹ thuật đã góp phần quan trọng trong
việc dạy và học. Việc sử dụng những công cụ, Phương tiện dạy học mới
không chỉ giúp cho con người có thêm khả năng trong việc cải tạo và chinh
phục thế giới mà còn giúp con người hiểu sâu sắc hơn bản chất thế giới.
Trong giáo dục các phương tiện dạy học giúp làm giảm nhẹ công việc của
người giáo viên, giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách thuận lợi. Có
được các phương tiện thích hợp , người giáo viên sẽ phát huy hết năng lực
sáng tạo của mình trong công tác giảng dạy, làm cho hoạt động nhận thức của

Dương Thị Bích

-1-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

học sinh trở nên nhẹ nhàng hấp dẫn hơn. Tạo cho học sinh những tình cảm tốt
đẹp với khoa học kỹ thuật nói chung và bộ môn nói riêng.
Tuy nhiên , không phải bao giờ và bất cứ đâu , phương tiện dạy học cũng
có tác dụng tích cực tới hoạt động nhận thức của học sinh. Nhiều khi phương
tiện dạy học được sử dụng không đúng với yêu cầu sư phạm cụ thể lại có tác
dụng theo chiều tiêu cực, làm học sinh hoang mang,không tập trung, hiệu quả
tiếp thu kém….Vì thế khi sử dụng phương tiện dạy học người giáo viên phải
nắm vững ưu nhược điểm và các khả năng cũng như yêu cầu của phương tiện
để từ đó có được hiệu quả như mong muốn.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, song phải kể đến phương
pháp dạy học chậm đổi mới và đổi mới chưa có hiệu quả, trong đó phương
tiện dạy học và việc sử dụng phương tiện dạy học trong nhà trường còn bất
cập so với mục tiêu giáo dục và đào tạo.
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, bậc tiểu học là bậc quan trọng, là nền
tảng đặt nền móng vững chắc, tạo cơ sở cho các bậc học trên. “ Mục tiêu giáo
dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát
triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thẩm mĩ và kỹ năng cơ bản để
học sinh tiếp tục học THCS. Muốn làm được điều đó phải giải quyết đồng bộ
những vấn đề của bậc tiểu học . Trong đó đổi mới phương pháp dạy học là
một xu thế tất yếu để nâng cao chất lượng dạy học theo hướng tích cực hóa
hoạt động học tập , phát huy tính chủ động , sáng tạo của người học. Đổi mới

phương pháp dạy học không thể tách rời đổi mới phương tiện dạy học ở tiểu
học. Vì phương tiện dạy học là một trong sáu thành tố quan trọng của quá
trình dạy học (mục tiêu ,nội dung , phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ,
phương tiện so sánh và kiểm tra đánh giá) có ảnh hưởng lớn tới chất lượng
dạy học.

Dương Thị Bích

-2-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Xác định rõ vai trò và vị trí của phương tiện dạy học. Bộ giáo dục và
đào tạo đã đưa ra khẩu hiệu : “chống dạy chay, học chay”. Vì vậy việc phát
hiện ra nguyên nhân và đề xuất những giải pháp cần thiết để khắc phục thực
trạng trên là vấn đề hết sức quan trọng. Để làm được điều đó cần phải thấy rõ
thực trạng sử dụng phương tiện dạy học. Chính vì vậy, việc tìm hiểu “thực
trạng sử dụng phương tiện dạy học ở các trường tiểu học là cần thiết”.
Là một người giáo viên tiểu học tương lai, khi nghiên cứu đề tài này em
mong muốn có những kinh nghiệm làm hành trang sự nghiệp của mình , với
hi vọng tìm ra một số giải pháp có hiệu quả để phần nào đẩy mạnh cuộc cách
mạng về đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng có hiệu quả phương tiện dạy
học, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đây là vấn đề khá mới, phương tiện dạy học trong nhà trường phổ thông
và trường tiểu học nói riêng chỉ thực sự được quan tâm trong một vài năm trở

lại đây. Vì thế, trên các tạp chí chuyên ngành giáo dục cũng xuất hiện một số
bài tham luận, xã luận , bài giảng về phương tiện dạy học… của một số tác
giả như : bài của thạc sĩ Bùi Tiến Thành “Định hướng sử dụng đồ dùng dạy
học trong đổi mới phương pháp ở trường tiểu học”, sử dụng các phương tiện
dạy học của Đình Quyền, sử dụng phương tiện hiện đại để nâng cao chất
lượng giảng dạy bài viết của Chu Minh Quốc giảng viên khoa lý luận MácLênin trường ĐH Huế.
Các bài viết chỉ đánh giá, nghiên cứu một phần rất nhỏ vấn đề phương
tiện dạy học. Bên cạnh đó cũng có đề tài nghiên cứu một phần của đề tài, đó
là đề tài “Tìm hiểu thực trang TBDH và việc sử dụng TBDH ở các trường
Tiểu học khu vực Thành phố Vĩnh Yên” và Đề tài “Thực trạng sử dụng
phương tiện dạy học ở các trường tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên” là đề

Dương Thị Bích

-3-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

tài lần đầu tiên được nghiên cứu. Việc nghiên cứu vấn đề này nhằm góp phần
nâng cao chất lượng phương tiện dạy học và việc sử dụng phương tiện dạy
học ở trường tiểu học nói riêng và hiệu quả giáo dục nói riêng.
3. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu thực trạng sử dụng phương tiện dạy học ở các trường tiểu học
khu vực thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc. Nguyên nhân dẫn đến thực
trạng , trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp để khắc phục thực trạng nhằm
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

4.1. Khách thể
Vấn đề sử dụng phương tiện dạy học ở Tiểu học.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng về sử dụng phương tiện dạy học ở các trường Tiểu học khu
vực thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc.
5. Mức độ, phạm vi nghiên cứu
5.1. Mức độ nghiên cứu
Bước đầu tìm hiểu về thực trạng sử dụng phương tiện dạy học ở các
trường tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc, nguyên nhân
thực trạng và giải pháp cho vấn đề.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Do điều kiện thời gian có hạn nên việc tìm hiểu thực trạng chỉ giới hạn
trong 3 trường tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên là:
- Trường tiểu học Đống Đa.
- Trường tiểu học Ngô Quyền.
- Trường tiểu học Liên Minh.

Dương Thị Bích

-4-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

6. Giả thiết khoa học
Phương tiện dạy học trong các trường tiểu học đa dạng , phong phú về
chủng loại và được cung cấp tương đối đầy đủ nhưng việc sử dụng phương
tiện dạy học trong quá trình giảng dạy của giáo viên có thường xuyên nhưng

chưa đạt chất lượng sử dụng.

7. Nhiệm vụ nghiên cứu
Tìm hiểu cơ sở lý luận của đề tài
Tìm hiểu thực trạng sử dụng phương tiện dạy học ở các trường Tiểu học
khu vực thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc.
Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến thực trạng và các giải pháp khắc phục

8. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp được sử dụng trong quá trình nghiên cứu là:
- Phương pháp đọc sách.
- Phương pháp điều tra
- Phương pháp trò chuyện
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp thống kê,phân tích số liệu

9. Kế hoạch nghiên cứu
- Tháng 11-12 nhận đề tài và hoàn thành đề cương
- Tháng 12-2 tìm hiểu cơ sở lý luận
- Tháng 2-4 khảo sát thực trạng, đề xuất một số giải pháp cho thực trạng
Tháng 4- 5 xử lý số liệu, hoàn thành đề cương.

Dương Thị Bích

-5-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

10. Nội dung đề tài
Phần 1: Mở đầu
Phần 2: Nội dung
Chương 1: Cơ sở lý luận
I. Một số vấn đề về phương tiện dạy học.
1. Khái niệm phương tiện dạy học.
2. Phân loại phương tiện dạy học.
a) Phương tiện dạy học trực quan
b) Phương tiện kĩ thuật dạy học
3. Vị trí, vai trò của phương tiện dạy học trong dạy học
4. Yêu cầu khi sử dụng phương tiện dạy học
a) Yêu cầu khi sử dụng phương tiện dạy học trực quan
b) Yêu cầu khi sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
II. Phương tiện dạy học và việc sử dụng phương tiện dạy học trong dạy
học ở Tiểu học
1. Mối quan hệ giữa phương tiện dạy học với mục đích , nội dung và
phương pháp dạy học ở Tiểu học.
2. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học.
3. Danh mục thiết bị dạy học tối thiếu của các môn học ở Tiểu học.

Chương 2: Thực trạng phương tiện dạy học và việc sử dụng phương tiện
dạy học trong dạy học ở Tiểu học.
I. Thực trạng phương tiện dạy học ở trường Tiểu học.
1. Thực trạng phương tiện dạy học trực quan
a) Thực trạng về số lượng phương tiện dạy học trực quan ở trường Tiểu
học.

Dương Thị Bích

-6-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

b) Thực trạng về chất lượng phương tiện dạy học trực quan ở các trường
Tiểu học.
2. Thực trạng phương tiện kĩ thuật dạy học
a) Thực trạng về số lượng phương tiện kĩ thuật dạy học
b) Thực trạng về chất lượng phương tiện kĩ thuật dạy học
II. Thực trạng nhận thức của giáo viên về phương tiện dạy học và việc sử
dụng phương tiện dạy học trong dạy học ở Tiểu học

.

1. Thực trạng đội ngũ giáo viên Tiểu học.
2. Nhận thức của giáo viên về phương tiện dạy học.
3. Nhận thức của Ban giám hiệu và giáo viên về tầm quan trọng của việc
sử dụng phương tiện dạy học ở Tiểu học.
III. Thực trạng sử dụng phương tiện dạy học trong dạy học ỏ các trường
Tiểu học
1. Thực trạng sử dụng phương tiện dạy học trực quan.
2. Thực trạng sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học
Chương 3. Nguyên nhân và giải pháp khắc phục thực trạng
I. Nguyên nhân và giải pháp khắc phục thực trạng phương tiện dạy học
ở các trường Tiểu học.
1. Nguyên nhân thực trạng.
2. Giải pháp cho thực trạng.

II. Nguyên nhân và giải pháp khắc phục thực trạng việc sử dụng phương
tiện dạy học trong dạy học ở các trường Tiểu học hiện nay.
1. Nguyên nhân thực trạng.
2. Một số giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng phương tiện dạy học.
Phần 3: Kết luận và kiến nghị.

Dương Thị Bích

-7-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2
PHẦN 2: NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN

I. Một số vấn đề về phương tiện dạy học
1. Khái niệm
Như chúng ta đã biết , quá trình dạy học gồm có hoạt động dạy học.
Trong đó diễn ra quá trình tái sản xuất những kinh nghiệm của nhân loại.
Cũng như bất kỳ một quá trình sản xuất nào, quá trình dạy học cũng phải sử
dụng những phương tiện lao động nhất định. Phương tiện lao động sư phạm
rất đa dạng , gồm những phương tiện vật chất , phương tiện thực hành ,
phương tiện trí tuệ. Ở đây chúng ta chỉ nghiên cứu phương tiện vật chất ,
phương tiện thực hành , phương tiện trí tuệ. Ở đây , chúng ta chỉ nghiên cứu
phương tiện dạy học vật chất với ý nghĩa là công cụ lao động của người dạy
học và người học được nói gọn là phương tiện dạy học. Tuy nhiên , khi đề cập
đến các phương tiện dạy học và cách sử dụng chúng thì phần nào đã nói đến

phương tiện thực hành . Từ cách hiểu như vậy có thể đi tới khái niệm sau:
Phương tiện dạy học là tập hợp những đối tượng vật chất được người dạy
sử dụng với tư cách là phương tiện tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức
của người học, là phương tiện nhận thức của người học, thông qua đó mà hiện
thực những nhiệm vụ dạy học.
Phương tiện dạy học theo Nguyễn Ngọc Quang “ Bao gồm mọi thiết bị
kĩ thuật từ đơn giản đến phức tạp được dùng trong quá trình dạy học để làm
dễ dàng cho sự truyền đạt và tiếp thu kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo.
PGS.TSKH Trần Doãn Quế cũng đưa ra khái niệm khá cụ thể về PTDH
như sau : “ PTDH là tất cả những phương tiện vật chất cần thiết giúp giáo
viên và học sinh tổ chức và tiến hành hợp lí , có hiệu quả quá trình giáo
dục,giáo dưỡng ở các cấp học, các môn học, các lĩnh vực để thực hiện được

Dương Thị Bích

-8-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

yêu cầu của chương trình giảng dạy. Ngoài ra phương tiện dạy học còn là
nguồn tri thức, là phương tiện chứa đựng và truyền tải thông tin, là phương
tiện làm tăng giá trị lượng tin tức giúp cho quá trình trao đổi thông tin nhanh,
nhiều và hiệu quả hơn “.
Trên đây là những khái niệm tương đối đầy đủ về PTDH. Tuy nhiên
chúng ta có thể hiểu đơn giản về PTDH như sau:
“ PTDH là một vật thể hoặc tập hợp những đối tượng vật chất mà người
giáo viên sử dụng với tư cách là công cụ lao động , là phương tiện điều khiển

hoạt động nhận thức của học sinh, đối với học sinh thì đây là nguồn tri thức ,
là các phương tiện giúp cho việc lĩnh hội các khái niệm , định luật, thuyết
khoa học, hình thành ở học sinh các kĩ năng, kĩ xảo, đảm bảo việc giáo dục,
phục vụ các mục đích dạy học.” [ cung cấp kiến thức cho học sinh, hình thành
các kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh …].
Từ những nghiên cứu đó có thể thấy vai trò hết sức quan trọng của
PTDH bởi hoạt động dạy là hoạt động tổ chức , điều khiển hoạt động nhận
thức của học sinh mà nhiệm vụ đầu tiên của giáo viên là việc tổ chức điều
khiển quá trình tri giác cảm tính những sự vật, hiện tượng hoặc đối tượng
được nghiên cứu của học sinh. Song những hiện tượng đối tượng đó không
phải bao giờ cũng hiện ra một cách trực tiếp ở ngay phòng học. Trong trường
hợp đó PTDH tạo khả năng tái hiện chúng một cách gián tiếp thông qua hình
vẽ, tranh ảnh, sơ đồ, mô hình… Nhờ chúng mà tạo nên trong người học
những hình ảnh trực quan cảm tính của những sự vật hiện tượng. Sản phẩm
mà PTDH tạo ra thường là hình ảnh chủ quan , trong đó phản ánh mặt bên
ngoài của đối tượng hoặc hiện tượng, cung cấp thông tin trong quá trình tư
duy.
Trong trường hợp tổ chức và vận dụng đúng đắn về mặt sư phạm PTDH
đóng vai trò như là nguồn thông tin giúp giải phóng người giáo viên khỏi

Dương Thị Bích

-9-


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

nhiều công việc có tính chất thuần túy kĩ thuật trong tiết học như thông báo

thông tin , có nhiều thời gian cho việc sáng tác các hoạt động với học sinh,
giúp vạch ra một cách sâu sắc hơn trình bày rõ ràng dễ hiểu, đơn giản hơn tài
liệu học tập, tạo điều kiện hình thành động cơ học tập đúng đắn.
Về mặt bản chất PTDH là công cụ lao động dành cho loại hình lao động
đặc thù của xã hội - đó là lao động dạy học. Là yếu tố quan trọng có vai trò
quyết định đến năng suất, chất lượng lao động của giáo viên và học sinh.
PTDH còn phản ánh trình độ dạy học và chất lượng đào tạo của nhà trường
trong các thời đại. Trong các thời đại, trình độ dạy học không chỉ phân biệt
bằng nội dung dạy học mà còn phân biệt ở chỗ dạy - học bằng cái gì, phương
pháp nào và sử dụng PTDH nào.

2. Phân loại phương tiện dạy học
Phương tiện dạy học hết sức đa dạng và phong phú. Thành phần của các
loại PTDH phụ thuộc vào trình độ phát triển khoa học kĩ thuật. Dựa vào tính
chất và mức độ phức tạp của phương tiện, Tiến sĩ Vũ Văn Dụ phân chia
PTDH thành 2 loại như sau: phương tiện dạy học trực quan và phương tiện kĩ
thuật dạy học.
a) Phương tiện dạy học trực quan là các phương tiện để nhận thức, có
chức năng làm cho các đối tượng nhận thức được bộc lộ một cách trực quan.
Có rất nhiều nghiên cứu khác nhau về phương tiện trực quan, hiện nay PTTQ
được phân loại phổ biến qua việc mô tả, liệt kê những phương tiện và đồ dùng
dạy học cụ thể. Chính sự khác nhau này đã đưa ra một số định nghĩa về
phương tiện dạy học trực quan khác nhau:
Theo Hàn Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt [tr 246] các phương tiện dạy học
trực quan bao gồm các vật thật, vật tượng trưng, các vật tạo hình. Còn theo
Nguyễn Ngọc Bảo [tr 92,96]đồ dùng trực quan gồm có: mẫu vật, mô hình và

Dương Thị Bích

- 10 -

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

hình mẫu, phương tiện đồ họa (hình vẽ của giáo viên trên bảng, tranh, bản vẽ
dùng để dạy học, bản đồ, sơ đồ), thiết bị thí nghiệm.
Từ những định nghĩa trên ta có thể hiểu phương tiện dạy học trực quan
một cách đơn giản như sau: đó là vật thật, vật nhồi, vật tạo hình, vật thay
thế, mô hình, tranh ảnh…
b) Phương tiện kĩ thuật dạy học : máy chiếu đa phương tiện , máy chiếu
vật thể, máy projecter, màn ảnh đầu đĩa catset, video, các phần mềm dạy học(
phần mềm microsoft power point để thiết kế các thí nghiệm ảo, các thí
nghiệm mô phỏng bài học trong sách giáo khoa)…
Phương tiện kĩ thuật dạy học bao gồm các phương tiện nghe nhìn, máy
kiểm tra, máy dạy học. Trong số đó thì phương tiện nghe nhìn chiếm vị trí
quan trọng nhất.
Đây là cách phân loại hợp lí và khoa học nhất phù hợp với tính chất đặc
trưng của phương tiện dạy học
PTDH ngày nay được sản xuất đồng bộ, cung cấp rộng rãi theo theo tiêu
chuẩn kĩ thuật của thế giới và trong nước - Là danh mục thiết bị dạy học tối
thiểu cấp Tiểu học do Bộ GD và ĐT quy định, có hiệu lực thi hành kể từ ngày
30 tháng 8 năm 2009. Ngoài ra còn có đồ dùng dạy học trực quan do giáo
viên và học sinh tự làm, tự sưu tầm. Đặc biệt là phương tiện kĩ thuật dạy học
là loại phương tiện dạy học hiện đại, một kiểu tiết học mới mà trong đó bắt
buộc người giáo viên phải sử dụng phương pháp dạy học phù hợp với chúng,
để sử dụng hiệu quả đòi hỏi trình độ lành nghề của người giáo viên cao. Hiệu
quả sử dụng phụ thuộc vào trình độ nghiệp vụ của người giáo viên. Phương
tiện kĩ thuật dạy học thường được sử dụng trên các lớp học và ngày càng được

trang bị nhiều trong các trường học. Nhờ có phương tiện kĩ thuật dạy học mà
một lượng thông tin lớn của bài học đã được hình ảnh hóa, mô hình hóa,…
mang lại cho môn học một không gian học tập có tính mục đích và hiệu quả

Dương Thị Bích

- 11 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

cao… Chính những ưu thế này đã có tác động to lớn trong việc giúp giáo viên
đổi mới phương pháp dạy học.

3. Vai trò , vị trí của PTDH trong dạy học
a) Vị trí của phương tiện dạy học trong dạy học
Qúa trình dạy học là một quá trình xã hội gắn liền với hoạt động của con
người: hoạt động dạy và hoạt động học. Qúa trình dạy học diễn ra với các
nhân tố cơ bản sau đây: mục đích, nhiệm vụ dạy học; nội dung dạy học; thầy
và hoạt động dạy; trò và hoạt động học; các phương pháp và các phương tiện
dạy học; kết quả dạy học.
Các nhân tố trong cấu trúc của hệ thống trong quá trình dạy học tồn tại
trong mối quan hệ qua lại thống nhất với nhau. PTDH là một thành tố không
thể thiếu của hệ thống dạy học. Nó tồn tại, vận động và có mối liên hệ mật
thiết với các thành tố khác trong hệ thống.
b. Vai trò của PTDH trong dạy học
Cơ sở vật chất và phương tiện dạy học là một trong các điều kiện quyết
định sự thành công của cải cách giáo dục, vì sự thành công của cải cách giáo

dục phụ thuộc vào ba điều kiện cơ bản sau:
- Chương trình và sách giáo khoa mới
- Bồi dưỡng giáo viên
- Đổi mới về cơ sở vật chất và phương tiện dạy học.
Trước đây người ta quan niệm PTDH chỉ là phương tiện minh họa cho
lời giảng của giáo viên, vì vậy việc sử dụng phương tiện dạy học rất hạn chế
và chưa khai thác được các tính năng của PTDH. Ngày nay, người ta coi
PTDH không những là phương tiện minh họa cho lời giảng của giáo viên mà
còn là phương tiện giúp giáo viên tổ chức và điều khiển hoạt động nhận thức
của học sinh, là phương tiện phát triển tư duy. PTDH giúp học sinh dễ dàng

Dương Thị Bích

- 12 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

nhận ra những đặc điểm bên ngoài của sự vật hiện tượng cung cấp thông tin
để các em nhận thức được các thuộc tính bên trong thuộc tính bản chất của sự
vật hiện tượng. PTDH là một khâu quan trọng trong quá trình tư duy của học
sinh.
PTDH đã thực sự là điều kiện cần và đủ để giúp giáo viên thiết kế các
hoạt động học tập cho học sinh, để học sinh chủ động phát hiện và tiếp nhận
kiến thức giúp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt
động học tập, chủ động nhận thức của người học. Sử dụng PTDH trong quá
trình dạy học góp phần làm giảm sự phụ thuộc của học sinh vào lời giảng của
giáo viên, có vị trí quan trọng trọng quá trình đổi mới phương pháp học.

Như vậy trong quá trình học tập phương tiện dạy học có vai trò hết sức
to lớn. Đối với người học , chúng giúp học sinh thu nhận thông tin về các sự
vật hiện tượng một cách sinh động, đầy đủ và chính xác; kiểm tra mở rộng và
đào sâu những tri thức đã lĩnh hội được; rèn luyện những kĩ năng kĩ xảo cần
thiết; phát triển hứng thú nhận thức, năng lực quan sát, năng lực phân tích
tổng hợp các hiện tượng rút ra các kết luận có độ tin cậy…
Bên cạnh đó các phương tiện dạy học còn giúp giáo viên có thêm những
điều kiện thuận lợi để trình bày bài giảng một cách tinh giản, đầy đủ, sâu sắc,
sinh động; điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh cũng như kiểm tra
đánh giá kết quả học tập của chúng được thuận lợi hơn, có hiệu suất cao hơn.
Đối với quá trình dạy học , phương tiện dạy học có vai trò rất quan trọng
thể hiện ở các mặt sau:
- Việc sử dụng PTDH giúp người học có thông tin đầy đủ và sâu sắc hơn
về đối tượng hoặc hiện tượng nghiên cứu và chính bằng cách đó mà tạo điều
kiện nâng cao chất lượng dạy học. Việc sử dụng PTDH giúp người học không
chỉ nghe mà còn được tri giác một cách cụ thể. Tiếp nhận thông tin, hình

Dương Thị Bích

- 13 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

thành khái niệm một cách cụ thể. Làm sáng tỏ các chi tiết mà khi sử dụng
phương pháp giảng giải học sinh tiếp nhận khó khăn.
- Việc sử dụng PTDH giúp làm thỏa mãn và làm phát triển hứng thú của
người học. Giờ học sử dụng phương tiện trực quan sẽ trở nên sinh động, hấp

dẫn, thu hút sự chú ý của các em.
- Làm cho tài liệu học tập trở nên vừa sức hơn đối với học sinh bằng tính
trực quan được thông qua. Với mỗi bài học sử dụng PTDH tiết học sẽ trở nên
nhẹ nhàng bởi co sự kết hợp của ngôn ngữ cùng hình ảnh minh họa.
- Tăng cường hoạt động lao động của người học và bằng cách đó cho
phép nâng cao nhịp điệu nghiên cứu tài liệu học tập.
- PTDH giúp tăng cường hoạt động độc lập, tự lực.
- Làm tăng tính tự lực trong tiết học của học sinh.

4. Yêu cầu khi sử dụng phương tiện dạy học
a) Yêu cầu khi sử dụng PTDH trực quan
Phương tiện dạy học trực quan là các phương tiện để nhận thức , có chức
năng làm cho các đối tượng nhận thức được bộc lộ một cách trực quan bao
gồm vật thật, vật nhồi, vật tạo hình, vật thay thế, mô hình, tranh ảnh…
Khi sử dụng các phương tiện dạy học trực quan cần đảm bảo các yêu cầu
sau:
- Tính khoa học sư phạm:
Phương tiện dạy học trực quan phải phù hợp với mục tiêu, nội dung ,
điều kiện dạy học,…và phát huy được tối đa các giác quan của người học,
đảm bảo tiếp thu được các kiến thức kĩ năng một cách thuận lợi.
Nội dung và cấu tạo của phương tiện dạy học trực quan phải đảm bảo
các đặc trưng của việc dạy học lý thuyết, dạy học thực hành và các chuẩn
mực sư phạm.

Dương Thị Bích

- 14 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Trong một bài hay một chủ đề thì các phương tiện dạy học trực quan
phải có mối liên hệ chặt chẽ về nội dung, bố cục và hình thức trong đó mỗi
loại trong một bộ phận phải có chức năng riêng.
Phương tiện dạy học trực quan phải góp phần thúc đẩy việc sử dụng các
phương pháp và hình thức tổ chức dạy học hiện đại.
- Tính nhân trắc học:
Phương tiện trực quan phải đủ lớn để mọi học sinh trong lớp ở các góc
khác nhau có thể quan sát được
Phương tiện trực quan phải đảm bảo phù hợp với tâm sinh lý, lứa tuổi
của học sinh, không quá nặng, không quá lớn về kích thước.
Màu sắc phương tiện trực quan không chói mắt hay làm học sinh khó
phân biệt các chi tiết. Màu sắc càng giống thực tế càng tốt.
Phương tiện trực quan phải đảm bảo tất cả các yêu cầu kĩ thuật an toàn
khi sử dụng và không gây độc hại nguy hiểm cho thầy và trò.
- Tính thẩm mĩ: phương tiện dạy học trực quan phải đảm bảo kết cấu cân
xứng, màu sắc hài hòa rõ nét để kích thích sự chú ý và gây hứng thú học tập
của học sinh.
- Tính kinh tế: phương tiện trực quan phải thực hiện được nhiều chức
năng trong dạy học, sử dụng cho nhiều nội dung với chi phí hợp lí, không gây
tổn hao nhiều về nguyên vật liệu.
b) Yêu cầu khi sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
Phương tiện kĩ thuật dạy học được sử dụng trong các trường Tiểu học rất
đa dạng và phong phú bao gồm phương tiện nghe nhìn,máy kiểm tra,máy dạy
học… tuy nhiên chúng ta thường xuyên sử dụng các phương tiện sau:
Các phương tiện kĩ thuật đảm nhận việc truyền tải thông tin như đèn
chiếu, radio, máy chiếu phim, video, máy thu hình, …vì vậy khi sử dụng cần
đảm bảo các yêu cầu sau:

Dương Thị Bích

- 15 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

- Đảm bảo an toàn: các phương tiện kĩ thuật dạy học thường được sử
dụng với điện áp cao, cường độ ánh sáng lớn và độ khuếch đại âm thanh có
thể lớn hơn mức bình thường vì vậy cần chú ý:
An toàn về điện: những người thường xuyên sử dụng và bảo dưỡng
phương tiện kĩ thuật dạy học cần có kĩ năng an toàn và sơ cứu về điện. Các
thiết bị nghe nhìn cần có dây cắm tiếp địa , cần chú ý khu vực ghi điện áp cao,
không tự động mở vỏ thiết bị , nếu mở phải rút nguồn điện
An toàn về thị giác: một số phương tiện kĩ thuật dạy học (máy chiếu,
slide…) có cường độ chiếu sáng rất lớn mà mắt người chỉ chịu được trong
thời gian ngắn. Vì vậy tránh để ánh sáng chiếu thẳng vào mắt giáo viên và học
sinh trong khoảng cách gần. Một số thiết bị có tấm phủ thì phải tuân thủ quy
trình sử dụng.
An toàn thính giác: Một số phương tiện có thể có hệ thống khuếch đại rất
lớn, tùy theo kích thước của phòng học và vị trí của học sinh cần điều chỉnh
âm lượng đủ nghe. Cường độ âm thanh không vượt quá 55dBA (đối với
phòng học, phòng hội họp).
- Đảm bảo tính vừa sức: yêu cầu này mang đặc tính tâm lí sư phạm và
cách thức sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học.
Sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học đúng lúc đúng chỗ: chỉ sử dụng
phương tiện kĩ thuật dạy học vào thời điểm thích hợp của tiết học hoặc giờ

thực hành. Cần tuân thủ kế hoạch sử dụng, ưu tiên những giờ học cần
thiết.không lạm dụng phương tiện kĩ thuật dạy học, trước và sau khi sử dụng
không nên bật hoặc tắt thiết bị để tránh phân tán tư tưởng của học sinh.
Sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học phải phù hợp với tâm sinh lí của
học sinh tiểu học: học sinh cần được hướng dẫn và thực tập trước cách sử
dụng. Các điều kiện về kích thước bảng , bàn ghế, ánh sáng, độ ẩm, an toàn

Dương Thị Bích

- 16 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

điện…trong phòng học có sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học cần tuân thủ
các tiêu chuẩn về nhân trắc và đồ dùng, thiết bị dạy học của Việt Nam.
- Đảm bảo tính hiệu quả: khi sử dụng cần chú ý hiệu quả sư phạm và
hiệu quả kinh tế:
Các giờ sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học không chỉ để dành cho tiết
học hoặc giờ thực hành thêm sinh động mà còn nhằm hình thành kĩ năng cho
học sinh. Vì vậy mục tiêu cũng như các nội dung bài học phải mang tính hình
thành kĩ năng cao, tránh dài dòng,không tập trung vào trọng tâm, chú ý tận
dụng khả năng kiểm tra đánh giá của PTKT dạy học.
Phương tiện kĩ thuật được lựa chọn phải đảm bảo nâng cao chất lượng
của giờ dạy học, hỗ trợ hoạt động của giáo viên và học sinh.
Cần có phòng hoặc nơi chuyên cất giữ, bảo quản phương tiện kĩ thuật
dạy học, các phòng này cần có nội quy sử dụng , có cán bộ chuyên trách và kế
hoạch sử dụng cụ thể.

Tránh lạm dụng hình ảnh, ánh sáng , màu sắc lòe loẹt trong các nội dung
trình chiếu. Cần kết hợp hài hòa việc bố trí thiết bị với bố cục của phòng học.
Như vậy PTDH có các ưu điểm và hạn chế riêng, nếu tuân thủ các yêu
cầu khi sử dụng sẽ góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh.

II. Phương tiện dạy học và việc sử dụng phương tiện dạy học trong dạy
học ở Tiểu học
1. Mối quan hệ giữa phương tiện dạy học với mục đích và nội dung dạy
học
Mục đích dạy học ở Tiểu học
Điều 23, luật giáo dục 2005 đã khẳng định “ giáo dục Tiểu học là bậc
học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục Tiểu học nhằm giúp
học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu

Dương Thị Bích

- 17 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất , thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh
tiếp tục học trung học cơ sở”.
Nội dung dạy học là sự cụ thể hóa các mục đích và nhiệm vụ của dạy
học do xã hội đặt ra cho nhà trường những yêu cầu to lớn, đòi hỏi phải có sự
đổi mới một cách cơ bản về nội dung , phương pháp dạy học và do đó tổ chức
lại cơ sở vật chất kĩ thuật trường học. Để phù hợp với nội dung dạy học , hệ
thống các phương tiện dạy học cũng phải tính tới các đặc đặc điểm của nội

dung chương trình , phải thích ứng một cách cụ thể , với việc nghiên cứu mọi
vấn đề của chương trình môn học, phải thỏa mãn các yêu cầu về tính khoa học
và giúp học sinh lĩnh hội tốt hơn các khái niệm , định luật, lí thuyết khoa học
đảm bảo sự thống nhất giữa dạy học và giáo dục, giáo dục kĩ thuật tổng hợp,
phải đảm bảo cho việc tổ chức các giờ nội khóa, ngoại khóa, các giờ tự
chọn…
Với ý nghĩa là hệ thống công cụ hỗ trợ dạy học, mỗi phương tiện dạy
học chứa đựng một nội dung giáo dục nhất định giữa vật chứa đựng nội dung
(PTDH) và bản thân nội dung giáo dục (chứa trong SGK) phải có sự phù hợp
về cấu trúc , về mục đích, về mức độ hiện đại và các mặt khác. Nội dung chứa
đựng trong mỗi thiết bị phải hướng tới những lí thuyết, sự kiện cơ bản và thực
sự quan trọng đối với việc học tập và hoạt động tương lai của học sinh, phải
giúp học sinh nắm vững khoa học hiện đại góp phần vận dụng sớm và có hệ
thống những kiến thức đã học để nghiên cứu các hiện tượng thực tiễn.
Các phương tiện phải được thiết kế sao cho có thể giới thiệu kiến thức
theo phương pháp quy nạp khi hình thành khái niệm và định luật khoa học,
đồng thời phải góp phần rèn luyện phương pháp suy diễn, làm cho học sinh
nắm vững và vận dụng phương pháp này sớm hơn so với chương trình cũ.
Phương tiện phải góp phần trang bị cho học sinh những kiến thức về kĩ thuật

Dương Thị Bích

- 18 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

tổng hợp, góp phần phát triển năng lực nhận thức và hứng thú khoa học của

học sinh.
Mỗi phương tiện dạy học phải chứa đựng một nợi dung nào đó nằm
trong hệ thống kiến thức và kĩ năng đã học và sẽ học phù hợp với chiều sâu và
hệ thống kiến thức trong nhà trường.

2. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh lứa tuổi Tiểu học
Tâm sinh lý lứa tuổi học sinh tiểu học có những đặc điểm sau đây:
Nhu cầu nhận thức phát triển khá rõ nét, từ nhu cầu tìm hiểu các sự vật
hiện tượng riêng lẻ ( lớp 1 và lớp 2) đến nhu cầu phát hiện nguyên nhân và
quy luật các mối liên hệ, quan hệ (lớp 3 – 4 – 5).
Đối tượng gây xúc cảm cho học sinh tiểu học thường là sự vật hiện
tượng cụ thể. Tình cảm của các em gắn liền với các đặc điểm trực quan,hình
ảnh cụ thể.
Tư duy của học sinh tiểu học là duy lí tính gồm 2 loại: tư duy cụ thể và
tư duy trừu tượng (tư duy cụ thể phát triển, tư duy trừu tượng kém phát triển ).
Tư duy cụ thể có trước và tiếp tục phát triển ở trình độ cao hơn do nhu cầu
của hoạt động học, nội dung bài học là những tri thức khái quát. Học sinh
muốn tiếp thu loại tri thức này phải dựa vào vật thật, vật tượng trưng… là các
PTDH. Tư duy trừu tượng bắt đầu được ình thành trước 6 tuổi nhưng còn non
yếu, phải có sự tổ chức điều khiển của giáo viên bởi vì nội dung của bài học
là khái niệm, là tri thức khái quát, học sinh muốn tiếp thu phải có tư duy trừu
tượng. Tuy nhiên tư duy trừu tượng phải dựa vào tư duy cụ thể.
Chính vì những đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học mà người
giáo viên cần có kĩ năng tổ chức, điều khiển hoạt động học, biết căn cứ vào
nội dung bài học để lựa chọn phương tiện trực quan , vật thực, vật tượng
trưng, hình ảnh trực quan…các PTDH giúp học sinh phân tích các hình ảnh

Dương Thị Bích

- 19 -

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

trực quan để làm bộc lộ rõ nội dung khái niệm: giáo viên hướng dẫn học sinh
thay thế vật trực quan bằng kí hiệu, để thay thế khái niệm cụ thể, chuyển dần
khái niệm vào đầu.
Có nhà giáo dục cho rằng: trẻ em không sợ học mà chỉ sợ những tiết học
đơn điệu nhàm chán. Học sinh tiểu học cảm thấy mệt mỏi và chán học khi chỉ
nhìn thấy mãi hình ảnh người giáo viên, lúc đó học sinh mong muốn nhìn
thấy một các gì khác ngoài giáo viên để tạo cảm giác thoải mái. Cái mới được
sử dụng để hình thành khái niệm cho học sinh thường là PTDH
Việc tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học giữ vai trò quan
trọng trong quá trình dạy học. Chính vì vậy, trong quá trình dạy học , giáo
viên cần phải dựa vào đặc điểm tâm sinh lý đối tượng để lựa chọn và xây
dựng những phương pháp, sử dụng phương tiện và hình thức dạy học phù
hợp.

3. Danh mục các thiết bị dạy học tối thiểu của các môn học ở Tiểu học do
BGD và ĐT ban hành

Dương Thị Bích

- 20 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
VÀ VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC Ở TIỂU HỌC

Để tìm hiểu thực trạng về PTDH và việc sử dụng PTDH trong dạy học ở
trường Tiểu học, tôi sử dụng phương pháp điều tra bằng phương pháp Ăngket
có kết hợp với phương pháp trò chuyện, phương pháp quan sát việc dạy của
thầy và việc học của trở ba trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên tỉnh
Vĩnh Phúc:
Trường Tiểu học Liên Minh
Trường Tiểu học Đống Đa
Trường Tiểu học Ngô Quyền
Đối tượng điều tra: Ban giám hiệu và giáo viên
Với tổng số phiếu phát ra là 93 trong đó trường Tiểu học Liên Minh 39
phiếu (36 phiếu cho giáo viên ,1 phiếu cho hiệu trưởng,1 phiếu cho hiệu phó,
1 phiếu cho cán bộ quản lý thư viện).
Trường Tiểu học Đống Đa : 34 phiếu (31 phiếu cho giáo viên, 1 phiếu
cho hiệu trưởng, 1 phiếu cho hiệu phó, 1 phiếu cho cán bộ quản lý thư viện)
Trường Tiểu học Ngô Quyền : 20 phiếu (17 phiếu cho giáo viên, 1 phiếu cho
hiệu trưởng, 1 phiếu cho hiệu phó, 1 phiếu cho cán bộ quản lý thư viện).
Kết quả thu được như sau :

I. Thực trạng phương tiện dạy học ở Tiểu học
1. Thực trạng phương tiện dạy học trực quan.
a) Thực trạng số lượng PTDH trực quan
Bàn về thực trạng số lượng PTDH trực quan được cung ứng cho trường
lớp theo quy định của bộ GD và ĐT có một số ý kiến cho rằng:

Dương Thị Bích

- 21 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1. Đầy đủ
2. Chưa đầy đủ
3. Tương đối đầy đủ
Trong phạm vi trường mình thì thầy cô đồng ý với ý kiến nào xin đánh
dấu ( +) vào đầu dòng
Kết quả thu được như sau :
Bảng 1: Ý kiến về số lượng PTDH trực quan của trường lớp
Số phiếu
TT

Đối tượng điều tra

điều tra

1

Ban giám hiệu

9

2

Giáo viên

84

Ý kiến
1

2

3

0/9

7/9

2/9

(0 %)

77,8%

22,2%

0/84

63/84

21/84

0%

75%

25%

Từ kết quả thu được ở bảng 1 cho thấy 75% giáo viên cho rằng PTDH
trực quan của lớp là chưa đầy đủtheo quy định của bộ GD và ĐT về các
TBDH tối thiểu, 25% giáo viên cho rằng PTDH trực quan của trường là
tương đối đầy đủ.
Để có được số liệu cụ thể về thực trạng số lượng PTDH trực quan ở các
trường tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên-Vĩnh Phúc tôi đã tiến hành khảo
sát số lượng PTDH trực quan ở các lớp học ở cả ba trường tiểu học và thu
được kết quả như sau:

Dương Thị Bích

- 22 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Bảng 1 .1: Thực trạng số lượng PTDH môn Tiếng Việt

Đơn vị
Lớp

Tên PTDH trực quan

Trường Tiểu học

tính

Liên Minh

Đống Đa

Ngô Quyền

Bộ

250

210

125

Bộ tranh kể chuyện

Tờ/lớp

17/23

16/23

16/23

Bộ chữ dạy tập viết

Tờ/lớp

8/8

8/8

8/8

Bộ

240

210

180

Bộ chữ dạy tập viết

Tờ/lớp

8/8

8/8

8/8

Tranh kể chuyện

Tờ/lớp

15/21

14/21

12/21

Bộ mẫu chữ viết

Bộ

250

230

200

Bộ chữ dạy tập viết

Tờ/lớp

8/8

8/8

8/8

Tranh kể chuyện

Tờ/lớp

12/17

14/17

10/17

Tranh kể chuyện lớp 4

Tờ/lớp

8/11

9/11

8/11

4

Tranh tập làm văn lớp 4

Tờ/lớp

17/26

19/26

6/26

5

Bộ tranh kể chuyện lớp 5

Tờ/lớp

9/10

9/10

9/10

Bộ chữ học vần Tiếng việt
1

Bộ mẫu chữ viết trong
trường Tiểu học
2

3

Dương Thị Bích

- 23 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Bảng 1.2:Thực trạng số lượng PTDH trực quan môn Toán

Lớp

Tên PTDH trực quan
Bộ đồ dùng dạy học toán

Đơn vị

Trường Tiểu học

tính

Liên Minh Đống Đa Ngô Quyền

Bộ

250

210

125

Mô hình đồng hồ

Cái /lớp

1

1

1

Thước đo độ dài

Cái

250

210

125

Bộ đồ dùng biểu diễn và

Bộ

240

210

180

Cái/lớp

1

1

1

Thước đo độ dài

Cái

240

210

180

Bộ toán biểu diễn và

Bộ

250

230

160

Thước đo độ dài

Cái

250

230

160

Bộ đồ dùng toán dành

Bộ

150

145

100

Bộ

155

150

98

thực hành + biểu diễn
1

thực hành
2

3

4

Cân đĩa + quả cân

thực hành

cho giáo viên và học
sinh
Bộ đồ dùng toán dành

5

cho giáo viên và học
sinh

Dương Thị Bích

- 24 -


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Bảng 1.3: Thực trạng số lượng PTDH trực quan môn Tự nhiên và xã hội, môn
Khoa học

Lớp Tên PTDH trực quan

Đơn vị
tính

Trường Tiểu học
Liên Minh Đống Đa

Ngô Quyền

Bộ tranh tự nhiên và xã
2

Tờ/lớp

2/4

3/4

2/4

hội

Tờ/lớp

5/7

5/7

5/7

Bộ tranh khoa học lớp 4

Tờ/lớp

3/4

3/4

2/4

lớp 4

Bộ/lớp

0

0

0

Bộ tranh khoa học lớp 5

Tờ/lớp

2/2

2/2

2/2

Bộ/lớp

0

0

0

hội lớp 2
Bộ tranh tự nhiên và xã

3

4

5

Bộ thí nghiệm khoa học

Bộ thí nghiệm khoa học
lớp 5

Dương Thị Bích

- 25 -